Metodologia badań

Metodologia badań

psychologicznych

psychologicznych

wyk

wyk

ł

ł

ad 4

ad 4

Prof. Jerzy Karylowski

Prof. Jerzy Karylowski

Trafność wewnętrzna

Trafność wewnętrzna



W jakim stopniu zebrane dane pozwalają

W jakim stopniu zebrane dane pozwalają

na wyeliminowanie możliwości, że to nie

na wyeliminowanie możliwości, że to nie

zmienna niezależna ale inne czynniki

zmienna niezależna ale inne czynniki

odpowiedzialne są za poziom zmiennej

odpowiedzialne są za poziom zmiennej

zależnej?

zależnej?



Znaczenie trafności wewnętrznej jest

Znaczenie trafności wewnętrznej jest

mniejsze jeśli naszym celem jest jedynie

mniejsze jeśli naszym celem jest jedynie

przewidywanie (a nie rozumienie)!

przewidywanie (a nie rozumienie)!

Trafność wewnętrzna a

Trafność wewnętrzna a

pokrywanie się zmiennych

pokrywanie się zmiennych



Trafność wewnętrzna jest wysoka gdy

Trafność wewnętrzna jest wysoka gdy

zmienna niezależna nie pokrywa się

zmienna niezależna nie pokrywa się

(nie jest w systematyczny sposób

(nie jest w systematyczny sposób

związana) z innymi czynnikami

związana) z innymi czynnikami

mogącymi wpływać na zmienną

mogącymi wpływać na zmienną

zależną

zależną

Trafność konstruktów

Trafność konstruktów



W jakim stopniu użyte wskaźniki

W jakim stopniu użyte wskaźniki

empiryczne (definicje operacyjne)

empiryczne (definicje operacyjne)

uznać można za dobre

uznać można za dobre

egzemplifikacje pojęć teoretycznych

egzemplifikacje pojęć teoretycznych

(konstruktów).

(konstruktów).

Trafność zewnętrzna

Trafność zewnętrzna



W jakim stopniu stwierdzone wyniki

W jakim stopniu stwierdzone wyniki

można uogólnić na inne zbiorowości

można uogólnić na inne zbiorowości

osób (i na inne rodzaje sytuacji)?

osób (i na inne rodzaje sytuacji)?

Badanie #1 to eksperyment

Badanie #1 to eksperyment



Dobór losowy i manipulacja

Dobór losowy i manipulacja

eksperymentalna: Zmienna

eksperymentalna: Zmienna

niezależna manipulowana na

niezależna manipulowana na

podstawie losowania

podstawie losowania



Zmienna zależna mierzona

Zmienna zależna mierzona



Wysoka trafność wewnętrzna

Wysoka trafność wewnętrzna



Niska trafność konstruktów

Niska trafność konstruktów



Niska trafność zewnętrzna

Niska trafność zewnętrzna

Badanie empiryczne #2

Badanie empiryczne #2



Frustracja: wyniki w kwestionariuszu

Frustracja: wyniki w kwestionariuszu

frustracji

frustracji



Agresja: wyniki w kwestionariuszu

Agresja: wyniki w kwestionariuszu

agresji

agresji

Badanie empiryczne #2:

Badanie empiryczne #2:



Wysoka trafność konstruktów

Wysoka trafność konstruktów



Wysoka trafność zewnętrzna

Wysoka trafność zewnętrzna



Wysoka trafność wewnętrzna???

Wysoka trafność wewnętrzna???

Badanie empiryczne #2

Badanie empiryczne #2



Hipoteza teoretyczna: Frustracja

Hipoteza teoretyczna: Frustracja

wywołuje agresje

wywołuje agresje



Wynik empiryczny: Im wyższa

Wynik empiryczny: Im wyższa

frustracja tym wyższa agresja.

frustracja tym wyższa agresja.

