Metodologia badań

Metodologia badań

psychologicznych

psychologicznych

wykład

wykład

2

2

3 marca 2004

3 marca 2004

Prof. Jerzy Karylowski

Prof. Jerzy Karylowski

Zdrowy rozsądek,

Zdrowy rozsądek,

intuicja i

intuicja i

doświadczenie:

doświadczenie:

alternatywa dla badań

alternatywa dla badań

naukowych w psychologii?

naukowych w psychologii?

Czy dane 20 kandydatów wskazują, że

Czy dane 20 kandydatów wskazują, że

warto używać wyników rozmowy

warto używać wyników rozmowy

kwalifikacyjnej przy przyjmowaniu do

kwalifikacyjnej przy przyjmowaniu do

pracy?

pracy?



Jak silny związek?

Jak silny związek?



0,0 – zupełny brak związku

0,0 – zupełny brak związku



0,2 - słaby związek

0,2 - słaby związek



0,5 – średni związek

0,5 – średni związek



0,8 – silny związek

0,8 – silny związek



1,0 – pełny związek

1,0 – pełny związek

Jak silny związek?

Jak silny związek?



Pozytywny wynik rozmowy:

Pozytywny wynik rozmowy:



N=16

N=16



Prawd. że będą dobrze

Prawd. że będą dobrze

pracować 12:16=0,75

pracować 12:16=0,75



Negatywny wynik rozmowy:

Negatywny wynik rozmowy:



N=4

N=4



Prawd. że będą dobrze

Prawd. że będą dobrze

pracować 3:4=0,75

pracować 3:4=0,75



Wniosek:

Wniosek:

Brak związku!

Brak związku!

(Korelacja

(Korelacja

iluzoryczna

iluzoryczna

)

)

Rozmowa

Rozmowa

+

+

Rozmowa

Rozmowa

-

-

Praca

Praca

+

+

12

12

3

3

Praca

Praca

-

-

4

4

1

1

Korelacja

Korelacja

iluzoryczna

iluzoryczna



Spostrzeganie związku miedzy

Spostrzeganie związku miedzy

zmiennymi gdy w rzeczywistości

zmiennymi gdy w rzeczywistości

żaden związek

żaden związek

statystyczny

statystyczny

nie

nie

zachodzi

zachodzi

Warunki sprzyjające

Warunki sprzyjające

występowaniu korelacji

występowaniu korelacji

iluzorycznych

iluzorycznych



gdy w obrębie obu rozważanych

gdy w obrębie obu rozważanych

zmiennych jedna z kategorii jest

zmiennych jedna z kategorii jest

szczególnie liczna lub szczególnie

szczególnie liczna lub szczególnie

nieliczna

nieliczna



gdy w obrębie obu rozważanych

gdy w obrębie obu rozważanych

zmiennych jedna z kategorii z jakiegoś

zmiennych jedna z kategorii z jakiegoś

innego powodu przyciąga uwagę

innego powodu przyciąga uwagę



gdy obserwator oczekuje

gdy obserwator oczekuje

współwystępowania kategorii

współwystępowania kategorii

Korelacja iluzoryczna a

Korelacja iluzoryczna a

uprzedzenia wobec mniejszości

uprzedzenia wobec mniejszości

(Hamilton & Gifford, 1976)

(Hamilton & Gifford, 1976)



Prezentacja listy zachowań członków

Prezentacja listy zachowań członków

dwóch hipotetycznych grup: X i Y

dwóch hipotetycznych grup: X i Y



12 zachowań X-ów i 6 zachowań Y-ów

12 zachowań X-ów i 6 zachowań Y-ów



12 zachowań pozytywnych (np.

12 zachowań pozytywnych (np.

zwrócenie znalezionych pieniędzy) i 6

zwrócenie znalezionych pieniędzy) i 6

negatywnych (np. chwalenie się)

negatywnych (np. chwalenie się)



Taka sama proporcja zachowań X-ów

Taka sama proporcja zachowań X-ów

i zachowań Y-ów była pozytywna

i zachowań Y-ów była pozytywna

Korelacja

Korelacja

iluzoryczna

iluzoryczna

a

a

uprzedzenia wobec mniejszości

uprzedzenia wobec mniejszości

(Hamilton & Gifford, 1976)

(Hamilton & Gifford, 1976)

Członek

Członek

grupy X

grupy X

Członek

Członek

grupy Y

grupy Y

Dobre

Dobre

zachowani

zachowani

e

e

8

8

4

4

Złe

Złe

zachowani

zachowani

e

e

4

4

2

2

Korelacja

Korelacja

iluzoryczna

iluzoryczna

a

a

uprzedzenia wobec mniejszości

uprzedzenia wobec mniejszości

(Hamilton & Gifford, 1976)

(Hamilton & Gifford, 1976)

Członek

Członek

grupy X

grupy X

Członek

Członek

grupy Y

grupy Y

Dobre

Dobre

zachowani

zachowani

e

e

8

8

(8:12=,66

(8:12=,66

)

)

4

4

(4:6=,66

(4:6=,66

)

)

Złe

Złe

zachowani

zachowani

e

e

4

4

(4:12=,33

(4:12=,33

)

)

2

2

(2:6=,33

(2:6=,33

)

)

Korelacja iluzoryczna a

Korelacja iluzoryczna a

uprzedzenia wobec

uprzedzenia wobec

mniejszości: Wyniki

mniejszości: Wyniki



Grupa X oceniana bardziej

Grupa X oceniana bardziej

pozytywnie i lubiana bardziej niż

pozytywnie i lubiana bardziej niż

grupa Y.

grupa Y.

