Wykład 13.

20 grudnia 2012 r.

C.d. IV. Naturalizm pedagogiczny

jako źródło istotnych teorii pedagogicznych.

1.

Nurt naturalistyczny w filozofii antropologicznej; istota naturalizmu

antropologicznego; naturalistyczna koncepcja wychowania

2.

Pedagogika naturalistyczna

3.

Jan Jakub Rousseau jako twórca pedagogiki naturalistycznej

Antropologiczne koncepcje
człowieka –NURTY

(por. Wykład 8)

Naturalistyczny

Od J.J.Rousseau

-biologiczny aspekt-wymiar

bytu ludzkiego

-człowiek jako twór przyrody,

element biosfery, jeden z

bytów, tworzących świat

istoto żywych

Kulturalistyczny

-antynaturalistyczny

-kulturowy(nadnaturalny) wymiar bytu ludzkiego

-człowieka jako twórca, nosiciel kultury

Jako gatunek suis genesis, którego egzystencja podlega w

większym stopniu regulacji doświadczenia nabytego, niż

dziedzictwa biologicznego

-modelowanie rzeczywistości przez człowieka-

antropocentryczny charakter

-odpowiedzialność człowieka za świat

Personalistyczny

„-nadkulturowy”-podmiotowy wymiar ludzkiego istnienia

-człowiek jako indywiduum, osoba, podmiot świadomy siebie,

istota wolna, samookreślająca się, wewnątrzsterowna,

tworząca samą siebie

-„podmiotowość –przedmiotowość”

-„osobowość społeczna-osobowość indywidualna(osoba)

„byt ludzki urzeczowiony –byt ludzki osobowy”

-wersja teistyczna i laicka

1. Nurt NATURALISTYCZNY

w antropologii filozoficznej

Odmiany naturalizmu:

Metafizyka

(filozofia

przyrody)

-istnienie rzeczywistości jest wyjaśniane

przyczynami naturalnymi(prawa

przyrody)

-przyroda stanowi ostateczną rację

własnego istnienia i działania

-odrzucenie bytów transcendentnych

-rola teorii ewolucji(ewolucjonizm)

K. Darwin, L.
Feuerbach

Epistemologia

-struktury i funkcje poznawcze powstały w

toku ewolucji

i służą rozwiązywaniu problemów życiowych

-poznanie służy potrzebom życia

-powiązanie z

natywizmem(

nativus=wrodzony,przyrodzony) –

racjonalizm genetyczny-teoria idei wrodzonych-człowiek
rodzi się już z pewną wiedzą, w jego umyślę „wyryte” są

pewne ogólne pojęcia i kategorie, które pojawiły się

niezależnie od doświadczenia i czynników

zewnętrznych(wychowania/wykształcenia)

Platon

Kartezjusz

L.Tinbergen

K.Lorenz

Filozofia nauki

(metodologia)

-prymat procedur poznawczych
stosowanych w
przyrodoznawstwie(scjentyzm)-
stosowany w ramach pozytywizmu,
neopozytywizmu,behavioryzmu

Filozofia

społeczna

socjologia

-społeczeństwo jest częścią przyrody

-prawa przyrody wyznaczają pochodzenie,

strukturę, funkcjonowanie i rozwój

społeczności ludzkich

-wyjaśnianie rozwoju społecznego dokonuje się

poprzez wskazanie jednego lub kilku

czynników przyrodniczych(np. klimat, procesy

demograficzne) determinujących ten rozwój

Herbert

Spenser,

Emil

Durkheim,

Max Weber

Filozofia

kultury

-kulturę należy wyjaśniać przez jej

biologiczne(naturalne) uwarunkowania

-kultura nie jest przeciwstawiana

naturze

-funkcjonujące w ramach kultury

normy, obyczaje itp. traktowane są jako

wytwory człowieka będące częścią
przyrody i podlegające jej prawom

B.Malinowski

K.Lorenz

E.O.Wilson

R.Dawkins

Filozofia
gospodarcza

-koncepcja indywidualizmu, liberalizmu

(wolna konkurencja itd.)