Zależność empiryczna

Zależność empiryczna



Im więcej gniazdujących bocianów

Im więcej gniazdujących bocianów

tym więcej dzieci rodzi się 9 miesięcy

tym więcej dzieci rodzi się 9 miesięcy

póżniej

póżniej



Bociany dzieci ???

Bociany dzieci ???



Niskie temperatury bociany

Niskie temperatury bociany



Niskie temperatury dzieci

Niskie temperatury dzieci

Badanie #2: Im wyższa

Badanie #2: Im wyższa

frustracja tym wyższa agresja.

frustracja tym wyższa agresja.



Frustracja wywołuje agresję?

Frustracja wywołuje agresję?



Agresja wywołuje frustrację?

Agresja wywołuje frustrację?



Inny czynnik (np. niska inteligencja)

Inny czynnik (np. niska inteligencja)

wywołuje zarówno agresję jak i

wywołuje zarówno agresję jak i

frustrację?

frustrację?



Wniosek: niska trafność wewnętrzna

Wniosek: niska trafność wewnętrzna

Badanie empiryczne #2:

Badanie empiryczne #2:

Badanie korelacyjne

Badanie korelacyjne



Brak doboru losowego do grup (często

Brak doboru losowego do grup (często

brak grup)

brak grup)



Brak manipulacji eksperymentalnej

Brak manipulacji eksperymentalnej



Zmienna niezależna ma często charakter

Zmienna niezależna ma często charakter

różnicy indywidualnej

różnicy indywidualnej



Niska trafność wewnętrzna

Niska trafność wewnętrzna



Wysoka trafność konstruktów

Wysoka trafność konstruktów



Wysoka trafność zewnętrzna

Wysoka trafność zewnętrzna

Przykłady łączenie podejścia

Przykłady łączenie podejścia

eksperymentalnego i

eksperymentalnego i

korelacyjnego

korelacyjnego



Modelowanie agresji

Modelowanie agresji



Wpływ palenia na zapadalność na raka

Wpływ palenia na zapadalność na raka



Wpływ samooceny na oceny z egzaminów

Wpływ samooceny na oceny z egzaminów



Wpływ wspólnego spędzania czasu na

Wpływ wspólnego spędzania czasu na

poziom satysfakcji w małżeństwie

poziom satysfakcji w małżeństwie



Wpływ używania alkoholu na wyniki studiów

Wpływ używania alkoholu na wyniki studiów



Wpływ ilości czasu spędzanego na

Wpływ ilości czasu spędzanego na

słuchaniu muzyki Heavy Metal na agresję

słuchaniu muzyki Heavy Metal na agresję



Wpływ atrakcyjności fizycznej polityka na

Wpływ atrakcyjności fizycznej polityka na

opinię wyborców

opinię wyborców

Pomiar i manipulacja

Pomiar i manipulacja



Zmienna zależna jest zawsze

Zmienna zależna jest zawsze

mierzona

mierzona



Zmienna niezależna może być

Zmienna niezależna może być

manipulowana lub mierzone

manipulowana lub mierzone



Podstawa pomiaru lub manipulacji

Podstawa pomiaru lub manipulacji

jest definicja operacyjna konstruktu

jest definicja operacyjna konstruktu

teoretycznego

teoretycznego

Definicja operacyjna

Definicja operacyjna



Obserwowalny sposób pomiaru lub

Obserwowalny sposób pomiaru lub

manipulacji

manipulacji



Sposób na to jak zmierzyć pojęcie

Sposób na to jak zmierzyć pojęcie

teoretyczne (konstrukt) lub jak nim

teoretyczne (konstrukt) lub jak nim

zamanipulować

zamanipulować

Definicja operacyjna:

Definicja operacyjna:

Decyzje

Decyzje



Użyć istniejącej definicji operacyjnej

Użyć istniejącej definicji operacyjnej

czy wymyślić nową?

czy wymyślić nową?



