ODPORNOŚĆ

ODPORNOŚĆ

ORGANIZMU

ORGANIZMU

Dr Bogumiła Braczkowska

Dr Bogumiła Braczkowska

Michał Braczkowski

Michał Braczkowski

ŚAM, Wyższa Szkoła Planowania

ŚAM, Wyższa Szkoła Planowania

Strategicznego

Strategicznego

Katowice 2005

Katowice 2005

IMMUNOLOGIA

IMMUNOLOGIA

jest nauką o odporności.

jest nauką o odporności.

Określenie to pochodzi od łacińckiego

Określenie to pochodzi od łacińckiego

słowa

słowa

immunis

immunis

– odporny, wolny od

– odporny, wolny od

obciążeń i greckiego logos, czyli nauka

obciążeń i greckiego logos, czyli nauka

Przedmiotem jej badań są zachodzące, przy

Przedmiotem jej badań są zachodzące, przy

udziale określonych komórek i związków

udziale określonych komórek i związków

chemicznych procesy prowadzące do

chemicznych procesy prowadzące do

utrzymania całości organizmu w równowadze

utrzymania całości organizmu w równowadze

wobec powstających wewnątrz lub wnikających

wobec powstających wewnątrz lub wnikających

z zewnątrz substancji obcych i do zapobiegania

z zewnątrz substancji obcych i do zapobiegania

uszkodzeniu tkanek przez te substancje

uszkodzeniu tkanek przez te substancje

•

Zainteresowania immunologii dotyczą więc

Zainteresowania immunologii dotyczą więc

procesów fizjologicznych, które leżą u podstaw

procesów fizjologicznych, które leżą u podstaw

niezbędnej ochrony organizmu wobec ciągłych zmian

niezbędnej ochrony organizmu wobec ciągłych zmian

środowiska

środowiska

•

Przedmiotem badań immunologii są również

Przedmiotem badań immunologii są również

patologiczne procesy zachodzące w układzie

patologiczne procesy zachodzące w układzie

odpornościowym, których konsekwencją są

odpornościowym, których konsekwencją są

uszkodzenia własnych tkanek lub komórek i rozwój

uszkodzenia własnych tkanek lub komórek i rozwój

tzw. chorób immunologicznych, jak zespoły

tzw. chorób immunologicznych, jak zespoły

autoagresyjne, np. Toczeń rumieniowaty, lub takie

autoagresyjne, np. Toczeń rumieniowaty, lub takie

zachwiania czynności immunologicznej, które mogą

zachwiania czynności immunologicznej, które mogą

powodować lub przyspieszać rozwój innych chorób, w

powodować lub przyspieszać rozwój innych chorób, w

tym nawet nowotworów

tym nawet nowotworów

ODPORNOŚĆ

ODPORNOŚĆ

jest najogólniej stanem organizmu

jest najogólniej stanem organizmu

polegającym na wytworzeniu systemu zdolnego

polegającym na wytworzeniu systemu zdolnego

do rozpoznawania i unieczynniania obcych dla

do rozpoznawania i unieczynniania obcych dla

ustroju czynników

ustroju czynników

Pierwszą właściwą definicję odporności sformułował w 1958

Pierwszą właściwą definicję odporności sformułował w 1958

roku Zilber, jasno precyzując sformułowania oddzielające ją

roku Zilber, jasno precyzując sformułowania oddzielające ją

od oporności i obronności. Według niego odporność jest to

od oporności i obronności. Według niego odporność jest to

niewrażliwość ustroju na działanie zarazków lub ich jadów,

niewrażliwość ustroju na działanie zarazków lub ich jadów,

uwarunkowana całokształtem odziedziczonych oraz

uwarunkowana całokształtem odziedziczonych oraz

indywidualnie nabytych przystosowań, które przeciwstawiają

indywidualnie nabytych przystosowań, które przeciwstawiają

się wtargnięciu i rozmnażaniu się w organizmie

się wtargnięciu i rozmnażaniu się w organizmie

drobnoustrojów oraz niweczą działanie wydzielanych przez

drobnoustrojów oraz niweczą działanie wydzielanych przez

nie jadów lub innych produktów metabolizmu

nie jadów lub innych produktów metabolizmu

Kilka lat później rozszerzone pojęcie

Kilka lat później rozszerzone pojęcie

odporności, uwzględniające stany od

odporności, uwzględniające stany od

całkowitej niewrażliwości aż do łagodnych

całkowitej niewrażliwości aż do łagodnych

zachorowań podał Fleck. Zdaniem tego autora

zachorowań podał Fleck. Zdaniem tego autora

-

-

odpornością nazywamy taki stan organizmu,

odpornością nazywamy taki stan organizmu,

w którym, w warunkach gdy inne organizmy

w którym, w warunkach gdy inne organizmy

chorują z powodu zakażenia, nie ulega om

chorują z powodu zakażenia, nie ulega om

zakażeniu albo jeśli się zakazi to nie choruje

zakażeniu albo jeśli się zakazi to nie choruje

(zakażenie bezobjawowe) lub choruje dużo

(zakażenie bezobjawowe) lub choruje dużo

łagodniej

łagodniej

Obecnie uznawana, najpop-

Obecnie uznawana, najpop-

rawniejsza definicja podaje:

rawniejsza definicja podaje:

odpornością nazywamy stan

odpornością nazywamy stan

ustroju uwarunkowany

ustroju uwarunkowany

całokształtem procesów

całokształtem procesów

skierowanych na

skierowanych na

przywrócenie integralności

przywrócenie integralności

środowiska wewnętrznego,

środowiska wewnętrznego,

tzw. homeostazy organizmu,

tzw. homeostazy organizmu,

naruszonej przez substancje

naruszonej przez substancje

natury antygenowej

natury antygenowej

Wyróżniamy dwa podstawo-

Wyróżniamy dwa podstawo-

we rodzaje odporności:

we rodzaje odporności:

- odporność naturalną

- odporność naturalną

- odporność nabytą

- odporność nabytą

ODPORNOŚĆ NATURALNA

ODPORNOŚĆ NATURALNA

(zwana inaczej

(zwana inaczej

wrodzoną bądź nieswoistą)

wrodzoną bądź nieswoistą)

