Modele liniowe rozwoju

człowieka

Modele liniowe –

teorie mechanistyczne

„

Odrzucenie koncepcji zmian stadialnych

„

Zmiany rozwojowe – ciągłe zmiany ilościowe

„

Zmiany raczej nieukierunkowane – kształtują się

w sposób plastyczny, zależny od ograniczeń

biologicznychi rodzaju doświadczeń

„

ROZWÓJ LINIOWY wg J. Trempały

„

rozpatrywany jest liniowo jako ciągły

proces nabywania/kumulowania

doświadczeń i/lub radzenia sobie z nimi

„

podporządkowany stale tym samym

prawom uczenia się

„

lub regułom przystosowania do otoczenia

„

niezależnie od wieku i treści doświadczeń

Teorie warunkowania

„

ROZWÓJ

= zmiany w zachowaniu

wyjaśniane oddziaływaniami środowiska

zewnętrznego,

regulowane warunkami zewnętrznymi

towarzyszącymi procesowi uczenia się.

Teorie warunkowania

„

Terminologia:

„

warunkowanie,

„

generalizacja,

„

reakcja,

„

bodziec,

„

wzmocnienia itp.

Główne mechanizmy rozwoju:

„

Warunkowanie klasyczne

„

Warunkowanie instrumentalne

„

Generalizacja

„

Habituacja i dyshabituacja

„

Uczenie się różnicowania

„

Uczenie się obserwacyjne
(naśladownictwo)

Skinner – analiza zachowania

„

Teoria rozwojowa

„

Zachowania reaktywne

(skutek warunkowania

klasycznego)

„

Zachowania sprawcze

(skutek warunkowania

instrumentalnego)

„

„Verbal Behaviour”

Obszary rozwoju opisane przez
teorie uczenia się

„

Rozwój mowy

„

Socjalizacja

„

Przywiązanie do matki
(psychologiczna zależność od matki)

„

Rozwój identyfikacji płciowej

Nabywanie mowy - Skinner

1. warunkowanie klasyczne

stan inicjalny

brzmienie wyrazu cukierek

reakcja orientacyjna

smakowanie cukierka (w ustach)

wydzielanie śliny
ssanie
przyjemność

powtórzenie połączenia słowa i obiektu

brzmienie wyrazu cukierek

wydzielanie śliny

i ssanie
smakowanie w ustach przyjemność

po powtórzeniu połączenia
brzmienie wyrazu cukierek

wydzielanie śliny

przyjemność

2. warunkowanie instrumentalne

„

dziecko wydaje bogaty repertuar dźwięków w
okresie głużenia i gaworzenia;

„

stanowią one materiał wyjściowy do budowania
wypowiedzi, który jest odpowiednio

wzmacniany

przez otoczenie i doskonalony przez dziecięca
praktykę;

„

stopniowa aproksymacja dźwięków do prawdziwych
słów;

3. naśladowanie

„

proste naśladownictwo nie wyjaśnia tego, jak dzieci przyswajają
złożone wzorce składni

oraz jak tworzą pojęcia, których nie słyszały.

„

Bandura (1977, 1986)

Język jest przyswajany przez rodzaj naśladownictwa zwany

„abstrakcyjnym modelowaniem”

Dzieci naśladując specyficzne wypowiedzi

abstrahują z nich ogólne zasady językowe, leżące u ich podstaw.

Np. – dziecko powtarzając „Adaś poszedł do domu”
abstrahuje składniową zasadę tworzenia czasu przeszłego
i może tworzyć jego różne formy bez ich wcześniejszego słyszenia.

SOCJALIZACJA (TSU)

„

proces, w którym społeczeństwo uczy dziecko
zachowywania się w taki sam sposób, jak dorośli.

„

Socjalizacja zawsze zawiera zmiany wzorców
zachowania od wczesnodziecięcych po
akceptowalne wzorce zachowań dorosłych

„

może przebiegać:

stopniowo lub nagle,
łagodnie lub gwałtownie,
może zawierać karanie infantylnych zachowań,
nagradzanie dorosłych lub obie formy.

