Marcin Jewdokimow

604 260 100

-Co to jest socjologia?

Zarys historii myśli socjologicznej.

- Jak socjolog bada rzeczywistość

społeczną.



Społeczne zachowania człowieka



Organizacja społeczeństw, instytucje



Interakcje



Czy można pomyśleć jednostkę poza
społeczeństwem? To społeczeństwo
zaświadcza o tym, jaka jest jednostka
(nieprecyzyjność dychotomii jednostka –
społeczeństwo)



Socjologiczne spojrzenie na świat musi
być twórcze.



Socjolog bada rzeczy zanurzone
w szerokim kontekście społecznym.



Badanie socjologiczne wymaga
obserwowania i interpretowania zjawisk
społecznych z dystansu.



Jak kontekst społeczny, w którym żyjemy
wpływa na nasze zachowanie?



Jak nasze zachowania i decyzje wpływają
na kształt społeczeństwa?

Struktura społeczna –

wzory zachowań

i stosunków między jednostką
a społeczeństwem, podlega ciągłemu procesowi
strukturacji.

Kontekst historyczny:



rewolucja francuska

(1789 r.)

która zmieniła dotychczasowy porządek społeczny



rewolucja przemysłowa

(XVIII/XIX w.)

która doprowadziła do powstania nowych form

stosunków społecznych i zmiany wielu zwyczajów

Te wydarzenia doprowadziły do

powstania pytań o przyczyny i skutki

zachodzących zmian.

Jestem zdeterminowany przez moją klasę
Jestem zdeterminowany przez moją płeć
Jestem zdeterminowany przez mojego Boga
Jestem zdeterminowany przez moje geny
Jestem zdeterminowany przez moją podświadomość
Jestem zdeterminowany przez moje dzieciństwo
Jestem zdeterminowany przez moją śmierć
Jestem zdeterminowany przez mój klimat
Jestem zdeterminowany przez moją ojczyznę
Jestem zdeterminowany przez moją pracę
Jestem zdeterminowany przez moją gazetę
Jestem zdeterminowany przez moje głębokie struktury językowe
Jestem zdeterminowany przez moje etctera
Jestem zdeterminowany być wolnym

Wartości
społeczne

Presja
społeczna

Rynek pracy

Miejsce
zamieszkania

Pochodzenie społeczne

Polityka
państwa

Rozwiązania prawne

Decyzja o
podjęciu
studiów



Naukowy opis społeczeństwa



Ocena zjawisk i procesów



Inicjowanie zmian

Socjologia pokazuje konieczność
uzyskania szerszego spojrzenia na to,
dlaczego jesteśmy, kim jesteśmy i
dlaczego działamy tak,
jak działamy.

A. Giddens, Socjologia



Oświecenie, nowe sposoby patrzenia na
społeczeństwo



Industrializacja – gwałtowne zmiany w stylu
życia i strukturze społecznej



Rewolucja francuska 1789 – impuls do
zbudowania naukowej refleksji o
społeczeństwie



Znaczenia potoczne:

◦

wzorzec

◦

najogólniejszy model

◦

wzorcowy, typowy przykład

◦

model do wzorowania się

Fundamentalny model/układ

odniesienia, używany dla

uporządkowania naszych

obserwacji lub rozumowania



Wiedza: czas „normalności”

◦

Zgoda co do:



Teorii



Metodologii



Narzędzi



Kryteriów oceny



Rewolucja – narodziny nowego
paradygmatu



Struktura rewolucji
naukowych, 1970

wiedza

normalność



Makroteoria

◦

Duże grupy społeczne, klasy, instytucje społeczne

◦

Teorie funkcjonalistyczne, strukturalistyczne,
teorie konfliktu



Mikroteoria

◦

Małe grupy, jednostki, relacje pomiędzy
jednostkami

◦

Symbiloczny interakcjonizm, etnometodologia



Fakty społeczne należą do obiektywnie istniejącej rzeczywistości,
zewnętrznej w stosunku do poznającego podmiotu.

Zjawiska społeczne są

ze sobą powiązane, rządzą nimi określone prawidłowości oraz obiektywne
prawa.



