Prawo hipoteczne

Wykład 7.11.2013 r.

Wierzytelność zabezpieczona

Hipoteka po nowelizacji – model hipoteki

kaucyjnej
Art.

68.

1.

Hipoteka

zabezpiecza

wierzytelność pieniężną, w tym również

wierzytelność przyszłą.

2. Hipoteka zabezpiecza wierzytelność do

oznaczonej

sumy

pieniężnej.

Jeżeli

zabezpieczenie hipoteczne jest nadmierne,

właściciel obciążonej nieruchomości może

żądać zmniejszenia sumy hipoteki.

3. Sumę hipoteki wyraża się w tej samej

walucie co zabezpieczona wierzytelność,

jeżeli strony w umowie ustanawiającej

hipotekę nie postanowiły inaczej

.

Wierzytelność zabezpieczona

Wierzytelność

hipoteczna

–

wierzytelność

zabezpieczona hipoteką.
Wierzytelność – prawo podmiotowe, majątkowe
o cywilnoprawnym charakterze, stanowiące
uprawnienie do żądania od dłużnika spełnienia
świadczenia w stosunku prawnym.
Na wierzytelność może składać się jedno (np. o
zwrot kredytu, o zapłatę ceny) lub kilka roszczeń
(np. o zwrot kilku rat kredytu).
Wierzytelnością

hipoteczną

może

być

wyłącznie wierzytelność pieniężna.

Wierzytelność zabezpieczona

Wierzytelność pieniężna – prawo do żądania przez

wierzyciela od dłużnika przekazania określonej sumy

pieniężnej

uasabiającej

określoną

wartość

majątkową.

Określenie sumy pieniężnej następuje poprzez

wskazanie kwoty i waluty świadczenia.

Wierzytelnością pieniężną jest także wierzytelność,

co do której strony zastrzegły w umowie, że wyskość

świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według

innego niż pieniądz miernika wartości. Miernikiem,

według którego może być ustalona wysokość

wierzytelności hipotecznej może być kurs określonej

w umowie waluty obcej (post. SN z 5.12.1997 r., I

CKN 558/97, OSN 1998, Nr 7-8, poz. 112).

Wierzytelność zabezpieczona

Hipoteka może zabezpieczać:
-jedną wierzytelność wynikającą z jednego
stosunku prawnego - art. 68 ukw
-kilka wierzytelności wynikających z jednego
stosunku prawnego – art. 94 ukw
- kilka wierzytelności wynikających z kilku
stosunków prawnych - art. 68 (1) ust. 1 i art. 68
(2) ust. 2 ukw

Wierzytelność zabezpieczona

Hipoteka

może

zabezpieczać

oznaczone

wierzytelności pieniężne:
-główne i uboczne
-istnejące i przyszłe
-o ustalonej jak i nieustalonej kwocie
Hipoteka może zabezpieczać całość lub część

wierzytelności.
Niedopuszczalna

klauzula

globalnego

zabezpieczenia wszystkich wierzytelności, np.
„hipoteka zabezpiecza wszystkie wierzytelności

X sp. z o.o. wobec Y sp. zo.o. jakie powstaną w

okresie od 1.01.2012 do 01.01.2013 r.”

Wierzytelność zabezpieczona

Hipoteka

zabezpiecza

wierzytelność

do

oznaczonej sumy pieniężnej – oznaczenie to
podanie kwoty i waluty .

Niedopuszczalne jst oznaczenie sumy hipoteki
przy użyciu klauzul waloryzacyjnych.

Suma hipoteki- górna granica, do której
odpowiada rzeczowo właściciel nieruchomości i
tylko do tej sumy wierzytelność podlega
zaspokojeniu z nieruchomości obciążonej.

Wierzytelność zabezpieczona

Suma hipoteki jest niezależna od wysokości
zabezpieczonej wierzytelności i niezależna od
wartości nieruchomości.

O sumie hipoteki swobodnie decydują strony
umowy ustanawiającej hipotekę.
Reguła:

suma

hipoteki

jest

wyższa

od

wierzytelności, ponieważ ma obejmować także
roszczenia uboczne (odsetki, opłaty, prowizje,
koszty

postępowania),

przy

kredytach

udzielanych w walucie obcej a spłacanych w
złotych –także różnice kursowe.

