WZORCOWY MODEL SYSTEMU EKSPLOATACJI W PRZEDSIĘBIORSTWACH WOD-

KAN

 

Pojęcie wzorcowego modelu systemu eksploatacji użyto w celu

określenia op tymalnego sy-stemu zapewniającego osiągnięcie
maksymalnych

efektów

orga ni zacyjnych,

technicznych,

technologicznych, ekonomicznych, społecznych i ekologicznych.
Proponowany model składa się z następujących podsy ste mów:

•Zarządzania,

•Planowania,

•Kontroli,

•Usprawnienia,

•Oceny.

NADSYSTEM INFSTRUKTURY TECHNICZNEJ I KRYTYCZNEJ

WZORCOWY MODEL

SYSTEMU

EKSPLOATACJI WOD-KAN

Podsystem

zarządzania

Podsystemp

planowania

Podsystem

kontroli

PODSYSTEM
usprawniani

a

Podsystem

Oceny

1

Podsystem zarządzania stanowi zbiór działań organizacyjnych i
koordyna cyj nych oraz techno-logicznych (sposoby wykonywania prac
eksploatacyjnych oraz metody realizowania procesów), prac
badawczych i elementów wspoma ga jących z określeniem ośrodka
kierowniczego (kierow-nik eksploatacji i obej mu je:

•organizacja,

•kierowanie,

•technologia,

•Badania i analizy (niezawodności, bezpieczeństwa, ryzyka),

•wspomaganie

komputerowe

(komputerowe

bazy

danych,

komputerowe

mo nitorowanie,

komputerowe

modelowanie,

komputerowe symulacje).

Informacje, dane i analizy wykonywane w podsystemie zarządzania
wyko rzy stywane są w podsystemie planowania i obejmuje procesy
planowania opera cyj nego, taktycznego i stra-tegicznego, w
szczególności:

•strategia i zadania eksploatacyjne (remonty, modernizacje),

•środki finansowe,

•zatrudnienie,

•materiały i części zamienne,

•środki transportu,

•sprzęt specjalistyczny.

2

Podsystem kontroli stanowi platformę konfrontacji planowania i
realizacji

zadań

eksploata-cyjnych

i

obejmuje

identyfikację

wskaźników efektywności ele men tów z podsystemu planowa-nia, w
szczególności obejmuje kontrolę:

•wykonania zadań eksploatacyjnych,

•kosztów,

•zatrudnienia,

•zużycia materiałów i części zamiennych,

•wykorzystania środków transportu i sprzętu specjalistycznego.

W podsystemie usprawniania realizowane są udoskonalenia
działania ele men tów i podsyste-mów, a mianowicie:

•wybór metod usprawniania,

•wdrożenie usprawnień do procesu eksploatacji,

•weryfikacja usprawnień zastosowanych w praktyce.

Podsystem oceny stanowi zbiór ilościowych i wskaźników oceny funk
cjo no wania systemu eks-ploatacji i tak dotyczy ocen z zakresu:

•jakości,

•efektywności,

•rentowności,

•niezawodności,

•bezpieczeństwa,

•ryzyka,

•kompleksowa.

3

ETAPOWANIE BUDOWY KOMPLEKSOWEGO

SYSTEMU EKSPLOATACJI W PRZEDSIĘBIORSTWACH WOD-KAN

 
Etapy budowy kompleksowego systemu eksploatacji wod-kan
przedstawiono poniżej:

4

W każdym nowocześnie zarządzanym przedsiębiorstwie wod-kan
powinien funkcjonować sy-stem eksploatacji oparty na podstawach
naukowych, gwaran tu ją cy racjonalne i efektywne za-rządzanie jego
zasobami i taka propozycja sy ste mu będzie przedstawiona w
dalszych rozwa-żaniach.

PROJEKTOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

  Celem projektowania systemu eksploatacji wod-kan jest
stworzenie odpowie dniego modelu systemu gwarantującego
spełnianie przedsięwzięć eksploata cyj nych, jak np. na poniższym ry-
sunku:

5

Projektowanie systemu eksploatacji stanowi pierwszy etap budowy
komplekso wego modelu i składa się z następujących kroków:

•wyodrębnienie systemu z otoczenia,

•ustalenie kryteriów budowy z uwzględnieniem standardów eksploa
tacyj nych oraz wzorcowego modelu systemu eksploatacji,

•dokładna identyfikacja elementów składowych i określenie relacji
między nimi,

•badanie elementów składowych i podsystemów,

•uporządkowanie struktury systemu,

•umiejscowienie systemu w nadsystemie,

•określenie relacji z otoczeniem.

