TURYSTYKA KWALIFIKOWANA

Wacław Petryński

pok. 405, bud. A

środa, 1715-1900

[e-mail].p

l

35 70 616

Turystyka kwalifikowana -
piśmiennictwo



Horczyński K

., Wybrane zagadnienia z

turystyki i krajoznawstwa, skrypt AWF.

Katowice 1985, t. I - III.



Łobożewicz T

., Turystyka kwalifikowana,

wyd. „Kraj”. Warszawa 1983.



Gaworecki

W.W

.,

Turystyka,

Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003.



Merski, J

., Turystyka kwalifikowana, wyd.

Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2002.

Ewolucyjna konieczność
ruchu



potrzeba ruchu pierwotna,
myśliwsko-zbieracka,



badanie Ziemi,



żądza władzy i bogactwa.

Dzieje wędrówek ludzi -
starożytność



Persja (drogi – system zarządzania i
potrzeby militarne, oberże),



Grecja

(proxenia,

igrzyska

olimpijskie),



Rzym (hospicja, itineraria),



Chiny – Wielki Mur,



przyczyny gospodarcze - Fenicjanie,
Pacyfik (Lapitowie).

Dzieje wędrówek ludzi –
średniowiecze (1)



św. Brendan VI w. (Vinlandia),



Nadodd, Vildegardson IX w. Islandia,



Eryk Rudy X w. Grenlandia,



Mandanowie,



krucjaty,



Marco Polo XII-XIV w,

Dzieje wędrówek ludzi –
średniowiecze (2)



bulla papieska Aleksandra VI

(1493) i traktat z Tordesillas
(1494),



sól, złoto i korzenie,



Henryk Żeglarz,



Bartolomeo Diaz,

Dzieje wędrówek ludzi –
średniowiecze (3)



Vasco da Gama,



Krzysztof Kolumb,



Ferdynand Magellan,



Amerigo Vespucci,



Francis Drake.

Dzieje wędrówek ludzi –
średniowiecze (3)



cech hotelarzy we Florencji, XIV w.,



rola religii – pielgrzymki (Ziemia
Święta, Santiago de Compostella,
Fudżijama, święta góra
Japończyków, góra Kajlas w Tybecie,
święta góra hinduizmu),



wyprawy do szkół – Bolonia, Padwa.

Dzieje wędrówek ludzi –
oświecenie (1)



Willem Barents, Vitus Bering,



James Cook,



Jean La Perousse, Louis Bougainville,
Dumont d’Urville, Antoine
d’Entrecasteaux,



Nikołaj Mikłucho-Makłąj,



Maurycy Beniowski,



turystyka jako taka – przewodnicy
(cicerone; XVII w.)

Dzieje wędrówek ludzi - XIX –
XX w.



Afryka:

John

Speke,

David

Livingstone, John Stanley, Luigi di

Savoia (książę Abruzzów),



Rejony polarne: James Ross, Roald

Amundsen, Fridtjöf Nansen, Robert

Scott, Ernest Shackleton, Luigi di

Savoia,



Wyprawy śladami historii: Thor

Heyerdahl, Tim Severin.

Dzieje wędrówek ludzi – Polska
(1)



Kaspar da Gama (1450-1510),



Beata Łaska (1563 – Tatry),



Adam Jarzębski (1614),



Michał Boym (1614-1659),



Stanisław Staszic (1755-1826),



Julian Ursyn-Niemcewicz (1758-
1841),

Dzieje wędrówek ludzi – Polska
(2)



Wincenty Pol, Seweryn Goszczyński,
Tytus Chałubiński - Tatry,



Stefan Szolc Rogoziński - Afryka,



Benedykt Dybowski, Jan Czerski,
Aleksander Czekanowski - Syberia,



Ignacy Domeyko (Ameryka Pd.),
Paweł Strzelecki (Australia).