Nadzabezpieczenie

Jeżeli

zabezpieczenie

hipoteczne

jest

nadmierne, właściciel nieruchomości może
żądać zmniejszenia sumy hipoteki (art. 68 ust. 2
zd 2 ukw).
Uprawnienie

przyznane

wobec

hipotek

powstałych po wejściu w życie ustawy
nowelizujacej z 2011 r. (hipotek kaucyjnych
samoistnych powstałych przed – art. 10 uzkw).
 
Kontrola

sądowa

wartości

zabezpieczenia/zabezpieczeń w poprzednim
stanie prawnym odbywała się na zasadzie art.
58 § 2  k.c. 

Nadzabezpieczenie

Nadmierność

zabezpieczenia

–

problem

ustalenia proporcji pomiędzy zabezpieczeniem a
wierzytelnością zabezpieczoną

Zasadniczo: dowolność w ustalaniu wartości
zabezpieczenia – swoboda umów- art. 353 (1)
k.c.

Wierzyciel

dąży

do

maksymalnego

zabezpieczenia – zjawisko nadzabezpieczenia –
ustalania

wartości

zabezpieczenia

ponad

potrzebę gospodarczą.

Nadzabezpieczenie

Zasada: Wartość zabezpieczenia powinna być
adekwatna

do

wartości

wierzytelności

zabezpieczonej.

Brak jednoznacznych kryteriów dla ustalenia
proporcji pomiędzy wysokością wierzytelności a
zabezpieczenia.

Ingerencja ustawodawcy przy zabezpieczeniu
hipotecznym -
Ustawa z 26.06.2009 r. o zmianie ustawy o
księgach wieczystych i hipotece oraz o zmianie
innych ustaw (Dz.U.131, poz. 1075)

Nadzabezpieczenie

Rezygnacja

z

dotychczasowego

kształtu hipoteki zwykłej na rzecz

hipoteki

zabezpieczającej

wierzytelność do oznaczonej kwoty

pieniężnej,

stanowiącej

sumę

najwyższą, do której możliwe jest

uzyskanie zabezpieczenia z obciążonej

nieruchomości,

spowodowała

uniezależnienie

hipoteki

od

wierzytelności zabezpieczonej.

Nadzabezpieczenie

art. 110 (1) ukw -Zasada dotycząca hipoteki

przymusowej:

Wierzyciel może żądać wpisu hipoteki

przymusowej na sumę nie wyższą niż wynikająca

z treści dokumentu stanowiącego podstawę jej

wpisu do księgi wieczystej.
Jeżeli z dokumentu tego nie wynika

wysokość
sumy hipoteki, suma hipoteki nie może

przewyższać więcej niż o połowę

zabezpieczonej wierzytelności wraz z

roszczeniami
o świadczenia uboczne określonymi w

dokumencie
stanowiącym podstawę wpisu hipoteki na

dzień
złożenia wniosku o wpis hipoteki

Nadzabezpieczenie

art. 626(8) § 2 kpc
Rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada
jedynie

treść

i

formę

wniosku,

dołączonych do wniosku dokumentów
oraz treść księgi wieczystej.
Czy sąd wieczystoksięgowy może
oddalić wniosek o wpis hipoteki z
powodu nadmierności zabezpieczenia
hipotecznego?

Nadzabezpieczenie

Znowelizowane

prawo

hipoteczne wprowadziło na
rzecz właściciela instytucję
roszczenia o obniżenie sumy
hipoteki

w

przypadku

zaistnienia

nadmierności

zabezpieczenia
(nadzabezpieczenia).

Nadzabezpieczenie

Uproszczenie:

nadzabezpieczenie

to

sytuacja gdy wartość jednego lub kilku

zabezpieczeń

przekracza

wartość

wierzytelności.

Ocena błędna. Wartość wierzytelności

powinna być oceniana z chwili zaspokojenia,

a nie z chwili ustanowienia zabezpieczenia.

Nadzabezpieczenie jest sytuacją, której

suma

hipoteki

przewyższa

kwotę

zabezpieczanych
wierzytelności w taki sposób, że, racjonalnie

oceniając, niższa kwota hipoteki chroniłaby
uzasadnione

interesy

wierzyciela

hipotecznego

.