Etyka
(normatywna
)

-koncepcja utożsamiająca postępowanie

moralnie słuszne z działaniem afirmującym

życie i utwierdzającym zachowanie

ludzkiego gatunku

H.Spencer

F.Nietzche

Wcześniej u

Rousseau,

stoicyzmie

Sztuka

-jako metoda twórcza-wierne odtwarzanie

zjawisk przyrody w dziełach sztuki

-kierunek w literaturze i sztuce powstały

we Francji w poł. XIX w.-odmiana realizm

E.Zola

Psycholog
ia

-teoria „psychodynamiczna”

(za J.Kozieleckim)

-przyrodniczna koncepcja natury, funkcji

psychicznych

-psychologia funkcjonalna(psychika –narzędzie

i funkcja organizmu)

W.James

S.Hall

E.Claparede

J.Piaget

Z.Freud

A.Adler

Pedagogika

(filozofia

wychowania)

Nazwy:

-pedagogika

naturalistyczna

-biologizm

pedagogiczny

-biobsychobiologizm

pedagogiczny

-progresywizm

pedagogiczny

Jan Amos Komeński
Jan Jakub Rousseau

Jan Henryk Pestalozzi

Herbert Spenser

Zygmunt Freud

Wiliam james

John Dewey

Ellen Key

Edward Claparede

J.Owidiusz Decroly

Maria Montessori

Helen parkhurst

Celestyn Freinet

Janusz Korczak…

 

*Istota naturalizmu

antropologicznego

 

Orientacja antymetafizyczna

-kwestionowanie, aby odwoływać się do

bytów nadprzyrodzonych dla

wyjaśnienia realnie istniejącego świata,

w tym ludzkiego; porządek naturalny;

Organicyzm(antymechan
icyzm)

-przekonanie, że prawa mechaniki(rządzące materią

nieożywioną), nie są w stanie wyjaśnić swoistości

narodzin, trwania i funkcjonowania układów

żywych, zwłaszcza sfery humanum;swoisty status

tworów ożywionych; żywe organizmy są bytami

sui genesis, niemożliwymi do objaśnienia

poprzez ich zredukowanie, tak jak w tworach

materialnych, do części składowych;

*w biosferze całość jest pierwotna w stosunku

do swych części składowych i ważniejsza od

nich.

Teoria ewolucji(w sferze humanum)

–dziś wspierana przez inne subdyscypliny

biologiczne:

genetyka, biologia molekularna,

socjobiologia;

Organicystyczna koncepcja społeczeństwa i
kultury

–zachowania kulturowe są

szczególnego rodzajami

zachowaniami adaptacyjnymi,

kultura jest przetworzonym w toku

czynnych form adaptacji i dla

potrzeb ludzkich środowiskiem

naturalnym;

Rozwój osobniczy(antrporozwój)

 

-Rządzony jest także przez prawa biologii.

Ontogeneza dostarcza ram dla rozumienia całościowego

procesu stawania się człowiekiem(uczłowieczenia).

Składowe antroporozwoju,

takie jak:

- realizowanie się programu genetycznego w procesie wzrostu i

dojrzewania;

-samodzielne zdobywanie przez osobnika własnych doświadczeń

w toku uczenia się;

- procesy inkulturacji i socjalizacji, wychowania czy samorozwoju

mają sens naturalny: podporządkowane są wymogom życia

jednostkowego w różnych fazach i na różnych poziomach jego

rozwoju.

 

Wniosek:

Nurt naturalistyczny koncentruje uwagę na
organicznym (biologicznym) aspekcie
(wymiarze) bytu ludzkiego.

-Interesuje go człowiek jako twór przyrody, jako element biosfery, jako

jeden z bytów tworzących świat istot żywych;

-Naturalizm przyjmuje założenie o braku jakościowych różnic między

przyrodą(naturą) a społeczeństwem(człowiek);

-Człowiek jest elementem przyrody i podlega w ramach swej egzystencji

tym samym prawom, które nadają bieg naturze (np. Holbach);

-W tym ujęciu dusza jest postrzegana jako specyficzny rodzaj(typ)

cielesności (Demokryt) lub jako funkcja ciała(behawioryzm,
psychoanaliza);

-Życiem społecznym człowieka nie kierują wartości transcendentne,

a jedynie egoizm i walka o byt(Hobbes, darwinizm
społeczny);

-Kultura nie jest sferą autonomiczną, często staje się źródłem cierpień,

hamując ludzkie popędy( charakter adaptacyjny kultury).