Przy projektowaniu systemu eksploatacji wod-kan powinny być
uwzględnia ne: dyrektywy unij-ne, akty prawne, normy, instrukcje,
dokumentacja technicz no-ruchowa, itp. Natomiast podsta-wą
projektowania powinny być nauki tech ni czne, ekonomiczne i
humanistyczne (organizacja, wiedza o człowieku, psycho lo gia,
socjologia, ergonomia itp.). Wśród kryteriów w projektowa-niu
systemu

eksploatacji

można

wyróżnić:

kryteria

techniczno-

technologiczne, ekonomiczne, społeczne, ekologiczne. Podstawowym
celem projektowania systemu eksploata cji wod-kan jest opracowanie
systemu zdolnego do osiągnięcia celów: jakość, efek tywność,
skuteczność, sprawność oraz niezawodność i bezpieczeństwo świad
czonych usług wod-kan i to osiągania tych celów w sposób
optymalny.

6

WDRAŻANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
Kolejnym etapem budowy modelu systemu eksploatacji wod-kan
jest jego wdrażanie do praktyki eksploatacji przedsiębiorstw wod-
kan.

Ten

etap

powinien

być

poprzedzony

następują-cymi

przedsięwzięciami:

•zapoznaniem i przeszkoleniem podmiotów realizujących proces
eksploa ta cji (zarządców, kierowników, realizatorów),

•stopniowym tworzeniem warunków do wdrażania modelu systemu
eks ploa tacji,

•dokonaniem wstępnej oceny wpływu wdrażanego systemu
eksploatacji na istniejący przebieg procesu eksploatacji.

•ponadto w trakcie wdrażania powinny być realizowane działania
jak:

•etapowanie wdrażania modelu systemu eksploatacji,

•prowadzenie analizy techniczno-ekonomicznej, technologicznej i
spo łe cznej na wszystkich etapach wdrażania modelu.

W procesie wdrażania modelu systemu eksploatacji można wyróżnić
elementy jak:

organizowanie, koordynowanie, weryfikowanie i kontrolowanie.

W skład procesu organizowania wchodzą czynności:

•dokładne poznanie modelu systemu eksploatacji,

•zapewnienie współdziałania jednostek organizacyjnych
odpowiedzialnych za wdrażanie,

•ustalenie nadzoru (zarządcy systemu eksploatacji), kontroli
(kierownicy systemu eksploatacji) oraz przepływu informacji
(realizatorzy systemu eksploatacji),

•opracowanie harmonogramu wdrażania systemu eksploatacji.

7

Natomiast koordynowanie wdrażania modelu systemu eksploatacji
polega na uzgodnieniu i harmonizowaniu przedsięwzięć pomiędzy
poszczególnymi pod mio tami całego procesu (zarząd-cy, kierownicy,
realizatorzy). Proces weryfi ko wa nia ma z kolei na celu eliminowanie
zakłóceń i nieprawidłowości oraz do stosowywanie modelu do
istniejących warunków podczas wdrażania. Kontro lo wa nie wdrażania
modelu jest niezbędne, gdyż końcowym efektem wdrażania po win-no
być obniżenie kosztów eksploatacji przedsiębiorstwa wod-kan. Pod
czas wdrażania modelu należy kontrolować wskaźniki, jak: jakość,
nieza wo dność, sprawność oraz harmonogram rea-lizacji całego
procesu.

Zarządcy majątków przedsiębiorstw wod-kan odgrywają istotną rolę
w pro ce sie wdrażania mo-delu systemu eksploatacji i dlatego też
powinny ich cechować wy sokie kwalifikacje zawodowe i duży zasób
wiedzy z zakresu eksploatacji wod- kan. Efektywne wdrażanie modelu
systemu eksploatacji do praktyki przed się biorstw wod-kan ma
znaczenie nie tylko w skali mikro, lecz również stanowi kluczowy
problem na drodze umacniania nauki w kształtowaniu postępu tech ni
cznego w zakresie eksploatacji wod-kan.

DZIAŁANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
Etap działania lub funkcjonowania systemu eksploatacji
charakteryzuje się na stępującymi elementami:

•dopasowywaniem systemu do warunków zewnętrznych i otoczenia,

•realizowaniem podstawowych zadań, jakimi są dostawa wody i od
pro wa dzanie ścieków,

•korygowaniem i doskonalenie działania systemu.

