Ogrody zoologiczne i ich

rola we współczesnym

świecie

Opracowały:

Monika Barycka

Monika Janowiak

Ogród zoologiczny (ZOO) to teren

zagospodarowany, zazwyczaj o

charakterze parkowym, z

rozmieszczonymi na nim urządzeniami,

budowlami oraz wybiegami i klatkami, w

których hodowane i wystawiane na

widok publiczny są zwierzęta z różnych

rejonów świata. Zwierzęta żyją w

środowisku utworzonym na

podobieństwo ich naturalnych

warunków.

Trochę o historii…

Ogrody zoologiczne mają długą historię, sięgającą

starożytności. Już 2000 lat p.n.e. znane były w

Chinach, Egipcie i Asyrii, stanowiąc zwykle rozrywkę

i obiekt dumy władców, podobnie zresztą jak w

wiekach średnich i późniejszych. Taki zwierzyniec

miał też w Polsce król Jan III Sobieski. Usytuowany

był w Wilanowie i trzymano w nim wiele gatunków

egzotycznych.

Menażerie czy objazdowe zwierzyńce organizowano też

w celach zarobkowych; zwierzęta wożono i

pokazywano zwykle tak długo, aż padały z

przemęczenia i złych warunków w ciasnych klatkach.

Niegdyś ogrody zoologiczne

traktowano wyłącznie jako

miejsca, w których obejrzeć

można dzikie bestie z

dżungli. Do dziś w

najstarszych ogrodach

zoologicznych istnieją klatki

celowo kiedyś dostosowane

do "drażnienia bestii", co

stanowiło dodatkową

atrakcję. We wrocławskim

ZOO oglądać można XIX-

wieczne klatki dla

niedźwiedzi z

umieszczonymi nad nimi

krużgankami, z których

publiczność

kilkumetrowymi tyczkami

mogła dźgać drapieżniki.

W miarę

postępu

cywilizacji i

wzrostu

zrozumienia dla

idei ochrony

przyrody ogrody

zoologiczne

zaczęły

zmieniać swoje

oblicze. 

Współczesny ogród zoologiczny musi spełniać

równolegle szereg zadań, wiążących się z

hodowlą zwierząt dzikich i nieudomowionych.

Zgodnie z wytycznymi WAZA (Światowego

Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i

Akwariów ) wszystkie nowo powstające

wybiegi zwierząt powinny odtwarzać możliwie

wiernie ich naturalne środowisko.

Główne kierunki działalności
i rozwoju ogrodów
zoologicznych:

1. Hodowla zwierząt dzikich - w tym

szczególnie gatunków ginących i zagrożonych

wyginięciem oraz ich ekspozycja w warunkach

uwzględniających naturalne potrzeby

zwierząt; Ogrody zoologiczne aktywnie

uczestniczą w programach reintrodukcji tj.

wypuszczania na pierwotne stanowiska

występowania zwierząt rzadkich. Obecnie

realizowane są programy reintrodukcji m.in.

dla oryksa szablorogiego, addaksa, rysia

europejskiego, puchacza.

2. Prowadzenie działalności naukowo-

badawczej - wiąże się z nawiązywaniem

kontaktów i współpracą z rozmaitymi

placówkami naukowymi, prowadzeniem prac

naukowych, obserwacji i badań; ogród

zoologiczny stanowi jedyne w swoim rodzaju

niezastąpione zaplecze i bazę dla nauki,

równocześnie sam czerpie korzyści mogąc

prowadzić własne prace naukowe w oparciu

o zaplecza placówek naukowych.

3. Rola dydaktyczno-wychowawcza - ma

na celu informowanie i zarazem

uświadamianie społeczeństwu

zagrożenia dla licznych gatunków

zwierząt, jakie niesie ze sobą postęp

cywilizacji a także roli ogrodów

zoologicznych w ratowaniu i zachowaniu

ginących gatunków; jest to również

praca polegająca m. in. na spotkaniach

ze zwierzętami, organizowanymi dla

dzieci już od wieku przedszkolnego oraz

młodzieży szkół średnich i studentów, w

formie pogadanek, prelekcji lub lekcji

zoologii, prowadzonych w szkołach lub

na terenie zoo.

