1

Lucyna Golińska

PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI

wykład 1

Rozum czy emocje – rys historyczny

Biologiczne podłoże emocji

2

LITERATURA DO EGZAMINU

• Diener E.; Lucas R. (2005) Dobrostan emocjonalny

– [ w:] red. M. Lewis, J. M. Haviland –Jones

Psychologia emocji

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne ss. 415-426

• Franken R.(2005)

Psychologia motywacji

. Gdańskie

Wydawnictwo

Psychologiczne, Gdańsk.

– Rozdz. 10 Emocje niespójne z celem ss.353-392

– Rozdz. 11 Emocje spójne z celem ss. 393-414

• Maruszewski T; Ścigała E. (1998)

Emocje Aleksytymia

Poznanie.

Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań -

– Rozdz. 2 Psychiczna reprezentacja emocji ss. 49-96

• Psychologia

(2000) red. J. Strelau, GWP, Gdańsk

– Dział VI – Emocje i motywacje s. 317- 510

3

LITERATURA DO EGZAMINU c.d

• Natura emocji

(1998) red. P. Ekman, R.J. Davidson GWP,

Gdańsk

– rozdz.3. Jaką funkcję pełnią emocje

• Wróbel M. (2005)

Emocje i nastrój. Podstawowe

zagadnienia

.

• [ w:] L. Golińska (red.) Skuteczniej, sprawniej, z większą

satysfakcją Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły

Kupieckiej. Łódź

Literatura uzupełniająca:

Golińska L (2002)

Emocje- wróg czy przyjaciel

.

Wydawnictwo Instytutu Psychologii Zdrowia, Warszawa.

4

Rozum czy emocje – rys historyczny

Biologiczne podłoże emocji

• 1. Krótki przegląd historyczny poglądów na temat źródeł,

istoty i roli procesów emocjonalnych

• 2. Określenie emocji

• 3. Cztery poziomy ujawniania emocji

a) zmiany somatyczne
b) tendencje do podejmowania określonych działań
c) myśli towarzyszące sytuacji która doprowadziła do powstania

emocji, związane z odczuciami somatycznymi i dotyczące

wzbudzanej tendencji do działań
d) ekspresja twarzy i reszty ciała

• 4. Biologiczne mechanizmy wzbudzania emocji- koncepcja

Mc Leana

Rola ciała migdałowatego i i hipokampa.
Rola kory mózgowej. Płaty czołowe.
Emocje prekognitywne

5

PRZEGLĄD HISTORYCZNY

–

EMOCJE W

KONCEPCJACH FILOZOFICZNYCH

Metafora „pana i niewolnika” dla pokazania relacji

rozum i emocje

Podwójne założenia-

niższy status emocji (prymitywny, zwierzęcy, niebezpieczny)
dwa ścierające się aspekty duszy

Emocje czasem traktowane jako gorszy gatunek rozumu,

zaburzone spostrzeganie

Obrazoburcze stwierdzenie Hume „rozum jest i powinien być

sługą namiętności”

PLATON

• wyróżnił trzy aspekty duszy to były: rozum, duch i apetyt

/popęd/.
miłość traktowana była jako element rozumu

6

PRZEGLĄD HISTORYCZNY

–

EMOCJE W

KONCEPCJACH FILOZOFICZNYCH

ARYSTOTELES /384-322pne/

W Retoryce definiuje emocje „prowadzą do takiej transformacji

osoby, że wpływają na jej osądy, którym towarzysza przyjemność lub

ból

• Powiązał emocje z działaniem i ich zależność od naszych przekonań

• Złość jest zawsze skierowana na konkretny obiekt i towarzyszy jej

fizyczna niedola i są spowodowane czyjąś pogardą , drażnieniem

przez kogoś lub bezczelnością. Koncentracja na behawioralnym

aspekcie emocji. „tylko głupcy nigdy nie wpadają w gniew.

• Arystoteles traktował emocje jako esencje dobrego życia
SENEKA (stoicy) emocje to błąd poznawczy prowadzący do cierpienia.