8

Praktycznymi realizatorami działalności przedsiębiorstw wod-kan są
zarządcy, kierownicy oraz realizatorzy procesu eksploatacji. Od ich
współdziałania zależy końcowy efekt prowadzonej działalności, która
powinna być dobrze zorganizowana, co charakteryzuje się
następującymi cechami, jak:

•określeniem celów krótko- i długoterminowych,

•opracowaniem strategii eksploatacyjnych,

•kontrolowaniem prowadzonej działalności pod względem
technicznym, technologicznym, ekonomicznym i finansowym.

Oprócz wymienionych dotychczas elementów na sprawność działania
systemu eksploatacji mają wpływ organizacja, koordynacja i
planowanie. Na końcowe efek ty prowadzonej działal-ności w
przedsiębiorstwach wod-kan ma wpływ cało kształt przedsięwzięć
eksploatacyjnych,

dzięki

którym

osiągane

są

cele

tychże

przedsiębiorstw. Miara poprawności funkcjonowania systemu
eksploatacji jest sta ła analiza jego pracy w odniesieniu do modelu
wzorcowego.

AUDYTOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

Audytowanie (PN-EN-10011-1 – audytowanie) jest kolejnym etapem
budowy modelu syste-mu eksploatacji wod-kan oraz istotnym
elementem nowoczesnego zarządzania procesem eks ploa tacji.
Polega ono na identyfikowaniu i ocenie sta nu istniejącego systemu
eks ploatacji

oraz

określeniu

przyczyn

ewentualnych

nie

prawidłowości, jak rów nież wskazaniu sposobów ich usunięcia. W
przedsię biorstwach

wod-kan,

które

z

natury

rzeczy

są

przedsiębiorstwami

eks-ploata cyj nymi,

warunkiem

koniecznym

prowadzenia działalności jest identyfikacja za kłó ceń, zagrożeń i
nieprawidło wo ści. Audytowanie jest szczegółowa analizą dzia łania
systemu eksploa-tacji wraz z wnioskami bieżącej sytuacji eksploata
cyjnej.

9

Proces audytowania w przedsiębiorstwach wod-kan ma więc za
zadanie iden ty fikację i ocenę stanu istniejącego i porównanie go z
wzorcowym modelem eks ploatacji, co schematycznie przedstawiono
poniżej:

10

Istotą audytowania systemu eksploatacji w przedsiębiorstwach wod-
kan jest porównywanie zgodności badanego systemu ze standardami
eksploatacyjnymi i wzorcowym modelem syste-mu eksploatacji
opracowanego za pomocą metod naukowych i zgodnie z
obowiązującym pra-wem.. Dlatego też powinna być prze pro wadzona
identyfikacja badanego systemu na pod-stawie owego wzorcowego
systemu.

Głównym celem audytowania eksploatacji w przedsiębiorstwach
wod-kan jest eliminowanie nieprawidłowości i poprawa działania
systemu i stąd wynika przesłanka, że audytowanie po-winno być
nieodłącznym

elementem

modelu

sy stemu

eksploatacji

w

przedsiębiorstwach wod-kan.

REKOMENDOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
Kolejnym etapem modelu systemu eksploatacji jest rekomendacja
(PN-EN-45001 – reko-mendacja), która po lega na sporządzaniu
eksperckiej opinii przez uprawnione jednostki (np. PNTTE – polskie
naukowo-techniczne towarzy stwo eksploatacyjne) na podstawie
badań

prze-prowadzonych

w

odniesieniu

do

standardów

eksploatacyjnych oraz wzorcowego modelu syste-mu. Rekomendo
wanie systemu eksploatacji w przed siębiorstwach wod-kan może być
udziela-ne tylko wtedy, kiedy kilkakrotne au dy towanie systemu (co
najmniej dwukrotne) nie wykazuje nieprawidłowości lub zauważone
braki są nieznaczne, tzn. Nie ma ją istotnego znaczenia w as-pekcie
techniczno-technologicznym,

ekonomi cznym

i

ekologicznym).

Oznacza to, że au dytowa-nie wykazuje stabilizację funkcjono wania i
nie odbiega wzorcowego modelu eksploatacji. Świadczy to o
prawidło wym przebiegu procesu eksploa ta cji i że wyniki działalności
eksploa-tacyjnej są efektywne.

