Dyskurs o wychowaniu w rodzinie i

w szkole

„W trosce o dobre wychowanie…”,

„Podstawowym prawem dziecka,

ucznia jest prawo do solidnego

wychowania…”,

„ Rodzina i szkoła ma uczyć i

wychowywać…”.

Plan

• Pojęcie wychowania i jego

składniki.

• Cele wychowania.
• Proces wychowania w szkole.
• Jak skutecznie wychowywać w

szkole?

• Wychowywać bezstresowo czy

tradycyjnie?

• Podsumowanie.

Słowa kluczowe: wychowanie,

proces, progresja, plateau, degradacja

psychiczna, degresja wychowawcza,

alienacja, leseferyzm, polisemia, stres,

antywzorce, anemia emocjonalna,

toksyczny świat, eskalacja zachowań,

altruizm.

„Najpierw należy wychowywać, a potem nauczać”

„Łatwiej jest uczyć niż wychowywać.”

Gordon Dryden, Jeanette Vos

1.Pojęcie „wychowania” i jego składniki.

„Przez wychowanie rozumie się całość

wpływów i oddziaływań

kształtujących rozwój człowieka

oraz przygotowujących

do życia w społeczeństwie.”

Bogdan Suchodolski

„Wychowanie to świadome, zamierzone i specyficzne działania osób

(wychowawców), których celem jest osiągnięcie względnie

trwałych zmian w osobowości wychowanka. Wychowanie to

działalność wychowawcza, która zmierza do stawania się

mądrzejszym i lepszym człowiekiem.”

Wincenty Okoń

Składniki procesu

wychowania

Działania
wychowawcze
(czynności
wychowania)

Sytuacje
wychowawcz
e (warunki
okoliczności
i bodźce)

Zachodzące
zmiany
(całkowity
proces
wychowawczy
rozwoju
człowieka)

Wynik
wszystkich
działań i
warunków

Element
wychowania

Środowisko
pedagogiczne
(szkoła)

Świadomie i
celowo
potęgujące
dodatnie
wpływy a
eliminujące
ujemne

Środowisko
wychowawcze
(rodzina)

Pozytywne

Negatywne

Środowisko życiowe
dziecka (specyfikacja
oddziaływań)

oddziaływan
ia

Rodzina – „mieszanina” dobrych i złych wpływów na
dziecko
Szkoła – kieruje wychowanka ku „byciu mądrzejszym i
lepszym”

Współczesna praktyka pedagogiczna:
•liberalizacja zachowań wychowanka,
•spontaniczność, swoboda,
•agresja względem siebie i dorosłych,
•skuteczność wychowania w XXI wieku.

Cechy wychowania:
•złożoność
•intencjonalność
•interakcyjność
•relatywność
•długotrwałość

Wychowanie w
szkole

Nie daje się łatwo
podporządkować ustawom ani
rozporządzeniom

Uwzględnia pełny
integralny rozwój we
wszystkich sferach
(fizycznej, umysłowej,
społeczno – emocjonalnej,
duchowej)

Traktuje wychowanka jako
podmiot i indywidualność

Wdraża do
spójności, myśli,
słowa, czynu

Dotyczy sfery
wzajemnych
reakcji
osobowych

Towarzyszy w
drodze rozwoju
wychowanka

Mistrzostwo wychowawcy w XXI wieku

według Thomasa Gordona to „reżyseria sytuacji”,
którą tworzy On wspólnie ze swoim partnerem –
wychowankiem w procesie wychowania i za nią
odpowiada.

PARTNERSTWA NIE NALEŻY W ŻADNYM WYPADKU

UTOŻSAMIAĆ Z KUMPELSTWEM.

NIE MA JEDNEGO KONKRETNEGO WZORU

WYCHOWAWCY – NA TAKIEGO TRZEBA SIEBIE

WYKREOWAĆ.

WYCHOWANEK W

SZKOLE

Lgnie do wychowawcy

– ale nowatora,

partnera, kreatora

wszelkich działań

wychowawczych.

