Problemy etyczne związane z

tajemnicą zawodową

Tajemnica — dane lub
informacje, których ujawnienie
osobom nieuprawnionym jest
zakazane ze względu na normy
społeczne lub prawne.

Tajemnice chronione prawem w

Polsce



Tajemnica państwowa

o

ściśle tajne

o

tajne



Tajemnica służbowa

o

Poufne

o

Zastrzeżone



Tajemnice zawodowe

o

Tajemnica autorska

o

Tajemnica bankowa

o

Tajemnica biegłego rewidenta

o

Tajemnica doradcy podatkowego

o

Tajemnica funduszy inwestycyjnych

o

Tajemnica dziennikarska

o

Tajemnica geologiczna

o

Tajemnica handlowa

o

Tajemnica kontroli państwowej

o

Tajemnica ksiąg rachunkowych

o

Tajemnice medyczne



Tajemnica lekarska



Tajemnica pielęgniarska



Tajemnica aptekarska



Tajemnica zdrowia psychicznego

o

Tajemnica maklerska

o

Tajemnica oświadczeń majątkowych

o

Tajemnica pomocy społecznej

o

Tajemnica pracodawcy (dotycząca
pracowników)

o

Tajemnica przedsiębiorstwa

o

Tajemnica w zawodach prawniczych



Tajemnica adwokacka



Tajemnica komornika sądowego



Tajemnica notarialna



Tajemnica radcowska



Tajemnica sędziowska

o

Tajemnica skarbowa

o

Tajemnica spowiedzi

o

Tajemnica statystyczna

o

Tajemnica ubezpieczeń społecznych

o

Tajemnica wojskowa

o

Tajemnica wynalazcza

o

Tajemnica pocztowa

Tajemnica zawodowa

Przyjęte w doktrynie pojęcie tajemnicy

zawodowej, definiuje ją jako tajemnicę poznaną w
związku z wykonywaniem zawodu. Ujawnieniem
tajemnicy jest natomiast, każde przekazanie poza
określony krąg osób wiadomości, która powinna
pozostać niejawna.

Tajemnica lekarska-rys

historyczny

W historii medycyny nakaz zachowywania tajemnicy

pojawia się stosunkowo późno. Najstarszym znanym zbiorem

obejmującym nakazy przestrzegania zawodowych obowiązków

moralnych jest przysięga lekarska pochodząca z około 2600 r.

p. Chr. Jej autorem jest Imhotep, wszechstronny uczony i

lekarz egipski z czasów faraona Dżesera. W Indiach w 800 r. p.

Chr. tworzono zaledwie ogólne zasady postępowania lekarzy, a

wśród nich zapisano: Nie wolno wypaplać tego, co działo się w

domu chorego, ani powiadamiać chorego o przypuszczalnie

grożącym mu przedwcześnie zgonie w tych przypadkach, w

których mogłoby to wyrządzić krzywdę choremu lub

komukolwiek innemu.

Hipokrates (460-377 p. n. Chr.) uczył przyszłych lekarzy:

To, co w czasie leczenia lub poza moją praktyką w obcowaniu z

ludźmi zobaczę i usłyszę, i co nie wolno powtarzać, przemilczę

i będę strzec jak tajemnicy.

Najstarsza w Polsce przysięga pochodzi z XV wieku i

była składana w Akademii Krakowskiej (zał. 1364) przez

kandydatów na stopień doktora. Jej tekst brzmi: O tym, co

usłyszę w trakcie leczenia, nikomu tego nie wyjawię, lecz

zachowam całkowite milczenie, jeśli będę rozumiał, że należy o

tym zamilczeć.

Tajemnica lekarska

Tajemnica lekarska jest jedną z tajemnic związaną z
wykonywaniem zawodu. O obowiązku zachowania
tajemnicy przez lekarza jest mowa w przysiędze
Hipokratesa - “Cokolwiek przy leczeniu albo też poza
leczeniem w Życiu ludzi ujrzę lub usłyszę, czego
ujawnić nie można, przechowam w milczeniu”. Tak
jak inne tajemnice zawodowe tajemnica lekarska nie
ma na celu ochrony sumienia lekarza i jego komfortu
psychicznego, ale przede wszystkim ochronę praw
pacjenta. Prawem pacjenta jest bowiem zachowanie
w tajemnicy informacji związanych z jego leczeniem,
przede wszystkim zaś informacji o stanie jego
zdrowia, a czasem nawet o samym fakcie leczenia.

Tajemnica lekarska cd.

Tajemnica lekarska – jak zresztą wszystkie
tajemnice zawodowe w Polsce – nie jest
tajemnicą bezwzględną i istnieją liczne
przypadki, kiedy lekarz zwolniony jest z
obowiązku jej zachowania, a niekiedy wręcz
zobowiązany do ujawnienia tajemnicy.

