Czynności

Czynności

obronne i reakcje

obronne i reakcje

stresowe

stresowe

CZYNNOŚCI OBRONNE

CZYNNOŚCI OBRONNE



m

m

o

o

żna je podzielić na rożne rodzaje mechanizmów

żna je podzielić na rożne rodzaje mechanizmów

nerwowych

nerwowych



do zachowania czynności obronnych należy

do zachowania czynności obronnych należy

mechanizm unikania

mechanizm unikania

•

jest anatgonistyczny do

jest anatgonistyczny do

mechanizmu zdobywania

mechanizmu zdobywania

(ich ośrodki

(ich ośrodki

znajdują się w podwzgórzu w łączności z pniem mózgu)

znajdują się w podwzgórzu w łączności z pniem mózgu)

•

jego czynność polega na hamowaniu aktywności somatycznej

jego czynność polega na hamowaniu aktywności somatycznej

a w najwyższej formie wyzwala reakcje ucieczki

a w najwyższej formie wyzwala reakcje ucieczki

•

mechanizm unikania zabezpiecza organizm przed działaniem

mechanizm unikania zabezpiecza organizm przed działaniem

czynników lub bodźców, które mogą być dla niego szkodliwe

czynników lub bodźców, które mogą być dla niego szkodliwe



zachwianie równowagi między mechanizmami

zachwianie równowagi między mechanizmami

zdobywania i unikania wyzwala jednocześnie

zdobywania i unikania wyzwala jednocześnie

pobudzenie układów :

pobudzenie układów :

somatycznego,

somatycznego,

autonomicznego i wewnatrzwydalniczego.

autonomicznego i wewnatrzwydalniczego.

I.

I.

Czynno

Czynno

ś

ś

ci obronne dzi

ci obronne dzi

ę

ę

ki odruchom w

ki odruchom w

łasnym

łasnym

rdzenia kregowego:

rdzenia kregowego:

•

odruch zginania

odruch zginania

– bod

– bod

ź

ź

ce uszkadzaj

ce uszkadzaj

ą

ą

ce skór

ce skór

ę lub tkankę

ę lub tkankę

podskórną wywołują ten odruch

podskórną wywołują ten odruch

•

odwrócony odruch na rozci

odwrócony odruch na rozci

ą

ą

ganie

ganie

–

–

zapobiega uszkodzeniu

zapobiega uszkodzeniu

mi

mi

ęśnia w czasie zbyt silnego rozciągania

ęśnia w czasie zbyt silnego rozciągania

•

odruchy autonomiczne

odruchy autonomiczne

–

–

dzi

dzi

ęki obecności receptorów

ęki obecności receptorów

metabolicznych (interoreceptorów) w mięśniach możliwa jest

metabolicznych (interoreceptorów) w mięśniach możliwa jest

obrona mięśniowa (wzmożone napięcie mięśni brzucha w

obrona mięśniowa (wzmożone napięcie mięśni brzucha w

ostrych chorobach narządów jamy brzusznej lub podczas

ostrych chorobach narządów jamy brzusznej lub podczas

operacji chirurgicznych)

operacji chirurgicznych)

II.

II.

Termoregulacja

Termoregulacja

:

:

•

parowanie potu odgrywa podstawow

parowanie potu odgrywa podstawow

ą

ą

rol

rol

ę

ę

w ch

w ch

łodzeniu skóry i

łodzeniu skóry i

dopływającej do niej krwi a przez to środowiska wewnętrznego

dopływającej do niej krwi a przez to środowiska wewnętrznego

organizmu – unerwianie przez włókna współczulne

organizmu – unerwianie przez włókna współczulne

•

w przedniej cz

w przedniej cz

ęści podwzgórza –

ęści podwzgórza –

ośrodek eliminacji ciepła

ośrodek eliminacji ciepła

regulujący jego utratę

regulujący jego utratę

– pobudzanie gruczołów potowych

– pobudzanie gruczołów potowych

•

w tylnej cz

w tylnej cz

ęści podwzgórza –

ęści podwzgórza –

ośrodek zachowania ciepła

ośrodek zachowania ciepła

,

,

odpowiedzialny za jego zatrzymanie w organizmie

odpowiedzialny za jego zatrzymanie w organizmie

– skurcz

– skurcz

naczyń krwionośnych skóry, podwyższenie tempa metabolizmu

naczyń krwionośnych skóry, podwyższenie tempa metabolizmu

(watroba, tkanka tłuszczowa), drżenie mieśni

(watroba, tkanka tłuszczowa), drżenie mieśni

III.

III.