Podstawowymi kategoriami opisu i analizy rzeczywistości społecznej dla
jednych przedstawicieli tej orientacji są mające realny byt całości
społeczne, takie jak grupy i ich struktury; dla innych natomiast, będących
zwolennikami skrajnego empiryzmu - wyłącznie obserwowane z zewnątrz
zachowania jednostek, które są jedynymi realnie istniejącymi bytami i do
nich ostatecznie redukują się wszystkie ponadjednostkowe całości spo
łeczne.



Socjologię tę cechuje niechęć do metafizyki, przywiązywanie wagi do
precyzji języka i nacisk na empiryczną sprawdzalność wszelkich twier dzeń
teoretycznych. Wiąże się z nią także rygorystyczny wymóg obiek tywności
badacza, którego obowiązkiem jest mówić, jak jest, i powstrzy mywać się
od oceniania przedmiotu badań w kategoriach dobra i zła czy też
jakichkolwiek innych.



Świat społeczny nie jest według niej gotowy i dany, zewnętrzny w stosunku do
człowieka.

Jest

czymś nieustannie tworzonym w procesie interakcji podmiotów

obdarzonych świadomością

. Kierując się swoim rozumieniem świata i systemami

wartości, po dejmują one celowe działania i interpretują zachowania innych.



Dla tej socjologii podstawowymi kategoriami opisu są działania oraz instytucje
rozumiane jako utrwalone wzory działań, powstałe w wyniku interakcji
świadomych podmiotów i społecznie reprodukowane tak w czasie, jak i w
przestrzeni. Socjologia ta skupia uwagę na tym, jak aktorzy widzą i interpretują
świat, ponieważ przyjmuje, że wzajemne oddziaływania akto rów przebiegają w
sferze znaczeń.



Socjologia humanistyczna podważa także pojęcie obiektywnych praw rządzących
życiem społecznym na podobieństwo praw rządzących w świecie przyrody.



Skłonna jest uważać regularności występujące w ży ciu społecznym za rezultat
norm, reguł i wzorów wytworzonych przez ludzi w toku ich interakcji, porzą dek
społeczny zaś - za rezultat ustanowionych przez ludzi reguł gry. Członków
społeczeństwa postrzega raczej jako graczy na boisku piłkar skim niż jako
molekuły poddane rządom żelaznych praw



Dlaczego społeczeństwo się nie rozpada?



Kurs filozofii pozytywnej (1830-1842)



Consensus universalis (wspólne idee i przekonania oraz instytucje
społeczne, np. praca, rodzina)



Pozytywizm (badanie tego, co istnieje, rzeczywistych przedmiotów, czyli
nie stanów psychicznych, myśli; badanie tematów pożytecznych);
Zgodnie z tradycją pozytywistyczną pragnął badać społeczeństwo
rygorystycznymi metodami naukowymi: obserwacją i eksperymentami



Wierzył, że społeczeństwem rządzą określone prawa, których odkrycie
miało pozwolić na kształtowanie losu ludzkości.



Ustanowienie socjologii jako nauki– nauka społeczna na wzór nauk
przyrodniczych

◦

Fazy ewolucji myśli ludzkiej

◦

Faza teologiczna (wyjaśnianie przez siły nadprzyrodzone)

◦

Faza metafizyczna (wyjaśnianie przez abstrakcyjne pojęcia)

◦

Faza pozytywistyczna (wyjaśnianie przez fakty, zależności,
przyczynowość)



Społeczeństwo – organizm (organicyzm)



Zasady socjologii (1874-1896)



Elementy ewolucjonizmu (darwinizmu lub
socjodarwinizmu) „przetrwają najlepiej
przystosowani”



Zależności pomiędzy częściami
społeczeństwa



Wyodrębnienie ośrodków władzy
(instytucji społecznych) do kontroli i
koordynacji



Jednostki przyswajają rzeczywistość społeczną (zewnętrzną wobec niej, sui generis)
w procesie socjalizacji. A więc społeczeństwo nie jest sumą jednostek i ich
indywidualnych celów



Systemy symboli kulturowych jako integrujące zbiorowość



Fakty społeczne – aspekty funkcjonowania społeczeństwa trzeba badać jak rzeczy:
bez wstępnych założeń, przyjmując perspektywę zewnętrzną. Fakty społeczne należy
tłumaczyć w odniesieniu do zjawiska społecznych, a nie pozaspołecznych czy
indywidualnych

◦

Materialne fakty społeczne (sklepy, ministerstwa, itd.)