Manipulować czy mierzyć? (nie

Manipulować czy mierzyć? (nie

dotyczy zmiennej zależnej)

dotyczy zmiennej zależnej)



Jeśli mierzyć, to jaki rodzaj

Jeśli mierzyć, to jaki rodzaj

zachowania: reakcje fizjologiczne?,

zachowania: reakcje fizjologiczne?,

zewnętrzne zachowanie?,

zewnętrzne zachowanie?,

wypowiedzi słowne?

wypowiedzi słowne?

Losowy błąd pomiaru

Losowy błąd pomiaru



Żaden pomiar nie jest idealny! Każdy

Żaden pomiar nie jest idealny! Każdy

pomiar (i każdy dobór do grup)

pomiar (i każdy dobór do grup)

obciążony jest błędem losowym!

obciążony jest błędem losowym!



Błąd losowy nie jest systematycznie

Błąd losowy nie jest systematycznie

związany ze zmienną niezależną (jest

związany ze zmienną niezależną (jest

losowy)

losowy)

Przykłady błędu losowego w

Przykłady błędu losowego w

badaniu wpływu frustracji na

badaniu wpływu frustracji na

agresję

agresję



Badany nie zrozumiał pytania w

Badany nie zrozumiał pytania w

kwestionariuszu agresji

kwestionariuszu agresji



Badacz pomylił się obliczając lub wpisując

Badacz pomylił się obliczając lub wpisując

wyniki

wyniki



Niektórzy badani odpowiadali na pytania tak by

Niektórzy badani odpowiadali na pytania tak by

nie przyznać się do agresywnych myśli i uczuć

nie przyznać się do agresywnych myśli i uczuć



Badani różnili się poziomem agresji niezależnie

Badani różnili się poziomem agresji niezależnie

od różnic w (manipulowanym lub mierzonym)

od różnic w (manipulowanym lub mierzonym)

poziomie frustracji

poziomie frustracji

Systematyczny błąd

Systematyczny błąd

pomiaru

pomiaru



W systematyczny sposób związany

W systematyczny sposób związany

ze zmienną niezależną (np.

ze zmienną niezależną (np.

prowadzący do zawyżania wyników w

prowadzący do zawyżania wyników w

grupie eksperymentalnej bardziej niż

grupie eksperymentalnej bardziej niż

w grupie kontrolnej lub odwrotnie)

w grupie kontrolnej lub odwrotnie)

Przykłady błędu systematycznego

Przykłady błędu systematycznego

w badaniu wpływu frustracji na

w badaniu wpływu frustracji na

agresję

agresję



Badani z grupy eksperymentalnej nie uważali przy

Badani z grupy eksperymentalnej nie uważali przy

wypełnianiu kwestionariusza agresji (bo byli głodni) –

wypełnianiu kwestionariusza agresji (bo byli głodni) –

w zależności od kwestionariusza, nieuwaga mogła

w zależności od kwestionariusza, nieuwaga mogła

powodować systematyczne zawyżenie lub

powodować systematyczne zawyżenie lub

systematyczne zaniżenie wyników

systematyczne zaniżenie wyników



Badani domyślali się hipotezy i starali się pomóc

Badani domyślali się hipotezy i starali się pomóc

badaczowi lub też mu zaszkodzić (reaktancja)

badaczowi lub też mu zaszkodzić (reaktancja)



Badacz tendencyjnie mylił się obliczając lub wpisując

Badacz tendencyjnie mylił się obliczając lub wpisując

wyniki zawyżając wyniki w grupie eksperymentalnej

wyniki zawyżając wyniki w grupie eksperymentalnej



Badanym w grupie kontrolnej (najedzonym) bardziej

Badanym w grupie kontrolnej (najedzonym) bardziej

zależało by zaprezentować się w dobrym świetle i

zależało by zaprezentować się w dobrym świetle i

dlatego częściej odpowiadali na pytania tak by nie

dlatego częściej odpowiadali na pytania tak by nie

przyznać się do agresywnych myśli i uczuć

przyznać się do agresywnych myśli i uczuć

Błąd losowy

Błąd losowy

Błąd

Błąd

systematyczny

systematyczny

Nieunikniony

Nieunikniony

Unikniony (zwł. w

Unikniony (zwł. w

badaniach

badaniach

eksperymentalnych)

eksperymentalnych)