• Emocje to są sądy (ocena poznawcza) na temat świata i własnego

miejsca w nim. Świat w którym żyli był racjonalnie nieprzewidywalny

Emocje narzucają takie oczekiwania wobec świata i czynią ludzi

sfrustrowanymi Pokazywali konsekwencje emocji Np. podatność na

zranienie w miłości,

WIEKI ŚREDNIE – chrystianizm. Niektóre emocje uznane za grzeszne

np.. gniew, zazdrość, pycha. Ścisły związek emocji z problematyka

etyczną ; - miłość nadzieja i wiara nie traktowano jako emocji

7

PRZEGLĄD HISTORYCZNY

–

EMOCJE W

KONCEPCJACH FILOZOFICZNYCH

• KARTEZJUSZ – emocje wzmacniają i czynią trwałymi w duszy myśli.

Emocje wywołują fizyczną agitację, ale także wpływają na percepcję,

pożądania i przekonania. Miejsce kontaktowe namiętności i rozumu to

szyszynka. Namiętności powodują, że nasze oceny staja się bałamutne i

niejasne.. Wymienia sześć namiętności to: zdumienie, miłość,

nienawiść, pożądanie, radość i smutek
SPINOZA- większość emocji jest rezultatem na nieuzasadnione

oczekiwania wobec świata prowadzi do frustracji , jednakże są też

emocje „czynne ”, które wzmagają poczucie aktywności

• HUME podkreśla wagę namiętności deprecjonując częściowo rolę

rozumu Podstawowa rola emocji w etyce stąd różnicował emocje na

dobre i złe
Duma jest dobrą emocją ale pokora i uczucia zrodzone z idei, że my

mamy spełnić coś jest złym uczuciem
KANT „ nic wielkiego na świecie nie powstało bez udziału

namiętności”

• NIETZSCHE -uznawał, że pasje maja więcej rozumu niż rozum.

Niektóre pasje „prowadza nas w dół /pogrążają nas ze swoja głupotą, a

inne „niewolnicy moralności” są kręte i sprytne ale prowadzą do

nieszczęśliwego końca”

8

CHARAKTERYSTYKA PROCESU

EMOCJONALNEGO

• EMOCJA JEST ZWYKLE WYNIKIEM ŚWIADOMEJ LUB

NIEŚWIADOMEJ OCENY ZDARZENIA JAKO ISTOTNIE

WPŁYWAJĄCEGO NA CELE LUB INTERESY PODMIOTU

• EMOCJA JEST ODCZUWANA JAKO POZYTYWNA, JEŻELI

ZDARZENIE JEST ZGODNE ZE WSPOMNIANYMI CELAMI LUB

INTERESAMI, A NEGATYWNA JEŚLI JEST Z NIMI NIEZGODNA

• ISTOTĄ EMOCJI JEST URUCHOMIENIE GOTOWOŚCI DO

REALIZACJI PROGRAMU DZIAŁANIA -emocja uruchamia

priorytet dla określonego działania, któremu nadaje status

pilnego

• EMOCJA JEST ZWYKLE DOŚWIADCZANA JAKO SZCZEGÓLNY

RODZAJ STANU PSYCHICZNEGO

9

KOMPONENTY (PRZEJAWY) EMOCJI

1. SPECYFICZNE DOŚWIADCZENIA O

CHARAKTERZE SOMATYCZNYM

2. TENDENCJE DO PODEJMOWANIA

OKREŚLONEGO DZIAŁANIA

3. MYŚLI TOWARZYSZĄCE SYTUACJI, KTÓRA

WZBUDZIŁA TO CO WYŻEJ

4. EKSPRESJA TWARZY I RESZTY CIAŁA

10

Ekspresja

• Darwin- funkcja przystosowawcza emocji

np. łzy. Zauważył, że

pojawiają się u dzieci w pewnym wieku i wiązał je z ze
zmniejszaniem napięcia wokół oczu, które towarzyszy
doświadczaniu smutku, bólu lub piszczenia.

• Zdaniem Fraya

łzy są wydalaniem niekorzystnych toksyn

wytwarzanych w trakcie doświadczania stresu.

• Współczesne badania Zajonca (kontynuacja pomysłu Waynbauma),

że ekspresja służy ochłodzeniu mózgu, dopływ krwi do mózgu,
szczególnie hypothalamusa

• Przestrogi mam-”

nie wykrzywiaj się tak bo zostanie Ci to na

zawsze” – prawda czy straszak?