Gor

Gor

ączka –

ączka –

towarzyszy zazwyczaj, ale nie zawsze reakcjom

towarzyszy zazwyczaj, ale nie zawsze reakcjom

obronnym organizmu na infekcje bakteryjne lub wirusowe a

obronnym organizmu na infekcje bakteryjne lub wirusowe a

także inne czynniki patogenne.

także inne czynniki patogenne.

IV.

IV.

Autono

Autono

miczny uk

miczny uk

ład nerwowy –

ład nerwowy –

czynnościowo

czynnościowo

powiązany z układem hormonalnym i immunologicznym

powiązany z układem hormonalnym i immunologicznym

.

.

Wszystkie te trzy układy zapewniają obronę i adaptację do

Wszystkie te trzy układy zapewniają obronę i adaptację do

czynników zakłócających homeostazę

czynników zakłócających homeostazę

.

.

Jest czułym,

Jest czułym,

niezależnym od woli wskaźnikiem stanów emocjonalnych i

niezależnym od woli wskaźnikiem stanów emocjonalnych i

fizjologicznych człowieka. Największy wkład w reakcjach

fizjologicznych człowieka. Największy wkład w reakcjach

obronnych ma układ współczulny

obronnych ma układ współczulny

:

:

•

wzmaga dop

wzmaga dop

ł

ł

yw krwi wraz z tlenem i substancjami od

yw krwi wraz z tlenem i substancjami od

żywczymi

żywczymi

do pracujacych tkanek dzięki zwiększeniu siły skurczu serca

do pracujacych tkanek dzięki zwiększeniu siły skurczu serca

•

mobilizuje zapasy energetyczne organizmu - podnosi st

mobilizuje zapasy energetyczne organizmu - podnosi st

ężenie

ężenie

glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych we krwi

glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych we krwi

Wzmo

Wzmo

żona aktywność układu współczulnego występuje w

żona aktywność układu współczulnego występuje w

sytuacjach alarmowych, w stanach zagrożenia -

sytuacjach alarmowych, w stanach zagrożenia -

podczas

podczas

stresu i wysiłku fizycznego tzw.

stresu i wysiłku fizycznego tzw.

reakcja emocjonalno-

reakcja emocjonalno-

obronna „walki lub ucieczki”

obronna „walki lub ucieczki”

.

.

Na neuronach przedzwojowych (jądro pośrednio-boczne Th1-L3)

Na neuronach przedzwojowych (jądro pośrednio-boczne Th1-L3)

znajdują się synapsy pobudzające neuronów przedwspółczulnych

znajdują się synapsy pobudzające neuronów przedwspółczulnych

które znajduja się w pniu mózgu i podwzgórzu.

które znajduja się w pniu mózgu i podwzgórzu.

Neurony

Neurony

przedwspółczulne powiazane są z sieciami neuronow mózgowych

przedwspółczulne powiazane są z sieciami neuronow mózgowych

które zawiaduja

które zawiaduja

czynnościa oddechową

czynnościa oddechową

,

,

wydzielaniem hormonów

wydzielaniem hormonów

oraz

oraz

zachowaniem organizmu

zachowaniem organizmu

.

.

Działanie układu współczulnego uogólnia się wskutek pobudzenia

Działanie układu współczulnego uogólnia się wskutek pobudzenia

rdzenia nadnerczy

rdzenia nadnerczy

podczas

podczas

aktywnej reakcji emocjonalno-

aktywnej reakcji emocjonalno-

obronnej.

obronnej.

wypływ adrenaliny i noradrenaliny zwiększenie substratów

wypływ adrenaliny i noradrenaliny zwiększenie substratów

energetycznych podczas sytuacji stersowej.

energetycznych podczas sytuacji stersowej.

Dzia

Dzia

łanie na układ immunologiczny:

łanie na układ immunologiczny:



aktywacja ukladu współczulnego i hormonalnego zmniejsza ogólną reaktywność

aktywacja ukladu współczulnego i hormonalnego zmniejsza ogólną reaktywność

immunologiczną organizmu podczas stresu

immunologiczną organizmu podczas stresu



t

t

rzewioczuciowa cz

rzewioczuciowa cz

ęść układu autonomicznego skóry zorganizowana jest w sieć

ęść układu autonomicznego skóry zorganizowana jest w sieć

peptydergicznych odruchów aksonalnych uwalniających CGRP (peptyd pochodny

peptydergicznych odruchów aksonalnych uwalniających CGRP (peptyd pochodny

genu kalcytoninowego) i substancje P.

genu kalcytoninowego) i substancje P.