Otrzymuje od

wychowawcy

podpowiedź „KIM

MOŻE BYĆ”, (jak

może rozwinąć w

sobie to, co

najwartościowsze,

pomagające

zaspokoić

rzeczywiste

pragnienia)

Poznaje „KIM JEST”,

kształtując pełniejszy

obraz siebie z pełnym

bagażem

niedoskonałości oraz

talentów.

2. Cele wychowania.

Cele wychowania według B. Śliwerskiego to idealne wyobrażenia,

skutki oddziaływań pedagogicznych, postulowany stan

wychowywanej osoby, do którego dąży wychowawca poprzez

zaplanowane i racjonalne działanie.

Najwyższym i nadrzędnym celem wychowania jest ideał

wychowania, który organizuje i nadaje wszystkim innym celom

charakter i kierunek.

Cele wychowania mogą przyjąć następującą formę:

•

kreatywną – wywołać…, ukształtować…,

•

optymalizującą – zwiększyć…, wzmóc…,

•

minimalizującą – osłabić…, zredukować…,

•

korekcyjną – przekształcić…, zmienić…,

Cele wychowania należy przedstawiać w formie konkretnych działań,

zamierzeń, mają być one zawarte w szkolnym programie

wychowawczym i pojawiać się na każdych zajęciach,

wycieczkach, zajęciach pozalekcyjnych itd.

Mają przybierać wszelkie formy np:

•

warsztatów,

•

dyskusji

•

samodzielnych zadań wychowanków

•

zadań grupowych

3. Proces wychowania w szkole.

„Proces wychowania jednostki trwa

przez cały czas – 24 godziny na dobę,

oddziałujemy na świat – a świat

oddziałuje na nas”

Stephen R. Covey

Aby wychowanie w szkole stanowiło właściwą rangę niezbędne jest
wypełnienie przez wychowawcę trzech warunków:
1. Czas na wychowanie.
W procesie wychowawczym odbywa się najpełniejszy rozwój
osobowy młodego człowieka a to wymaga:

•jak najczęstszych kontaktów osobowych wychowanka z
wychowawcą,
•ścisłego związku wychowania z dydaktyką (wartościowanie,
ocenianie, wzorowanie),
•godzin wychowawczych , potrzebnych do prowadzenia cykli
tematycznych z zakresu przyjętego przez szkołę programu
wychowawczego.

2. Liczebność klas.
Klasa szkolna nie może być bardzo liczna, gdyż utrudnia
indywidualizację.

3.Zbieżność oddziaływań wychowawczych.
Grono pedagogiczne ma wspólną wizję wychowania. Odnosi się ona
głównie do aksjologicznych podstaw wychowania a także form
oddziaływania wychowawczego np. jednolity system nagród i kar.

Szkoła pozostaje niezastąpiona w zakresie wprowadzania
wychowanka w świat wartości, w kontakty społeczne oraz w
rozwijanie jego umiejętności, wiadomości i sprawności. Ma udzielić
odpowiedzi na pytania poprzez realizację celów i zadań
wychowawczych:

Dokąd chcemy prowadzić młodego człowieka?
Do jakiego życia go przygotowujemy?
Na rozwój których sfer osobowości kładziemy szczególny
nacisk?

W toku procesu wychowawczego można wyróżnić 3

kierunki rozwoju wychowawczego
wychowanka:

I. Rozwój wzwyż do ideału nowego człowieka -

progresja.

II. Rozwój umysłowy, utrzymujący się na pewnym,

osiągniętym poziomie swoich zadatków –
zdarza się, że rozwój dziecka przebiega
prawidłowo, chociaż opóźnia się i zatrzymuje
na określonym poziomie, który staje się
granicą nieprzekraczalną. Wtedy następuje w
procesie wychowania plateau czyli zastój.

Plateau to niemożność postępowania naprzód i
w pełni doskonalenia się. Degradacja
psychiczna to obniżenie poziomu rozwoju z
powodu defektu umysłowego.

Plate
au

niedorozw
ój

degresja
wychowaw
cza

upośledze
nie

zahamowanie
rozwoju,
obniżenie jego
poziomu

III. Rozwój w dół, czyli proces wykolejenia, prowadzący do
alienacji rozwojowej, a więc do wynaturzenia wychowanka i
jego bestialstwa.