• Badania Malatesty – grupie osób ok. 70rż. polecono wyrazić „twarz

neutralna oraz 4 podstawowe emocje (złość, smutek, szczęście i
lęk). Rejestracja fotograficzna. Wypełniali także Differental
Emotions Scale (DES). Grupa diagnozująca- korelacja z DES

11

BUDOWA I FUNKCJE MÓZGU

wg PAULA MacLEANA

• KORA NOWA

Płaty czołowe

lewy- funkcje kontrolne

prawy- emocje negatywne

MÓZG LIMBICZNY

Funkcje rodzicielskie

Wokalne porozumiewanie się

zabawa

• CIAŁO MIGDAŁOWATE HIPOKAMP

• Ewaluacja sygnałów

zapis znaczenia

zapamiętywanie sytuacji

MÓZG GADZI /najstarszy/

( Podstawowe czynności życiowe)

12

BIOLOGICZNE PODŁOŻE EMOCJI

UKŁAD LIMBICZNY

• HIPOKAMP

/Konik morski/ pamięć wyraźna o sytuacji

emocjonalnej
pamięć deklaratywna, pośredniczy w niej płat skroniowy

•

Uszkodzenie hipokampa u szczurów (skojarzenie dźwięku i

rażenia prądem). Wcześniej reakcja znieruchomienia (lękowa)

w odpowiedzi na umieszczenie w klatce, gdy uszkodzony

.hipokamp reakcja lękowa na klatkę zanikała, ale reakcja

lękowa na dźwięk /ciało migdałowate / pozostawała.

CIAŁO MIGDAŁOWATE

• ocenia znaczenie emocjonalne bodźców i uaktywnia reakcję

emocjonalna /ukryta pamięć emocjonalna np. dźwięk klaksonu

• Położenie-są dwa ciała migdałowate po obu stronach ukryte w

głębi płata skroniowego, koło podstawy okręgu limbicznego

• Jeżeli odetnie się połączenie CM z resztą mózgu to ŚLEPOTA

UCZUCIOWA = niemożność oceny znaczenia zdarzeń

13

BIOLOGICZNE PODŁOŻE EMOCJI

• Sprytny mechanizm wzmacniający

• Pod wpływem silnej emocji AUN uruchamia wydzielanie

adrenaliny i noradrenaliny . te hormony pobudzają akcje

nerwu błędnego który przenosi do mózgu informacje o

wzmożonym poziomie hormonów . Głównym ośrodkiem

odbiorczym jest Ciało Migdałowate /CM / które poprzez

neurony sygnalizuje innym ośrodkom w mózgu, że trzeba to

zapamiętać

• Im silniejsze pobudzenie CM tym silniejsze utrwalenie

przeżyć Brak precyzji mózgu emocjonalnego w rozeznaniu

sytuacji / projekcja , reakcja na zapach skojarzony z rannymi

Zalety reakcji natychmiastowych – ochrona życia, ale tez

wady- np. mało precyzyjne rozpoznanie Te pomyłki gdy

emocja wyprzedza myśl- EMOCJE PREKOGNITYWNE

• Rola kontrolera i managera to KORA- Płaty czołowe

14

BIOLOGICZNE PODŁOŻE EMOCJI

ROLA KORY

• ROLA PÓŁKUL

• Przednia część PRAWEGO PŁATA CZOŁOWEGO siedlisko

negatywnych emocji /strach agresja/

• natomiast lewy płat „trzyma te emocje w ryzach”- obniżając

pobudzenie

• Wylew w prawej półkuli – symptomy manii, zaś lewostronne

uszkodzenie płatów czołowych - depresja

• PRZEDNIA CZĘŚĆ LEWEGO PŁATA CZOŁOWEGO – centralny

wyłącznik emocji

• Jeżeli brak połączeń PCZ i CM to niemożność dokonana

wyborów (Damasio)- utrata dostęp do wiedzy emocjonalnej

15

KORA MÓZGOWA

• Kora (cortex) warstwa zewnętrzna 80% mózgu, grubość 1,5-3

mm, pow. 24,4m2

• Zróżnicowanie funkcji półkul:

– prawa półkula silniej związana z przetwarzaniem emocjonalnym

Badania nad osobami o braku połączeń między półkulami -nie

potrafią nazwać sytuacji ale doświadczają emocji (np.
strachu )– atrybucja logiczna sytuacyjna

Rozpoznawanie ekspresji twarzy jeżeli wyraz jest niespójny to

diagnoza w oparciu o przekaz do prawej półkuli

Wrażliwość na „ton emocjonalny” osób z afazją

(afazja to utrata możliwości rozumienia słów, jej
przeciwieństwem jest agnozja – utrata uchwycenia ekspresji
wypowiedzi)-

opowieść O.Sacksa