Dzieje wędrówek ludzi – Polska
(2)



Sokół (1867),



Polskie Towarzystwo Tatrzańskie
(1873),



Polskie Towarzystwo Krajoznawcze
(1906),



Mieczysław Karłowicz, Stanisław
Ignacy Witkiewicz, Stefan Żeromski,
Karol Szymanowski, Karol Wojtyła;

Dzieje wędrówek ludzi – Polska
(3)

Gen. Mariusz Zaruski



Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie
Ratunkowe (1909); śmierć
Mieczysława Karłowicza,



Polski Związek Żeglarski (1924),



Zawisza Czarny.

Dzieje wędrówek ludzi – Polska
(3)



Orbis (1923),



Gromada (1937),



Polskie Towarzystwo Turystyczno-
Krajoznawcze

(1950)

–

stowarzyszenie

wyższej

użyteczności, połączenie PTT i PTK.

Społeczeństwo przemysłowe i
postprzemysłowe



umysł i ciało we współczesnym
świecie - Stephen Hawking,



brak lub niedobór ruchu -
hipokinezja.

Definicje -

rekreacja

Rekreacja

-

zespół

zachowań

człowieka realizowanych w czasie
wolnym,

mających

na

celu

wypoczynek po pracy i regenerację
sił,

będący

zarazem

ważnym

zjawiskiem społecznym.

Najważniejsze cechy
rekreacji



musi być dobrowolna,



zwykle zawiera czynności inne niż
wykonywane w codziennym życiu,



inna pozycja osoby uprawiającej
zorganizowane formy rekreacji w
grupie niż w życiu codziennym,



musi dawać radość

.

Podstawowe funkcje
rekreacji (1)



aktywacyjna

–

zaspokajająca

naturalną

potrzebę uprawiania rekreacji, tkwiącą w

naturze człowieka,



równoważąca

(homeostatyczna)

–

umożliwiająca

człowiekowi

odzyskanie

równowagi

wewnętrznej

(homeostaza),

utraconej w wyniku oddziaływania na człowieka

wielu

różnych

bodźców

(np.

nadmiaru

informacji),



regeneracyjna

– utożsamiająca rekreację z

wypoczynkiem, który jest traktowany jako

konieczność życiowa organizmu jako jego

odpowiedź na zmęczenie pracą,

Podstawowe funkcje
rekreacji (2)



zdrowotna

– zgodnie z którą rekreacja, zwłaszcza

ruchowa,

jest

powinnością

współczesnego

człowieka, jako niezbędny czynnik w profilaktyce i

terapii chorób cywilizacyjnych,



oczyszczająca (katartyczna)

– przedstawiająca

rekreację jako sposób uwolnienia się od napięć,

frustracji i obciążeń współczesnego życia, sposób

na wyładowanie hamowanych emocji i popędów,

jako ucieczkę od codzienności, a nawet od

samego siebie,



społeczno-afiliacyjna

– postrzegająca rekreację

jako formę aktywności zaspokajającą potrzebę

przyjaźni oraz kontaktów międzyludzkich, co

dokonuje się przez tworzenie małych grup oraz

struktur społecznych o charakterze nieformalnym,

Podstawowe funkcje
rekreacji (3)



kreacyjno-wychowawcza

- której zwolennicy

dostrzegają ogromne znaczenie rekreacji w procesie

wychowania, traktując ją jako formę badania świata,

działanie twórcze, którego skutkiem jest harmonijny

rozwój człowieka,



autoekspresji

– traktująca rekreację jako formę

spełnienia naturalnych dążeń człowieka poprzez

wyrażenie

własnej

osobowości,

aktywność

odpowiadającej

strukturze

psychofizycznej,

dostarczającą zadowolenia ze spełnienia własnych

potrzeb i pragnień,



wyrównawcza (kompensacyjna)

– najszersza z

przedstawionych koncepcji, zgodnie z którą rekreacja

jest formą aktywności mającej na celu wyrównanie

braków doświadczanych w codziennym życiu

Definicje -

sport

Sport

- ćwiczenia i gry służące

podnoszeniu

i

nabywaniu

sprawności fizycznej i wyrabianiu
pewnych cech charakteru, jak
wytrwałość,

lojalność,

nawyk

przestrzegania reguł.