jest stanem

jest stanem

niewrażliwości ustroju na pewne

niewrażliwości ustroju na pewne

zakażenia właściwe dla danego gatunku,

zakażenia właściwe dla danego gatunku,

uwarunkowanym genetycznie i

uwarunkowanym genetycznie i

niezależnym od uprzedniej ekspozycji na

niezależnym od uprzedniej ekspozycji na

dany czynnik zakaźny, a ujawniającym się

dany czynnik zakaźny, a ujawniającym się

w chwili pierwszego zetknięcia z nim. Ten

w chwili pierwszego zetknięcia z nim. Ten

rodzaj odporności jest wiec cechą

rodzaj odporności jest wiec cechą

konstytucyjną, istniejącą już w chwili

konstytucyjną, istniejącą już w chwili

narodzin

narodzin

•

Odporność nieswoistą warunkują

Odporność nieswoistą warunkują

następujące mechanizmy

następujące mechanizmy

: fagocytoza,

: fagocytoza,

bariera śluzówkowa i skórna, układ

bariera śluzówkowa i skórna, układ

dopełniacza i properdyny oraz pewne

dopełniacza i properdyny oraz pewne

szczególne substancje biologiczne

szczególne substancje biologiczne

wytwarzane przez ustrój, jak np. niektóre

wytwarzane przez ustrój, jak np. niektóre

układy enzymatyczne

układy enzymatyczne

•

Natężenie odporności wrodzonej jest

Natężenie odporności wrodzonej jest

duże, z tego też powodu zalicza się ją do

duże, z tego też powodu zalicza się ją do

odporności bezwzględnej, której nie da się

odporności bezwzględnej, której nie da się

przełamać nawet znaczącą liczbą

przełamać nawet znaczącą liczbą

drobnoustrojów

drobnoustrojów

Pierwszymi zaobserwowanymi

Pierwszymi zaobserwowanymi

przykładami odporności nieswoistej były

przykładami odporności nieswoistej były

niewrażliwości pewnych gatunków na

niewrażliwości pewnych gatunków na

choroby występujące u innych gatunków,

choroby występujące u innych gatunków,

wcześnie stwierdzono odporność

wcześnie stwierdzono odporność

człowieka na dżumę bydła rogatego, kur

człowieka na dżumę bydła rogatego, kur

na laseczki wąglika, żab na tężec,

na laseczki wąglika, żab na tężec,

zwierząt na rzeżączkę lub też myszy na

zwierząt na rzeżączkę lub też myszy na

zakażenia spowodowane przez

zakażenia spowodowane przez

Salmonella gallinarum albo Salmonella

Salmonella gallinarum albo Salmonella

schottmuelleri

schottmuelleri

Przy obniżeniu lub zniszczeniu

Przy obniżeniu lub zniszczeniu

odporności naturalnej, np. przez silne

odporności naturalnej, np. przez silne

napromienienie jonizujące, mogą

napromienienie jonizujące, mogą

wystąpić zakażenia śmiertelne

wystąpić zakażenia śmiertelne

wywołane przez drobnoustroje,

wywołane przez drobnoustroje,

względnie mało chorobotwórcze lub

względnie mało chorobotwórcze lub

nie powodujące żadnych chorób u

nie powodujące żadnych chorób u

danych gatunków przy nie

danych gatunków przy nie

zaburzonej odporności wrodzonej

zaburzonej odporności wrodzonej

ODPORNOŚĆ NABYTA (I)

ODPORNOŚĆ NABYTA (I)

(zwana

(zwana

inaczej swoistą)

inaczej swoistą)

powstaje w wyniku

powstaje w wyniku

kontaktu z czynnikiem szkodliwym lub

kontaktu z czynnikiem szkodliwym lub

obcym dla ustroju i rozwija się w ciągu