11

Rekomendowanie systemu eksploatacji poprzedzone jest audytem
rekomen dacyjnym zgodnie z obowiązującymi przepisami, na
podstawie przeprowadzo ne go przewodu rekomendacyjnego systemu
eksploatacji w przedsiębiorstwach wod-kan oraz opracowanej
dokumentacji

reko-mendacyjnej

wydawany

jest

do kument

rekomendacyjny, który jest poświadczeniem wysokie-go poziomu
dzia łal ności

eksploatacyjnej.

Natomiast

w

przypadku

nieprawidłowości

działania

sy stemu

eksploatacji

wod-kan,

rekomendowanie może być udzielone po usunięciu nieprawi-dłowości
i ponownym przeprowadzeniu przewodu rekomendacyjnego.

CERTYFIKOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
Certyfikowanie (np. PN-EN-45013 – ogólne kryteria dotyczące
jednostek cer tyfikujących per-sonel) jest jednym z ważnych
elementów modelu systemu eksploa ta cji i polega na potwier-dzeniu
kompetencji uczestników procesu eks p loata cyjne go (zarządcy,
kierownicy realizatorzy). Stanowi ono gwarancję, iż dzia łalność
eksploatacyjna przedsiębiorstw wod-kan będzie prowa-dzona w spo
sób racjo nal ny i efektywny, a ryzyko i koszty eksploatacyjne będą
sprowadzone do poziomu kontrolowanego i akceptowalnego.
Certyfikowanie jest pewną no wo ścią w dzia łal-ności eksploatacyjnej i
dotychczas w odniesieniu do przedsię biorstw wod-kan nie miało
zasto-sowania.

Przedsiębiorstwa wod-kan prowadzą działalność o charakterze
strategicznym i dlatego ważne jest, aby uczestnicy procesu
eksploatacji (zarządcy, ....) posiada li nie tylko odpowiedni zasób
wiedzy, umiejętności i doświadczenia zawodowe go, ale również
kompetencje podlegające weryfikacji i kontroli przez niezależne
jednostki organizacyjne. Stąd tez proces certyfikacji jest równie
ważny jak proces audytowania i rekomendowania.

12

Wśród kryteriów kompetencji uczestników procesu eksploatacji
rozróżnia się:

•kryteria techniczno-technologiczne – dotyczące wiedzy technicznej
z za kresu realizacji prac eksploatacyjnych – dobór materiałów i
technologii (np. technologii procesów itp.),

•kryteria organizacyjne – dotyczące opracowywania schematów orga
niza cyj nych, regulami-nów świadczenia usług, rejonizacji obszaru
eksploa ta cyjnego, rozmieszczenia jednostek eks-ploatacyjnych,

•kryteria zarządcze – dotyczące planowania, kontrolowania
usprawniania i oceny eksploa-tacji,

•kryteria prawne – dotyczące znajomości aktów prawnych, norm itp.

AKREDYTOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 

Akredytowanie systemu eksploatacji w przedsiębiorstwach wod-

kan jest dzia łaniem, w wyniku którego niezależna jednostka
organizacyjna posiadająca upra w nienia potwierdza kompetencje
techniczne

zarządców

lub

uznaje

formalnie

i

poświadcza

prawidłowość działania systemu zapewniającego jakość świadczo
nych usług. Akredytowanie systemu eksploatacji jest zatem
potwierdzeniem, iż przedsiębiorstwo wod-kan dysponuje zarówno
wiedzą techniczną i doświadcze niem eksploatacyjnym, przy czym
posiada wdrożony wzorcowy system eksploa tacji, pozwalający
poprzez sprawdzone procedury eksploatacyjne na sterowanie
jakością świadczonych usług wod-kan i zapewnienie wymaganego
standardu. Przedsiębiorstwo wod-kan posiadające akredytację, czyli
formalne uznanie kompetencji, ma prawo do audytowania,
rekomendowania i certyfikowania innych przedsiębiorstw nie
mających jeszcze akredytacji.

 

13

Podstawowe kryteria akredytowania wnikające z obowiązujących
aktów prawnych (np. PN-EN 45020:2000 – jednostka akredytująca.
Akredytacja. System akredytacji):

•niezależność i bezstronność jednostki badawczej systemu,

•wysokie kompetencje personelu akredytującego,

•właściwe wzorce odniesienia,

•system jakości umożliwiający sterowanie standardem świadczonych
usług wod-kan.

Postępowanie akredytacyjne prowadzone jest głównie poprzez
audytowanie i kończy się sprawozdaniem, na podstawie którego
przyznawany jest dokument akredytacyjny. Ponowny audyt systemu
eksploatacji

jest

wymagany

w

przypad ku

stwierdzenia

nieprawidłowości.

14