Zakres tajemnicy lekarskiej

Zakres tajemnicy lekarskiej wyznaczają

liczne regulacje ustawowe. Podstawowym
aktem prawnym regulującym tajemnicę
lekarską jest ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r.
o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j.
Dz.U. Nr 226 z 2005 r. poz. 1943 ze zm.), od
której liczne wyjątki zawierają ustawy
szczególne.

Ustawa o zawodach lekarza i

lekarza dentysty

Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy o

zawodach lekarza i lekarza dentysty

(u.z.l.).obowiązek zachowania tajemnicy

obejmuje informacje związane z pacjentem, a

uzyskane w związku z wykonywaniem

zawodu.



Zakres przedmiotowy:

Zakres tajemnicy jest w świetle tego przepisu

znacznie szerszy niż informacje uzyskane w związku

z leczeniem. Tajemnicą lekarską objęte są także

informacje o pacjencie uzyskane przy okazji

leczenia, a obejmujące na przykład informacje o jego

sytuacji rodzinnej, majątkowej, wykonywanej przez

niego pracy.

Istotne jest tylko, aby informacje te uzyskane były w

związku z zawodowymi kontaktami lekarza. Jest oczywiste, że

informacjami chronionymi są także te, które dotyczą innych

schorzeń, nie będących przedmiotem zabiegów leczniczych

dokonywanych przez tego lekarza ale o których dowiedział się

on w związku z podejmowanym leczeniem. Sytuacja taka jest

zresztą typowa i objęte standardowym postępowaniem, gdyż

zwykle badanie rozpoczyna się od tak zwanego wywiadu.

Trafny wydaje się pogląd, że w pewnym zakresie tajemnica

lekarska obejmuje też informacje dotyczące osób trzecich i

chroni tym samym także ich dobra osobiste. Informacje te

mogą dotyczyć w szczególności osób najbliższych dla pacjenta.

Niektóre z tych informacji mogą mieć przy tym taki charakter,

że ujawnienie ich może stanowić istotne naruszenie dóbr

osobistych osób trzecich, wywołać dla nich negatywne skutki i

w konsekwencji stanowić podstawę odpowiedzialności lekarza.

Dla ilustracji wskazać można uzyskanie w związku z leczeniem

pacjenta informacji o bezpłodności jego współmałżonka czy

jego chorobie psychicznej. Nie ulega chyba wątpliwości, że

informacje takie lekarz zachować musi w tajemnicy na równi z

posiadaną prze niego wiedzą o samym pacjencie.

Tajemnicą lekarską objęte są nie tylko ewentualne

wypowiedzi ustne lekarza, ale także sporządzane

przez niego dokumenty: wpisy do dokumentacji

lekarskiej, zaświadczenia, opinie itp. Dokumenty te

wydawane mogą być tylko uprawnionym osobom.

Nie ulega wątpliwości, że tajemnica obejmuje nie

tylko dokumenty sporządzane w formie tradycyjnej –

pisemnej – ale także zapisy na elektronicznych

nośnikach informacji. Kwestie związane z zasadami

prowadzenia, przechowywania i udostępniania

dokumentacji medycznej unormowane są przez

odrębne przepisy. Jednocześnie wypada zaznaczyć,

że w przypadku dokumentacji medycznej

zastosowanie mają także przepisy o ochronie danych

osobowych oraz o ochronie baz danych.



Zakres podmiotowy

W odniesieniu do zakresu podmiotowego

stwierdzić należy, że tajemnica lekarska obowiązuje
w zasadzie w odniesieniu do wszystkich osób i
innych podmiotów poza samym pacjentem. W
szczególności tajemnica lekarska nie pozwala także
na przekazywanie informacji uzyskanych w związku
z wykonywaniem zawodu lekarza innym
pracownikom zakładu opieki zdrowotnej – od
personelu medycznego począwszy na administracji
skończywszy – jeżeli nie uczestniczą oni w procesie
leczenia.



Zakres czasowy

Tajemnica lekarska nie ma czasowego

ograniczenia obowiązywania, w szczególności nie
wygasa również w razie śmierci pacjenta. O chorobie
i przyczynie zgonu lekarz ma jednak prawo
poinformować najbliższą rodzinę. Nie może jednak
tego uczynić, jeżeli pacjent wyraźnie zabronił
udzielania takich informacji.

Zwolnienie z obowiązku

zachowania tajemnicy lekarskiej

Ustawa o zawodzie lekarza enumeratywnie

wylicza przypadki, kiedy lekarz jest zwolniony z

obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej.