4. Rekreacja i wypoczynek - to rola ogrodu zoologicznego zyskująca w

obecnych czasach coraz większe znaczenie, jako możliwość jedynego w swoim

rodzaju kontaktu z przyrodą ożywioną, dostępnego dla ogółu społeczeństwa.

Dla budowania sympatii i życzliwości dla zwierząt już od najmłodszych pokoleń

olbrzymią rolę spełniają coraz częściej organizowane na terenie ogrodów

zoologicznych "zoo dla dzieci", umożliwiające głównie dzieciom i młodzieży, a

także osobom dorosłym, bezpośredni kontakt ze zwierzętami udomowionymi.

Główne kierunki działalności
i rozwoju ogrodów
zoologicznych:

Częstymi pacjentami ogrodów są zwierzęta przechwycone z
nielegalnych przemytów, przede wszystkim w przypadkach,

gdzie podczas takich transportów doznają poważnych urazów

ciała i nie tylko. Należy również zwrócić uwagę, iż w takich

przypadkach zwierzę doznaje także urazu psychicznego.

Podczas przejazdu przez granicę zaklejają żółwie w skorupach,

żeby się nie ruszały .

Papugi bardzo często pakuje się do butelek. Są obwiązane

szmatą, by celnicy ich nie usłyszeli.

W Polsce znajdują się następujące ogrody zoologiczne:
•

Ogród Zoobotaniczny

w

Toruniu

- najstarszy w Polsce,

założony w 1797

•

Ogród Zoologiczny

we

Wrocławiu

- założony w 1865

•

Ogród Zoologiczny

w

Poznaniu

•

Stare Zoo

- założony w 1874

•

Nowe Zoo

- założony w 1974

• Ogród Zoologiczny w Zamościu - założony w 1919
• Ogród Zoologiczny w Warszawie - założony w 1926
• Ogród Zoologiczny w Krakowie - założony w 1929
• Ogród Zoologiczny w Opolu - założony w 1930
• Miejski Ogród Zoologiczny w Łodzi - założony w 1938
• Ogród Zoologiczny w Płocku - założony w 1951
• Miejski Ogród Zoologiczny Wybrzeża w Gdańsku -

największy w Polsce, założony w 1954

• Śląski Ogród Zoologiczny w Chorzowie/Katowicach -

założony w 1954

• Ogród Zoologiczny w Braniewie - założony w 1959
• Oceanarium w Gdyni - założone w 1971
• Fokarium w Helu - założone w 1977
• Ogród Fauny Polskiej ZOO w Bydgoszczy - założony w 1978
• Zoo Safari w Świerkocinie k. Gorzowa Wielkopolskiego -

założony w 1996

• Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie - założony w 2004
• Łosiowa Dolina k. Ostrzyc na Kaszubach - założony w 2006
• Ogród Zoologiczny w Nowym Tomyślu- założony w 1974

Ogród zoologiczny w

Poznaniu.

Ogród Zoologiczny w

Poznaniu został oficjalnie

otwarty dla publiczności w

1874 roku.

Poznański ogród składa się z

dwóch ogrodów.

Mniejszy, w centrum miasta,

Stare ZOO - obchodził

ostatnio 130 lat i drugi, Nowe

ZOO (o powierzchni 117 ha)

niedaleko jeziora Malta o

największej powierzchni w

Polsce i drugi pod względem

wielkości w Europie. Zoo w

Poznaniu ma najwięcej w

Polsce programów ochrony

zwierząt koordynowanych

przez Europejską Fundację na

Rzecz Ginących Gatunków

Zwierząt w Amsterdamie

(EEP).

Sitatunga

Poznań słynie m.in. z największej w Europie kolekcji pająków

ptaszników. Również tu znajduje się duża kolekcja ptaków

kurowatych i wspaniale urządzony pawilon zwierząt nocnych,

gdzie żyją m.in. nietoperze wampiry (jedyne w Polsce) i

małpiatki z Wietnamu - lori małe, jedne z nielicznych w Europie.

Stare zoo w centrum może poszczycić się najnowocześniejszą w

Polsce ekspozycją gadów, płazów i ryb raf koralowych. Atrakcją

Nowego Zoo są także zwierzęta rzadko pokazywane w polskich

ogrodach zoologicznych takie jak nosorożec biały czy pantera

śnieżna.