W procesie wychowania we współczesnej szkole można
zaobserwować: (dane z badań empirycznych , Bytom „Szkoła
podstawowa” mgr Ilony Barańskiej- 2007/2008 rok)

•

brak odpowiedniego przygotowania wychowawców do
podejmowania tej roli;

•

nagłe odejście od wartości wcześniej uznawanych;

•

zmiany w wychowaniu spowodowane transformacją ustrojową
państwa-1989 rok;

•

chaos w sferze wartości ludzi dorosłych;

•

cele, treści, metody wychowawcze wykazują kolosalną
różnorodność;

•

współpraca wychowawcza domu rodzinnego ze szkołą
ogranicza się do charakteru informacji (wywiadówki, zebrania
szkolne, niska frekwencja);

•

braki w konstruowaniu programów wychowawczych szkoły;

•

brak czasu w rodzinie na wychowanie dzieci.
Priorytet wychowania stanowi dom rodzinny. Szkoła wspomaga
wychowanie.

4. Jak skutecznie wychowywać w szkole?

•

stosując umoralniające pogadanki,

•

„urabiając” wychowanka według ścisłego z góry
określonego wzoru,

•

proponując rozmaite zabiegi i techniki
wychowawcze,

•

nagradzając czy karząc,

•

przedstawiając prawdę o wartościach moralnych,
którą sam wychowawca uznaje i stara się ukazać
ją wychowankowi,

•

realizując świadomie tę prawdę w codziennym
życiu ale bez „wsparcia” domu rodzinnego,

•

w trójkącie: wychowanek – wychowawca – cel

•

bez trudności i porażek

Z badań prowadzonych na terenie miasta
Częstochowy w szkołach podstawowych – klasy I-III
wynika, że:

•nauczyciele wychowują dzieci, tak jak potrafią, ale
większość wychowanków jest bierna;
•brak wzoru do naśladowania, ideału wychowawczego
w rodzinie;
•codzienne życie w rodzinach, zwłaszcza robotniczych
i bezrobotnych jest bardzo trudne;
•wychowankowie przeżywają wiele trudności
związanych ze zdrowiem, sytuacją materialną i
mieszkaniową rodziny, własnym wyglądem
zewnętrznym, poziomem inteligencji innym niż np. u
wybitnie zdolnych kolegów;
•widoczne trudności w nauce pisania, ortografii,
języków obcych;

•zaburzenia życia rodzinnego wywołują u 55% dzieci

przykre emocje;
•niewłaściwe postawy wychowawcze rodziców wobec

dzieci, wzmagają w nich: obojętność, cynizm,

arogancję, nadpobudliwość
•zajęcia w szkole co godzinę odbywają się w innej

klasopracowni (klasy I-III), żaden z wychowanków nie

czuje się zadomowiony, przerwy krótkie - nie dające

odpocząć;
•można zaobserwować „małe klasowe gwiazdy”

lubiane i „szare myszy” nie lubiane i izolowane;
•wychowawca swoim zachowaniem stara się

modelować zachowanie wychowanka - bez słów, ucząc

go w jaki sposób ma postępować;
•duże znaczenie ma wspólne spędzanie czasu i częste,

przypadkowe rozmowy;
•stosuje się metody aktywizujące, polegające na

zorganizowaniu sytuacji, w której wychowankowie

mają okazję do zastanowienia się nad problemem,

próbą jego odkrycia i rozwiązania metodą

poszukującą. Można do nich zaliczyć takie elementy

jak: koncentracja, dyskusja w całym zespole, dyskusja

w grupach.

5. Wychowywać bezstresowo czy tradycyjnie?

Bezstresowo – liberalnie, bez ograniczeń kar, zakazów,

nauczania norm i zasad, znikome oczekiwania i
wymagania

Tradycyjnie – zakazy, prezentacja norm, stosowanie kar,

ograniczanie wolności, narzucanie dyscypliny
bezkrytyczne powielanie postaw wychowawczych
własnych rodziców.

