Wyższa Szkoła Bankowa

W Toruniu

KULTUROWE UWARUNKOWANIA

KOMUNIKACJI

cz. II

dr Barbara Bielicka

[e-mail]

Toruń 2010

Komunikacja międzykulturowa

problem skutecznego komunikowania się między ludźmi kultur z różnych

narodowości nabiera coraz większego znaczenia;

badacz zgłębiający tę problematykę to: Edward T. Hall;

świat XXI wieku staje się „globalną wioską”, gdzie spotkania

pochodzących z różnych kultur ludzi biznesu, dyplomatów, działaczy
międzynarodowych organizacji, a także zwykłych ludzi w ramach
masowej turystyki odbywają się bez żadnych przeszkód.

Najważniejsze zagadnienia komunikacja międzykulturowej

1. Typy komunikacji międzykulturowej,

2. Teorie komunikacji międzykulturowej,

3. Zjawiska i fakty ułatwiające kontakty międzykulturowe oraz utrudniające

komunikowanie się..

Typy komunikacji międzykulturowej

Komunikacja

pomiędzykulturowa

Komunikacja

poprzezkulturowa

Komunikacja

międzynarodowa

Komunikacja

globalna

Komunikacja

wewnątrzkulturowa

 Komunikacja pomiędzykulturowa - to komunikowanie się między

przedstawicielami odmiennych kultur narodowych lub etnicznych
(np. Polak – Niemiec, Polak – Węgier).

Komunikacja pomiędzykulturowa zachodzi w wyniku kontaktów

między reprezentantami (osobami) różnych kultur na poziomie
interpersonalnym, bądź to na terenie obcym kulturowo (na przykład
zróżnicowane językowo mniejszości narodowe między sobą
w jakimś kraju), bądź to w sytuacji, gdy na terenie własnego kręgu
kulturowego ma się do czynienia z reprezentantami innych kultur (na
przykład rdzenni mieszkańcy jakiegoś kraju a mniejszości narodowe).

Komunikacja pomiędzykulturowa może przyspieszać wyzbywanie się

elementów własnej kultury, ale i odwrotnie, może wpływać na
utrwalanie się własnej tożsamości kulturowej.

Komunikacja poprzezkulturowa - to komunikowanie między

uczestnikami różnych grup wewnątrz jednej kultury narodowej
(np. Poznaniacy – Warszawiacy)

Komunikacja poprzezkulturowa, podobnie jak pomiędzykulturowa,

dokonuje się zwykle na poziomie interpersonalnym.

Komunikacja międzynarodowa - to komunikowanie się uczestników

różnych kultur narodowych. Dokonuje się ona pomiędzy instytucjami
różnych kultur, takimi jak rządy państw, agendy, organizacje i stowarzy-
szenia działające także poza granicami własnego kraju;

Do tego rodzaju komunikacji zalicza się również działalność zagranicz-

nych mediów skierowaną do obcego kręgu kulturowego, w którym
następuje spotkanie przekazywanych wartości kulturowych z wartościa-
mi innej kultury;

Komunikacja międzynarodowa może również mieć miejsce

w kontaktach między uczestnikami odmiennych cywilizacji, na
przykład między przedstawicielami kultury śródziemnomorskiej
i kultury Dalekiego Wschodu, Europy i Afryki, kultury
wschodniej i zachodniej.

 Komunikacja globalna. Stanowi ona pewien aspekt komunikacji

międzynarodowej. Badacze tego typu komunikacji zajmują się badaniem
komunikatów przekazywanych z innego kręgu kulturowego, analizą ich
wpływu na własną kulturę w obszarze kultury, ideologii oraz ekonomii;

Komunikacja wewnątrzkulturowa (Intracultural communication) jest

przez badaczy definiowana jako komunikowanie się osób, które
reprezentują tę samą kulturę, ale część ich systemu wartości różni się od
wartości kultury dominującej;

Chodzi tu o komunikowanie się między przedstawicielami odmiennych

płci, ras, generacji, osobami pełno- i niepełnosprawnymi. Wymienione
kategorie osób żyją częściowo w odrębnych światach kulturowych, róż-
niących się, specyficznych dla siebie i różnic komunikujących się;

Teorie komunikacji międzykulturowej

Teoria redukowania

niepewności

Teoria adaptacji

międzykulturowej

Teoria budowania

trzeciej kultury

Teoria kulturowej

determinacji

tożsamości płciowej

Teoria redukowania niepewności

(Chowlesa Bergera i Richarda Calabrese)

analizuje prawidłowości wstępnego etapu procesu komunikowania

interpersonalnego;

na początku interakcji komunikacyjnej u jej uczestników pojawia się

uczucie niepewności i obawy dotyczące sposobów reakcji partnera

i samego przebiegu procesu komunikacji z „obcym”;

starają się oni zebrać informacje o (przyszłym) współuczestniku interakcji

komunikacyjnej pozwalające im przewidzieć jego zachowanie;

istnieją różne metody w różnych kulturach redukujące niepewność

w procesie komunikacji:

- gromadzenie wiadomości o kulturze partnera komunikacji,
- zawiązywanie bliższych stosunków prywatnych,
- zacieśnianie kontaktów na płaszczyźnie zawodowej.

