Rozwój fizyczny i motoryczny oraz

potrzeby dziecka w wieku

poniemowlęcym i przedszkolnym.

Zadania:

1. Poznanie

charakterystyki

okresu

poniemowlęcego

i

przedszkolnego

oraz zmian w rozwoju fizycznym i
motorycznym w tych okresach.

2. Uświadomienie

znaczenia

prawidłowego zaspakajania potrzeb
dziecka w wieku poniemowlęcym i
przedszkolnym.

3. Przybliżenie „ Kamieni milowych” w

rozwoju

dziecka

w

okresie

poniemowlęcym i przedszkolnym.

Pomoce: prezentacja multimedialna, folie, arkusze

„kamieni milowych”.

Czas: 60 min.

Oczekiwania

–

uczestnik

będzie:

znał

charakterystykę

okresu

poniemowlęcego

i

przedszkolnego oraz zmiany w rozwoju fizycznym i
motorycznym w tych okresach, „Kamienie milowe”
w rozwoju dziecka w okresie poniemowlęcym i
przedszkolnym; rozumiał znaczenie prawidłowego
zaspakajania

potrzeb

dziecka

w

wieku

poniemowlęcym i przedszkolnym;

umiał w

przyszłości dobrze opiekować się dziećmi w tym
okresie życia.

Przebieg zajęć:

1. Prezentacja zadań przygotowanych przez

studentów – uzupełnienie po każdej grupie
( slajdy: 4 – 18 oraz slajdy: 19 - 30)

2. Prezentacja tematu i celów zajęć (slajd 1)

3. Praca w grupach: „ Kamienie milowe” w rozwoju dziecka w

okresie poniemowlęcym i przedszkolnym.

a. Dzielimy uczestników na 4 grupy – metodą liczbową:

- gr. 1.- „ przenoszenie się dziecka z miejsca na miejsce”,

- gr. 2. „ informowanie o tym czego chce”,

- gr. 3. „typowa zabawa”,

- gr. 4.” zachowanie się w kontaktach z innymi”,

Każda grupa otrzymuje kopertę z zachowaniami dzieci od 2

– 5 roku życia ( zał. 1 koperty dla grup i zał. 1a – karty z
wiekiem) – według kamieni milowych – zadaniem jest
pogrupować je według wieku, potem prezentacja pracy grup

b. po każdej grupie – uzupełnienie prowadzącego ( zał. folie –

2, 2a, 2b, 2c + do pokazania – folie - kopia orginału –
3, 3a, 3b, 3c, 3d)

4. Wykładzik: Rysunki dziecięce i testowanie rozwoju dzieci.

Choroba sieroca.

( zał. – 4 - rysunki, zał. – folie: 5, 5a, 5b, 5c, 5d – testy,

zał. – folie - 6, 6a – choroba sieroca)

5. Ewaluacja: wieszamy kartkę na drzwiach (zał. 7) i

przypomnienie zadań

Okres poniemowlęcy

Okres poniemowlęcy, zwany także okresem

wczesnego dzieciństwa (a w przeszłości

również żłobkowym), przypada na 2 i 3 r.ż.

Dziecko w 2 r.ż. „bliższe” jest pod względem

biologicznym niemowlęciu, a 3-latek –

przedszkolakowi.
Cechy

charakterystyczne

okresu

poniemowlęcego:
1. Postępujące zwalnianie tempa wzrastania.
2.

Zmniejszanie

przyrostów

tkanki

tłuszczowej i szczuplenie dziecka.
3. Utrwalenie i doskonalenie ruchów

lokomocyjnych, wzbogacanie form ruchu.

Duża ruchliwość, rozrzutność ruchowa,

radość z udanych czynności ruchowych.
4. Dalszy rozwój mowy.

Rozwój fizyczny w okresie

poniemowlęcym

• Tempo wzrastania dziecka w okresie

poniemowlęcym wyraźnie zwalnia się.
Przeciętne roczne przyrosty wysokości ciała

wynoszą: w 2 r.ż. – ok. 12 cm, w 3 r.ż. –

ok. 8 cm, a masy ciała: odpowiednio

2,5 i 2 kg.
Wyraźnie maleje ilość podskórnej tkanki

tłuszczowej

–

dziecko

szczupleje,

zwiększa się ilość tkanki mięśniowej.
Jest

to

efektem

zmniejszenia

się

łaknienia oraz zwiększonej aktywności

ruchowej w związku z rozwojem lokomocji.