◦

Niematerialne fakty społeczne (świadomość zbiorowa, wyobrażenia zbiorowe,
moralność, itd.)



Zwrot w stronę mikroanalizy



Homo duplex – instynkty i moralność + konflikt.



Solidarność mechaniczna (społ. pierwotne, olbrzymie podobieństwo jednostek: ról
funkcji, sytuacji życiowej) i solidarność organiczna (społ. rozwinięte, różnorodność:
ról, funkcji, podział pracy, możliwość refleksji i inicjatywy indywidualnej)



O samobójstwach (analiza statystyk, samobójstwo anomiczne, fatalistyczne,
egoistyczne i altruistyczne <obowiązkowe>)

Fakty społeczne – zewnętrzne wobec jednostki sposoby
działania, niezależne od jednostki, rządzące się swoimi
prawami, wywierające na jednostkę przymus ich
przyjmowania i zachowywania się wg tych wzorów.
Często przyjmowane nieświadomie, w przekonaniu,
że podporządkowanie się faktowi społecznemu jest
własnym wyborem jednostki.

Ich nieprzestrzeganie pociąga za sobą konsekwencje
wyciągane przez społeczność.



B. Malinowski



T. Parsons

◦

system społeczny, aby przetrwać i dostosować się do
środowiska, realizuje cztery podstawowe funkcje definiuje
je AGIL czyli: adaptacja, osiąganie celów, integracja,
latentny system podtrzymywania wzorów i napięć

◦

Subsystemy: ekonomiczny, polityczny, wspólnota
społeczna, kultura



R. Merton

◦

Teorie średniego zasięgu (inaczej niż poprzednicy), a więc odnoszące się
do określonych obszarów, danych, tematów, etc.



Baza – całokształt stosunków produkcji, siły wytwórcze (jej zmiana
powoduje zmianę społeczną)



Nadbudowa (prawna i polityczna) – formy świadomości społecznej



Różne interpretacje zmiany



1. „Nie świadomość ludzi określa ich byt, lecz, przeciwnie, byt społeczny
ludzi określa ich świadomość”. Zmiana bazy doprowadzi do zmiany
nadbudowy, np. maszyna parowa – jej pojawienie się doprowadziło do
zmiany stosunków produkcji – jedna z interpretacji (pasywna,
deterministyczna)



2. „Rozwój polityczny, prawny, filozoficzny, religijny, literacki, artystyczny
itd. zasadza się na rozwoju ekonomicznym. Ale te wszystkie dziedziny
oddziałują wzajemnie na siebie i na bazę ekonomiczną. Nie jest bynajmniej
tak, że położenie ekonomiczne samo tylko jest aktywną przyczyną,
wszystko zaś inne jest tylko biernym skutkiem. Zachodzi tu bowiem
wzajemne oddziaływanie na podłożu konieczności ekonomicznej, która w
ostatniej instancji zawsze utoruje sobie drogę.”



„Rozwój polityczny, prawny, filozoficzny, religijny, literacki, artystyczny itd.
zasadza się na rozwoju ekonomicznym. Ale te wszystkie dziedziny
oddziałują wzajemnie na siebie i na bazę ekonomiczną. Nie jest bynajmniej
tak, że położenie ekonomiczne samo tylko jest aktywną przyczyną,
wszystko zaś inne jest tylko biernym skutkiem. Zachodzi tu bowiem
wzajemne oddziaływanie na podłożu konieczności ekonomicznej, która



w ostatniej instancji zawsze utoruje sobie drogę.”



Rola socjologa: badanie nierówności, doprowadzenie do ich eliminacji,
teoria emancypacyjna



Dlaczego jednostki działają tak, jak działają? (indywidualizm
metodologiczny, badanie zaczyna się od jednostek a nie bytów
zbiorowych)



„Gdy socjologia mówi o <państwie>, <narodzie>, <spółce
akcyjne>, <rodzinie>, <korpusie> lub podobnych <tworach>, to
ma na myśli jedynie […] przebieg faktycznego (lub traktowanego
jako możliwe) działania społecznego jednostek […], gdyż tylko
one są dla nas dającymi się zrozumieć podmiotami sensownie
zorientowanych działań”.