Pantera śnieżna

Irbis, zwany też panterą śnieżną, jak

przystało na władcę krainy śniegu, to

piękny i tajemniczy kot. Jest gatunkiem

zagrożonym, niezwykle rzadko

widywanym przez człowieka.

Jej miękkie, szarawobiałe futro w

ciemnobrązowe cętki stanowi ceniony

łup myśliwych, nawet mimo zakazu

handlu nim w wielu krajach. Jej ciało

porośnięte jest niezwykle długą,

puszystą sierścią. Choć efektowne

umaszczenie znakomicie ją kamufluje -

zwierzę jest nie do odróżnienia od skał,

na których odpoczywa irbis.

To futro jest jednak nie tylko chlubą, ale

i przekleństwem śnieżnej pantery.

Stroje ze skór irbisów były kiedyś

niezwykle cenione w świecie mody.

Choć już od dawna nie są przedmiotem

handlu międzynarodowego, to futra z

irbisów spotkać nadal można w

sklepach Kathmandu, Mongolii, w

Chinach i na Tajwanie.

Trudno dostępny rejon jej przebywania - między wysokością

2000 m n.p.m. a granicą wiecznych śniegów - stwarza

nadzieję na przetrwanie tego gatunku. Ogrody zoologiczne

także włączyły się w akcję ratowania tego gatunku. W 1999

roku w ZOO na świecie znajdowało się ponad 600 irbisów, z

czego w Europie 227 osobników. Na szczęście w ZOO nie ma

większych problemów z rozrodem, co roku odchowuje się

około 20 młodych. To wszystko daje szansę ocalenia tego kota

dla przyszłych pokoleń.

Ogród zoologiczny we Wrocławiu.

Wrocławskie ZOO powstało w czasach, kiedy obszar za dzisiejszym

mostem Zwierzynieckim był pustą i odludną zamiejską okolicą,

porosniętą z rzadka starymi dębami i topolami. Obiekty

przystosowane do potrzeb ogrodu zoologicznego wzniesiono u

schyłku XIX w. Wybudowano wtedy istniejące do dzisiaj:

ptaszarnie, małpiarnie, słoniarnie, i tzw. Dom Przyrody,

przekształcony obecnie w nowoczesne herpetarium i wiwarium

oraz stacje hodowlano-badawczą. Wrocławskie ZOO może

poszczycić się największej w Polsce kolekcji zwierząt. Składa się na

nią obecnie około 4000 osobników, reprezentujących

575 gatunków. W tej kolekcji liczni są przedstawiciele gatunków

nie występujacych już w naturze, bądź tych, którym grozi zagłada.

Około 100 gatunków w warunkach Wrocławskiego ZOO regularnie

się rozmnaża, powiększając liczbę żywych pomników przyrody.

Orangutan

Nazywany niekiedy leśnym

człowiekiem, jest drugą co do

wielkości małpą człekokształtną po

gorylu. Samiec osiąga wzrost do

140 cm, samica do 110. Dorosły

osobnik waży 100-120 kg, samica

40-70 kg.

Środowiskiem naturalnym tego

gatunku małp, prowadzących

głównie nadrzewny tryb życia, są

tropikalne, wilgotne lasy Borneo i

Sumatry.

Orangutany są znakomicie

przystosowane do życia w tym

środowisku: ich pokryte długimi

włosami ręce mają

nieproporcjonalną długość w

stosunku do mocnych i krótkich

nóg, gdy małpa stoi w postawie

wyprostowanej, sięgają bowiem

ziemi. Dzięki temu orangutan,

zwisając na rękach, porusza się po

gałęziach drzew z prędkością kilku

kilometrów na godzinę. Pomaga mu

w tym również i to, że posiada siłę

5-8 mężczyzn.

W naturze orangutan nie ma

wrogów, a właściwie należy

powiedzieć, że jedynym jego

wrogiem jest człowiek. Populację

tych małp na wolności szacuje się

na 1800-2000 szt. W ogrodach

zoologicznych żyje 679 szt. w

większości w nich urodzonych.

