Kapitał intelektualny

Kapitał intelektualny

organizacji

organizacji

Dr Andrzej Stańda

Dr Andrzej Stańda

Nauki o organizacji

Nauki o organizacji

Istota problematyki kapitału

Istota problematyki kapitału

intelektualnego

intelektualnego

•

Wzrastająca rola zasobów niematerialnych w osiąganiu

Wzrastająca rola zasobów niematerialnych w osiąganiu

przewagi konkurencyjnej

przewagi konkurencyjnej

•

Wiele firm - opierających swoją działalność na

Wiele firm - opierających swoją działalność na

zasobach wiedzy i informacji - wycenianych wartością

zasobach wiedzy i informacji - wycenianych wartością

rynkową jest wartych więcej niż ich wartość księgowa

rynkową jest wartych więcej niż ich wartość księgowa

•

Wszystkie kraje, firmy i wszyscy ludzie są coraz

Wszystkie kraje, firmy i wszyscy ludzie są coraz

bardziej uzależnieni od wiedzy – patentów, procesów,

bardziej uzależnieni od wiedzy – patentów, procesów,

umiejętności, technologii, informacji na temat klientów

umiejętności, technologii, informacji na temat klientów

i dostawców oraz doświadczenia. Wszystkie te

i dostawców oraz doświadczenia. Wszystkie te

elementy razem stanowią wiedzę będącą kapitałem

elementy razem stanowią wiedzę będącą kapitałem

intelektualnym (Steward T. Intellectual capital, 1998,

intelektualnym (Steward T. Intellectual capital, 1998,

s.18)

s.18)

Istota problematyki kapitału

Istota problematyki kapitału

intelektualnego

intelektualnego

•

Zarządzanie kapitałem intelektualnym traktowane jest

Zarządzanie kapitałem intelektualnym traktowane jest

jako podstawowe narzędzie zarządzania przyszłością i

jako podstawowe narzędzie zarządzania przyszłością i

szansą na radykalną reorientację w sposobie myślenia i

szansą na radykalną reorientację w sposobie myślenia i

działania.

działania.

•

Kapitał intelektualny jest pojęciem pochodnym terminu

Kapitał intelektualny jest pojęciem pochodnym terminu

„kapitał”, rozumiany jako wartość środków

„kapitał”, rozumiany jako wartość środków

ekonomicznych skapitalizowanych w zasobach

ekonomicznych skapitalizowanych w zasobach

rzeczowych i ludzkich. Stopa kapitalizacji jest

rzeczowych i ludzkich. Stopa kapitalizacji jest

uwarunkowana przez naturalne i społeczne warunki

uwarunkowana przez naturalne i społeczne warunki

środowiska, w których kapitał występuje i wzrasta.

środowiska, w których kapitał występuje i wzrasta.

Kapitał może być sklasyfikowany przy pomocy różnych

Kapitał może być sklasyfikowany przy pomocy różnych

kryteriów: prawa własności (kapitał własny i obcy),

kryteriów: prawa własności (kapitał własny i obcy),

umiejscowienia kapitału (kapitał ludzki, rzeczowy,

umiejscowienia kapitału (kapitał ludzki, rzeczowy,

naturalny), rodzajów funduszy (kapitał stały i obrotowy)

naturalny), rodzajów funduszy (kapitał stały i obrotowy)

Istota problematyki kapitału

Istota problematyki kapitału

intelektualnego

intelektualnego

•

Wg W. Kopalińskiego intelekt to „umysł, rozum,

Wg W. Kopalińskiego intelekt to „umysł, rozum,

inteligencja, ( w odróżnieniu, od uczucia, woli,

inteligencja, ( w odróżnieniu, od uczucia, woli,

zmysłów), suma zdolności umysłowych,

zmysłów), suma zdolności umysłowych,

doświadczenia, wiedzy człowieka”, natomiast

doświadczenia, wiedzy człowieka”, natomiast

inteligencja to zdolność rozumienia kojarzenia;

inteligencja to zdolność rozumienia kojarzenia;