Nadzabezpieczenie

Nadmierne zabezpieczenie-
„rażące i trwałe’”.
-gdy suma hipoteki w oczywisty sposób

przekracza

wysokość

wierzytelności

głównej, odsetek i innych należności

ubocznych
W

rozumieniu

ukw

nadmiernym

zabezpieczeniem nie jest więc każda

sytuacja, w której suma hipoteki

przewyższa sumę
zabezpieczanych wierzytelności.
Suma hipoteki może przewyższać sumę

zabezpieczanych wierzytelności, co wynika

z
konstrukcji nowej hipoteki (zabezpieczenie

odsetek, roszczeń ubocznych i kosztów
postępowania)

Nadzabezpieczenie

Art. 69 ukw: Hipoteka zabezpiecza
mieszczące się w sumie hipoteki
roszczenia o odsetki oraz o
przyznane koszty postępowania,
jak również inne roszczenia o
świadczenia uboczne, jeżeli zostały
wymienione

w

dokumencie

stanowiącym

podstwę

wpisu

hipoteki do księgi wieczystej.

Nadzabezpieczenie

Koszty postępowania i odsetki są
zaspakajane w pełnej wysokości w
równym stopniu z należnościa
główną o ile mieszczą się w sumie
hipoteki (art. 1025 § 3 kpc).
Jeśli nie mieszczą się w sumie
hipoteki

zaspakajane

są

w

kategorii dziesiątej.

Nadzabezpieczenie

Kiedy powstaje stan nadzabezpieczenia?

Czy ustanowienie hipoteki na poziomie

150%

(lub

wyższym)

wierzytelności

prowadzi

do

wystąpienia

nadzabezpieczenia?

‐ wykładania art. 68 ust. 2 zd. 2, art.

110(1)ukw
- charakter bezwzględnie obowiązujący
- Czy wierzyciel może zastrzec karę

umowną na wypadek wystąpienia z

roszczeniem z art. 68?

Nadzabezpieczenie

-pierwotne

-następcze

Nadzabezpieczenie

Gdy kwota hipoteki jest większa

niż

suma

zabezpieczonych

wierzytelności powoduje stan

nadmierności zabezpieczenia?
Nie każde nadzabezpieczenie

jest

zabezpieczeniem

nadmiernym.
Stosowanie więc w praktyce

bankowej ustanawiania hipoteki

na poziomie wyższym niż 150%

wierzytelności

jest

dopuszczalne.

Nadzabezpieczenie

Taka praktyka jest uzasadniona

– hipoteka zabezpiecza m.in.

odsetki za opóźnienie i koszty

postępowania.

Gdy

hipoteka

zabezpiecza

wierzytelność przyszłą lub o

wysokości nieustalonej interes

wierzyciela jest zabezpieczony

gdy suma hipoteki zapewni

bezpieczeństwo zwrotu takich

wierzytelności

Nadzabezpieczenie

Czy art. 110(1) ukw może być

stosowany

do

hipoteki

umownej?
Wierzyciel może żądać wpisu

hipoteki przymusowej - jeśli z

dokumentu nie wynika jej

wysokość, maksymalnie na

150% kwoty wierzytelności

wraz

z

roszczeniami

o

świadczenia uboczne, które

zostały

określone

w

dokumencie

stanowiącym

podstawę wpisu.

Nadzabezpieczenie

Przepis art. 110(1) ukw nie
dotyczy maksymalnego limitu
zabezpieczenia

hipoteką

umowną

.

Stosowanie ww. przepisu w
drodze analogii do hipoteki
umownej nie jest właściwe.

Nadzabezpieczenie

Charakter roszczenia:
- żądanie o zmniejszenie sumy
hipoteki
Legitymacja

czynna:

każdoczesny

właściciel

nieruchomości
Legitymacja bierna: każdoczesny
wierzyciel

hipoteczny

(administrator hipoteki).
Dłużnik osobisty może przystąpić
do

spawy

w

charakterze

interwenienta

ubocznego

po

stronie powoda.