Tym bytującym na wolności

zagraża przede wszystkim

prowadzona na szeroką skalę

przemysłowa eksploatacja

tropikalnych lasów, w których

mają one ostoję. Orangutan żyć

bowiem może na wolności tylko w

naturalnej, pierwotnej dżungli.

Pierwsze orangutany trafiły do

europejskich ogrodów

zoologicznych na początku XX w.

Aklimatyzację znosiły dobrze

jedynie zwierzęta młode, osobniki

starsze zwykle bardzo szybko

ginęły.

W tamtych czasach najlepszymi

ośrodkami aklimatyzacji i hodowli

tych małp były ogrody

zoologiczne w Dreźnie i

Rotterdamie. Obecnie żyją i

rozmnażają się one w wielu

innych ośrodkach.

Ogród zoologiczny w

Warszawie.

Warszawski ogród zoologiczny istnieje od 1928 roku. Jego

powierzchnia wynosi 40 ha. Kolekcja zwierząt liczy blisko

2,5 tysiąca osobników - przedstawicieli ok. 400 gatunków.

Jest wsród nich blisko 30 gatunków objętych programem

ochrony gatunków ginących (EEP), takich jak panda

mała, gepard, tygrys syberyjski, koń Przewalskiego, wilk

grzywiasty. Jako jedyny w Polsce posiada antylopy bongo,

mrówkojady, guźce, pudu, sępy królewskie.

Niektóre z niedawno urodzonych zwierząt w

warszawskim ZOO:

Foka szara –
01.03.2008

Tamaryna białoczuba –
12.09.2007

Żubr – 20.09.2007

Bizon – 29.07.2007

Kapucynka czubata –
18.07.2007

Oryks szablorogi –
24.07.2007

Pudu – 13.07.2007

Żyrafa – 23.06.2007

ZOO Dvůr Králové nad Łabą

ZOO Dvůr Králové nad Łabą jest członkiem Czesko-Słowackiego

Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych (UCSZ), utworzonego w

1990 roku przez 15 czeskich i 4 słowackie Ogrody Zoologiczne.

ZOO Dvůr Králové jest sławnym ośrodkiem wspomagającym

reintrodukcję afrykańskiej fauny. Pierwszymi zwierzętami, które

wróciły do swojego naturalnego środowiska życia (do Afryki) były:

bawół afrykański, antylopa końska i antylopa szabloroga.

Największym unikatem jest tu

nosorożec biały. Jedne z niewielu

żyjących osobników tego

nosorożca na świecie znajdują się

w tym ZOO.

Ostatnie 24 okazy tego

podgatunku żyją w naturalnych

warunkach obecnie tylko w

jednym miejscu- w Parku

Narodowym Garamba w Rebublice

Konga, a tylko 10 osobników

przebywa w niewoli, z czego 9

znajduje się w ZOO Dvůr Králové.

Cztery z nich są jedynymi

przedstawicielami tego gatunku

wyhodowanymi w niewoli.

Nosorożce są obecnie najbardziej intensywnie badanym

gatunkiem zwierząt ponieważ ta populacja nosorożca

białego należy do nielicznych na świecie, ZOO bierze

czynny udział w badaniach nad ich genotypem i sposobem

rozmnażania. Badania są realizowane w ramach współpracy

Uniwersytetu Weterynarii w Wiedniu i Centrum Badań nad

zagrożonymi gatunkami zwierząt w San Diego.

W ostatniej dekadzie w ZOO

dokonały się istotne zmiany:

stare obiekty zostały

odrestaurowane, a obsługa

zwiedzających i ich

bezpieczeństwo ulepszone.

Wszystkie drapieżniki i duże

ssaki naczelne zostały

oddzielone od zwiedzających

szkłem. Ogrodzenia i zagrody

zostały zaprojektowane tak,

aby naśladować naturalne

środowisko życia zwierząt.

Stworzono naturalne bariery

między zwiedzającymi i

zwierzętami, które są

bezpieczne i nie przeszkadzają

zwiedzającym w oglądaniu.

ZOO bierze także

udział w programie

ochrony sowy

płomykówki.

Ogród zoologiczny w

Berlinie

Berlińskie zoo ma już 157 lat. Założone w

1844 r. było pierwszym ogrodem

zoologicznym w Niemczech.