 
 

*Naturalistyczna koncepcja antroporozwoju i
wychowania

Pedagogika

– zainteresowanie zjawiskiem

hominizacji jednostkowej i

generacyjnej oraz wszystkimi jej

składowych, zwłaszcza sferą

edukacji.

*Filozofia wychowania - naturalizm

1)ujęcie węższe

(filozofia edukacji) obejmuje

sferę opieki, wychowania i kształcenia (gł .edukacji

szkolnej)

2)ujęcie szersze

(filozofia hominizacji) – odnosi

się do całościowo pojmowanego procesu

antroporozwoju w wymiarze

jednostkowym i generacyjnym; obejmuje edukację

a także: rozwój biopsychiczny, nabywanie

indywidualnych doświadczeń drogą uczenia się,

procesy inkulturacji i socjalizacji…

*Naturalistyczna koncepcja
antroporozwoju

(wyjaśnienie od zakresu szerszego do węższego )

-Fenomen narodzin, rozwoju(także regresu)

oraz okres kresu istnienia człowieka

rządzony jest przez prawa natury

(„prawa biologii „);

-Prawidłowości, rządzące rozwojem

człowieka: jako gatunku, jako

społeczeństwa i jako jednostki są

prawami biologicznymi, takimi

samymi, jakie obowiązują w całym

świecie istot żywych;

-Ontogeneza opisująca pełny cykl

życiowy jednostki ludzkiej, dostarcza

konceptualnych ram dla rozumienia

całościowego procesu stawania się

człowiekiem(uczłowieczenia);

-Wszystkie składowe antroporozwoju na

poziomie osobniczym, takie, jak: realizowanie

się programu genetycznego w procesie

organogenezy, samodzielne zdobywanie przez

osobnika własnych doświadczeń w toku uczenia

się, procesy inkulturacji i socjalizacji, rozwój

przez wpływ edukacyjny czy samorozwój mają

sens naturalny: podporządkowane są

wymogom życia jednostkowego w różnych

jego fazach i na różnych poziomach jego

zaawansowania;

*Idee, za pomocą których naturalizm

opisuje

i wyjaśnia proces stawania się

człowiekiem:

Naturalistyczna wizja narodzin i człowieka

Akt stwórczy może być interpretowany

jako proces replikowania

się(powielania) organizmów

żywych(reprodukcja, rozród,

rozmnażanie się, prokreacja);

Idea natywizmu

-Obecność ,wpływ, dominująca rola czynników

wrodzonych, dziedzicznych(wyposażenia

genetycznego) w rozwoju jednostki

ludzkiej, w kształtowaniu jej cech

fizycznych, psychicznych i osobowościowych;

-W toku replikacji następuje zjawisko

dziedziczenia materiału genetycznego;

odziedziczone zasoby genetyczne determinują

dalszy rozwój jednostki ludzkiej (widać to

wyraźnie w przypadkach odchyleń procesu

rozwojowego od normy).

Idea rozwoju osobniczego

-Człowiek, jak inne żywe istoty rozwija

się, nie rodzi się gotowy, w pełni

ukształtowany jako miniatura osobnika

dorosłego;

-Proces rozwojowy dokonuje się w

toku ontogenezy obejmując

zmiany ilościowe i

jakościowe(dynamika rozwoju).

Biologiczne uwarunkowania rozwoju psychiki,
zachowania oraz osobowości

-Biologiczne uwarunkowania rozwoju

psychiki oraz wyuczonego

zachowania(osobowości) w

ontogenezie.

-Osobowość jako odpowiednik kultury

w zachowaniach

jednostkowych, ma ten sam status co

kultura, tj. jest to szczególny rodzaj

zachowań adaptacyjnych; podobnie

dotyczy to transmisji kulturowej.

2.Pedagogfika naturalisyczna

-Umożliwienie pełnego rozwoju i

najbogatszej realizacji natury człowieka;

-Poznanie naturalnego wyposażenia

człowieka, określenie tych warunków,

które sprzyjają samorzutnemu rozwojowi

i tych, które ten rozwój wypaczają i

hamują, staje się tu głównym zadaniem

pedagogiki .