Odruchy aksonalne stanowią pierwszą linię

Odruchy aksonalne stanowią pierwszą linię

obrony organizmu przed czynnikami uszkadzającymi

obrony organizmu przed czynnikami uszkadzającymi

, dzięki mobilizacji komórek

, dzięki mobilizacji komórek

immunoreatywnych uwalniajacych prozapalne cytokiny w miejscu wtargniecia

immunoreatywnych uwalniajacych prozapalne cytokiny w miejscu wtargniecia

ciala obcego

ciala obcego

STRES

STRES



Jest to stan organizmu powstający jako reakcja na

Jest to stan organizmu powstający jako reakcja na

czynniki środowiska zewnętrznego i wewnętrznego

czynniki środowiska zewnętrznego i wewnętrznego

nazywane stresorami

nazywane stresorami



Stresorami mogą być bodźce fizyczne np. czynniki

Stresorami mogą być bodźce fizyczne np. czynniki

infekcyjne, urazy lub bodźce psychiczne o

infekcyjne, urazy lub bodźce psychiczne o

znaczącym podłożu emocjonalnym

znaczącym podłożu emocjonalnym



W reakcji organizmu na stresory uczestniczy układ

W reakcji organizmu na stresory uczestniczy układ

autonomiczny współczulny oraz układ hormonalny

autonomiczny współczulny oraz układ hormonalny

(hormony stresowe: ACTH, glikokortykosteroidy,

(hormony stresowe: ACTH, glikokortykosteroidy,

hormon wzrostu, wazopresyna, prolaktyna,

hormon wzrostu, wazopresyna, prolaktyna,

częściowo również glukagon)

częściowo również glukagon)

Układ współczulny

Układ współczulny

Przedzwojowe neurony
współczulne

w jądrze pośrednio-bocznym

rdzenia kręgowego

Neurony
przedwspółczulne

w przednim obszarze brzuszno-
bocznej części rdzenia przedłużonego
(RVLM)

Neurony
zazwojowe

w zwojach pnia
współczulnego

 pobudzenie rdzenia nadnerczy, zwiększone wydzielanie noradrenaliny i
adrenaliny
istnieją stresory, które pobudzają narządy w sposób wybiórczy i
powodują skurcz (lub rozszerzenie) naczyń krwionośnych tylko w
niektórych narządach
 zazwyczaj pobudzenie układu współczulnego w warunkach stresu ma
charakter rozlany i dotyczy wielu narządów

Podwzgórze

Działanie układu współczulnego powoduje:

Działanie układu współczulnego powoduje:



zwiększenie częstości i siły skurczu komór serca

zwiększenie częstości i siły skurczu komór serca



zwężenie tętnic i tętniczek, z wyjatkiem tętnic

zwężenie tętnic i tętniczek, z wyjatkiem tętnic

zaopatrujących mięśnie – ulegają one rozszerzeniu (lepsze

zaopatrujących mięśnie – ulegają one rozszerzeniu (lepsze

ukrwienie)

ukrwienie)



rozkurcz oskrzeli

rozkurcz oskrzeli



skurcz mięśnia rozwieracza źrenicy –> rozszerzenie źrenic

skurcz mięśnia rozwieracza źrenicy –> rozszerzenie źrenic



rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i skurcz zwieracza

rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i skurcz zwieracza

zewnętrznego cewki moczowej

zewnętrznego cewki moczowej



zmniejszenie perystaltyki żołądka, jelit, zmniejszenie

zmniejszenie perystaltyki żołądka, jelit, zmniejszenie

wydzielania trzustki (enzymów trawiennych oraz insuliny)

wydzielania trzustki (enzymów trawiennych oraz insuliny)



pobudzenie glikogenolizy w wątrobie (podniesienie poziomu

pobudzenie glikogenolizy w wątrobie (podniesienie poziomu

glukozy we krwi) i w mięśniach

glukozy we krwi) i w mięśniach



piloerekcja mięśni przywłosowych

piloerekcja mięśni przywłosowych

Układ hormonalny

Układ hormonalny

Aktywacja osi podwzgórzowo-przysadkowo-
nadnerczowej

BODZIEC
STRESOW
Y

Neurony części
drobnokmórkowej

jądra

przykomorowego

wytwarzają kortykoliberynę

(CRH)

Przedni płat przysadki

działanie CRH powoduje

uwolnienie do

krwi

kortykotropiny (ACTH)

Kora nadnerczy

pobudzenie
wydzielania
glikokortykosteroidów

 główny hormon glikokortykosteroidowy to kortyzol
(hydrokortyzon) -> 95%
 pozostałe 5% przypada na kortyzon i kortykosteron