Definicje -

turystyka

(1)



Waltera Hunzikera:



„

zespół zjawisk i stosunków,

które wynikają z podróży i
pobytu osób przyjezdnych, o
ile nie następuje w związku z
tym osiedlenie i podjęcie pracy
zarobkowej

.”

Definicje –

turystyka

(2)



GUS:



„

zjawisko

przestrzennej

ruchliwości

człowieka

z

dobrowolną czasową zmianą
miejsca pobytu związana ze
zmianą środowisk i rytmu
życia

”.

Definicje -

turystyka

(3)



Słownik Języka Polskiego:



„

zorganizowane zbiorowe lub

indywidualne

wyjazdy

poza

miejsce stałego zamieszkania,
wędrówki po obcym terenie,
mające cele krajoznawcze lub
będące

formą

czynnego

wypoczynku.

”

Formy aktywności ruchowej



sport; citius, altius, fortius;
główny

składnik

–

współzawodnictwo

,



rekreacja ruchowa; główny
składnik

–

aktywność

ruchowa

.

Niepożądane funkcje
aktywności ruchowej (1)



zwyrodnienia sportu:



zawodowstwo,



doping farmakologiczny i

„hodowla” sportowców,



polityka,

Niepożadane funkcje
aktywności ruchowej (2)



koszty (trener Henryk Kasperczak,
20 tys. € miesięcznie),



nieprzydatność

w

życiu

codziennym - wręcz deformacja
ciała,



wyrzeczenia

sportowców

(np.

zakaz jazdy na nartach dla
chodziarzy czy biegaczy).

Pożądane funkcje aktywności
ruchowej



przeciwdziałanie

skutkom

hipokinezji,



aktywność ruchowa jako składnik

wszechstronnego

rozwoju

człowieka,



aktywność ustawiczna,



sport

(techniki

sportowe)

traktowany jako narzędzie, a nie

cel.

Czynniki aktywności
fizycznej



harmonijne rozwijanie sfery

ciała, ducha i umysłu (grecka
triada

–

stadion,

teatr

i

świątynia);



treść pojęcia „kultura fizyczna”,



związki kultury fizycznej z

turystyką.

Czynniki aktywności
fizycznej



harmonijne rozwijanie sfery

ciała, ducha i umysłu (grecka
triada

–

stadion,

teatr

i

świątynia);



treść pojęcia „kultura fizyczna”,



związki kultury fizycznej z

turystyką.

Kultura



Całokształt

materialnego

i

duchowego

dorobku

ludzkości

gromadzony,

utrwalany

i

wzbogacany w ciągu jej dziejów,
przekazywany

z

pokolenia

na

pokolenie

(Słownik

języka

polskiego)

Kultura fizyczna



Część

składowa

kultury

społeczeństwa

obejmująca

dziedzinę kształtowania fizycznych
uzdolnień

człowieka,

naukę

o

wychowaniu fizycznym, sportowym
społeczeństwa i osobistą higienę
oraz

racjonalną

organizację

czynnego

wypoczynku

(Słownik

języka polskiego)

Wychowanie



Całokształt zabiegów mających na
celu ukształtowanie człowieka pod
względem fizycznym, moralnym i
umysłowym oraz przygotowanie go
do

życia

w

społeczeństwie;

wykształcenie

w

określonym

kierunku.

Wychowanie fizyczne



Ćwiczenia

gimnastyczne,

lekkoatletyczne, gry sportowe itp.
mające na celu wszechstronny
rozwój

fizyczny

organizmu

człowieka.

Związki kultury fizycznej z
turystyką



związki z rekreacją,



związki ze sportem,



wychowanie do turystyki.

Turystyka jako przedmiot badań
naukowych

Nowoczesna nauka dostała

zadyszki, gdyż uczeni nazywają
prawdą to, co jest tylko
osiągnięciem technicznym.