(H. Świda, Osobowość jako problem pedagogiki, Wa-wa 1970, s.57)

Naturalistyczna koncepcja edukacji

W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny, Warszawa 1995

„Koncepcja wychowania, zwana też

natywizmem, pajdocentryzmem lub

teorią swobodnego wychowania,

polegająca na utożsamianiu procesu

wychowania jednostki z

dostosowaniem się wychowawcy do

toku jej naturalnego, spontanicznego

rozwoju.

Najskrajniej naturalizm

pedagogiczny pojmowali twórcy

teorii swobodnego wychowania:

J.J.Rousseau, L.Tołstoj

którzy głosili hasła negatywnego

wychowania, tj. rezygnacji z

oddziaływania pedagogicznego i

pozostawienia dzieciom pełnej

swobody.

Mniej skrajni przedstawiciele, np. J.A.

Komeński i J. H. Pestalozzi,

zakładali, że skuteczność działalności

dydaktyczno – wychowawczej wzrasta

w miarę, jak nawiązuje się do „natury”

dziecka i postępuje w sposób zgodny z

prawami natury…”

Nowa Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1999

Najpełniejszy wyraz zyskała w poglądach

J. J. Rousseau, który z pojęcia natury

ludzkiej wyprowadził koncepcję

wychowania

( teoria swobodnego wychowania )

nowego człowieka, zdolnego oprzeć

się zdeprawowanemu społeczeństwu.

(por. II część wykładu)

Na przełomie XIX/XX w. naturalizm

odżywa pod wpływem rozwoju biologii

i psychologii (pedologia), stając się

podstawą nowych ruchów

pedagogicznych( nowe

wychowanie).

(Por. Wykład dotyczący pojęć pokrewnych w

pedagogice)

Dokonując przewrotu kopernikańskiego

w pedagogice, postulowały

one dostosowanie procesu wychowania

do naturalnego, spontanicznego

rozwoju dziecka, a rolę wychowawcy

ograniczały do opieki nad tym

procesem(pajdocentryzm).

Współczesne koncepcje naturalizmu

opierają się najczęściej na teorii

rozwoju poznawczego Jeana

Piageta.

 

Rozwój naturalizmu

pedagogicznego

(za S. Wołoszynem)

1)Okres inkubacji (do
końca XVIII w.)

Wersja renesansowo – oświeceniowa

naturalizmu:

J.A. Komeński, J. J. Rousseau

2)Okres formacyjny XIX w

.

Kształtowanie się i rozwój wariantu

biologicznego

H. Spencer, Z Freud, A. Adler, W.

James,

J. Dewey …

John Dewey(1859- 1952)

3)Okres rozwoju
(ilościowego I jakościowego) –I poł . XX w.

Procesy dyfuzji, aplikacji, internalizacji;

E. Key, E. Claparede, J.O. Decroly,

M. Montessori…

 

Maria Montessori (1870 –
1952)

4)Kontynuacja rozwoju
jakościowego II poł XX w.

-dzięki postępom nauk o życiu i zachowaniu:

biologii molekularnej, etologii, socjobiologii

włączenie innych aspektów do teorii

naturazimu pedagogicznego( z

socjologizmu, także kulturalizmu,

personalizmu);

M. Montessori, H. Parkhurst, C. Freinet,

J. Korczak, M.Debesse….

 

Janusz Korczak (1878 –
1942)

3. Jan Jakub Rousseau(1712 – 1778)
jako klasyk pedagogiki
naturalistycznej

Ur. 28 czerwca 1712 r. w Genewie

Zm. 2 lipca 1778 r. w Paryżu

Jan Jakub
Rousseau(1712 – 1778)

Ważne fakty biograficzne mające
wpływ na poglądy pedagogiczne

…

-Strata matki w ósmym dniu po

urodzeniu

-Wychowanie liberalne przez ciotkę

-5- 6 r. ż. wychowywany przez ojca, który

nie liczył się z potrzebami rozwojowymi

syna(np. czytywał mu trudne dzieła

literackie, np. Owidiusza….); chłopiec

posiadał wiele niepotrzebnych

wiadomości….

