Teoria literatury

(ćw)

09. 12. 2011 r.

1

J. Łotman: Struktura tekstu artystycznego.

Pojęcie tekstu.

Tekst i struktury zewnątrztekstowe:

•

Dzieło sztuki, będąc pewnym komunikatem w języku sztuki nie istnieje poza tym
językiem jak i poza wszelkimi innymi językami komunikacji społecznej.

•

Aby dzieło zachowało sens musi być odbierane za pomocą określonego kodu. Oderwane
od związków zewnątrztekstowych dzieło nie mogłoby być nośnikiem żadnych znaczeń.

•

Zewnątrztekstowe związki dzieła można opisać jako relację zbioru elementów zawartych
w tekści do zbioru elementów, z którego wybrano użyty element.

Pojęcie tekstu:

•

Wyrażenie.
◦

Tekst utrwalony jest w określonych znakach i w tym sensie przeciwstawiony jest
strukturom zewnątrztekstowym.

◦

w. każe nam rozpatrywać tekst jako realizację pewnego systemu

◦

tekstowi zawsze toważyszy obecność elementów pozasystemowych

•

Ograniczenie
◦

struktury ograniczoności tekstu: ograniczenie przestrzeni konstrukcyjnej

◦

jedno tekstowe znaczenie (powieść, dokument, modlitwa)

◦

granica, ukazująca czytelnikowi, że ma on do czynienia z tekstem i wywołująca w jego
świadomości cały system odpowiednich kodów artystycznych

•

Strukturalizacja
◦

właściwa organizacja wewnętrzna tekstu przekształcająca go na poziomie
syntagmatycznym w strukturalną całość.

◦

Aby pewien zbiór zdań języka naturalnego uznać za tekst artystyczny należy upewnić
się, że tworzą one pewną strukturę wtórnego typu na poziomie organizacji artystycznej

Hierarchiczność pojęcia tekstu:

•

tekst artystyczny jest zbudowany jako forma organizacji, tzn określony system relacji
między składającymi się nań jednostkami materialnymi.

•

Między różnymi poziomami tekstu mogą ustalić się uzupełniające związki strukturalne –
relacje między typami systemów

•

tekst rozkłada się na podteksty (poz. Fonologiczny, graficzny) z których każdy może być
rozpatrywany jako samodzielnie zorganizowany.

•

Strukturalne relacje pomędzy tekstami stają się określoną charaktrystyką całego tekstu

•

warianty/ inwarianty. Warianty mogą być np na poziomie intonacji odczytu, tekst natomiast
jest zapisem inwariantnym

•

język opisu tekstu jest hierarchią. Konieczne jest dokładne omówienie na jakim poziomie
dokonuje się opisu

•

w granicach danego poziomu opis powinien być ustrukturyzowany i pełny

•

metajęzyki różnych poziomów opisów mogą być różne

Słowny znak przedstawiający:

•

znaki języka naturalnego z ich umownością stosunku tego, co oznaczane do tego, co
oznacza zrozumiałe jedynie w odniesieniu do określonego kodu, mogą stać się
niezozumiałe a tam gdzie kodujący system semantyczny wpleciony jest w życie społeczne –

także fałszywe.

•

Znaki słowne możemy rozszyfrować wtedy, kiedy znamy kod. (Przykład znaku zakazu z
sylwetką konia z wozem).

Kompozycja słownego dzieła sztuki

Rama.

•

Kompozycja – rama elementów fabularnych

•

rama – granica oddzielająca tekst od nietekstu

•

rama może stać sie elementem dzieła

•

funkcja zakończenie utworu jako elementu ramy
◦

szablonowe wyobrażenia o końcu (happy end, śmierć bohatera)

◦

przeżywanie zakończenia tekstu jest inne niż niż wtedy, gdy mowa o prawdziwym
wydażeniu

◦

podwójna natura modelu artystycznego : odbijając odrębne wydarzenie jednocześnie
przedstawia on caly obraz świata (tragizm lub szczęśliwość)

•

funkcje początku:
◦

przekazanie odbiorcy informacji o kodzie,

•

często koniec występuje w roli antypoczątku, np. puenty poprzez parodię