pojętność, bystrość; zdolność znajdowania

pojętność, bystrość; zdolność znajdowania

właściwych rozwiązań, celowych reakcji na

właściwych rozwiązań, celowych reakcji na

nowe zadania i warunki życia, sprawnego i

nowe zadania i warunki życia, sprawnego i

zdobywania i wykorzystywania wiedzy

zdobywania i wykorzystywania wiedzy

Wartość rynkowa firmy

Wartość rynkowa firmy

Wartość rynkowa

Wartość księgowa kapitału własnego

Kapitał intelektualny

Kapitał organizacyjny

Kapitał ludzki

Kapitał odbiorców

Baza klientów

Relacje z klientami

Innowacje

Kultura

Procesy

Relacje

Kompetencje

Potencjalni klienci

Kapitał intelektualny jest sumą

Kapitał intelektualny jest sumą

kapitału ludzkiego i kapitału

kapitału ludzkiego i kapitału

strukturalnego

strukturalnego

Kapitał

intelektualny

Kapitał

ludzki

Kapitał

strukturalny

Kapitał

kliencki

Kapitał

organizacji

Kapitał

rozwoju

Kapitał

procesów

Skandia Navigator

Skandia Navigator

Źródło: Edvisson L., Malone M., Kapitał intelektualny, PWN, Warszawa 2001, s.

Źródło: Edvisson L., Malone M., Kapitał intelektualny, PWN, Warszawa 2001, s.