Teoria redukowania niepewności

(c.d.)

Badacz komunikacji międzykulturowej Ch. Berger rezultaty swoich badań

przedstawił w postaci twierdzeń:

Podobieństwa między osobami zmniejszają niepewność, brak podo-

bieństwa zwiększa niepewność

Poszukiwanie informacji jest negatywnie skorelowane z podobień-

stwem.

Teoria adaptacji międzykulturowej

 Twórcy tej teorii oparli się na sprawdzonej na gruncie komunikowania inter-

personalnego teorii redukcji niepewności i odnieśli ją do komunikowania
między kulturowego.

 Wyszli z założenia, że jeśli na początku każdej interakcji komunikacyjnej jej

uczestnicy dążą do zredukowania niepewności na temat partnera
komunikacji, to ma to miejsce tym bardziej w interakcjach
międzykulturowych, w których niepewność jest znacząco większa, a więc
i redukcja niepewności odgrywa dużo większą rolę.

Teoria adaptacji międzykulturowej

(c.d.)

 Na przebieg interakcji międzykulturowych wpływają takie czynniki, jak

język i typ kultury partnera komunikacji – zwłaszcza to czy jest to
kultura silnie uzależniona od kontekstu (high-contexf culture) czy słabo
uzależniona od kontekstu (lov-context culture) kulturowego.

Teoria adaptacji międzykulturowej

(c.d.)

 Przedstawiciele kultury wysokiego kontekstu bardziej zwracają uwagę na

obowiązujące w niej normy zachowań,

 Przedstawiciele kultury niskiego kontekstu dopuszczają możliwość postaw

selekcyjnych wobec przyjętych norm.



Redukowanie niepewności w kulturach silne uzależnionych od kontekstu
polega na przewidywaniu, czy partner będzie się stosował do grupowych
norm kulturowych,



W kulturach słabo uzależnionych od kontekstu redukowanie niepewności
polega na przewidywaniu zachowań indywidualnych partnera komunikacji.

Teoria budowania trzeciej kultury

Każda kultura ma charakter wewnętrznie heterogeniczny i jej uczestnicy

w różny sposób działają i komunikują się z otoczeniem.

Skuteczny proces komunikacji następuje wówczas, gdy partnerzy

z różnych kultur, pragnąc interakcji, rezygnują z części założeń
obowiązujących we własnej kulturze, redukując w ten sposób
charakterystyczne dla nich odmienności, i na tej drodze wypracowują
wspólne zasady skutecznego porozumiewania się.

Często rzecz się tak ma w przypadku interakcji komunikacyjnej opartej

na uczuciach sympatii czy miłości przedstawicieli różnych kultur.

Teoria kulturowej determinacji tożsamości płciowej

Kulturowa tożsamość płciowa określa funkcjonowanie kobiet i mężczyzn

w odrębnych kulturach komunikacyjnych, tj. w obowiązującym w ich
kulturach modelu komunikowania.

Odrębny model komunikowania polega na tym, iż inaczej postrzegają oni

cele komunikowania oraz tworzą własne, odrębne metody i reguły
komunikacji.

Znajomość metod i reguł specyficznych dla środowiska kobiet

i specyficznych dla środowiska mężczyzn nabywa się w procesie
socjalizacji grupy.

Proces socjalizacji jest inny dla każdej płci.

Proces komunikacji „w wykonaniu” kobiet i „w wykonaniu” mężczyzn,

wykształcony w toku socjalizacji, jest tak odmienny, że w pewnym

stopniu przypomina komunikowanie się reprezentantów różnych kultur.

W przypadku kobiet interakcja komunikacyjna stanowi wartość dla jej

uczestników, służy budowaniu związku między nimi.

Dla mężczyzn ma ona wymiar instrumentalny: służy przekazaniu

informacji dla osiągnięcia określonego celu.

Poziom zachowań językowych

Pierwszym zasadniczym problemem przy podejmowaniu współpracy

z osobami o odmiennej kulturze może się okazać język.

Język względem kultury posiada zarówno charakter warunkujący, jak

i zależny. Jest uznawany zarazem za fundament, przejaw, implikator

i wytwór danej kultury.

„Każdy język stanowi rozległy i odrębny system wzorców sankcjonu-

jących kulturowe kategorie i formy, za których pośrednictwem nie

tylko porozumiewamy się, ale co więcej, analizujemy rzeczywistość,

wyróżniając bądź ignorując w niej pewne typy relacji i zjawisk, za

pomocą których rozumujemy i którymi wypełniamy naszą świado-

mość”[B.L. Whorf].

Język zawiera w sobie i narzuca w ramach danej kultury sposób

konceptualizacji i strukturalizacji rzeczywistości. Określa sposób jej

kategoryzacji, taksonomizacji, oglądu i - co najważniejsze – wartościo-

wania.

Stanowi nie tylko narzędzie interpretacji wzorców kulturowych, ale też

wykładnię niejęzykowych systemów semiotycznych (takich jak

obrzędy, znaki grzecznościowe itp.).