Korelacja iluzoryczna a

Korelacja iluzoryczna a

uprzedzenia wobec

uprzedzenia wobec

mniejszości: Replikacje i

mniejszości: Replikacje i

modyfikacje

modyfikacje



Wynik wielokrotnie replikowany (przegląd w

Wynik wielokrotnie replikowany (przegląd w

Mullen & Johnson, 1990; Fiedler, 2000)

Mullen & Johnson, 1990; Fiedler, 2000)



Wyniki silniejsze gdy....

Wyniki silniejsze gdy....



system poznawczy jest dodatkowo

system poznawczy jest dodatkowo

obciążony (McConnell, Sherman &

obciążony (McConnell, Sherman &

Hamilton, 1994)

Hamilton, 1994)



badani nie starają się zapamiętać

badani nie starają się zapamiętać

prezentowanych informacji (Pryor, 1986)

prezentowanych informacji (Pryor, 1986)



brak jest danych indywidualizujących

brak jest danych indywidualizujących

(McConnell, Leibold & Sherman, 1997)

(McConnell, Leibold & Sherman, 1997)

Korelacje iluzoryczne w

Korelacje iluzoryczne w

praktyce klinicznej

praktyce klinicznej



W praktyce klinicznej często zdarza

W praktyce klinicznej często zdarza

się, że obserwowane własności mają

się, że obserwowane własności mają

rozkłady silnie skośne (Garb, 2000).

rozkłady silnie skośne (Garb, 2000).



Występowanie zależności pozornych w

Występowanie zależności pozornych w

myśleniu klinicznym może też być

myśleniu klinicznym może też być

skutkiem semantycznego

skutkiem semantycznego

podobieństwa między diagnozowanymi

podobieństwa między diagnozowanymi

problemami a ich domniemanymi

problemami a ich domniemanymi

wskaźnikami (Chapman & Chapman,

wskaźnikami (Chapman & Chapman,

1971; Garb, 2000)

1971; Garb, 2000)

Jak zabezpieczyć się przed

Jak zabezpieczyć się przed

korelacjami iluzorycznymi?

korelacjami iluzorycznymi?



Unikać opierania się na intuicji

Unikać opierania się na intuicji

statystycznej!

statystycznej!

Regresja do średniej

Regresja do średniej

Sir Francis Galton: Regresja do

Sir Francis Galton: Regresja do

bylejakości

bylejakości



W przypadku zdarzeń które są

W przypadku zdarzeń które są

przynajmniej częściowo losowe, po

przynajmniej częściowo losowe, po

zdarzeniu skrajnym następuje zwykle

zdarzeniu skrajnym następuje zwykle

zdarzenie mniej skrajne.

zdarzenie mniej skrajne.

Regresja statystyczna

Regresja statystyczna

Przyk

Przyk

łady z życia

łady z życia



Wzrost

Wzrost



Wyniki egzaminu

Wyniki egzaminu



Wyniki sportowe

Wyniki sportowe



Samopoczucie

Samopoczucie



„

„

Dobre” i „złe” zachowanie

Dobre” i „złe” zachowanie

Zademonstrowanie efektu na

Zademonstrowanie efektu na

wykładzie (symulacja)

wykładzie (symulacja)



Wpływ czerwonych cukierków na

Wpływ czerwonych cukierków na

zdolności parapsychologiczne

zdolności parapsychologiczne

Zjawisko regresji a

Zjawisko regresji a

spostrzegana skuteczność kar i

spostrzegana skuteczność kar i

nagród

nagród

„Spóźnianie się Harolda”: Schaffner,

„Spóźnianie się Harolda”: Schaffner,

1985

1985



Badani proszeni o oduczenie fikcyjnego

Badani proszeni o oduczenie fikcyjnego

ucznia „Harolda” od spóźniania się do szkoły

ucznia „Harolda” od spóźniania się do szkoły



Każdego dnia szkolnego komputer

Każdego dnia szkolnego komputer

prezentował godzinę przybycia „Harolda” do

prezentował godzinę przybycia „Harolda” do

szkoły

szkoły



Prezentowane godziny przybycia wybierane

Prezentowane godziny przybycia wybierane

losowo (od 8:20 do 8:40)

losowo (od 8:20 do 8:40)



Po każdej prezentacji badany decydował o

Po każdej prezentacji badany decydował o

wielkości kary lub nagrody dla „Harolda”

wielkości kary lub nagrody dla „Harolda”



Na końcu, badani oceniali skuteczność kar i

Na końcu, badani oceniali skuteczność kar i

nagród

nagród

„

„

Spóznianie się Harolda”: Schaffner,

Spóznianie się Harolda”: Schaffner,

1985

1985

Wyniki

Wyniki



Kary (szczególnie wysokie) oceniane

Kary (szczególnie wysokie) oceniane

jako skuteczne

jako skuteczne



Nagrody (szczególnie wysokie)

Nagrody (szczególnie wysokie)

oceniane jako nieskuteczne

oceniane jako nieskuteczne



Wyjasnienie: regresja statystyczna

Wyjasnienie: regresja statystyczna

(w rzeczywistości zachowanie

(w rzeczywistości zachowanie

„Harolda” było losowe)

„Harolda” było losowe)