1

PATOFIZJOLOGIA

ZABURZEŃ

IMMUNOLOGICZNYCH - 1

Ewa Bryl, Jacek M. Witkowski

2006

WYKŁAD 4

2

Celem działania układu

odpornościowego jest

rozpoznanie

i

neutralizacja

„obcych” elementów

w organizmie.

3

Prawidłowe reakcje

odpornościowe

• Odporność nieswoista

– wspólna forma

reakcji wobec różnych czynników (bakterii,
ciał obcych, pasożytów…) – rola TLR

• Bariery tkankowe
• Fagocytoza
• Cytotoksyczność nieswoista (NK, cytoliza)

• Odporność swoista

– skierowana

wybiórczo przeciwko „obcemu”
ANTYGENOWI

• Przeciwciała

• Cytotoksyczność swoista (ADCC, CD8+)

4

ANTYGEN

• Białko lub peptyd
• Lipid (fosfolipid)
• Oligo- lub polisacharyd
• Jedno- lub dwuniciowy DNA

}

Wymagają
„nośnika”
białkowego,
np.
albuminy
osoczowej

Cząsteczka rozpoznawana jako swoja/obca i w przypadku
rozpoznania jako „obcej” powodująca reakcję układu
odpornościowego, mającą na celu jej

neutralizację

lub

eliminację

, np. produkcję przeciwciał czy aktywację

komórek cytotoksycznych

.

5

Komórki biorące udział w swoistej

odpowiedzi immunologicznej - 1

• Komórki prezentujące antygeny (APC;

posiadają na powierzchni antygeny

zgodności tkankowej HLA klasy II):

• MAKROFAGI

• KOMÓRKI DENDRYTYCZNE

– KOMÓRKI LANGERHANSA W SKÓRZE

• LIMFOCYTY B (T)

• INNE

• Limfocyty:

• T (Th CD4

+

, Tc CD8

+

i ich subpopulacje)

• B i komórki plazmatyczne

• NK (LGL)

6

Sposoby eliminacji antygenów –

„odporność humoralna”

• Przeciwciała (immunoglobuliny) –

produkowane komórki plazmatyczne:

• Wiązanie

obcych białek (np. neutralizacja toksyn

bakteryjnych)

• Opłaszczanie

(opsonizacja) bakterii

• Aktywacja

dopełniacza

• Opłaszczanie

„obcych” komórek – początek reakcji

cytotoksycznej ADCC

» Komórki zainfekowane przez wirusy

» Komórki nowotworowe

» Komórki przeszczepione

• Neutralizacja

wirusów

• Kompleksy antygen-przeciwciało

(„kompleksy immunologiczne”) usuwane

przez makrofagi, eozynofile.

7

Działanie immunoglobulin

Neutralizacja

toksyn i

wirusów

(poza komórką)

Opsonizacja

i

fagocytoza

bakterii

Liza komórek

zakażonych

przez

wirusy

Liza komórek

zakażonych

przez

wirusy

(aktywacja

dopełniacza)

8

Limfocyty T – komórki efektorowe

„odpowiedzi komórkowej”

CD4

+

(Th, pomocnicze)

CD8

+

(Tc-cytotoksyczne,

Ts - supresorowe)

CD (cluster of differentiation) –
Charakterystyczna cząsteczka
obecna (zwykle na powierzchni)
w określonym typie
LEUKOCYTÓW

NKT

©

9

Sposoby eliminacji antygenów –

„odporność komórkowa” - 1

• Komórki cytotoksyczne

niszczą inne komórki:

• Zainfekowane przez

wirusy i inne pasożyty

wewnątrzkomórkowe

• Nowotworowe

• Przeszczepiane

• Mechanizmy

cytotoksyczności:

• ADCC (zależna od

przeciwciał)

• NK (zależna od

antygenów zgodności

tkankowej)

• Limfocyty CD8+ (zależna

od MHC I)

10

Centralna rola limfocytów T CD4

+

:

„pomoc immunologiczna” - produkcja

CYTOKIN

CD8

+

B

NK

Y Y

Y

Y

PRZECIWCIAŁA

CYTOKINY
(INTERLEUKINY, IL)