René Thom

Uczeni – specjaliści w dziedzinie
turystyki



prawdziwi, tworzący nie jałowy

rozwój, lecz rzeczywisty postęp,



hochsztaplerzy, plączący się w

gąszczu nikomu niepotrzebnych,
własnoręcznie

poczynionych

rozróżnień i potykający się o
własne nogi; nauka „na siłę”.

Rodzaje turystyki



wypoczynkowa,



kulturalna,



towarzyska,



sportowa,



związana z gospodarką i nauką,



związana z polityką.

Turystyka kwalifikowana

Turystyka

kwalifikowana

–

czasowa,

dobrowolna, częsta zmiana miejsca w

przestrzeni,

wymagająca

przygotowania

wytrzymałościowego i opanowania technik

turystycznych,

połączona

ze

zmianą

codziennego trybu życia, zaspokajaniem

potrzeb

ruchu

i

wysiłku

fizycznego,

osobistego

kontaktu

ze

środowiskiem

społecznym, przyrodniczym i kulturowym

oraz potrzeb informacyjno-poznawczych,

dla

której zasady uprawiania opracowało

PTTK

.

Uwaga o turystyce
kwalifikowanej



Dostępna literatura przedmiotu tkwi
korzeniami

w

innym

układzie

społeczno-politycznym.



Słuchacze tego wykładu muszą mieć
twórczy stosunek do przedmiotu,
gdyż zakorzenienie w dawnych
źródłach nie umniejsza faktycznych
wartości turystyki kwalifikowanej.

Turystyka – podział ogólny



turystyka

czynna

(usportowiona, środowiskowa),



turystyka bierna (fotelowa);

jeżeli dziś wtorek, to jesteśmy w
Belgii i obrazek z parkingu w
Glücksburgu.

Cele turystyki czynnej



poznawczy,



emocjonalny – obyczajowość
(etos) turysty,



różnorodnych umiejętności,



zdrowotny,



wychowawczo-ekologiczny.

Cechy charakterystyczne
turystyki czynnej (w tym
kwalifikowanej)



Zasadnicza różnica w stosunku do
sportu – zdobycie sprawności i
wydolności, ale

brak czynnika

współzawodnictwa!



Działanie w oparciu o kadry
społeczne, nie zawodowe,



Główny cel turystyki – poznawczy.

Formy turystyki kwalifikowanej
(1)

1)

piesza nizinna,

2)

piesza górska (poza systemem
turystyki

kwalifikowanej

-

treking),

3)

kolarska,

4)

kajakowa,

5)

żeglarska,

Formy turystyki kwalifikowanej
(2)

6)

narciarska,

7)

motorowa,

8)

speleologiczna,

9)

podwodna,

10)

jeździecka.

Formy aktywności ruchowej
zbliżone do turystyki
kwalifikowanej



treking,



imprezy na orientację,



caravaning.

Inne formy zorganizowanej
turystyki czynnej



turystyka campingowa,



turystyka

lotnicza,

wycieczkowa

morska,

wysokogórska (wycieczki na
Mount Everest), kosmiczna,
ale one nie są sformalizowane
przez PTTK.

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

outdoor activity

aktywność pod gołym

niebem (

outdoor activity

) -

zespół

działań

człowieka

wykonywanych w środowisku
naturalnym o własnych siłach,
nakierowanych

na

rozwój

możliwości człowieka.

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej -

friluftsliv

friluftsliv

– życie pod gołym

niebem; Norwegia to góry i
ocean; narodowy styl życia w
kraju

niedawno

uprzemysłowionym;

po

raz

pierwszy określenia friluftsliv
użył 150 lat temu Henryk Ibsen
w sztuce „W górach”.