Najtragiczniejszym okresem w jego historii

była II wojna światowa - ogród został

zniszczony w 98 proc. Obecnie zajmuje

powierzchnię ponad 33 ha. Mieszka tu 1517

różnych gatunków zwierząt. Najwięcej

ptaków - 510 gatunków. Łącznie w zoo jest

14 188 sztuk zwierząt

.

Osobną częścią berlińskiego zoo jest akwarium,

jedno z największych na świecie. Znajduje się tu

ok. 10 tys. zwierząt - ryb, gadów, płazów i

bezkręgowców. W 86 akwariach (łącznie 11 tys.

litrów) możemy podziwiać kilkaset gatunków ryb.

Wśród nich jedne z najbardziej krwiożerczych -

piranie. Te drapieżniki z Amazonki w ciągu kilku

sekund rozrywają podawaną im martwą mysz. W

Berlińskim Zoo możemy podziwiać m.in.

nietoperze, skoczki pustynne, langusty, sowy,

szympansy, orangutany, gibony, pawiany, goryle.

Ogród zoologiczny w

Wiedniu

Najstarszym ogrodem zoologicznym na

świecie jest Tierpark Schönbrunn w Wiedniu,

który powstał latem 1752 roku za sprawą

Marii Theresii i Franza Stephana von

Lothringen, znanego w historii jako cesarza

Franciszka I.

Początkowo cieszył jedynie cesarskie oczy,

dopiero w 1778 roku udostępniono ogród

"przyzwoicie ubranym osobom" i to jedynie w

niedziele.

To właśnie w tym ogrodzie zoologicznym 14 czerwca

1906 roku przyszedł na świat pierwszy urodzony w

niewoli słoń. Aż do tego momentu zoolodzy byli

przekonani, że słonie nie mogą rozmnażać się w

niewoli. Obecnie wiedeńskie zoo może poszczycić się

wieloma sukcesami hodowlanymi. Potomstwa

doczekały się tygrysy, gepardy, niedźwiedzie polarne,

żyrafy, foki, pingwiny, hipopotamy i wszystkie gatunki

zadomowione w Austrii.

Do dziś najważniejsza maksyma tego zoo brzmi:

"Schönbrunn jest ogrodem zoologicznym przyjaznym

zwierzętom", a zwiedzający mogą osobiście przekonać

sie, że zwierzęta czują się tu naprawdę dobrze.

Ogród zoologiczny w

Australii

Australia Zoo, zwane Domem Łowcy Krokodyli

Zostało założone przez Lynn i Boba Irwinów w 1970.

Australia Zoo należy do najsławniejszych na świecie,

z powodu bogatej kolekcji gadów, pokazów na żywo

z krokodylami oraz realizacji wielu odcinków serialu

dokumentalnego Łowca Krokodyli. Większa część

pozostałych okazów, to gatunki typowo australijskie,

np: koale, wombaty, diabły tasmańskie. Z innych

części świata, m.in. słonie, tygrysy, gepardy, warany

z Komodo. Zmarła 23 czerwca 2006 żółwica z

Galapagos Harriet, była najstarszym żółwiem.

Zoo powiększyło się o 72 akry. Planowane jest 500.

Pojawiła się konieczność małych autobusów Prom

Safari Steve'a. Znajduje się tutaj stadion o

pojemności ok. 5.000 miejsc. Nazywane Animal

Planet Crocoseum, na którym odbywały się pokazy

karmienia krokodyli i innych groźnych zwierząt.

Możliwy udział publiczności przy mniej

niebezpiecznych.

Wybieg dla kangurów, na których można spotkać koale.

Klinika ratunkowa dla zwierząt rannych spoza Zoo.
26 grudnia 2006 otwarto wybieg dla słoni, wciąż

udoskonalany. Budowana jest sztuczna wyspa dla

typowo wyspiarskich zwierząt jak żółwie, lemury.

Planowana jest budowa sekcji dla Azji południowo-

wschodniej (orangutany, warany z Komodo).

Żółwica Harriet

Przyszła na świat w 1830 roku i już Charlesowi Darwinowi

służyła jako obiekt badań nad teorią ewolucji: żółwica Harriet.