Badania nad organizacjami i biurokracją – nowe formy organizacji
społecznej „odczarowujące świat” (racjonalizacja życia zastępuje
wiarę w magię, bogów, itd.).



Pojęcie

typu idealnego

jako odejście od metody pozytywnej (czyli

porównanie faktycznego działa człowieka w kontekście społecznym z
idealnym, abstrakcyjnym modelem tego działania, nie występującym w
czystej postaci w rzeczywistości)

◦

Model teoretyczny zjawiska w formie czystej

◦

Typ idealny biurokracji, m.in. : precyzja działania, szybkość,
elastyczność, jednoznaczność, efektywność, ciągłość pracy, dyskrecja,
subordynacja, bezosobowość, prym przepisów, racjonalność,
oszczędność)



Odrzucenie wartościowania i uprzedzeń przez socjologa/badacza, który
ma na czas badania „wycofać się” ze świata i badać tylko fakty



Historycyzm (badania w perspektywie historycznej),



socjologia rozumiejąca (nie chodzi o to, że jesteśmy w stanie zrozumieć
pojąć znaczenia działań innych ludzi po prostu obserwując to działanie,
bez skomplikowanych operacji intelektualnych; nie o „wczuwanie się”) –
zrozumienie „do czego zmierzali świadomie ich uczestnicy i jak wyglądał
świat ich wewnętrznych przeżyć”

Zmiana społeczna



Dokonuje się pod wpływem idei i wartości.



Socjologia powinna badać działanie

społeczne.



Czynniki ekonomiczne występują, ale mają

one niewielkie znaczenie.



Symboliczny interakcjonizm



G.H. Mead



Adaptacja organizmu do środowiska jako proces

współzwrotnej komunikacji



Człowiek posiada język (symbole) oraz możliwość

samoodniesienia



Interakcja – odnoszenie się do siebie ludzi następuje za

pomocą symboli; społeczeństwo powstaje w efekcie

symbolicznych interakcji aktorów społecznych

odnoszących się refleksyjnie do siebie samych i świata



Osobowość oraz umysł nie istnieją w oderwaniu od

komunikacji



Ch.H. Cooley



Jaźń odzwierciedlona – kształtuje się przez interpretację

reakcji innych ludzi w stosunku do nas samych

Harold Garfinkel

◦

Etnometodologia opisuje wypracowywane w
codzienności potoczne metody (dosłownie
metody ludowe - ethno), które regulują
wzajemne interakcje oraz dzięki którym ludzie
porządkują swój rzeczywistość

◦

Badanie wiedzy potocznej

◦

Indeksykalność znaczeń – znaczenia trzeba
rozpatrywać w kontekście, wynikającym z
jednostkowego doświadczenia

Eksperyment przerwania – łamanie konwencji
interakcji społecznych w celu ustalenia ich
granic (zasady: powinno się rozumieć, co inni
chcą powiedzieć i nie wnikać w intencje
rozmówcy,

-Co słychać?

-Gdzie?

-U ciebie.

-Dobrze słychać.

-Co słychać u ciebie?! Nie rozumiesz, o co mi
chodzi?
Metoda et cetera – podtrzymanie rozmowy,
np. „Tak, masz rację”, „Pewnie, wiem, jak to
jest”, itd.

George Homans



„zachowanie społeczne jest wymianą dóbr
materialnych, ale i niematerialnych, takich jak
symbole aprobaty i prestiżu. Osoby dające wiele
innym starają się otrzymać wiele od innych, osoby
zaś wiele otrzymujące zmuszone są wiele dawać.
Proces ten wykazuje tendencję do wytworzenia
równowagi wymian”



Życie jest ciągłym procesem handlu i negocjacji



Jeśli korzyści wynikające z utrzymywania interakcji
przewyższą wysiłek w nią wkładany, interakcja
zostanie utrzymana