•Zmiany w proporcjach ciała dotyczą

wielkości i kształtu głowy. Obwód głowy w 2

r.ż. zwiększa się przeciętnie o ok. 2 cm, w 3

r.ż. mniej niż 1 cm (w 1 r.ż. o ok.12 cm).
Efektem tego jest dalsze zmniejszenie

tempa wzrastania mózgu. Wydłużają się

kończyny dolne.
Postawę dziecka cechuje pogłębiona

lordoza lędźwiowa, uwypuklony brzuch.
Zaczyna zaznaczać się łuk podłużny stopy

(zanikają typowe dla niemowląt poduszeczki

tłuszczowe na stopach).
W wieku ok. 2,5 lat kończy się wyrzynanie

wszystkich 20 zębów mlecznych.

Rozwój motoryczny w okresie

poniemowlęcym

Na początku 2 r.ż. większość dzieci chodzi

samodzielnie, ale chód jest niepewny, na

całych stopach, z ugięciem kończyn dolnych

w

stawach

biodrowych

i

kolanowych,

„sztywny”, zakłócany niewielkimi nawet

przeszkodami (dziecko często upada).
Stopniowo dziecko doskonali tę umiejętność,

ok. 18 m.ż. potrafi już biegać i trzymane

za rękę wchodzić na schody, pokonując je

po jednym stopniu i dostawiając nogę.
Przed końcem 2 r.ż. może schodzić ze

schodów, a nawet na nie wchodzić,

trzymając się poręczy.

Dziecko doskonali swoje

umiejętności

manipulacyjne,

które

stopniowo

przekształcają

się

w

ruchy

celowe

odpowiadające przeznaczeniu przedmiotu.
Każdemu przedmiotowi, którym dziecko

manipuluje, odpowiada inny zespół ruchów.
Potrafi

budować

wieżę

z

klocków,

narysować linię, odwzorowuje koło,

krzyż, przed ukończeniem 3 r.ż. rysuje

postać człowieka – z głową i sterczącymi

od niej rękoma i nogami.
Podejmuje próby samoobsługi (jedzenie,

picie, a potem ubieranie się).

Dziecko jest bardzo ruchliwe, jest niemal w

ciągłym ruchu. Często przerzuca się z jednej

czynności na drugą, cechuje je rozrzutność

ruchowa – włączanie do wykonania jednej

czynności ruchowej wielu grup mięśni i

obecność tzw. przyruchów.
Dziecko

czerpie

radość

z

udanych

czynności ruchowych. Dorosłym wydaje

się, że dziecko się męczy, tymczasem ta

naturalna nadruchliwość sprzyja rozwojowi

oraz

usprawnianiu

funkcji

układu

krążenia i oddechowego, zdobywaniu

nowych

doświadczeń

ruchowych

i

poznawczych.

Rozwija się mowa dziecka – zwiększa się

zasób słów (ok. 18 m.ż. dziecko zna ok.

10 słów); w 3 r.ż. dziecko potrafi

budować proste zdania i mowi płynnie.

Artykulacyjnie

mowa

jest

jeszcze

niedoskonała. Rozwój mowy przebiega

bardzo indywidualnie. U niektórych dzieci

zrozumiałe mówienie może być opóźnione i

posługują się one mową „własną”,

dziecięcym „żargonem”

Okres przedszkolny

Okres przedszkolny obejmuje trzy lata

poprzedzające naukę w szkole, dotychczas
okres od 3/4 do 5/6 r.ż.
Obecnie, ze względu na obniżenie w Polsce

wieku rozpoczęcia nauki w szkole, okres

ten skrócił się.
W niektórych krajach (np. w Belgii i

Francji)

wychowaniem

przedszkolnym

objęte są dzieci w wieku 2,5–6 lat

(Oberhuemer, Urlich, 1997).