Zgodnie z art. 40 ust. 2 u.z.l. obejmuje to

następujące sytuacje:

1.

tak stanowią inne ustawy;

2.

pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy

wyrażają na to zgodę;

3.

zachowanie tajemnicy może stanowić

niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta

lub innych osób;

4.

badanie lekarskie zostało przeprowadzone na

żądanie uprawnionych na podstawie odrębnych

ustaw organów i instytucji;

5.

zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych
informacji o pacjencie związanych z udzielaniem
świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub
uprawnionym osobom uczestniczącym w
udzielaniu tych świadczeń;

6.

jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów
medycznych;

7.

jest to niezbędne do celów naukowych.

Europejski Trybunał Praw Człowieka w

Strasburgu w orzeczeniu z 25.II.1997 r.
stwierdził, że interes pacjenta oraz całej
społeczności ochrony tajemnicy danych
medycznych muszą ustąpić przed interesem
śledztwa i ścigania przestępstw oraz
jawności postępowania sądowego w razie
wykazania, że te ostatnie są ważniejsze.

Odpowiedzialność za ujawnienie

tajemnicy lekarskiej

Ujawnienie tajemnicy lekarskiej może skutkować
odpowiedzialnością cywilną związaną z naruszeniem dóbr
osobistych pacjenta lub innych osób, a także z naruszeniem
zawartego w Konstytucji RP prawa do ochrony prawnej życia
poczętego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do
decydowania o swoim życiu osobistym. Mogą one wówczas
przedstawić lekarzowi roszczenia z
art.23-24 kodeksu cywilnego (np. żądanie przeproszenia,
ogłoszenia wyroku w prasie) oraz żądać zapłaty odpowiedniej
sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
(art.448 k.c.) Jeżeli przez ujawnienie tajemnicy pacjent poniósł
szkodę (np. utracił możność wykonywania
zawodu lub został zwolniony z zajmowanego stanowiska), to
możliwa jest także odpowiedzialność na zasadzie
odpowiedzialności za czyny niedozwolone (art.415 k.c.).

Niezależnie od odpowiedzialności cywilnej nie jest

wykluczona także odpowiedzialność karna – przede wszystkim

ze względu na sam fakt ujawnienia tajemnicy zawodowej przez

osobę, która była zobowiązana do jej zachowania – przede

wszystkim chodzić zatem będzie o odpowiedzialność za

przestępstwo z art. 266 k.k. Przestępstwo określone w art.266

k.k. Jest przestępstwem umyślnym. Lekarz więc musi wiedzieć

lub przynajmniej godzić się na to, iż
informacja, którą uzyskał, ma charakter informacji chronionej

tajemnicą lekarską, oraz chcieć lub przynajmniej godzić się na

to, iż w wyniku jego zachowania (działania lub zaniechania)

zostanie ona ujawniona osobie niepowołanej. Jak słusznie

zauważa prof. Marian Filar, wchodzić może też
odpowiedzialność karna za inne przestępstwa, np. z art. 265

k.k . Jeżeli udzielono nieprawdziwych informacji, możliwa jest

także odpowiedzialność karna – w związku ze sporządzeniem

dokumentów lub rozpowszechnianiem nieprawdziwych

informacji, które mogą wyrządzić szkodę
pacjentowi.

Kwestie przesłanek odpowiedzialności i

możliwych skutków są przedmiotem analiz
dotyczących odpowiednio odpowiedzialności
cywilnej i karnej lekarzy. Wypada też zauważyć, że
żaden z tych rodzajów odpowiedzialności nie
wyklucza odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Uzasadnienie obowiązku

dochowania tajemnicy

Nie ma nic złego w ujawnieniu informacji, którą ktoś nabył
pozostając w pewnym określonym związku z informatorem.
Możemy łatwo wyobrazić sobie społeczeństwo, które za zgodą
wszystkich swych członków nie uznaje żadnych obowiązków
docho wania tajemnicy. Wiele celów w medycynie, a może i
nauce moglibyśmy osiągnąć bez przestrzegania dyskrecji. Czy
możemy, zatem uzasadnić kosztowny system prze pisów
chroniących tajemnicę lekarską? Sądzimy, że można wymienić
trzy rodzaje argumentów, które popierają reguły
przestrzegania dyskrecji:
1. argumenty konsekwencjalistyczne.
2. argumenty odwołujące się do prawa do autonomii i pry
watności oraz
3. argumenty opierające się na obowiązku dochowania
wierności.

I.

Argumenty konsekwencjalistyczne.