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

ecopedagogy

(1)



nabycie

przez

studentów

podstawowych

umiejętności

bezpiecznego

wykonywania

rozmaitych

czynności

pod

gołym niebem we wszystkich
porach roku,

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

ecopedagogy

(2)



nabycie wiedzy i umiejętności

stosowania technik i procedur
ratowniczych,

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

ecopedagogy

(3)



ukształtowanie

poglądu

i

nabycie wiedzy o przyrodzie i
środowisku oraz całościowym
oglądzie na stosunek człowieka
do natury

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

ecopedagogy

(4)



umiejętność

samooceny

i

nabycie

kwalifikacji

pedagogicznych do pełnienia
funkcji aktywności w życiu pod
gołym niebem.

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

ecopedagogy

(5)



ukształtowanie

społecznych

postaw

zgodnych

z

wymaganiami przyrody.

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

ecopedagogy

(6)



Zamierzam z moimi studentami

wyruszyć na 5 dni na nartach w las w

okolicy Oslo, sporządzać posiłki pod

gołym

niebem

i

nocować

na

biwakach. Chcemy iść naszymi

szlakami, śladami zajęcy, lisów i łosi,

budując i mieszkając w szałasach

jakie mieli drwale, grzejąc się przy

wielkim ognisku, żywiąc się tak jak

drwale w 1910 roku.

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

Erlebnis-pedagogy

Erlebnis-pedagogy

- Niemcy. Ongiś

fatalna zasada „Gelobt sei, was hart

macht“ – podstawa wyszkolenia w

Hitlerjugend; tu nie zasada zła, ale

wykorzystanie – w końcu to było

podobne

do

skautingu

Baden

Powella, będącego wszak wzorcem i

dla naszego harcerstwa - dziś

przeżywanie

jako

podstawa

zrozumienia rzeczywistości.

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

adventure education



adventure education

– przygoda,

czynne uczestnictwo w wydarzeniach na

obrzeżach

świata

„codziennego”;

wykształcenie

przygodowe;

przygoda

mająca na celu zrozumienie i oddziaływanie

na świat, zarówno lepiej, jak i bardziej

autentycznie, ku ogólnemu pożytkowi

świata.



krytyka:

przygoda jest nieprzewidywalna,

więc nie można jej zaplanować i często jest

to zwykłe ryzykanctwo.

Inne formy aktywności
turystycznej i środowiskowej –

outdoor education

outdoor

education

-

kształcenie odbywające się w
środowisku

naturalnym;

obejmuje

konwencjonalne

kształcenie

w

środowisku

naturalnym oraz żeglarstwo,
kajakarstwo, wspinaczkę itp.

Motywacje turystyki (1)



fizyczne

(wypoczynkowa,

lecznicza, sportowa),



psychiczne

(oświatowa,

wypoczynkowa, klubowa),



międzyludzkie (rodzinna, klubowa,
kempingowa i obozowa – ucieczka
od życia codziennego, powrót do
natury),

Motywacje turystyki (2)



kulturalne (oświatowa, kształcąca,
religijna),



prestiżowe

(kongresowa,

biznesowa, przeżycia).

Współczesne służby ratownicze
(1)



telefonia komórkowa,



telefonia satelitarna,



CB-radio,



ELT

(Emergency

Locator

Transmitter),



EPIRB

(Emergency

Position

Indicating Radio Beacon),

Współczesne służby ratownicze
(2)



PLB (Personal Locator Beacon),



COSPAS-SARSAT (system satelitarny
umożliwiający odbieranie wezwania
pomocy

i

lokalizowanie

potrzebujących pomocy),



GMDSS (Global Maritime Distress
and Safety System).

Fizjologia ogólnie



Zasilanie

– układ pokarmowy,

układ oddechowy,



Narządy wykonawcze

– układ

kostno-mięśniowy,



Sterowanie

– ośrodkowy układ

nerwowy.

Fizjologia – zasilanie (1)

Odżywianie

-

węglowodany,

-

białka,

-

tłuszcze.

Fizjologia - zasilanie (2)

Oddychanie
- zaopatrzenie w tlen.
- wytwarzanie ATP

Fizjologia – narządy
wykonawcze (1)

Kręgowce

-

układ sztywnych dźwigni –
szkielet, kości i stawy,

-

siłowniki – mięśnie.