IL-
2,18
IFNγ

IL-2

IL-2

IL-
3,4,5,10,13

IL-12

IL-2

CYTOTOKSYCZNOŚĆ

CYTOTOKSYCZNOŚĆ

PREZENTACJA
ANTYGENU

CD4

+

CD4

+

CD4

+

©

CD4

+

CD4

+

IL-
1

IFNγ

11

PODSUMOWANIE

LIMFOC

YT

T

APC

NK

B

NK

NK

NK

CD4

+

CD4

+

M

CD4

+

CD8

+

CD8

+

CD8

+

M

B

B

M

LIMFOCYT

B

NEO, Wirus

NK

ANTYGEN + Komórki kompetentne = KOMÓRKI EFEKTOROWE =

EFEKT

+ KOMÓRKI PAMIĘCI

ELIMINACJA

ANTYGENU

12

PATOFIZJOLOGIA

ZABURZEŃ

IMMUNOLOGICZNYCH - 2

Ewa Bryl, Jacek M. Witkowski

2006

13

Tak złożony system „dość

łatwo” ulega zakłóceniom –

zaburzeniom odporności…

14



STAN PRAWIDŁOWY =

RÓWNOWAGA HOMEOSTAZA

AKTYWACJA

SUPRESJA

PRAWIDŁOWA REAKCJA NA BODZIEC

15

RODZAJE ZABURZEŃ W UKŁADZIE

ODPORNOŚCIOWYM

1. NADMIERNA

AKTYWNOŚĆ –

NADWRAŻLIWOŚĆ

2. BŁĘDNA

AKTYWNOŚĆ –

AUTOIMMUNIZACJA

3. NIEDOBÓR LUB BRAK

CZYNNOŚCI –

NIEDOBORY

ODPORNOŚCIOWE

:

 PIERWOTNE
 WTÓRNE

+

_

16

NADMIERNA AKTYWNOŚĆ -

NADWRAŻLIWOŚCI

1. Alergie

2. Reakcje cytotoksyczne :

 Potransfuzyjne
 Konflikt serologiczny
 Polekowe

3. Choroby kompleksów immunologicznych

 Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
 Podostre bakteryjne zapalenie wsierdzia

4. Nadwrażliwość typu późnego

 Wyprysk kontaktowy

17

Atopia, alergeny – definicje...

Atopia

– szerokie znaczenie: dziedziczna skłonność do

nadmiernego wytwarzania przeciwciał

IgE

w stosunku

do niektórych powszechnie występujących antygenów.

Węższe znaczenie: synonim choroby, u podłoża której
leżą mechanizmy nadwrażliwości typu I.

Choroby atopowe: katar sienny, astma atopowa,
atopowe zapalenie skóry.

Alergen

- substancja, która może wywołać reakcję

alergiczną. Niektóre osoby rozpoznają alergen jako
„obce” lub „niebezpieczne”, u większości ludzi nie
wywołują one tych reakcji.

18

Reakcje alergiczne oraz powszechne

alergeny

- substancje
chemiczne i
rośliny
- leki (antybiotyki,
surowice)
- jedzenie (mleko,
czekolada,
truskawki,
pszenica,
orzeszki)
- alergeny
wziewne (kurz,
pyłki, perfumy,
dym tytoniowy)
- czynniki fizyczne
(ciepło, światło,

promieniowanie)

19

Najczęstsze alergeny wziewne

U osób podatnych na
alergie

IgE

jest

produkowana po kontakcie
z

niskimi stężeniami

nieszkodliwych
alergenów
środowiskowych

takich

jak pyłki roślin, naskórek
zwierząt lub roztocza
kurzu domowego.

20

Mechanizmy komórkowe reakcji

alergicznych

Ważną cechą

IgE

jest zdolność do wiązania się z

dużym powinowactwem z komórkami tucznymi
poprzez fragment Fc.

21

Powstanie i mechanizmy efektorowe

nadwrażliwości typu I

22

Reakcje

skórne –

pokrzywka

Najczęstsze objawy kliniczne nadwrażliwości typu I

Alergia wziewna

– katar sienny

Objawy:

- czerwone, szczypiące,
łzawiące oczy
- lejący katar, kichanie
lub zatkany nos
- ból lub podrażnienie
gardła, ściekanie płynu po
tylnej ścianie gardła
- kaszel
- ból głowy

Anafilaksja

Objawy:

- utrata przytomności
- pokrzywka
- obrzęk języka,
trudności w połykaniu
- szybki obrzęk tkanek
gardła
- trudności w
oddychaniu

Częste przyczyny: ukąszenia
owadów, surowice końskie,
alergie pokarmowe, leki...

23

Astma oskrzelowa

W reakcji oskrzelowej wywołanej alergenem występują 2 fazy
reakcji: natychmiastowa i późna.

1 – neutrofile, 2 – bazofile, 3 –
eozynofile,

4 – monocyty, 5 – płytki krwi

M – nadmierne wydzielanie śluzu, SM
– przerost mięśniówki gładkiej, Cl –
nacieki komórkowe

24

Alergiczne kontaktowe zapalenie

skóry

Dermatitis – odpowiedź zapalna
skóry spowodowana przez kontakt
z alergenem lub innym
czynnikiem drażniącym – lateks,
nikiel etc.

Objawy:

- Podrażnienie
skóry

-
zaczerwienienie

- ból
- uszkodzenia
lub rumień

25

Najczęstsze alergeny kontaktowe

1. Rośliny

– trujący bluszcz (poison ivy), trujący dąb,

trujący sumak

2. Metale

: nikiel, chrom itd..

3. Leki

: antybiotyki stosowane powierzchniowo

4. Guma, lateks

5. Kosmetyki

6. Ubrania i tkaniny

7. Detergenty

8. Rozpuszczalniki

9. Perfumy

10. Inne substancje chemiczne