Gdyby pacjenci nie wierzyli, że lekarze zacho

wają w tajemnicy powierzane im informacje, nie

byliby skłonni do szczerego ujaw niania

wszystkich faktów ani do wyrażania zgody na

poddanie się wszystkim badaniom i testom. Bez

takich informacji lekarze nie mogliby stawiać

trafnych diagnoz, prze widywać przebiegu

choroby ani ordynować stosownego leczenia.

Chociaż w świetle takich argumentów potrzeba

utrzymania reguł dochowania tajemnicy

lekarskiej jest jak najbardziej uzasadniona,

konsekwencjaliści różnią się w sprawie

odpowiedniego jej sformułowania, zakresu i

ciężaru.

II.

Argumenty oparte na prawie do autonomii i

prywatności

Drugie podejście do problemu uzasadnienia reguł

dochowania tajemnicy lekarskiej i praw do dyskrecji nie

sprowadza się jedynie do skutków ani celów, ale odwołuje

się do moralnych zasad czy reguł - takich jak szacunek dla

autonomii i poszanowanie prywatności. Argument oparty

na pojęciu prywatności, który zaprezentowaliśmy w

poprzednim paragrafie, możemy w tej chwili rozszerzyć na

przypadki dochowania tajemnicy, gdzie brak dyskrecji jawi

się jako naruszenie prywatności i integralności osobowej.

Denuncjacje nabierają szczególnej ostrości wówczas, gdy

ujawnienie pewnych faktów naraża pacjenta na

niebezpieczeństwo, utratę przyjaciół i bliskich, zachwianie

równowagi emocjonalnej, dyskryminację, utratę pracy itp.

Jednak wbrew pozorom argument odwołujący się do

prywatności nie opiera się na oszacowaniu szkodliwych

następstw niedyskrecji, lecz jedynie na prawach do

prywatności.

III.

Argumenty oparte na wierności

Innym obowiązkiem, który musimy poddać ana lizie, jest

dochowanie wierności w stosunkach między lekarzami a

pacjentami. Wierność rozumie się zazwyczaj jako

obowiązek dotrzymania słowa, wynikający ze złożenia

jawnych i niejawnych obietnic. Jednym ze sposobów

uszczegółowienia ogólnego obowiązku wierności lekarza

może być obowiązek spełnienia racjonalnych oczekiwań

pacjenta dotyczących poszanowania jego prywatności oraz

nienadużywania jego zaufania. Praktyka medyczna

wymaga ujawniania prywatnych i intymnych informacji,

dlatego też brak lojalności w tym względzie tak mocno

podkopuje stosunki między lekarzami a pacjentami. Moc

wiążąca obowiązku dochowania tajemnicy bierze się w

dużej mierze ze złożenia pacjentowi szukającemu pomocy

niejawnej lub jawnej obietnicy. Jeśli lekarz składa

przysięgę, że dochowa tajemnicy lekarskiej, lub jeśli

obowiązek ten figuruje w kodeksie etycznym przyjętym

przez środowisko lekarskie, to pacjent - o ile nie otrzymał

dodatkowych informacji od lekarza - ma prawo oczekiwać

dyskrecji.

Uzasadnione przypadki naruszenia

reguł dochowania tajemnicy

lekarskiej

Pracownicy służby zdrowia mają prawo ujawnić
poufną informację wtedy, gdy pacjent - w ogólnym
rozrachunku - nie ma prawa żądać dyskrecji.
Sytuacja taka obejmuje przypadki, w których pacjent
opowiada o wykorzystywaniu seksualnym dziecka
lub zwierza się z zamiaru popełnienia zbrodni. W
niektórych okolicznościach brak uprawnienia do
żądania dyskrecji zezwala na donos, podczas gdy w
innych pracownicy służby zdrowia mają obowiązek
ujawnić przekazane im informacje. Prawne i moralne
obowiązki niedochowania dyskrecji pojawiają się
tam, gdzie zagrożone są jakieś osoby trzecie.

Tajemnica lekarska

Prawie 90% Polaków uważa, że

ludzie chętniej chodziliby do psychiatry,
gdyby mogli to zrobić dyskretnie, w
tajemnicy przed innymi jak wynika z
badań przeprowadzonych przez TNS
OBOP.

data publikacji: 28-01-2008 r.

Moja opinia

Zachowanie tajemnicy lekarskiej jest społecznie
uzasadnione. Każdy człowiek /pacjent/ ma prawo do
prywatności. Stan zdrowia, proces leczenia, a także
dokumentacja z tym związana to szczególny związek
pomiędzy leczącym, a leczonym. Jednak w mojej
ocenie oprócz pacjenta dostęp do informacji objętej
tajemnicą lekarską poza pacjentem powinni mieć
również członkowie jego najbliższej rodziny, przy
czym nie wymagana powinna być zgoda pacjenta.