Whiting i Child (1953)

„

okres pobłażliwości (period of indulgence)

„

okres socjalizacji (period of socialization)

„

Okres pobłażliwości - dziecko uczy się
znajdować przyjemność i bezpieczeństwo w
pewnym typie zachowań infantylnych.

„

Okres socjalizacji - musi zrezygnować z
poprzedniego typu przyjemności.

Whiting i Child (1953)

SOCJALIZACJA

„

Wprowadza się wygaszające uczenie się,
zapewne często w połączeniu z lękiem.

„

Nagradzanie bardziej dorosłych zachowań staje
się źródłem przyjemności.

Presja socjalizacji

„

W okresie gdy pewne zachowania są pod presją

socjalizacji mogą pojawić się przejawy

niedostosowania.

„

Dziecko może:

„

kurczowo trzymać się infantylnych sposobów

zachowania (fiksacja),

„

rozwinąć wrogość (agresja),

„

wykorzystać zachowania zbliżone do dorosłych, ale

powiązane z wysokim lękiem, co z kolei uniemożliwia

efektywne działanie.

„

Whiting i Child (1953) zapożyczyli od Freuda dwa typy

reakcji, które mogą utrudniać płynna socjalizację:

1. pozytywna fiksacja - zachowanie infantylne było tak

wysoce nagradzające, że rezygnuje się z niego z

trudnościami i chce się zatrzymać znaczną część

przyjemności.

2. negatywna fiksacja - tworzy się tak duży lęk

związany ze zmianą zachowania, że dziecko ma

trudności w przejściu do nowych form.

„

hipoteza pozytywnej fiksacji nie uzyskała definitywnego

potwierdzenia empirycznego.

„

negatywna fiksacja okazała się skuteczna dla

zależności i agresji.

Rozwój zależności

„

Psychologiczna zależność od matki -

ujawnia się po kilku miesiącach.

„

Mechanizmy powstawania – warunkowanie
klasyczne i instrumentalne

Rozwój zależności w TSU

„

rozwój zależności rozpoczyna się od faktu,
że matka robi wiele rzeczy dających
komfort dziecku.

„

obecność matki jest często powiązana z
większa przyjemnością ,
a jej nieobecność z brakiem komfortu i
przyjemności.

Jak kształtuje się zależność?

„

Zachowania dziecka, które wzywają matkę - np. płacz -

są zwykle nagradzane przez to, że robi ona coś co

przynosi poprawę (

WAR. INSTR

.).

„

Zwrócenie uwagi jest wzmocnieniem (

WAR. INSTR.

).

„

Ciągły związek obecności matki z komfortem dziecka

czyni samą jej obecność źródłem komfortu

(

WAR.KLAS.

)

„

Częste współwystępowanie nieobecności matki i

dyskomfortu dziecka może czynić jej nieobecność

bodźcem wywołującym lęk i strach (

WAR.KLAS.

).

Lęk przed separacją - u wszystkich dzieci, zwykle od 6

miesiąca życia.

Manifestacje zależności psychologicznej:

1.

z

achowanie zwracające uwagę (attention-seeking

behaviour)

„

by dorosły patrzył; być blisko dorosłego - dziecko uczy się reakcji,

które skierowują na niego uwagę i umieszczają go bliżej matki lub

innych dorosłych.

„

skupianie uwagi lub uczuć jest wzmocnieniem, które może być

wykorzystane do uczenia dzieci innych rodzajów zachowania.

„

zachowanie dziecka silnie wzmacniane przez uwagę dorosłych rozwija

wtórnie potrzebę uwagi.

2. Zależność także manifestuje się lękiem przed

pozostaniem samemu lub strachem wobec obcych.

Badania Rheingold (1956) nad
rozwojem zależności

„

społeczne reakcje dorosłych, takie jak uśmiech, mówienie czy
przytulanie dziecka, działają jako wzmocnienia.

„

Objawy zależności są obecne do 8 miesiąca życia
- potem sytuacja staje się bardziej skomplikowana.

sygnały wywołujące lęk i usuwające go stają się bardziej

subtelne

„

Dziecko po 8 miesiącu życia uczy się rozróżniania między
matczyną aprobatą i dezaprobatą.