Nadzabezpieczenie

W doktrynie charakter prawny
roszczenia jest sporny.
Poglądy:
Roszczenie z przepisu art. 68
ust. 2 zd. 2 ukw ma
charakter:
- roszczenia prawa cywilnego
-

uprawnienia

prawokształtującego
- kompetencji procesowej

Nadzabezpieczenie

Zmiana

sumy

hipoteki

może

nastąpić na podstawie umowy -
zmiana treści hipoteki
-Tryb umowny
-Forma: akt notarialny lub forma
pisemna dla hipoteki bankowej (art.
77 k.c.)

lub przyjęcie, że umowa zmieniająca hipotekę

stanowi umowę samoistną

-Czy

możliwe

żądanie

zmiany

wysokości

sumy

hipoteki

na

podstawie art. 64 k.c. i 1047 k.p.c.?

Nadzabezpieczenie

Roszczenie

przysługuje

dłużnikowi

hipotecznemu

hipoteki

umownej,

przymusowej i ustawowej

.

Czy może dotyczyć hipotek
ustanowionych

przed

20.02.2011r?

Nadzabezpieczenie

Art. 10 uzkw
Roszczenie przysługuje wobec
wierzycieli hipotek kaucyjnych
samoistnych, ponieważ do
tych hipotek
stosuje się nowe przepisy.
Nie dotyczy hipotek zwykłych.

Nadzabezpieczenie

Czy

roszczenie

może

być

dochodzone

w

postępowaniu

wieczystoksięgowym?

Postępowanie

procesowe

czy

nieprocesowe?

Powództwo o:
-świadczenie
-ustalenie
-ukształtowanie

Nadzabezpieczenie

Przez żądanie zmniejszenia
sumy

hipoteki

należy

rozumieć

prawo

do

wytoczenia

powództwa

przeciwko

wierzycielowi

hipotecznemu

o

ukształtowanie

stosunku

prawnego hipoteki.
Uprawnienie dochodzeone w
trybie procesu.
Sąd

właściwy:

miejsca

położenia nieruchomości

Nadzabezpieczenie

W pozwie właściciel powinien
wskazać kwotę, o jaką powinna
być suma hipoteki zmniejszona.
Sąd orzekający przy ustalaniu,
czy

zabezpieczenie

jest

nadmierne powinien brać pod
uwagę: sumę i walutę hipoteki,
charakter,

sumę

i

walutę

pozostałej

do

spłaty

wierzytelności,

potencjalną

wartość świadczeń ubocznych,
wahania kursowe.

Nadzabezpieczenie

Jak określić w.p.s.?
Art. 24 kpc W sprawach o

zabezpieczenie,

zastaw

lub

hipotekę wartość przedmiotu

sporu stanowi suma
wierzytelności. Jeżeli jednak

przedmiot zabezpieczenia lub

zastawu ma mniejszą wartość

niż wierzytelność,
rozstrzyga wartość mniejsza.

Nadzabezpieczenie

Art. 13 ust. 1 uks:
Opłatę stosunkową pobiera
się w sprawach o prawa
majątkowe; wynosi ona 5 %
wartości
przedmiotu

sporu

lub

przedmiotu

zaskarżenia,

jednak nie mniej niż 30
złotych i nie więcej niż
100.000 złotych.

Nadzabezpieczenie

Prawidłowe

obliczenie

WPS

wymaga

ustalenia

sumy

wierzytelności.
Art. 20 kpc, przy obliczaniu WPS
nie uwzględnia się odsetek i
kosztów

związanych

z

roszczeniem głównym.
WPS - suma zabezpieczonych
wierzytelności o zwrot kapitału
(np.

wysokość

udzielonego

kredytu).

Nadzabezpieczenie

Wyrok ma skutek konstytutywny i

działa na przyszłość.
Właściciel może ponownie wystąpić

z powództwem o zmniejszenie

sumy hipoteki.

Zmniejszenie sumy hipoteki wraz z

uprawomocnieniem się wyroku.
Wpis zmniejszonej sumy do kw ma

charakter deklaratoryjny.
Zmniejszenie

sumy

hipoteki

skutkuje powstaniem OMH.

Nadzabezpieczenie

Zadania:
Analiza wyroku SA w Katowicach
z 11.01.2013 r., V ACa 614/12
Analiza zagadnienia:
Czy dopuszczalne jest
ustanowienie hipoteki dla
zabezpieczenia wierzytelności
przedawnionej?
Literatura:L. Przybyłowski (w:)
Hipoteka po nowelizacji, s. 180-
194