obcym dla ustroju i rozwija się w ciągu

całego życia

całego życia

Ten typ odporności jest cechą

Ten typ odporności jest cechą

osobniczą, uzyskaną bądź w okresie

osobniczą, uzyskaną bądź w okresie

życia płodowego bądź po urodzeniu

życia płodowego bądź po urodzeniu

ODPORNOŚĆ NABYTA (II)

ODPORNOŚĆ NABYTA (II)

Reakcje prowadzące do wytworzenia

Reakcje prowadzące do wytworzenia

odporności nabytej są wywoływane

odporności nabytej są wywoływane

przez wyspecjalizowany układ

przez wyspecjalizowany układ

komórkowy i mają charakter swoisty,

komórkowy i mają charakter swoisty,

tzn. ściśle związany z określonym

tzn. ściśle związany z określonym

czynnikiem szkodliwym

czynnikiem szkodliwym

ODPORNOŚĆ NABYTA (III)

ODPORNOŚĆ NABYTA (III)

Wyróżniamy następujące sposoby

Wyróżniamy następujące sposoby

nabywania odporności swoistej:

nabywania odporności swoistej:

- odporność nabyta biernie w sposób

- odporność nabyta biernie w sposób

naturalny i sztuczny,

naturalny i sztuczny,

- odporność nabyta czynnie w sposób

- odporność nabyta czynnie w sposób

naturalny i sztuczny

naturalny i sztuczny

- oraz odporność śródzakaźna

- oraz odporność śródzakaźna

Odporność nabyta biernie

Odporność nabyta biernie

w sposób naturalny

w sposób naturalny

polega na przechodzeniu przeciwciał matki do

polega na przechodzeniu przeciwciał matki do

płodu albo przez łożysko podczas ciąży, albo u

płodu albo przez łożysko podczas ciąży, albo u

noworodków z mlekiem przez przewód

noworodków z mlekiem przez przewód

pokarmowy, gdyż błona jelit w tym okresie życia

pokarmowy, gdyż błona jelit w tym okresie życia

przepuszcza przeciwciała do krwi

przepuszcza przeciwciała do krwi

Przechodzenie przeciwciał do płodu ma duże

Przechodzenie przeciwciał do płodu ma duże

znaczenie dla odporności noworodka, który w tym

znaczenie dla odporności noworodka, który w tym

okresie życia nie wytwarza jeszcze własnych

okresie życia nie wytwarza jeszcze własnych

przeciwciał, a pozbawiony własnych środków

przeciwciał, a pozbawiony własnych środków

ochrony byłby narażony na zakażenia śmiertelne

ochrony byłby narażony na zakażenia śmiertelne

Przeniesione przeciwciała matki utrzymują się w

Przeniesione przeciwciała matki utrzymują się w

krążeniu dziecka przez okres kilku miesięcy, aż do

krążeniu dziecka przez okres kilku miesięcy, aż do

chwili, gdy zaczyna ono samo wytwarzać czynniki

chwili, gdy zaczyna ono samo wytwarzać czynniki

wyrównujące straty odpornościowego białka

wyrównujące straty odpornościowego białka

matki

matki

Odporność nabyta biernie

Odporność nabyta biernie

w sposób

w sposób

sztuczny

sztuczny

polega na wprowadzeniu

polega na wprowadzeniu

surowicy odpornościowej, zawierającej

surowicy odpornościowej, zawierającej

przeciwciała wytworzone przez innego

przeciwciała wytworzone przez innego

osobnika tego samego lub innego

osobnika tego samego lub innego

gatunku (surowice odpornościowe

gatunku (surowice odpornościowe

homologiczne lub heterologiczne)

homologiczne lub heterologiczne)