Charakterystyczne

cechy

okresu

przedszkolnego:
1. Dalsze zwalnianie tempa wzrastania,

szczuplenie dziecka, zmiany w postawie

ciała.
2. Potrzeba ruchu i nadruchliwość dziecka

jako

naturalny

stymulator

rozwoju

fizycznego, motorycznego i poznawczego.
3. Złoty okres w rozwoju motorycznym,

ogromny postęp w zakresie motoryki dużej,

niedoskonałość ruchów manualnych;

początek dymorfizmu płciowego.

Rozwój fizyczny w okresie

przedszkolnym

Tempo wzrastania dziecka wyraźnie

zmniejsza

się.

Roczne

przyrosty

wysokości ciała wynoszą średnio 6–8 cm,

masy ciała – ok. 2 kg. Dziecko jest

szczupłe.
Proporcje i budowa ciała ulegają

pewnym zmianom: wydłużają się kończyny.
Dzięki

rozwojowi

tkanki

mięśniowej

zmniejsza

się

lordoza

kręgosłupa

lędźwiowego i uwypuklenie brzucha.
Kształtuje się podłużny i poprzeczny łuk

stopy (zakończenie ok. 8 r.ż.), większość

dzieci ma zaznaczoną koślawość kolan

(przy zwartych kolanach wyraźny jest

odstęp między kostkami przyśrodkowymi

podudzia).

Część twarzowa czaszki rośnie szybciej

niż część mózgowa, poszerzają się szczęki

(przygotowanie do wyrzynania się zębów

stałych).

Około 6 r.ż. wyrzyna się pierwszy ząb

stały (pierwszy trzonowy – „szóstka”), co

jest uważane za biologiczną granicę między

wiekiem przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Rozwój motoryczny w okresie

przedszkolnym

Okres

przedszkolny

cechuje

duża

dynamika rozwoju motorycznego. W zakresie

motoryki

dużej

dziecko

opanowuje

podstawowe umiejętności ruchowe, typowe

dla człowieka dorosłego – swobodnie

chodzi, biega, skacze, rzuca, chwyta,

wspina się, utrzymuje równowagę.

Rozwijają się umiejętności samoobsługi.

Wiek ok. 5 r.ż. jest nazywany w motoryce

okresem złotym lub okresem równowagi

przedszkolnej.

Do

charakterystycznych

cech

tego

okresu rozwoju należą:
• Silna potrzeba ruchu („głód” ruchu)

powodująca ogromną ruchliwość dziecka, z

obszernymi

(„rozrzutnymi”)

ruchami.

Dziecko ma: zdolność do samoregulacji

wysiłku

(co

zapobiega

nadmiernemu

zmęczeniu), trudności w koncentracji na

jednej czynności ruchowej i niechęć do

wykonywania czynności długotrwałych i

monotonnych (np. długi marsz, spacer z

dorosłymi).
•

Zdolność

do

równoczesnego

przyswajania

kilku

umiejętności

ruchowych, co sprzyja uczeniu się np. jazdy

na rowerze, łyżwach, nartach, tańca.
• Duża harmonia ruchu, płynność i

poczucie rytmu oraz zwinność, dzięki

którym dziecko chętnie uczestniczy w

rytmice.

l

• Niedoskonałość ruchów manualnych

powodująca

trudności

w

zawiązaniu

sznurowadeł, zapinaniu guzików.
• Ustalenie się lateralizacji – większość

(ok. 87%) dzieci przy wyborze wiodącej

kończyny (w rzutach, chwytach i kopnięciu)

preferuje prawą rękę/nogę, a w zadaniu z

kalejdoskopem – oko prawe (ok. 65%) (Cieśla,

2007).
• Czerpanie radości z ruchu i własnych

osiągnięć,

co

sprzyja

wielokrotnemu

powtarzaniu czynności ruchowych i uczeniu

się nowych umiejętności.
• Czerpanie wzorców społecznych w

zakresie aktywności fizycznej od osób

znaczących,

które

mogą

modelować

zachowania dziecka w tym zakresie.

• Początek dymorfizmu płciowego w

zakresie

zainteresowań

ruchowych

i

sprawności

fizycznej,

uwarunkowanego

głownie

czynnikami

kulturowymi

i

obyczajowością.