56

56

•

Specyficzne połączenie zarządzania kapitałem

Specyficzne połączenie zarządzania kapitałem

intelektualnym i BSC

intelektualnym i BSC

•

Pięć obszarów koncentracji : finansowy, klienta,

Pięć obszarów koncentracji : finansowy, klienta,

procesów, rozwoju i ludzi

procesów, rozwoju i ludzi

Finanse

klienci

Procesy

Rozwój

ludzie

Przeszłość

Teraźniejszość

Przyszłość

K

a

p

it

a

ł

i

n

te

le

k

tu

a

ln

y

Kluczowe składniki kapitału

Kluczowe składniki kapitału

intelektualnego

intelektualnego

•

Kapitał ludzki – zbiorowa zdolność

Kapitał ludzki – zbiorowa zdolność

firmy do wydobywania najlepszych

firmy do wydobywania najlepszych

rozwiązań z wiedzy jej pracowników

rozwiązań z wiedzy jej pracowników

–

Wiedza menedżerów i pracowników

Wiedza menedżerów i pracowników

–

Kompetencje

Kompetencje

–

Umiejętności

Umiejętności

–

Innowacyjność

Innowacyjność

–

Kultura organizacyjna

Kultura organizacyjna

Kapitał ludzki - wiedza

Kapitał ludzki - wiedza

•

Wiedza – pojęcie związane a

Wiedza – pojęcie związane a

terminami: dane i informacje, ale w

terminami: dane i informacje, ale w

odróżnieniu od nich wiedza jest

odróżnieniu od nich wiedza jest

zawsze związana z konkretna osobą

zawsze związana z konkretna osobą

•

A. Toffler – wiedza to trzecia fala, po

A. Toffler – wiedza to trzecia fala, po

fali agrarnej i industrialnej, to

fali agrarnej i industrialnej, to

ostateczny substytut dla pozostałych

ostateczny substytut dla pozostałych

zasobów

zasobów

Kapitał ludzki - cechy wiedzy

Kapitał ludzki - cechy wiedzy

•

Dominacja – nadrzędna rola w stosunku do

Dominacja – nadrzędna rola w stosunku do

wszelkich pozostałych zasobów

wszelkich pozostałych zasobów

•

Niewyczerpalność – wiedza w przeciwieństwie do

Niewyczerpalność – wiedza w przeciwieństwie do

innych zasobów nie zużywa się, a wprost przeciwnie,

innych zasobów nie zużywa się, a wprost przeciwnie,

im więcej jest używana, tym jej wartość rośnie

im więcej jest używana, tym jej wartość rośnie

•

Symultaniczność – wiedza może być wykorzystana

Symultaniczność – wiedza może być wykorzystana

przez wiele osób w wielu miejscach jednocześnie

przez wiele osób w wielu miejscach jednocześnie

•

Nieliniowość – nawet niewielka ilość wiedzy może

Nieliniowość – nawet niewielka ilość wiedzy może

powodować niewyobrażalnie wielkie konsekwencje i

powodować niewyobrażalnie wielkie konsekwencje i

odwrotnie : olbrzymia ilość wiedzy może się okazać

odwrotnie : olbrzymia ilość wiedzy może się okazać

bezużyteczna

bezużyteczna

Kapitał ludzki – kompetencje

Kapitał ludzki – kompetencje

•

Kompetencje – zdolność pracownika do

Kompetencje – zdolność pracownika do

działania prowadzącego do osiągnięcia

działania prowadzącego do osiągnięcia

zamierzonego celu w danych warunkach za

zamierzonego celu w danych warunkach za

pomocą określonych środków

pomocą określonych środków

•

Kompetencje – ustalone zbiory wiedzy i

Kompetencje – ustalone zbiory wiedzy i

umiejętności, typowych zachowań,

umiejętności, typowych zachowań,

standardowych procedur, sposobów

standardowych procedur, sposobów

rozumowania, które można zastosować bez

rozumowania, które można zastosować bez

nowego uczenia się

nowego uczenia się

•

Osoba kompetentna to osoba uprawniona do

Osoba kompetentna to osoba uprawniona do

działania, decydowania, mające kwalifikacje

działania, decydowania, mające kwalifikacje

do wydawania sądów

do wydawania sądów

Kapitał ludzki - umiejętności

Kapitał ludzki - umiejętności

•

Umiejętności – zdolności człowieka

Umiejętności – zdolności człowieka

do wypełniania zadań na stanowisku

do wypełniania zadań na stanowisku

pracy

pracy

–

Techniczne

Techniczne

–

Społeczne

Społeczne

–

Koncepcyjne

Koncepcyjne

Kapitał ludzki - innowacyjność

Kapitał ludzki - innowacyjność

•

Innowacje – twórcze zmiany w

Innowacje – twórcze zmiany w

systemie społecznym, w strukturze

systemie społecznym, w strukturze

gospodarczej, w technice oraz w

gospodarczej, w technice oraz w

przyrodzie

przyrodzie

•

Innowacje to zastosowanie nowej

Innowacje to zastosowanie nowej

wiedzy w procesie produkcji i innych

wiedzy w procesie produkcji i innych

procesach

procesach

Kapitał ludzki - kultury organizacyjnej

Kapitał ludzki - kultury organizacyjnej

•

Zbiorowe zaprogramowanie umysłu, które odróżnia

Zbiorowe zaprogramowanie umysłu, które odróżnia

członków jednej organizacji od drugiej (G.

członków jednej organizacji od drugiej (G.

Hofstede)

Hofstede)

•

Sposoby zaprogramowania

Sposoby zaprogramowania

:

:

•

Poziom uniwersalny zaprogramowania umysłowego obejmuje

Poziom uniwersalny zaprogramowania umysłowego obejmuje

potrzeby: fizjologiczne, bezpieczeństwa, społeczne, uznania i

potrzeby: fizjologiczne, bezpieczeństwa, społeczne, uznania i

samorealizacji i jest identyczny dla wszystkich ludzi

samorealizacji i jest identyczny dla wszystkich ludzi

•

Poziom kolektywny zaprogramowania jest wspólny dla grup

Poziom kolektywny zaprogramowania jest wspólny dla grup

społecznych:

narodów,

mieszkańców

konkretnego

regionu,

społecznych:

narodów,

mieszkańców

konkretnego

regionu,

przedstawicieli określonej profesji, czy organizacji; jest on

przedstawicieli określonej profesji, czy organizacji; jest on

wyuczony, nabyty i przekazywany przez „starych” „nowym”

wyuczony, nabyty i przekazywany przez „starych” „nowym”