Stosowanie statystycznych

Stosowanie statystycznych

testów istotności zabezpiecza

testów istotności zabezpiecza

(z określonym prawd.) przed

(z określonym prawd.) przed

popełnieniem błędu

popełnieniem błędu

pierwszego rodzaju

pierwszego rodzaju

Stosowanie

Stosowanie

statystycznych testów

statystycznych testów

istotności nie zabezpiecza

istotności nie zabezpiecza

przed popełnieniem błędu

przed popełnieniem błędu

pierwszego rodzaju

pierwszego rodzaju

Zwiększenie liczebności

Zwiększenie liczebności

próby zapobiega popełnieniu

próby zapobiega popełnieniu

błędu drugiego rodzaju

błędu drugiego rodzaju

Zwiększenie liczebności

Zwiększenie liczebności

próby nie zapobiega

próby nie zapobiega

popełnieniu błędu

popełnieniu błędu

drugiego rodzaju

drugiego rodzaju

Nie zagraża trafności

Nie zagraża trafności

wewnętrznej

wewnętrznej

Zagraża trafności

Zagraża trafności

wewnętrznej

wewnętrznej

Cztery rodzaje skal

Cztery rodzaje skal

pomiarowych

pomiarowych

(Cztery poziomy pomiaru)

(Cztery poziomy pomiaru)



Skala nominalna- liczby pełnia rolę etykiet

Skala nominalna- liczby pełnia rolę etykiet

(np., numer identyfikacyjny, użycie „0” lub

(np., numer identyfikacyjny, użycie „0” lub

„1” na oznaczenie płci, itp)

„1” na oznaczenie płci, itp)



Skala porządkowa- wyższa liczba oznacza

Skala porządkowa- wyższa liczba oznacza

wyższe nasilenie własności

wyższe nasilenie własności



Skala przedziałowa- wyższa liczba oznacza,

Skala przedziałowa- wyższa liczba oznacza,

że nasilenie własności jest wyższe o

że nasilenie własności jest wyższe o

określoną ilość równych sobie jednostek

określoną ilość równych sobie jednostek



Skala ilorazowa- wyższa liczba oznacza, że

Skala ilorazowa- wyższa liczba oznacza, że

nasilenie własności jest wyższe określona

nasilenie własności jest wyższe określona

ilość razy (np. dwa razy wyższe, jeden i pół

ilość razy (np. dwa razy wyższe, jeden i pół

raza wyższe, itp)

raza wyższe, itp)

Hierarchiczność skal

Hierarchiczność skal

pomiarowych

pomiarowych



Skale pomiarowe uporządkowane są

Skale pomiarowe uporządkowane są

hierarchicznie od najsłabszej

hierarchicznie od najsłabszej

(nominalnej) do najmocniejszej

(nominalnej) do najmocniejszej

(ilorazowej)

(ilorazowej)



Pomiary na skali mocniejszej można

Pomiary na skali mocniejszej można

zawsze przekształcić w pomiary na

zawsze przekształcić w pomiary na

skali słabszej (ale nie odwrotnie)

skali słabszej (ale nie odwrotnie)

Hierarchiczność skal

Hierarchiczność skal

pomiarowych

pomiarowych

Badan

Badan

y

y

Czas wykonania

Czas wykonania

zadania

zadania

Skala

Skala

stosunkowa

stosunkowa

Czas do

Czas do

lidera

lidera

Skala

Skala

interwałow

interwałow

a

a

Miejsce

Miejsce

Skala

Skala

Porządko

Porządko

wa

wa

Kategoria

Kategoria

Skala

Skala

nominalna

nominalna

1

1

11

11

3

3

3

3

1(szybki)

1(szybki)

2

2

13

13

5

5

4

4

2(wolny)

2(wolny)