Chłopcy otrzymują i wybierają zabawki i

zabawy (są do nich zachęcani) wymagające

większego wysiłku fizycznego i ruchu na

większej przestrzeni.
Dziewczynki dostają zabawki „dziewczęce” i

preferują (naśladują) zabawy o mniejszej

ekspresji ruchowej (np. „w dom”). Z tego

powodu sprawność i wydolność fizyczna jest

większa u chłopców niż u dziewcząt.

Sposoby zaspokajania potrzeb

biologicznych dziecka okresie

poniemowlęcym

Potrzeby biologiczne dziecka w okresie

poniemowlęcym stopniowo upodabniają się

do potrzeb typowych dla dzieci starszych.
Dziecko w tym okresie potrzebuje:
• Zmiany diety w kierunku diety

dorosłych. W 2 r.ż. dziecko stopniowo

przygotowuje się do diety rodzinnej, w 3 r.ż.

jego dieta powinna być podobna jak

dieta dorosłych:
– urozmaicenie jadłospisu: zastępowanie

potraw

płynnych

i

rozdrobnionych

stałymi,

wymagającymi

gryzienia;

przyzwyczajanie dziecka do nowych

smaków, potraw i produktów, podawanie

ich w małych ilościach, bez przymusu

spożywania,

– spożywanie dziennie 4–5 posiłków, o

regularnych porach, bez pośpiechu;

należy unikać: pojadania i picia soków

między posiłkami, nagradzania dziecka

słodyczami (zwiększa to ryzyko rozwoju

próchnicy zębów) oraz przekarmiania i

zmuszania

do

jedzenia

(jego

zapotrzebowanie

kaloryczne

i

apetyt

zmniejszają się),
– nieograniczanie tłuszczu (masła) i

cholesterolu w diecie dzieci do końca 2

r.ż., gdyż są to składniki niezbędne m.in.

do prawidłowego rozwoju OUN. W 3 r.ż.

należy stopniowo ograniczać ilość tłuszczów

zwierzęcych w diecie i zwiększać ilość

olejów roślinnych,

–

pomoc

dziecku

w

uczeniu

się

samodzielnego jedzenia – początkowo
palcami, potem przy użyciu łyżeczki; należy
pozwolić dziecku na podejmowanie tych
prób.

Wspólne spożywanie posiłków z rodziną
sprzyja rozwijaniu tej umiejętności także
poprzez naśladowanie dorosłych.

• Tworzenia warunków do naturalnej,

spontanicznej aktywności ruchowej i

możliwości ruchowego wyżycia się:

zapewnienie

bezpiecznej

przestrzeni,

zabawek, urządzeń i zabaw stymulujących

ruchliwość dziecka, współudział dorosłych w

tych zabawach.

• Zapewnienia snu popołudniowego:

dzieci śpią ok. 12 godzin na dobę; okres snu

przesuwa się na godziny nocne (prawie

wszystkie 3-latki przesypiają noc bez

budzenia się), a sen w ciągu dnia redukuje

się do snu południowego.

• Zapewnienia bezpieczeństwa:
- zabezpieczenie dostępu do okien i schodów,

ostrych

przedmiotów,

kantów

mebli,

kontaktów,
-układanie mat przeciwpoślizgowych na

podłodze,
- nie łączenie jedzenia z zabawą,
- uważanie na ostre przedmioty, narzędzia,

szklane drzwi,
- kontakty ze zwierzętami pod nadzorem,
- toksyczne rośliny - pilnowanie,
- odpowiednie przechowywanie środków

chemicznych i leków.

• Pomocy w opanowaniu kontroli

potrzeb

fizjologicznych,

takich

jak

oddawanie moczu i stolca. Umiejętności te

dzieci nabywają przeciętnie w wieku ok. 2,5

lat. „Trening czystości” wymaga cierpliwości

ze strony dorosłych, nie może być dla

dziecka źródłem „naładowanych” emocjami

działań wychowawczych i dyscyplinowania.

• Profilaktycznych badanie lekarskie w

2 r.ż. Badanie to obejmuje m.in.: ocenę

rozwoju

fizycznego

i

psychomotorycznego, badanie w celu

ewentualnego wykrycia zeza, zaburzeń

słuchu, nadciśnienia tętniczego.