Wychowywanie bezstresowe społeczeństwa określa jako:
•

układ cywilizacji śmierci,

•

ślepą uliczkę nowoczesności,

•

zbawienie albo przekleństwo,

•

utopię.

„Produkt” końcowy procesu

wychowania

Bezstresowość
leseferyzm

•rozpuszczony, zmanierowany,
pozbawiony skrupułów
wychowanek, któremu
wszystko wolno

Tradycyjność

•wytresowany, ułożony,
karny, któremu nic nie
wolno

Dziecko

(żadne z tych stanowisk nie przyniesie mu pożytku w postaci

przygotowania do samodzielnego dojrzałego funkcjonowania

w dalszym życiu)

Rodzina

(własny styl

wychowania dzieci)

zagubieni, zdruzgotani
rodzice, wyraźnie
popełniający błędy

będący wypadkową
tradycji, osobistych
doświadczeń i
informacji płynących z
zewnątrz

towarzyszący mądrej,
rodzicielskiej miłości

Autorem pojęcia „bezstresowe wychowanie” jest
amerykański pediatra Benjamin Spock.

Spock poddawał psychoanalizie dziecięce zachowania,
potrzeby i obawy. Jego teza brzmiała:

1.

„Jeśli ograniczymy potrzeby dziecka to w przyszłości
doprowadzi to do ograniczenia jego możliwości”

2.

„Rodzice dla dzieci są zbyt surowi, stawiają zbyt
wiele wymagań – a wymaganie od nich
podporządkowania się rodzicom i ich dyscyplinie
uważam za przyczynę stresu , który hamuje rozwój
wychowanka”.

3.

„Stare metody są złe, działają na zasadzie „ kija i
marchewki” lub samego „kija””.

Jakie są przewidywane skutki teorii a

co pokazała w rzeczywistości

praktyka?

1946 r. Benjamin Spock wydał

światowy bestseller „Baby and Child

Care”

Opłakane skutki metody Spocka

widoczne są w Polsce i na całym

świecie.

Wychowanie bezstresowe wywołuje

uczucie polisemii – mamy do czynienia

z rozumieniem go w zależności od

potrzeb wychowanka.

STRES

Mit bezstresowego wychowania polega na ograniczeniu dziecku

stresu, który towarzyszy mu od momentu narodzin do śmierci. Nie da

się go uniknąć i dlatego metoda ta okazuje się być nieefektywna. Od

małego należy uczyć wychowanka radzenia sobie ze stresem i

pokonywania go: znoszenia obelg, wyśmiewania przez kolegów itd.

Co wychowankowi wolno a czego nie?
Psycholodzy – dziecko powinno mieć wyznaczone jasne zasady, co mu

wolno a czego nie.
Najczęściej nie słucha i nadal robi, co zechce.

Rodzice – autorytetem.

Autorytet polega na przewadze psychicznej nad inną osobą a jego

budowanie opiera się głównie na częstym używaniu przez rodzica

słowa „NIE”. Dziecko musi wiedzieć „kto rządzi w domu”.

Spełnianie zachcianek i pozwalanie na wszystko - jako złe

założenie teorii bezstresowego wychowania.

•traktowanie wychowanków „jak małe księżniczki i małych

królewiczów”, bezwzględne spełnianie wszystkich zachcianek oraz

nie reagowanie na karygodne często zachowanie.

Ameryka – kontynentem wiodącym prym w stosowaniu

teorii Spocka. Widoczny bandytyzm i bagno moralne, nuda

która prowadzi zawsze do złych rzeczy, kradzieże, bijatyki,

zmanierowanie i zniechęcenie życiem. Zaangażowane są dzieci

z „dobrych domów” – gdzie mają zaspokojone potrzeby

materialne, a co z duchowymi?

Z ust rodziców w polskich szkołach słyszy się:

„Wychowanie bezstresowe to bzdura i mit,” a w

większości sami stosują w wychowaniu styl Spocka, nie

radząc sobie z krnąbrnymi i rozwydrzonymi dzieciakami.