To najstarsze zwierzę na świecie zmarło na serce w

australijskim ogrodzie zoologicznym.

Harriet, która dożyła 176 lat, była wielką atrakcją zoo w

australijskim stanie Queensland. Urodziła się na Galapagos

(zwanych też Wyspami Żółwimi). Darwin przywiózł ją stamtąd

do Wielkiej Brytanii, a stamtąd trafiła do Australii.

Gad nosił początkowo męskie imię Harry, ponieważ omyłkowo

wzięto go za samca. Błąd naprawiono po ponad stu latach.

Harriet jest wpisana do księgi rekordów Guinnessa jako

najstarsze zwierzę na świecie, ale kilka miesięcy temu

zakwestionowano to w Indiach. W zoo w Kalkucie zmarł żółw

Adwaitya, który - jak ustalono - dożył aż 256 lat. Świat

dowiedział się o tym jednak dopiero po jego śmierci.

Wydawałoby się, że przeciętny człowiek nie ma wpływu na

polepszenie warunków życia zwierząt. Tymczasem często nie

zdajemy sobie sprawy, że w naszym najbliższym otoczeniu

zwierzęta toczą walkę o przetrwanie i przy naszej niewielkiej

pomocy może ona zakończyć się powodzeniem. Nie zdajemy

sobie sprawy, że drobne z pozoru działania, które jesteśmy w

stanie podjąć, mogą uratować ich życie.

Wobec narastających zagrożeń bytu coraz większej liczby

gatunków zwierząt na świecie ogrody zoologiczne w coraz

większym stopniu pełnią rolę tych jedynych miejsce, gdzie

zagrożone gatunki mogą przetrwać, a nawet skąd można

podjąć niełatwe dzieło ich reintrodukcji.

W naszych czasach codziennie bezpowrotnie giną dwa gatunki

zwierząt, a wśród zagrożonych wyginięciem są m.in. takie

zwierzęta jak tygrys syberyjski i bengalski, panda, gepardy i

wiele, wiele innych.

Jeżeli spotkacie Państwo przy wybiegu w ZOO

znaczek z literkami EEP, oznacza to, że jest to

gatunek objęty specjalnym programem

ochrony.

Trudno podważyć sens istnienia ogrodów zoologicznych w

świetle powyższych zadań, jakie mają one do

zrealizowania. Postęp technik audiowizualnych umożliwia

oglądanie na ekranie telewizora wszystkich niemal

gatunków zwierząt w ich naturalnym środowisku. Nie

można jednak nie doceniać roli dydaktycznej ogrodów

zoologicznych prezentujących żywe okazy, a także

dających swojej publiczności możliwość bezpośredniego
kontaktu ze zwierzętami, jak np. we wspomnianym "zoo

dla dzieci".

Istnienie ogrodów zoologicznych, ale również

różnego rodzaju ośrodków jest bardzo ważne w

obecnych czasach. Dają one szansę zwierzętom,

które odniosły obrażenia w swoim środowisku

naturalnym, także a może nawet przede wszystkim

w wyniku działalności człowieka. W wyniku

rehabilitacji dochodzą do pełni sił i wypuszczane są

ponownie do swojego naturalnego miejsca

egzystencji.

Dla gatunków zagrożonych wyginięciem takie

ośrodki mogą być jedyną szansą na utrzymanie

ciągłości gatunku. Pracownicy starają się o

powiększenie ilości osobników zagrożonego

gatunku.

Dla wielu gatunków jest to

swego rodzaju azyl.

Przykładem może tu być

panda. Zwierzę to jest

obecnie gatunkiem

zagrożonym. Występuje

głównie w ośrodkach, gdzie

dokłada się wszelkich

starań, aby rozmnożyć jak

najwięcej osobników.

Niemal oczywistym jest, że

gdyby wypuściło się je do

środowiska naturalnego,

padłyby ofiarą

kłusowników, właśnie ze

względu na swoje rzadkie

występowanie.

Literatura:

1.

Czasopismo „Przyroda Polska”

2.

www.zoodk.cz

3.

www.wikipedia.org

4.

www.zoo.wroclaw.pl

5.

www.info.wien.at

DZIĘKUJEMY!