3

3

9

9

1

1

2

2

1(szybki)

1(szybki)

4

4

8

8

0

0

1

1

1(szybki)

1(szybki)

5

5

14

14

6

6

5

5

2(wolny)

2(wolny)

6

6

25

25

17

17

6

6

2(wolny)

2(wolny)

Ograniczenia skali

Ograniczenia skali

nominalnej

nominalnej



Wyższa liczba nie musi oznaczać wyższego

Wyższa liczba nie musi oznaczać wyższego

(ani niższego) nasilenia mierzonej

(ani niższego) nasilenia mierzonej

właściwości

właściwości



Operacje arytmetyczna zwykle nie mają

Operacje arytmetyczna zwykle nie mają

sensu: 1+2 nie = 3 (np. 1=szkła kontaktowe,

sensu: 1+2 nie = 3 (np. 1=szkła kontaktowe,

2=tradycyjne okulary 3=brak okularów)

2=tradycyjne okulary 3=brak okularów)



Uśrednianie zwykle nie ma sensu: (np.

Uśrednianie zwykle nie ma sensu: (np.

średnia okularów w grupie nie wynosi 2,4)

średnia okularów w grupie nie wynosi 2,4)



Ale: powyższe ograniczenia w mniejszym

Ale: powyższe ograniczenia w mniejszym

stopniu dotyczą dychotomii (np. płeć)

stopniu dotyczą dychotomii (np. płeć)

Ograniczenia skali

Ograniczenia skali

porządkowej

porządkowej



Operacje arytmetyczna i uśrednianie mają sens

Operacje arytmetyczna i uśrednianie mają sens

ale mogą prowadzić do błędu (np. średnia

ale mogą prowadzić do błędu (np. średnia

szybkość wykonania zadania przez osoby które

szybkość wykonania zadania przez osoby które

uzyskały rangi 2 i 3 nie musi być taka sama jak

uzyskały rangi 2 i 3 nie musi być taka sama jak

średnia szybkość wykonania zadania przez osoby

średnia szybkość wykonania zadania przez osoby

które uzyskały rangi 1 i 4 – choć średnia rang jest

które uzyskały rangi 1 i 4 – choć średnia rang jest

taka sama)

taka sama)



W praktyce zakłada się jednak często, że błąd ma

W praktyce zakłada się jednak często, że błąd ma

charakter losowy i operacji takich się dokonuje.

charakter losowy i operacji takich się dokonuje.

Dzieje się tak zwłaszcza gdy użyta skala pomiaru

Dzieje się tak zwłaszcza gdy użyta skala pomiaru

ma własności pośrednie miedzy skalą porządkową

ma własności pośrednie miedzy skalą porządkową

a skalą przedziałowa (większość skal używanych

a skalą przedziałowa (większość skal używanych

w psychologii)

w psychologii)

Ograniczenia skali

Ograniczenia skali

przedziałowej

przedziałowej



Dzielenie i mnożenie przez siebie

Dzielenie i mnożenie przez siebie

wyników może prowadzić do błędu

wyników może prowadzić do błędu

(np. osoba, która w teście inteligencji

(np. osoba, która w teście inteligencji

uzyskała wynik 160 nie jest dwa razy

uzyskała wynik 160 nie jest dwa razy

inteligentniejsza niż osoba, która

inteligentniejsza niż osoba, która

uzyskała wynik 80)

uzyskała wynik 80)



Skale prawdziwie przedziałowe są w

Skale prawdziwie przedziałowe są w

psychologii dość rzadkie

psychologii dość rzadkie

Ograniczenia skali

Ograniczenia skali

ilorazowej

ilorazowej



Skale ilorazowe są w psychologii

Skale ilorazowe są w psychologii

bardzo rzadkie (np. czas reakcji jako

bardzo rzadkie (np. czas reakcji jako

miara postawy nie jest pomiarem na

miara postawy nie jest pomiarem na

skali ilorazowej!)

skali ilorazowej!)