Wychowankowie: mają być posłuszni, nauczeni

wykonywania podstawowych obowiązków, kontrolowani przez

rodziców (czytanie książek, gry komputerowe, kontakty z

rówieśnikami), częściej spędzać czas z rodzeństwem i rodziną

niż z obcymi.
Wychowując bezstresowo należy zadać sobie pytanie: Co

chcemy osiągnąć? Jakiego człowieka wykreować?

„Mojemu dziecku niczego nie może zabraknąć…

Zbytni dobrobyt zabija byt!”

Pino Pellegrino

Każde słowo, gest, czyn wychowawców, rodziców w stosunku do

dziecka ma duże znaczenie, ponieważ zapisuje się w jego strukturach

osobowościowych.

Badania nad leseferyzmem (styl laissez-faire) przeprowadziła Diana
Baumrind (tabela 1).

Style interakcji według Diany Baumrind

Tabela 1

Styl

wychowawc

zy

Charakterystyka wychowawców

(rodziców – nauczycieli).

Cechy wychowanków.

Laissez –

faire

(leseferyzm

)

Zapewnienie dużej swobody.

Akceptujący i gotowi do rozmowy.

Niemal żadnych oczekiwań i wymagań

wobec dzieci. Praktycznie nie występują

kary za niewłaściwe zachowanie.

Zachowania niedojrzałe.

Mała samokontrola,

lękliwe, impulsywne.

Pełni pretensji do

opiekunów.

Autorytarny

Chłód emocjonalny. Żądanie pełnego

posłuszeństwa i dostosowania się. Brak

wyjaśniania poleceń. Kary za

lekceważenie. Stosowanie metod

„dzieci nie mają głosu”.

Dość niesamodzielne,

zamknięte w sobie,

niezadowolone. Niewielka

ciekawość i motywacja do

osiągnięć. Niskie

poczucie własnej

wartości. Bardzo nieufne.

Autorytaty

wny

Wywieranie wpływu na zachowanie

dzieci za pomocą jasnych reguł i

standardów. Wysoka ocena dyscypliny i

samodzielności. Konsekwencja w

stosowaniu środków wychowawczych.

Gotowość do przedyskutowania poleceń

z wychowankami. Pomimo jasnych

oczekiwań istnieje emocjonalne ciepło.

Pewne własnych

możliwości w trakcie

zmagań z nowymi

zadaniami, wytrwałe.

Zdrowa samoocena.

Zadowolenie. Gotowość

do podjęcia ryzyka.

Badania nad leseferyzmem podnoszą problem tworzenia norm i

granic. Ustaliły, że sami wychowankowie ich potrzebują, czują się z nimi
bezpiecznie.

Wszyscy chcemy, aby nasze dzieci wyrosły na mądrych,

dobrych i szczęśliwych ludzi, aby były samodzielne, zbudowały trwałe
rodziny, wnosiły twórczy wkład w życie społeczne.

Dlaczego ich zachowania są okrutne, bezmyślne, wstrząsające?
Co takiego dzieje się, że wychowankowie mają coraz więcej

problemów?

Czy dzieci rodzą się gorsze niż 30 czy 50 lat temu?
Nie – rodzą się tacy sami, z takimi samymi potrzebami. Jednak

dorastają w zupełnie innym świecie niż ich rodzice, dziadkowie.
Otrzymują coraz mniej tego, co jest im niezbędne do zdrowego
rozwoju:

•czasu i miłości rodziców,
•stymulacji intelektualnej,
•kontaktów z wysoką kulturą,
•pozytywnych wzorców zachowań,

A coraz więcej tego, co jest szkodliwe:

•samotności,
•skierowanej przeciwko nim przemocy,
•przykładów prostactwa i agresji,
•antywzorców,
•potrzeby emocjonalne wychowanków: psychiczne, umysłowe i
moralne są zaniedbywane,

POZA TEMATEM -SUPERPOLITYCZNA NIANIA

Bardzo popularny w USA i Polsce stał się realisty show, do
którego zgłaszają się zrezygnowani rodzice, nie mogący
sobie poradzić z dziećmi. Do akcji wkracza wszechmocna
niania – Pani Psycholog i zmienia rozpuszczone dzieciaki
w potulne aniołki.
Chwyt medialny, czy tak wiele rodzin faktycznie ma
problemy z wychowaniem dzieci?
Niania uczy prostego ABC, kładąc duży nacisk na:

•

uaktywnienie ojców i uświadomienie im, że oni też
mają dzieci,

•

zamiast mówić, że należy spędzać z dzieckiem czas,
pokazuje co konkretnie w tym czasie można robić,

•

uczy konsekwencji i prostych sposobów na to, żeby
poszło spać o właściwej porze, podporządkowało się
domowym regułom.
I to wszystko bez klapsa i przemocy. Przed
klapsowiczami stawia się pytanie: Czemu biją, skoro
to samo albo więcej można osiągnąć bez bicia.
Wynika z tego jeden morał:
Z dziećmi wcale nie trzeba postępować ostrzej, tylko
mądrzej.

Podsumowanie

1.

Współcześni wychowankowie cierpią na „anemię
emocjonalną”.

2.

Dorastają oni w społecznie toksycznym świecie.

3.

Dzisiejsze środowisko społeczne jest zatrute a kultura –
toksyczna (James Garbarnio, profesor psychologii
Cornell University, Mary Pipher – psycholog – wpływ
przemian kulturowych na dzieci i młodzież).
Mądre przysłowie afrykańskie mówi: „Potrzeba całej
wioski, by wychować dziecko”.
Jeszcze 30, 40 lat temu w naszym społeczeństwie te kręgi,
czyli cała wioska, wzajemnie się uzupełniały i wspierały,
by sprostać temu zadaniu. Dzisiaj wielu wychowanków
nie znajduje oparcia i ochrony w żadnym z nich.

4.

Szkoła uchyla się od sprawowania funkcji
wychowawczych.

5.

Naganne i chuligańskie zachowania wychowanków są
tuszowane i ignorowane.

6.

Widoczna eskalacja zachowań.

7.

W szkołach zauważa się brak jasnych reguł postępowania
oraz konsekwencji w ich egzekwowaniu.

8.

Brak przewodnictwa moralnego. „Jestem zagubiony w
świecie kłamstwa, obłudy, fałszu. Jak znaleźć drogę,
która zaprowadzi mnie do prawdy?” – to głos ucznia,
to wołanie o pomoc do dorosłych.

9.

Ksiądz profesor Krzysztof Pawlina w pracy „Socjologiczny
obraz polskiej młodzieży” przytacza wypowiedź
nastolatka:

„Rodzice mówią: rób, co chcesz”.
„Nauczyciele już nawet nie udają, że im na nas nie zależy, a

my gubimy się”.

10. Polska szkoła nie uczy myślenia, sztuki porozumiewania

się, ani tego jak być przyzwoitym człowiekiem.

11. Polska szkoła skupia się na „numerach” w dzienniku,

których trzeba ocenić.

12. Koszarując wychowanków w najbardziej rozwojowym

okresie ich życia trwoni się ich potencjał i słabo
przygotowuje do wielu wyzwań.

Co należy zrobić z tym syndromem złego wychowania w
szkołach?

•Zmienić system i model kształcenia przyszłych pedagogów,
•Stworzyć debatę nad systemem wartości, który szkoła chce
przekazać młodemu Polakowi,
•Nie oddzielać systemu wartości wychowanków od dorosłych,
•Hołdować wartości moralne: szacunek, uczciwość,
odpowiedzialność, odwagę, samodyscyplinę, pokojowość,
solidarność, mądrość,
•Zmotywować dom rodzinny do ochrony dzieci przed złymi
zagrożeniami, płynącymi ze strony współczesnej kultury,
•Cenić wartość uniwersalną ponadczasową – altruizm
(bezinteresowna troska o dobro innych ludzi),
•Izolować wychowanków od anonimowych blokowisk nazywanych
poligonami przemocy, wulgarności, eksperymentów z
narkotykami itd.

„Bycie wychowawcą dziecka

jest bardziej stresujące

niż bycie prezydentem Stanów Zjednoczonych”

Bill Cosby