uczestnikom organizacji

uczestnikom organizacji

•

Poziom indywidualny zaprogramowania jest charakterystyczny dla

Poziom indywidualny zaprogramowania jest charakterystyczny dla

jednostki i obejmuje jej osobowość; jest unikatowy, bo nie ma dwóch

jednostki i obejmuje jej osobowość; jest unikatowy, bo nie ma dwóch

identycznych osób i w pewnym stopniu jest warunkowany

identycznych osób i w pewnym stopniu jest warunkowany

genetycznie

genetycznie

Kapitał ludzki – kultura organizacyjna

Kapitał ludzki – kultura organizacyjna

Kultura organizacyjna jest

Kultura organizacyjna jest

•

Holistyczna, to znaczy obejmuje całość zjawiska, które jest

Holistyczna, to znaczy obejmuje całość zjawiska, które jest

czymś więcej niż tylko prostą sumą jej składowych

czymś więcej niż tylko prostą sumą jej składowych

•

Zdeterminowana historycznie, czyli odzwierciedla historię

Zdeterminowana historycznie, czyli odzwierciedla historię

organizacji

organizacji

•

Powiązana z przedmiotami badań antropologicznych, takimi

Powiązana z przedmiotami badań antropologicznych, takimi

jak rytuały i symbole

jak rytuały i symbole

•

Tworem społecznym, to znaczy powstaje i jest utrzymywana

Tworem społecznym, to znaczy powstaje i jest utrzymywana

przez grupę ludzi, którzy tworzą organizację

przez grupę ludzi, którzy tworzą organizację

•

Koncepcją miękką, ale miękkie jest twarde (T. Peters i R.

Koncepcją miękką, ale miękkie jest twarde (T. Peters i R.

Waterman)

Waterman)

•

Trudna do zmiany, ale nie jest to niemożliwe

Trudna do zmiany, ale nie jest to niemożliwe

Kapitał strukturalny – kapitał kliencki

Kapitał strukturalny – kapitał kliencki

•

Zasoby rynkowe, tym marka produktu

Zasoby rynkowe, tym marka produktu

•

Powiązania z dostawcami

Powiązania z dostawcami

•

Powiązania z klientami

Powiązania z klientami

•

Powiązania z udziałowcami

Powiązania z udziałowcami

•

Powiązania z partnerami aliansów strategicznych

Powiązania z partnerami aliansów strategicznych

•

Powiązania z innymi zainteresowanymi

Powiązania z innymi zainteresowanymi

(stakeholders) w otoczeniu przedsiębiorstwa

(stakeholders) w otoczeniu przedsiębiorstwa

Kapitał strukturalny – kapitał

Kapitał strukturalny – kapitał

organizacji

organizacji

•

Kapitał rozwoju:

Kapitał rozwoju:

–

Innowacyjność przedsiebiorstwa

Innowacyjność przedsiebiorstwa

–

Organizacyjne uczenie się

Organizacyjne uczenie się

–

Zamierzenie strategiczne

Zamierzenie strategiczne

–

Cele i strategie przedsiębiorstwa

Cele i strategie przedsiębiorstwa

–

Procesy tworzenia strategii

Procesy tworzenia strategii

–

Gotowość do zmian

Gotowość do zmian

Kapitał strukturalny – kapitał

Kapitał strukturalny – kapitał

organizacji

organizacji

•

Kapitał procesów:

Kapitał procesów:

–

Procesy organizacji (podstawowe,

Procesy organizacji (podstawowe,

wspierające, procesy zarządzania)

wspierające, procesy zarządzania)

–

Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna

–

Systemy informatyczne zarządzania

Systemy informatyczne zarządzania

Całkowita wartość firmy

Całkowita wartość firmy

Źródło: M. Bratnicki, Podstawy współczesnego myślenia o zarządzaniu, WSzB w

Źródło: M. Bratnicki, Podstawy współczesnego myślenia o zarządzaniu, WSzB w

Dąbrowie Górniczej, Wydawnictwo Triada, Dabrowa Górnicza 2000 r

Dąbrowie Górniczej, Wydawnictwo Triada, Dabrowa Górnicza 2000 r

 

 