Działanie

Działanie

glikokortykosteroidów:

glikokortykosteroidów:



stymulują glukoneogenezę (ale zmniejszają zużycie glukozy przez

stymulują glukoneogenezę (ale zmniejszają zużycie glukozy przez

tkanki pobudzając je do zużywania kwasów tłuszczowych) i lipolizę

tkanki pobudzając je do zużywania kwasów tłuszczowych) i lipolizę

•

zwiększone stężenie glukozy i kwasów tłuszczowych we krwi

zwiększone stężenie glukozy i kwasów tłuszczowych we krwi

umożliwia pokrycie zwiększonego zapotrzebowania organizmu na

umożliwia pokrycie zwiększonego zapotrzebowania organizmu na

energię

energię

•

lepsze zaopatrzenie mózgu w glukozę

lepsze zaopatrzenie mózgu w glukozę



zwiększają reaktywność skurczową miocytów naczyń

zwiększają reaktywność skurczową miocytów naczyń

krwionośnych (potęgując działanie adrenaliny i noradrenaliny na

krwionośnych (potęgując działanie adrenaliny i noradrenaliny na

naczynia) i wpływają pobudzająco na kurczliwość mięśnia

naczynia) i wpływają pobudzająco na kurczliwość mięśnia

sercowego

sercowego



mają działanie przeciwzapalne

mają działanie przeciwzapalne

Znaczenie peptydów opiodowych

Znaczenie peptydów opiodowych

Mechanizm obniżenia bólu (analgezja) w stanie stresu:

Mechanizm obniżenia bólu (analgezja) w stanie stresu:



pod wpływem bodźca stresowego z przysadki uwalniany jest

pod wpływem bodźca stresowego z przysadki uwalniany jest

neuropeptyd

neuropeptyd

β

β

-endorfina

-endorfina

; powstaje ona również w neuronach

; powstaje ona również w neuronach

jądra

jądra

łukowatego

łukowatego

podwzgórza skąd wzdłuz ich aksonów przedostaje się

podwzgórza skąd wzdłuz ich aksonów przedostaje się

do

do

istoty szarej okołowodociągowej

istoty szarej okołowodociągowej

– głównego ośrodka

– głównego ośrodka

tłumiącego ból

tłumiącego ból

Negatywne skutki stresu

Negatywne skutki stresu



w stanie silnego stresu nadmiar noradrenaliny w korze mózgu nasila

w stanie silnego stresu nadmiar noradrenaliny w korze mózgu nasila

odbiór bodźców nieistotnych i utrudnia skupienie się na bodźcach

odbiór bodźców nieistotnych i utrudnia skupienie się na bodźcach

ważnych (pobudzenie układu noradrenergicznego w stanie łagodnego

ważnych (pobudzenie układu noradrenergicznego w stanie łagodnego

stresu może poprawiać fukcjonowanie mechanizmu uwagi i percepcji

stresu może poprawiać fukcjonowanie mechanizmu uwagi i percepcji

bodźców)

bodźców)



niekorzystne działanie ma także nadmiar dopaminy, która wywołuje silne

niekorzystne działanie ma także nadmiar dopaminy, która wywołuje silne

pobudzenie neuronów kory mózgu i zakłóca przewodzenie impulsów w

pobudzenie neuronów kory mózgu i zakłóca przewodzenie impulsów w

dendrytach tych neuronów (w stanie łagodnego stresu układ

dendrytach tych neuronów (w stanie łagodnego stresu układ

dopaminergiczny pobudza układ limbiczny i przeżywanie emocji)

dopaminergiczny pobudza układ limbiczny i przeżywanie emocji)



w przypadku silnego stresu i przy dużym stężeniu glikokortykosteroidów

w przypadku silnego stresu i przy dużym stężeniu glikokortykosteroidów

następuje aktywacja receptorów GR hipokampa powoduje upośledzenie

następuje aktywacja receptorów GR hipokampa powoduje upośledzenie

pamięci (łagodny stres pobudza receptory MR co polepsza powstawanie

pamięci (łagodny stres pobudza receptory MR co polepsza powstawanie

sladów pamięci i umożliwia zapamiętanie sytuacji stresotwórczej)

sladów pamięci i umożliwia zapamiętanie sytuacji stresotwórczej)



długotrwały stres może powodować (spowodowane utrzymującym się

długotrwały stres może powodować (spowodowane utrzymującym się

wysokim stężeniem glikokortykosteroidów) m.in.:

wysokim stężeniem glikokortykosteroidów) m.in.:

•

wrzody (pobudzają wydzielanie HCl w żołądku, przez wzmożone wydzielanie

wrzody (pobudzają wydzielanie HCl w żołądku, przez wzmożone wydzielanie

gastryny)

gastryny)

•

osłabienie odporności, podatność na infekcje (wywołują zanim tkanki

osłabienie odporności, podatność na infekcje (wywołują zanim tkanki

limfoidalnej, zmniejszają liczbę limfocytów, eozynofilów, bazofilów)

limfoidalnej, zmniejszają liczbę limfocytów, eozynofilów, bazofilów)

•

nadciśnienie tętnicze

nadciśnienie tętnicze

•

nerwice, bezsenność

nerwice, bezsenność