- obecność matki nie zawsze jest związana ze wzrostem komfortu.

„

Dziecko stopniowo uczy się takich
zachowań, które byłyby aprobowane.

„

niuanse w matczynych ekspresywnych
zachowaniach stają się efektywnym bodźcem
wykraczającym poza fakt jej obecności.

„

efektywna broń do uczenia dziecka
niezbędnych reguł społecznego życia.

„

zachowania niedostosowane zostają:

„

wygaszone przez brak wzmocnień

„

zahamowane przez lęk przed dezaprobatą matki.

Teoria Społecznego Uczenia się –
Albert Bandura

„

Naśladownictwo (imitacja, uczenie się

obserwacyjne, modelowanie)

– specyficzny mechanizm przyswajania sobie

przez dziecko zachowań społecznych

„

Wpływ modeli społecznych jako rezultat:
1. Facylitacji
2. Wzmocnień zastępczych
3. Uczenie się obserwacyjne

Teoria Społecznego Uczenia się –
Albert Bandura

„

W obserwacyjnym uczeniu się ma miejsce
też „

Modelowanie abstrakcyjne

” –

obserwator uczy się nie tylko zachowań,
ale zasad leżących u ich podstaw,
określonych systemów wartości,
sposobów rozwiązywania problemów oraz
standardów samooceny

Teoria Społecznego Uczenia się –
Albert Bandura

Subprocesy wpływające na uczenie się

obserwacyjne:

„

Uwaga

„

Przypominanie

„

Reprodukcja motoryczna

„

Pobudzenie motywacyjne

Reprezentacje poznawcze zdarzeń bodźcowych

są mediatorami, sterującymi wykonaniem reakcji

naśladowczych

Teorie uczenia się
IDENTYFIKACJA PŁCIOWA

„

Dzieci uczą się ról płciowych poprzez zachowania

dorosłych.

„

Teoria wzmocnienia

dorośli nagradzają tylko stosowne płciowo

zachowania u dzieci.

„

Teoria modelowania

dzieci obserwują zachowanie modeli tej samej płci i

naśladują je.

Teorie uczenia się
IDENTYFIKACJA PŁCIOWA

„

Problemy:

„

1. Czy rodzice traktują chłopców i dziewczynki w
inny sposób?

„

2. Czy ojcowie i matki różnie odmiennie odnoszą się
do dzieci?

„

3. Jaka jest rola naśladownictwa?

„

4. Jaka jest rola wieku dziecka?

„

5. Jaka jest rola nauczycieli i rówieśników?

1. Czy rodzice traktują chłopców i
dziewczynki w inny sposób?

„

Pierwsza grupa badań:

„

rodzice wzmacniają zachowania
i zabawy właściwe danej płci (Maccoby i Jacklin
1974; Lytton i Romney 1991)

„

Szczególnie ważny wiek: 1;6 – 2;0

1. Czy rodzice traktują chłopców i
dziewczynki w inny sposób?

„

Fagot 1978 – dzieci w wieku 20-24 m. w amerykańskich
domach;

„

Rezultaty:
Dziewczynki zachęcano do strojenia się,
tańczenia,zabawy lalkami, a zniechęcano do zabaw
ruchowych.
Chłopców zachęcano do zabaw klockami, ciężarówkami
zniechęcano do zabaw lalkami i do proszenia o pomoc.
Wniosek - wiele nawet najwcześniejszych różnic
płciowych może być wyjaśnionych wzmacnianiem.

1. Czy rodzice traktują chłopców i
dziewczynki w inny sposób?

„

Dzieci starsze:

„

Langlois i Downs 1980 -
3-5 latki

„

matki, ojcowie i rówieśnicy wzmacniali stosowne
płciowo zachowania
a odnosili się negatywnie do nieodpowiednich.

2. Czy ojcowie i matki odmiennie
odnoszą się do dzieci?

„

Częsty pogląd – ojcowie wyraźniej różnicują synów i
córki.