W

W

arunk

arunk

i

i

sprzyjając

sprzyjając

e

e

rozwojowi kapitału

rozwojowi kapitału

intelektualnego

intelektualnego





      

      

swobod

swobod

a

a

przedstawiania pomysłów – jednym z najważniejszych warunków rozwoju

przedstawiania pomysłów – jednym z najważniejszych warunków rozwoju

kapitału intelektualnego jest umożliwienie pracownikom przedstawiania własnych

kapitału intelektualnego jest umożliwienie pracownikom przedstawiania własnych

pomysłów. Dobre pomysły są niekiedy dławione przez kulturę organizacyjną, która

pomysłów. Dobre pomysły są niekiedy dławione przez kulturę organizacyjną, która

nie dopuszcza zmian. Wynika to stąd, że o wiele łatwiej jest odrzucić nowatorski

nie dopuszcza zmian. Wynika to stąd, że o wiele łatwiej jest odrzucić nowatorski

pomysł, niż trudzić się z wprowadzaniem go w życie;

pomysł, niż trudzić się z wprowadzaniem go w życie;





      

      

czas na myślenie – w codziennej pracy często brakuje czasu na wywiązanie się

czas na myślenie – w codziennej pracy często brakuje czasu na wywiązanie się

z podstawowych obowiązków. W tej atmosferze trudno o innowacyjność

z podstawowych obowiązków. W tej atmosferze trudno o innowacyjność

i pomysłowość. Dlatego ważne jest, aby pracownicy zwolnili czasem tempo,

i pomysłowość. Dlatego ważne jest, aby pracownicy zwolnili czasem tempo,

przerwali rutynowe czynności i mogli zastanowić się wspólnie nad projektami

przerwali rutynowe czynności i mogli zastanowić się wspólnie nad projektami

długofalowymi;

długofalowymi;





      

      

zgodność interesów – projekt wybrany osobiście jest często realizowany z

zgodność interesów – projekt wybrany osobiście jest często realizowany z

większym zaangażowaniem, niż projekt narzucony odgórnie. Jeśli organizacja umie

większym zaangażowaniem, niż projekt narzucony odgórnie. Jeśli organizacja umie

godzić swoje cele w zakresie rozwijania wiedzy z celami pracowników, tworzy dobre

godzić swoje cele w zakresie rozwijania wiedzy z celami pracowników, tworzy dobre

warunki dla rozwoju ich osobistego zaangażowania;

warunki dla rozwoju ich osobistego zaangażowania;





      

      

tolerowanie błędów – jeśli błędy nie będą traktowane jak niepowodzenia, ale jak

tolerowanie błędów – jeśli błędy nie będą traktowane jak niepowodzenia, ale jak

cena za odkrycie lepszego rozwiązania, pracownicy będą bardziej skłonni do

cena za odkrycie lepszego rozwiązania, pracownicy będą bardziej skłonni do

poszukiwań. Tolerowanie błędów sprzyja innowacyjności, jednak tylko pod

poszukiwań. Tolerowanie błędów sprzyja innowacyjności, jednak tylko pod

warunkiem, że jest praktyką długotrwałą i otwarcie promowaną;

warunkiem, że jest praktyką długotrwałą i otwarcie promowaną;





   

   

stosowanie środków stymulujących pomysłowość – dla stymulowania pomysłowości

stosowanie środków stymulujących pomysłowość – dla stymulowania pomysłowości

wykorzystuje się różne środki, np. maluje się sale konferencyjne na kolory

wykorzystuje się różne środki, np. maluje się sale konferencyjne na kolory

pobudzające do kreatywnego myślenia albo tworzy miejsca, w których pracownicy

pobudzające do kreatywnego myślenia albo tworzy miejsca, w których pracownicy

chętnie spotykają się przy kawie i wymieniają poglądy. Organizowane są sesje

chętnie spotykają się przy kawie i wymieniają poglądy. Organizowane są sesje

twórczego myślenia.

twórczego myślenia.