-mając 10 lat ojciec opuszcza Genewę ;

Jakubem zajmuję się pastor Labmercier

w bossy – czas troskliwej opieki siostry

pastora(planowa nauka, życzliwość,

wdrażanie do porządku)

-W okresie wczesnej młodości terminuje u

grawera Ducommuna – czas głodu

i dokonywania kradzieży w

celu zakupu książek(samouctwo).

-Mając 15 lat ucieka i radzi sobie sam;

wówczas nie jest jeszcze przygotowany

do samodzielnego ; jest to czas

uprzedzeń do ludzi , poczucia doznanej

krzywdy…

-Od 1728 r. Rousseau trafia do Turynu za

pośrednictwem baronowej Luizy

Eleonory de Warens celem

przygotowania do przejścia na

katolicyzm; zaczyna zarabiać

grawerstwem.

Później zaczyna pracować w charakterze

sekretarza i lektora u hrabiny de

Vercellis; pracuje też jako lokaj – tu po

raz pierwszy spotyka się z dziełami

Platona i innych filozofów.

-Powraca do Szwajcarii; po drodze

zatrzymuje się w domu baronowej de

Warens:

Tu kształci się , studiuje i literaturę

francuską, pogłębia znajomość

muzyki, uczy się łaciny.

*1732 – 1740 to okres wytężonej pracy

nad sobą; Rousseau dokształca się ,

porządkuje i poszerza zdobywane

wiadomości; podejmuje pracę

sekretarza w urzędzie ziemskim

( to uczy go systematyczności i

odpowiedzialności); wolny czas

poświęca studiowaniu literatury,

matematyki i muzyki.

-Zamieszkuje u pani de Warens,

przebywa też na wsi w pobliżu

Chambery celem podreperowania

zdrowia.

Jest to wytężony czas na

samokształcenie; poznaje logikę,

czyta Locka, Leibnitza, Kartezjusza

a także Homera, Platona; zajmuje

się matematyką, astronomią i

historią, uczy się łaciny.

Ważne:

-W Lyonie zajmuje się wychowywaniem

dwóch synów de Mably’ego; po raz

pierwszy Rousseau zetknął się z

problemem wychowania i

zagadnieniem dobrego

wychowawczy.

Tu powstaje szkic „Emila”….

Ważne:

…nie daje sobie jednak rady z

dziećmi, pomimo, że w szkicu

wypowiada się na temat idealnego

wychowawcy…

-Rousseau zamieszkuje w Paryżu;



utrzymuje się z prywatnych lekcji;



dostaje się do „salonów”;



poznaje wiele znanych osób ze

świata literatury i nauki, m.in.

Diderota i Voltair’a;

-pogłębia swą kulturę umysłową…

Ważne

:

-Związuje się z Teresą Le Vasseur; ze

związku rodzi się pięcioro dzieci –

wszystkie zostały oddane do domu

„podrzutków”…

Te zdarzenia będzie autor „Emila”

często sobie wyrzucał….

-Zacieśnia kontakty z elitą towarzyską

i intelektualna Paryża,

zwłaszcza z

Encyklopedystami(Diderot,Condillak…)

otrzymuje nagrodę Akademii w Dijon za

rozprawę naukową…

-Po 1750 r. Wycofuje się z życia towarzyskiego,

powraca do grawerstwa i zaczyna kopiować

nuty;

-Pisze prace literackie i społeczne.

Ważne:

-Krystalizują się poglądy filozoficzne

Rousseau;

-W Mont – Luis piszę „Nową Heloizę”,

„Umowę społeczną „ i najważniejsze

dzieło:

1762 r. „Emil , czyli o wychowaniu”.

-1762 r. –uwięziony przez parlament paryski;

-Ucieka do Szwajcarii, później dociera do

Londynu; dzięki życzliwości D. Hum’a

osiedla się w Chiswick;

-Pisze „Wyznania”;

-W 1767 r. wraca do Paryża(pod

pseudonimem Renou);żeni się po 25 latach

z Teresą…

-Umiera w zapomnieniu 2 lipca 1778 r. w

Paryżu.

Główne dzieła:

1749 – „Czy odnowienie sztuk i nauk

przyczyniło się so odnowienia obyczajów ?”