„

Siegal 1978 - przeanalizował 39 badań:

„

- w 20 z nich ojcowie różnicowali istotnie płeć dziecka, matki
znacznie rzadziej

„

dzieci poniżej 2 roku życia – ojcowie w stosunku do chłopców
stawiali o wiele wyższe wymagania „płciowe”: zachęcali do
zabaw ruchowych, eksploracji, bardzo negatywnie reagowali na
zabawę lalkami.

„

dzieci 2 - 12 lat ojcowie byli bardziej restrykcyjni, mniej
uczuciowi i bardziej dyrektywni w stosunku do chłopców;

2. Czy ojcowie i matki odmiennie
odnoszą się do dzieci?

„

Turner i Gervai 1995 – rola ojców w rozwoju
płciowości szczególnie istotna;

„

Presja na chłopców w kierunku potwierdzania ich płci jest o
wiele silniejsza niż w przypadku dziewczynek,

„

rodzice i inni bardziej zważają na typowo płciowe
zachowania u chłopców;

„

Męskie cechy , role i zachowania są akceptowane u
dziewczynek, żeńskie u chłopców są odrzucane.

3. Jaka jest rola naśladownictwa?

„

Mniej jasna niż wzmacniania.

„

Jeśli obserwacja sama w sobie byłaby istotna
– większość dzieci nabywałoby żeńską identyfikację
(opiekunki).

„

Naśladownictwo modeli tej samej płci bardziej istotne,
ale szczególnie w środkowym dzieciństwie,

gdy nabywane jest stałe poczucie własnej płci

(gender constancy)

3. Jaka jest rola naśladownictwa?

„

Świadomość własnej płci – czynnik istotny, nie
zauważony w TSU.

„

Bandura (1969, 1986), Walter i Mischel (1966)
zachowania kobiet i mężczyzn różnią się
– na podstawie tego spostrzeżenia dzieci tworzą
hipotezy
nt. zachowania stosownego dla płci.
Potem te zachowania są nagradzane przez
dorosłych.

4. Jaka jest rola wieku dziecka?

„

Dzieci od 2r.ż. są świadome swej płci.

„

Fagot i Hagan (1991) - badali różną socjalizację dziewczynek i
chłopców w wieku: 12 miesięcy, 18 miesięcy i 5 lat.
W czasie tego okresu zachowanie rodziców zmieniło się
– od opiekuńczości i zabawy po kierowanie i nauczanie.

„

Najsilniejsze różnicowanie płci dziecka – w 18 miesiącu.

jt. prawdopodobnie istotny okres – rodzice i dzieci znajdują się

w trakcie procesu uczenia się nowych sprawności;

pojawia się czynnik różnicowania płci.

Uwaga:

to że rodzice inaczej traktują synów i córki nie
oznacza,
że jest ono powodem różnic płciowych.
Może ono być reakcją na preferencje dziecka.
Rodzice mogą raczej wzmacniać preferencje niż je
tworzyć.

5. Jaka jest rola nauczycieli i
rówieśników?

„

Lamb i wsp. (1980) - bezpośrednie dowody, że
wzmacnianie

ze strony rówieśników wpływa na

zachowanie dziecka

(kary i nagrody)

„

Fagot (1985) badał rolę wzmocnień ze strony
nauczycieli i rówieśników w procesie identyfikacji
płciowej.
2-latki w czasie zabawy w grupie

5. Jaka jest rola nauczycieli i
rówieśników?

„

Wnioski z badań Fagota

„

Nauczyciele – reagowali bardziej pozytywnie n

a zachowania

preferowane przez kobiety w obu grupach - u chłopców i

dziewczynek.

„

Efektywność wzmocnień różniła się w zależności od tego,

kto wzmacniał i co było wzmacniane.

„

Dziewczynki – wpływ nauczycieli i innych dziewczynek,

ale nie chłopców.

„

Chłopcy – wpływ innych chłopców, ale nie nauczycieli i

dziewczynek,

„

tylko w zabawach ruchowych – np. rowerkiem czy

samochodem itp.

Zakres opisu rozwoju w modelach
liniowych

„

Zachowania werbalne

„

Zachowania społeczne

„

Zachowania afektywne