Wskaźniki

Wskaźniki

(wybrane) pomiaru procesów w

(wybrane) pomiaru procesów w

kapitale intelektualnym

kapitale intelektualnym

Edvisson L., Malone M., Kapitał intelektualny, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Edvisson L., Malone M., Kapitał intelektualny, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2001,

Warszawa 2001,

•

Koszty marketingowe na linie produktu

Koszty marketingowe na linie produktu

•

Udział godzin poświęconych metodom i technologii w

Udział godzin poświęconych metodom i technologii w

ogólnej

ogólnej

liczbie godzin prac

liczbie godzin prac

•

 

 

Przeciętne roczne zakupy klien

Przeciętne roczne zakupy klien

ta

ta

•

 

 

Roczna przeciętne liczba kontaktów z klientam

Roczna przeciętne liczba kontaktów z klientam

i

i

 

 

•

Inwestycje w nowe programy serwisu, wsparcia, szk

Inwestycje w nowe programy serwisu, wsparcia, szk

o

o

lenia klienta

lenia klienta

•

Inwestycje w programy danyc

Inwestycje w programy danyc

h

h

 

 

•

Inwestycje w rozwój strategicznych partnerstw

Inwestycje w rozwój strategicznych partnerstw

•

Produkty przedsiębiorstwa zaprojektowane przez partnerów

Produkty przedsiębiorstwa zaprojektowane przez partnerów

•

Odsetek szkoleń, serwisu i wsparcia klientów dostarczonych

Odsetek szkoleń, serwisu i wsparcia klientów dostarczonych

rze

rze

c

c

z

z

p

p

artnerów

artnerów

•

Wspólne programy szkoleniowe

Wspólne programy szkoleniowe

•

Nowe produkty obecnie tworzone

Nowe produkty obecnie tworzone

Wskaźniki syntetyczne

Wskaźniki syntetyczne

pomiaru

pomiaru

kapitału intelektualnego

kapitału intelektualnego

Paluszkiewicz J.O., Rozwój organizacji przez zarządzanie kapitałem intelektualnym,

Paluszkiewicz J.O., Rozwój organizacji przez zarządzanie kapitałem intelektualnym,

ALPHApro, Łomża 2005

ALPHApro, Łomża 2005

•

Liczba pracowników, którzy brali udział w szkoleniach/Liczba

Liczba pracowników, którzy brali udział w szkoleniach/Liczba

pracowników

pracowników

•

Nakłady na badania i rozwój /liczba pracowników

Nakłady na badania i rozwój /liczba pracowników

•

Liczba patentów/liczba pracowników

Liczba patentów/liczba pracowników

•

Nakłady na informatyzację i komputeryzację/liczba pracowników

Nakłady na informatyzację i komputeryzację/liczba pracowników

•

Liczba pracowników z wykształceniem wyższym/liczba

Liczba pracowników z wykształceniem wyższym/liczba

pracowników

pracowników

•

Aktywa ogółem/liczba pracowników

Aktywa ogółem/liczba pracowników

•

Liczba nowych klientów/ liczba wszystkich klientów

Liczba nowych klientów/ liczba wszystkich klientów

•

Liczba klientów, których zamówienia stanowiły ambitne projekty

Liczba klientów, których zamówienia stanowiły ambitne projekty

dla pojedynczych pracowników, którzy zdobywali przy tej okazji

dla pojedynczych pracowników, którzy zdobywali przy tej okazji

nowe kompetencje/ liczba wszystkich klientó

nowe kompetencje/ liczba wszystkich klientó

w

w

•

Liczba

Liczba

pracowników wielozadaniowych /liczba pracowników

pracowników wielozadaniowych /liczba pracowników

Wskaźniki pomiaru

Wskaźniki pomiaru

kapitału intelektualnego w AE w

kapitału intelektualnego w AE w

Poznaniu

Poznaniu

•

Wskaźniki obszaru działalności naukowej

Wskaźniki obszaru działalności naukowej

•

Wskaźniki obszaru działalności dydaktycznej

Wskaźniki obszaru działalności dydaktycznej

•

Wskaźniki sfery funkcjonowania uczelni

Wskaźniki sfery funkcjonowania uczelni