Struktura wyuczonego języka ojczystego kształtuje u danej społeczno-

ści językowej pewne zwyczaje myślowe, modeluje jednostkowy

i zbiorowy sposób widzenia świata (jego rozumienie i interpretację).

 Efektywna komunikacja językowa wystąpi wówczas, gdy ze strony

odbiorcy interpretacja odebranej wiadomości będzie zgodna

z intencją nadawcy.

 Na poziomie werbalnym czynnikiem ograniczającym skuteczność procesu

komunikowania się jest nieznajomość:

– przysłów i aforyzmów,
– stereotypów społecznych,
– kategorii tabu komunikacyjnego,

– rodzajów eufemizmów stosowanych z uwagi na obecność tabu

komunikacyjnego,

– slangu występującego w obrębie określonej grupy społecznej czy

zawodowej,

– specyfiki poczucia humoru danej społeczności,
– znamiennych dla danej zbiorowości typów rytuałów słownych.

Niewerbalne formy komunikowania międzykulturowego

Tym, co rzeczywiście stanowi o tożsamości człowieka, bez względu na

to, gdzie się urodził - jest jego kultura, całościowe ramy komunikacyjne:
słowa, działania, pozy, gesty, ton, barwa głosu, wyraz twarzy, sposób
traktowania czasu, przestrzeni. Wszystkie te rzeczy i jeszcze wiele
innych tworzą pewne systemy komunikowania się dysponujące
znaczeniami zrozumiałymi wyłącznie dla tych, którzy znają historyczny,
społeczny i kulturowy kontekst zachowań;

Szansa poprawnego odczytania przekazu zmniejsza się wraz ze

wzrostem dystansu kulturowego dzielącego partnerów komunikacji.

 Komunikacyjne błędy lub zaniedbania wynikające z nieumiejętności

poruszania się po określonym kulturowo niewerbalnym systemie

komunikacji w istotny sposób zaburzają skuteczność w obrębie wymiany

komunikacyjnej:

- odbierający od konwencji kulturowej wokalny wymiar przekazu

komunikacyjnego prowadzi do błędów w zakresie interpretowania

wiadomości,

- niedopasowanie w aspekcie odległości i usytuowania przestrzennego

(fizyczny dystans),

- niezgodny z przyjętym wzorcem dotyk,

- ekspresja mimiczna.

Koncepcja komunikacji międzykulturowej

Edwarda Halla

 Pełny akt komunikacji międzykulturowej, zdaniem Halla, obejmuje nie

tylko sam akt werbalny, ale również towarzyszące mu zachowania

niewerbalne. Często także o znaczeniu konkretnego przekazu decyduje

komunikat proksemiczny i chronemiczny.

 Sposób „użycia” przestrzeni i czasu, a dokładniej mówiąc - odmienność

wzorców proksemicznych i chronemicznych danych kultur determinuje

skuteczność komunikowania międzykulturowego.

Niewerbalne formy

komunikowania

międzykulturowego

– Proksemika

(przestrzeń)

– Chronemika

(czas)

Niewerbalne formy komunikowania międzykulturowego

Hall analizuje kilka grup sygnałów komunikacji niewerbalnej:

 kinezjetyczne, czyli komunikowanie językiem ciała, przyjmowanymi

postawami, sposobem gestykulacji, mimiką twarzy;

 wzrokowe, czyli nawiązywanie bądź unikanie kontaktu wzrokowego,

komunikowanie za pomocą spojrzenia;

 parajęzykowe, obejmujące następujące kategorie niewerbalnych aspektów

mowy:

- ton (jego wysokość, barwa),

- natężenie, szybkość i sposób modulowania wypowiadanych fraz, czyli

cechy wokalne głosu. Są one determinowane przez warunki

anatomiczne, stan psychiczny nadawcy,

- także takie elementy, jak płeć, wiek, pozycja w grupie czy rola

społeczna twórcy komunikatu;

Niewerbalne formy komunikowania międzykulturowego

dotykowe, czyli akceptacja bądź jej brak dla kontaktu fizycznego w trakcie

trwania danej interakcji komunikacyjnej;

cieplne i zapachowe, stanowiące rodzaj wstępnego przekazu niewerbal-

nego, wpływające na wzmocnienie lub osłabienie dalszej części
komunikacji;

proksemiczne, czyli przestrzenne zachowania człowieka, jego indywidualna

percepcja przestrzeni i dystansów występujących między nim a innymi jed-
nostkami; chronemiczne, wykorzystujące czas jako rodzaj komunikatu
niewerbalnego.

Niewerbalne formy komunikowania międzykulturowego

 Dla skutecznej komunikacji międzykulturowej niezbędna jest znajomość

obowiązujących wzorców kulturowych i wywodzących się z nich
wzorców komunikacyjnych, charakterystycznych dla danego kręgu
kulturowego.

 Każda jednostka, jako reprezentant konkretnej kultury, wyposażona jest

w specyficzny kanon komunikacyjny, regulujący niewerbalny kanał
komunikacji.