1754 – „Rozprawa o pochodzeniu i

podstawach nierówności między ludźmi”

1762 – „O umowie społecznej”

1762 -„Emil, czyli o wychowaniu”

(utopia pedagogiczna)

1772 –”Uwagi nad rządem polskim”

1776 – „Wyznania”

J.J.Rousseau jako twórca naturalizmu
pedagogicznego

Teza wyjściowa:

„Człowiek z natury jest dobry”;

wypacza go cywilizacja i

niesprawiedliwy ustrój społeczny;

-Krytyka cywilizacji i kultury oraz

ówczesnego społeczeństwa

europejskiego;

-Apoteoza natury i życia indywidualnego

w stanie nietkniętym przez

cywilizację;

-Poprzez wychowanie nowych, lepszych

ludzi będzie można przygotować nową

epokę prawdziwej kultury i

sprawiedliwości społecznej;

-Klasą, która miała wychować nowych ludzi

miało być zamożne mieszczaństwo, które

także należy najpierw odpowiednio

wychować; poprzez wychowanie

mieszczanina – republikanina będzie można

położyć kres zepsuciu idącego ze strony

warstw arystokratycznych;

-Takie wychowanie może się realizować

przez świadomie podjęty powrót do

natury, tzn. przez uwzględnienie

wszystkich naturalnych walorów

ludzkiego bytu w wychowaniu nowego

człowieka, a dalej nowego

społeczeństwa;

-Natura jest najlepszym

nauczycielem człowieka oraz

odpowiednio dobrany

wychowawca, znający prawa

przyrody.

Wychowanie powinno
być:

*naturalne

– czyli zgodne z naturą

człowieka;

*indywidualne

– bo natura każdego jest

indywidualna;

*negatywne

– polegające na usuwaniu

przeszkód, by natura mogła rozwinąć

się we właściwym kierunku.

Cel wychowania:

Człowiek

(„ nie urzędnik, ani żołnierz, czy ksiądz”)

Wnioski:

*Proces wychowania utożsamiany

jest

z procesem naturalnego, fizycznego

i psychicznego, spontanicznego

rozwoju

i wzrostu jednostki;

*Wychowanie jest dostosowane do

faz rozwojowych dziecka, jego

indywidualnej natury;

*Potrzeby społeczne dostosowane są

do potrzeb rozwoju

indywidualnego dziecka;

*Wychowawca jest opiekunem,

obserwatorem, ”ogrodnikiem”
pielęgnującym dojrzewające pod
względem fizyczno – psychicznym
dziecko; obserwuje i wspiera je w
rozwoju;

*Cele wychowania w skali społecznej

nie są możliwe do wyznaczenia;

jedynie w odniesieniu do

poszczególnych jednostek;

*Idea swobody w wychowaniu;

Metody i formy wychowania

dostosowane być musza do

indywidualności dziecka;

rezygnacja z kar ; dopuszczalna

kara naturalna(skutek czynu)

Np. wybicie szyby w oknie – zmarzniecie w zimnym pokoju.

Fragmenty „Emila…”

Z księgi I:

„Wszystko wychodzi z rąk stwórcy, jest

dobre; wyrodnieje w rękach człowieka…

Wychowują nas natura, ludzie i rzeczy.

Natura rozwija wewnętrzne nasze władze i

nasze organy; obcowanie z ludźmi uczy

odpowiednio ich używać; rzeczy wyrabiają

nasze doświadczenie w stosunku do

przedmiotów otaczających…

Z księgi II:

Nie dawajcie nigdy waszemu

wychowańcowi lekcyj opartych na

słowach; powinien on otrzymywać od

was jedynie doświadczenie. Nie

wymierzajcie mu żadnych kar…

Literatura podstawowa do
wykładu:



Roman Schulz, Wykłady z pedagogiki ogólnej,

Tom I , Wyd. UMK, Toruń 2003

(o filozofii i pedagogice

naturalistycznej)



Stefan Wołoszyn, Zarys historii wychowania,

Warszawa 1967( o naturalizmie i poglądach

J. J.Rousseau)

Literatura uzupełniająca:

Jan Jakub Rousseau, Emil, czyli o wychowaniu, Warszawa

1955

(Życiorys, fragmenty cytowane)

Fot: strony internetowe