Fizjologia – narządy
wykonawcze (2)

Mięsień szkieletowy

-

budowa,

-

działanie,

-

zasilanie,

-

przemiany tlenowe i
beztlenowe.

Budowa pamięci -
krótkotrwała pamięć
czuciowa

krótkotrwała pamięć czuciowa

(short-term sensory store, STSS)
zachowująca informację – np.
uczucie

dotyku,

temperatury,

dźwięk, zapach itp. – przez bardzo
krótki

okres,

około

sekundy;

następuje w niej albo usunięcie
danej informacji, albo przekazanie
jej do pamięci krótkotrwałej.

Budowa pamięci - pamięć
krótkotrwała



pamięć krótkotrwała

(short-

term memory, STM), do której
trafiają

informacje

nie

„odfiltrowane” przez krótkotrwałą
pamięć czuciową; jest to główny
ośrodek przetwarzania informacji,
z którego odpowiednio utrwalone
informacje zostają przekazane do
pamięci długotrwałej.

Budowa pamięci - pamięć
długotrwała



pamięć długotrwała

(long-term

memory), w której informacja
może być przechowana przez
dowolnie długi czas.

Budowa pamięci - pamięć
operacyjna



pamięć operacyjna

(working

memory,

WM)

-

pamięć

zawierająca

1-10

porcji

informacji,

pochodzących

z

różnych

źródeł.

Porcje

te

pozostają aktywne i podlegają
przetwarzaniu

w

pamięci

operacyjnej.

Sterowanie ruchami –
ośrodkowy układ nerwowy

Ośrodkowy układ nerwowy

-

A. napięcie mięśniowe,

-

B. synergie mięśniowe,

-

C. ruchy w przestrzeni,

-

D. programy czynności czuciowo-

ruchowych,

-

E. przetwarzanie symbolicznych

odwzorowań aktywności ruchowej.

Sterowanie ruchami – teoria
Bernsztejna

5.

poziom E

–

przetwarzanie symbolicznych odwzorowań ruchu

4

. poziom D

–

symboliczne odwzorowania ruchu

3.

poziom C

–

poziom pola przestrzennego

2.

poziom B

–

poziom synergii mięśniowej

1.

poziom A

–

poziom napięcia (tonusu) mięśniowego

Uczenie się ruchów – teoria
Bernsztejna

poziom E

przetwarzanie symbolicznych odwzorowań ruchu

poziom D

symboliczne odwzorowania ruchu

poziom C

poziom ruchliwości przestrzennej

poziom B

synergie mięśniowe

poziom A

napięcie mięśniowe (tonus)

polecenie

wykonania

czynności

informacja

zwrotna

kod symboliczny (słowny), programy ruchu

kod czuciowy, wzorce ruchu

przekodowanie

kod czuciowy

=>

kod symboliczny

kod symboliczny

=>

kod czuciowy

Obieg informacji podczas
wykonywania czynności czuciowo-
ruchowej

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA

przechowywanie słów (symboli)

tworzenie i przetwarzanie programów czuciowo-ruchowych

PAMIĘĆ OPERACYJNA

odbiór zamiarów

porcjowanie koncepcyjne

PRZEKODOWANIE SYMBOLICZNO-CZUCIOWE

(słowa – odczucia pożądane)

pr

oc

es

wy

wo

dz

ąc

y

się

z

po

ję

ć

pro

ces

wy

wo

dzą

cy si

ę z

d

an

ych

cz

uci

ow

ych

tworzenie symboli (słów)

tworzenie zamiarów

ŚRODOWISKO

tworzenie bodźców

KRÓTKOTRWAŁA PAMIĘĆ CZUCIOWA

postrzeganie bodźców

ŚRODOWISKO

skutki ruchu

NARZĄDY RUCHU

wykonanie ruchu

(odczucia pożądane – działanie)

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA

postrzeganie bodźców

porcjowanie postrzeżeniowe

PRZEKODOWANIE CZUCIOWO-SYMBOLICZNE

(bodźce - słowa)