Niezbędne jest:

1. Umożliwienie dziecku zaspokojenia silnej

potrzeby

ruchu

i

zapewnienie

mu

bezpieczeństwa.

2. Towarzyszenie dziecku w podejmowaniu

prób

samoobsługi,

opanowaniu

umiejętności

kontrolowania

potrzeb

fizjologicznych, czyszczenia zębów, mycia
rąk.

3.

Tworzenie

wzorców

pozytywnych

zachowań zdrowotnych.

Sposoby zaspokajania potrzeb

biologicznych dziecka w okresie

przedszkolnym

Potrzeby biologiczne dziecka w okresie

przedszkolnym są coraz bardziej podobne do

potrzeb dzieci starszych.
Zadaniem rodziców i nauczycieli jest w

zakresie:

• Aktywności fizycznej – umożliwienie

dziecku zaspokojenia naturalnej potrzeby

ruchu i wzmacnianie jej przez udział w

zorganizowanych

zajęciach

ruchowych,

tworzenie wzorców aktywności fizycznej w

rodzinie.

• Żywienia:
– pomoc w ustalaniu się preferencji co do

rodzaju pokarmów i smaku. Dzieci wybierają

produkty o słodkim smaku i większość ma

niepohamowaną ochotę na częste ich

spożywanie,

czemu

trudno

jest

przeciwdziałać

(może

rozwinąć

się

uzależnienie od słodyczy). Należy unikać

podawania słodyczy w nagrodę i w

prezencie w domu i w przedszkolu. Dzieci

preferują też pokarmy znane sobie i często

bronią

się

przed

spożyciem

nowych

pokarmów;

trzeba

je

wprowadzać

umiejętnie, aby nie spowodować awersji

pokarmowej (np. w przypadku, gdy po

zjedzeniu

nowego

pokarmu

wystąpiły

wymioty);
– zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości

czasu na posiłek, ale unikanie zbyt
długiego siedzenia przy stole; pomoc w

opanowaniu umiejętności posługiwania
się sztućcami;
– spożywanie w domu posiłkow w gronie

rodziny, w przyjemnej atmosferze.
Gdy dziecko chodzi do przedszkola, przed

wyjściem z domu powinno zjeść
małe śniadanie. Niespożywanie go powoduje,

że dzieci rozpoczynające naukę
w szkole nie są wdrożone do zjadania

pierwszych śniadań.

– zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości

czasu na posiłek, ale unikanie zbyt długiego

siedzenia przy stole; pomoc w opanowaniu

umiejętności

posługiwania

się

sztućcami;

– spożywanie w domu posiłków w gronie

rodziny, w przyjemnej atmosferze. Gdy

dziecko

chodzi

do

przedszkola,

przed

wyjściem z domu powinno zjeść małe

śniadanie. Nie spożywanie go powoduje, że

dzieci rozpoczynające naukę w szkole nie są

wdrożone

do

zjadania

pierwszych

śniadań.

• Higieny osobistej i otoczenia – nauczenie

samodzielnego, prawidłowego czyszczenia

zębów, utrzymywania porządku.

• Umiejętności bezpiecznych zachowań –

nauczenie zapinania pasów bezpieczeństwa

w samochodzie, bezpiecznej jazdy

na

rowerze w kasku, zachowania na drodze i

ulicy oraz nad wodą; nie zostawianie

dziecka bez opieki w domu, w wannie;

trzymanie

zapałek

i

materiałów

łatwopalnych z dala od dzieci, unikanie

ubrań łatwopalnych itd.

•Opieki medycznej – zgłoszenie się

rodziców dzieckiem na profilaktyczne

badanie lekarskie w wieku 4 i 6 lat.

Badanie w wieku 6 lat było dotychczas

wykonywane w roku poprzedzającym naukę

w szkole. W związku ze zmianą wieku

obowiązku szkolnego termin wykonywania

tego badania zostanie przesunięte na 5 r.ż.
Celem tego badania jest ocena zdrowotnej

gotowości szkolnej oraz identyfikacja

zaburzeń w stanie zdrowia i rozwoju,

które powinny być leczone lub wyrównane

przed rozpoczęciem nauki w szkole.