Odporność nabyta biernie w sposób

Odporność nabyta biernie w sposób

sztuczny

sztuczny

Ten sposób wywoływania odporności sztucznej

Ten sposób wywoływania odporności sztucznej

jest szeroko wykorzystywany w praktyce, zarówno

jest szeroko wykorzystywany w praktyce, zarówno

dla zapobiegania, np. stosowanie surowic

dla zapobiegania, np. stosowanie surowic

przeciwtężcowych, przeciwbłonniczych lub

przeciwtężcowych, przeciwbłonniczych lub

preparatów immunoglobulin w profilaktyce chorób

preparatów immunoglobulin w profilaktyce chorób

zakaźnych, jak i w leczeniu chorób zakaźnych

zakaźnych, jak i w leczeniu chorób zakaźnych

wywołanych przez zarazki wytwarzające silne

wywołanych przez zarazki wytwarzające silne

jady

jady

Rodzaj tak nabytej odporności jest krótkotrwały,

Rodzaj tak nabytej odporności jest krótkotrwały,

gdyż przeciwciała, jako obce białka są stosunkowo

gdyż przeciwciała, jako obce białka są stosunkowo

szybko usuwane z ustroju

szybko usuwane z ustroju

Odporność nabyta

Odporność nabyta

czynnie w sposób

czynnie w sposób

naturalny

naturalny

powstaje po przebyciu choroby zakaźnej lub

powstaje po przebyciu choroby zakaźnej lub

częstych zakażeń bezobjawowych

częstych zakażeń bezobjawowych

Trwałość tego typu odporności jest na ogół duża,

Trwałość tego typu odporności jest na ogół duża,

zaczyna się wykształcać już podczas początków

zaczyna się wykształcać już podczas początków

choroby doprowadzając do wyzdrowienia

choroby doprowadzając do wyzdrowienia

Po przebyciu niektórych chorób zakaźnych, np.

Po przebyciu niektórych chorób zakaźnych, np.

odry, ospy, płonicy odporność na nie utrzymuje

odry, ospy, płonicy odporność na nie utrzymuje

się przez całe życie

się przez całe życie

Odporność nabyta

Odporność nabyta

czynnie w sposób

czynnie w sposób

sztuczny (I)

sztuczny (I)

powstaje po immunizacji szczepionkami

powstaje po immunizacji szczepionkami

mogącymi zawierać:

mogącymi zawierać:

- początkowo próbowano wykorzystywać nawet

- początkowo próbowano wykorzystywać nawet

drobnoustroje żywe w pełni zjadliwe ale używane

drobnoustroje żywe w pełni zjadliwe ale używane

w dawce niedostatecznej do wywołania choroby,

w dawce niedostatecznej do wywołania choroby,

ten sposób uodparniania nie jest już w ogóle

ten sposób uodparniania nie jest już w ogóle

stosowany

stosowany

- zarazek żywy o małej zjadliwości (atenuowany)

- zarazek żywy o małej zjadliwości (atenuowany)

lub zmodyfikowany przez zmianę jego

lub zmodyfikowany przez zmianę jego

powinowactwa

powinowactwa

do tkanek, np. szczepionki przeciwgruźlicze BCG,

do tkanek, np. szczepionki przeciwgruźlicze BCG,

przeciw dżumie, ospie, żółtej febrze, porażeniu

przeciw dżumie, ospie, żółtej febrze, porażeniu

dziecięcemu

dziecięcemu

Odporność nabyta czynnie w sposób

Odporność nabyta czynnie w sposób

sztuczny

sztuczny

(II)

(II)

powstaje po immunizacji szczepionkami mogącymi

powstaje po immunizacji szczepionkami mogącymi

zawierać:

zawierać:

-

zarazek zabity ogrzewaniem lub związkami

zarazek zabity ogrzewaniem lub związkami

chemicznymi, np. szczepionki przeciw durowi

chemicznymi, np. szczepionki przeciw durowi

brzusznemu i durom rzekomym, durowi

brzusznemu i durom rzekomym, durowi

plamistemu, krztuścowi

plamistemu, krztuścowi

- metabolity bakterii, np. anatoksyny, powstałe po

- metabolity bakterii, np. anatoksyny, powstałe po

reakcji egzotoksyn bakteryjnych z formaliną. Są to

reakcji egzotoksyn bakteryjnych z formaliną. Są to

jedne ze szczepionek bardziej skutecznych i

jedne ze szczepionek bardziej skutecznych i

bezpiecznych, np. anatoksyny przeciwtężcowe

bezpiecznych, np. anatoksyny przeciwtężcowe

Odporność nabyta czynnie w sposób

Odporność nabyta czynnie w sposób

sztuczny

sztuczny

(III)

(III)

- wyciąg uzyskany z komórek bakteryjnych po

- wyciąg uzyskany z komórek bakteryjnych po

dokonanej ekstrakcji

dokonanej ekstrakcji

- mieszaninę żywego zarazka i homologicznej

- mieszaninę żywego zarazka i homologicznej

surowicy odpornościowej, np. szczepionka

surowicy odpornościowej, np. szczepionka

przeciw różycy świń stosowana w praktyce

przeciw różycy świń stosowana w praktyce

weterynaryjnej

weterynaryjnej

Ponadto, zwłaszcza w przewlekle przebiegających

Ponadto, zwłaszcza w przewlekle przebiegających

zakażeniach o tendencji nawrotnej, np. w

zakażeniach o tendencji nawrotnej, np. w

czyraczności, stosuje się w celach leczniczych

czyraczności, stosuje się w celach leczniczych

autoszczepionki, przygotowane z drobnoustrojów

autoszczepionki, przygotowane z drobnoustrojów

wyizolowanych od chorego

wyizolowanych od chorego

Odporność śródzakaźna (I)

Odporność śródzakaźna (I)

(zwana

(zwana

inaczej niesterylną lub symbiotyczną) jest

inaczej niesterylną lub symbiotyczną) jest

uznawana za osobną formę niewrażliwości

uznawana za osobną formę niewrażliwości

nabytej

nabytej



Ten rodzaj odporności swoistej polega na

Ten rodzaj odporności swoistej polega na

dodatkowym zakażeniu tym samym zarazkiem,

dodatkowym zakażeniu tym samym zarazkiem,

jednak z przebiegiem nietypowym, dającym

jednak z przebiegiem nietypowym, dającym

zakażenie bezobjawowe w czasie utrzymywania

zakażenie bezobjawowe w czasie utrzymywania

się w ustroju już danej infekcji. Dzieje się tak, np.

się w ustroju już danej infekcji. Dzieje się tak, np.

w przebiegu kiły, gruźlicy, zimnicy, gorączki

w przebiegu kiły, gruźlicy, zimnicy, gorączki

wołyńskiej i niektórych chorób wirusowych

wołyńskiej i niektórych chorób wirusowych

Odporność śródzakaźna (II)

Odporność śródzakaźna (II)

Odporność symbiotyczna jest

Odporność symbiotyczna jest

uwarunkowana nie przebyciem

uwarunkowana nie przebyciem

zakażenia, ale właśnie jego trwaniem

zakażenia, ale właśnie jego trwaniem

w ustroju

w ustroju

Z chwilą ustąpienia infekcji, w

Z chwilą ustąpienia infekcji, w

momencie gdy następuje całkowite

momencie gdy następuje całkowite

wyeliminowanie drobnoustrojów,

wyeliminowanie drobnoustrojów,

odporność symiotyczna zanika

odporność symiotyczna zanika

Odporność nabyta,

Odporność nabyta,

która stanowi

która stanowi

podstawę obrony ustroju ludzkiego przed

podstawę obrony ustroju ludzkiego przed

inwazją czynników szkodliwych z

inwazją czynników szkodliwych z

zewnątrz, bądź też wewnątrzpochodnych,

zewnątrz, bądź też wewnątrzpochodnych,

składa się z dwóch zasadniczych typów:

składa się z dwóch zasadniczych typów:

odporności humoralnej i komórkowej

odporności humoralnej i komórkowej

ODPORNOŚĆ HUMORALNA

ODPORNOŚĆ HUMORALNA

oparta jest na

oparta jest na

wytwarzaniu przeciwciał skierowanych

wytwarzaniu przeciwciał skierowanych

przeciwko określonym czynnikom

przeciwko określonym czynnikom

szkodliwym, czyli antygenom. Jest to tzw.

szkodliwym, czyli antygenom. Jest to tzw.

odporność (odpowiedź) typu wczesnego,

odporność (odpowiedź) typu wczesnego,

której przykładem może być niewrażliwość

której przykładem może być niewrażliwość

na powtórne zakażenie durem brzusznym

na powtórne zakażenie durem brzusznym

lub błonicą po przechorowaniu lub po

lub błonicą po przechorowaniu lub po

szczepieniu ochronnym. W odpowiedzi tego

szczepieniu ochronnym. W odpowiedzi tego

typu biorą udział limfocyty B wytwarzające

typu biorą udział limfocyty B wytwarzające

przeciwciała

przeciwciała

Schemat humoralnego typu

odpowiedzi immunologicznej po

wniknięciu przeciwciała

Limfocyty T stymulują limfocyty B do

szybkiego namnażania się

Różnicowanie się licznych limfocytów B w
komórki

plazmatyczne

pamięci

Wydzielanie specyficznych
przeciwciał i ich transport we
krwi

Wiązanie antygenów przez
przeciwciała w nieaktywne
kompleksy

Fagocytoza antygenów

Komórki pamięci pozostają
przez wiele lat w organizmie

Szybka reakcja humoralna po
ponownym kontakcie z
antygenem

Przyciąganie makrofagów w rejon
odpowiedzi immunologicznej

ODPORNOŚĆ KOMÓRKOWA

ODPORNOŚĆ KOMÓRKOWA

czyli

czyli

odporność (odpowiedź) typu późnego, jest

odporność (odpowiedź) typu późnego, jest

rodzajem reakcji immunologicznej, w

rodzajem reakcji immunologicznej, w

której pośredniczą uczulone komórki –

której pośredniczą uczulone komórki –

limfocyty T grasicznozależne. Wynikiem

limfocyty T grasicznozależne. Wynikiem

ich interakcji z innymi typami komórek

ich interakcji z innymi typami komórek

(przede wszystkim z makrofagami) jest

(przede wszystkim z makrofagami) jest

wytwarzanie przez te limfocyty substancji

wytwarzanie przez te limfocyty substancji

o działaniu cytotoksycznym

o działaniu cytotoksycznym

Odpowiedź typu

Odpowiedź typu

późnego

późnego

odgrywa

odgrywa

znaczącą rolę w

znaczącą rolę w

odporności

odporności

przeciwgruźliczej,

przeciwgruźliczej,

przeciwwirusowej,

przeciwwirusowej,

przeciwgrzybiczej,

przeciwgrzybiczej,

przeciwpasożytniczej

przeciwpasożytniczej

,

,

przeciwnowotworowj

przeciwnowotworowj

i w reakcji odrzucania

i w reakcji odrzucania

przeszczepów

przeszczepów

ANTYGENY

ANTYGENY

są

są

związkami

związkami

wielkoczą-

wielkoczą-

steczkowymi

steczkowymi

powodującymi

powodującymi

po wniknięciu do

po wniknięciu do

ustoju

ustoju

powstawanie

powstawanie

specyficznych,

specyficznych,

wiążących się z

wiążących się z

nimi przeciwciał

nimi przeciwciał

lub uczulonych

lub uczulonych

przeciw nim

przeciw nim

komórek

komórek

Antygeny

Antygeny

- są związkami posiadającymi

- są związkami posiadającymi

następujące własności:

następujące własności:

→

→

antygenowość

antygenowość

– zdolność swoistego łączenia

– zdolność swoistego łączenia

się z immunoglobulinami (zarówno wolnymi,

się z immunoglobulinami (zarówno wolnymi,

jak i stanowiącymi receptory limfocytów B) i

jak i stanowiącymi receptory limfocytów B) i

receptorami limfocytów T

receptorami limfocytów T

→

→

immunogenność

immunogenność

– zdolność do wywołania

– zdolność do wywołania

przeciw sobie swoistej odpowiedzi

przeciw sobie swoistej odpowiedzi

immunologicznej

immunologicznej

HAPTEN

HAPTEN

(inaczej

(inaczej

antygen resztkowy) jest

antygen resztkowy) jest

związkiem

związkiem

posiadającym

posiadającym

antygenowość ale

antygenowość ale

wykazującym brak

wykazującym brak

immunogenności. Jest

immunogenności. Jest

więc niewielką, nie-

więc niewielką, nie-

immunogenną

immunogenną

cząsteczką wiążącą się

cząsteczką wiążącą się

swoiście z

swoiście z

przeciwciałem. Hapten

przeciwciałem. Hapten

w pewnych

w pewnych

przypadkach ułatwia

przypadkach ułatwia

bądź wogóle umożliwia

bądź wogóle umożliwia

wiązanie się antygenu z

wiązanie się antygenu z

powierzchnią komórek

powierzchnią komórek

PRZECIWCIAŁA

PRZECIWCIAŁA

są

są

białkami wytwarza-

białkami wytwarza-

nymi w odpowiedzi

nymi w odpowiedzi

na antygen i reagu-

na antygen i reagu-

jącymi z nim specy-

jącymi z nim specy-

ficznie. Dla białek

ficznie. Dla białek

biorących udział w

biorących udział w

humoralnej reakcji

humoralnej reakcji

odpornościowej, a

odpornościowej, a

więc odgrywających

więc odgrywających

tam rolę przeciwciał

tam rolę przeciwciał

używa się nazwy

używa się nazwy

immunoglobuliny

immunoglobuliny

Budowa i właściwości

Budowa i właściwości

przeciwciał

przeciwciał

Przeciwciała

Przeciwciała

(Immmunoglobuliny) –

(Immmunoglobuliny) –

to

to

substancje białkowe

substancje białkowe

wytwarzane w

wytwarzane w

limfocytach

limfocytach

B i plazmocytach.

B i plazmocytach.

P

P

osiadają zdolność swoistego

osiadają zdolność swoistego

łączenia się z antygenem i są

łączenia się z antygenem i są

najważniejszymi cząsteczkami

najważniejszymi cząsteczkami

układu odpornościowego

układu odpornościowego

Budowa Przeciwciał

Budowa Przeciwciał

Cztery podstawowe podjednostki:

Cztery podstawowe podjednostki:

- cztery łańcuchy polipeptydowe -

- cztery łańcuchy polipeptydowe -

( dwie identyczne pary łańcuchów lekkich

( dwie identyczne pary łańcuchów lekkich

(L)

(L)

i łańcuchów ciężkich (H)

i łańcuchów ciężkich (H)

-połączone kowalencyjnie mostkami

-połączone kowalencyjnie mostkami

dwusiarczkowymi oraz wiązaniami

dwusiarczkowymi oraz wiązaniami

niekowalencyjnymi

niekowalencyjnymi

Łańcuchy lekkie i ciężkie zbudowane

Łańcuchy lekkie i ciężkie zbudowane

są z dwóch części:

są z dwóch części:

- V (zmiennej)- zawierają miejsca

- V (zmiennej)- zawierają miejsca

wiążące

wiążące

antygen

antygen

- C (stałej)- determinowane są przez

- C (stałej)- determinowane są przez

naturę

naturę

antygenu

antygenu

POWINOWACTWO

POWINOWACTWO

Siła wiązania pojedynczego

Siła wiązania pojedynczego

determinantu antygenowego przez

determinantu antygenowego przez

miejsce wiążące antygen w

miejsce wiążące antygen w

cząsteczce przeciwciała

cząsteczce przeciwciała

Im silniejsze wiązanie, tym mniejsza

Im silniejsze wiązanie, tym mniejsza

możliwość dysocjacji antygenu od

możliwość dysocjacji antygenu od

przeciwciała

przeciwciała

Różne przeciwciała przeciwko jednemu

Różne przeciwciała przeciwko jednemu

determinantowi antygenowemu mogą

determinantowi antygenowemu mogą

różnić się stopniem powinowactwa do

różnić się stopniem powinowactwa do

tego antygenu

tego antygenu

Przeciwciała wytwarzane podczas

Przeciwciała wytwarzane podczas

odpowiedzi wtórnej przez limfocyty,

odpowiedzi wtórnej przez limfocyty,

dzięki pamięci immunologiczej mają

dzięki pamięci immunologiczej mają

większe powinowactwo, niż

większe powinowactwo, niż

wyprodukowane podczas odpowiedzi

wyprodukowane podczas odpowiedzi

pierwotnej

pierwotnej