Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Collegium Medicum w Bydgoszczy

Pielęgniarstwo II*(z), Rok I, Gr. III

Aksjologia jako jeden z działów etyki

normatywnej pielęgniarstwa zajmuje

się nauką o wartościach moralnych.

Swymi rozważaniami obejmuje także

kwestie wzoru osobowego.

Wzór osobowy w etyce oznacza

konkretną postać, która cechuje się

doskonałością moralną opartą na

określonym systemie normatywnym.

Wzorem osobowym może być zarówno

ktoś żyjący obecnie, jaki i w

przeszłości,

ale także może go stanowić postać

fikcyjna.

Aksjologia postrzega wzór

osobowy jako wzorzec

postępowania, który

kształtuje obraz

pożądanego stanu

zachowań dla człowieka,

określonej kultury,

wspólnoty, grupy społecznej

czy zawodowej.

Św. Wincenty a Paulo (1576-

1660) był zdania, że

osobowość pielęgniarki

powinna się cechować m.in.

sprawiedliwością,

troskliwością, szacunkiem,

współczuciem, łagodnością,

serdecznością,

odpowiedzialnością,

punktualnością, dokładnością i

roztropnością.

F. Nightingale (1820-1910)

opracowując wzór osobowy

pielęgniarki świeckiej

wspomina o takich przymiotach

jak:czystość, schludność,

tolerancja, uczciwość,

prawdomówność, punktualność

i trzeźwość.

Niektórzy autorzy tworząc wzorzec

osobowy pielęgniarki wymieniają

m.in. cechę zwaną spolegliwością

jako tę, która w zasadniczy sposób

może wpływać na wybór zawodu.

Według T. Kotarbińskiego wzorem

ideału osobowości opiekuńczej

jest opiekun spolegliwy jako

najwyższa wartość moralna.

T. Kotarbiński uważał, że ''opiekun

wtedy jest spolegliwy, kiedy

można słusznie zaufać jego

opiece, że nie zawiedzie, że zrobi

wszystko co do niego należy''.

Ponadto filozof twierdził, iż

''nadaje się więc na opiekuna

bodaj najbardziej człowiek

dobry, o dobrym sercu,

wrażliwy na ludzkie potrzeby i

skłonny do pomagania''.

Także I. Wrońska wspomina o

spolegliwości opiekuna, jako

jednej z cech, którą powinna

charakteryzować się

pielęgniarka.

T.Kulczyńska twierdzi, że od pielęgniarki

wymaga się takich cech charakteru, jak

''poważne spojrzenie na życie, stałe zasady

moralne, poczucie odpowiedzialności za

swoje postępowanie.

Pielęgniarka powinna być prawa.

Z prawości wypływa uczciwość, sumienność,

obowiązkowość, punktualność. Ważna jest

również prawdomówność, poczucie

godności osobistej, a także inteligencja,

dobra pamięć, spostrzegawczość, zdolności

organizacyjne, a do tego dobre zdrowie oraz

wytrzymałość na zmęczenie''.

E. Mazurkiewicz określa pracę

pielęgniarek mianem ''trudu

pielęgniarskiego''. Ów trud jednakże

może być nieograniczonym źródłem

możliwości rozwoju osobowości, gdyż

pozwala on na styczność z drugim-

częstokroć ciężko doświadczonym

przez chorobę- człowiekiem.

Poprzez kontakt z ludźmi

niepełnosprawnymi, przewlekle

chorymi, często skazanymi na

bezradność i bierność w pielęgniarce

budzą się takie elementy osobowości

jak: współczucie, wyrozumiałość,

tolerancja, solidarność z ludzkim

cierpieniem czy też kształcenie woli i

charakteru.

Rozwój własnej osobowości

pielęgniarki winien uwzględnić

także przeciwstawianie się

bezosobowemu zwracaniu się do

pacjentów, dehumanizacji

kontaktów międzyludzkich,

unikaniu protekcjonalnego tonu

wobec podopiecznych.

Bezwzględnie należy unikać

mechanicznego wykonywania

czynności i wpadania w rutynę,

gdyż w takich warunkach nie ma

mowy o rozwoju osobowości.

Na przestrzeni lat powstał zatem niemal

idealny wzór osobowy pielęgniarki, który

opierał się na zasadach humanizmu ale też

patriotyzmu( okres I i II wojny światowej).

Było to związane nie tylko z posiadaniem

przez pielęgniarki powyżej wymienionych

cech lecz także koniecznością walki o

niepodległość kraju.

Wzorami godnymi naśladowania były

m.in.:Anna Rydlówna(30.10.

1884

- 06.03.

1969

r). Współzałożycielka Szkoły

Zawodowych Pielęgniarek Pań Ekonomek w

Krakowie

(absolwentka pierwszego kursu

tejże szkoły),

która następnie została nauczycielką a

potem dyrektorką Uniwersyteckiej Szkoły

Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie.

Anna Rydlówna podczas

I wojny światowej

zajmowała się także szkoleniem

pielęgniarek

na potrzeby

wojskowe

.

Była również jedną z współorganizatorek

szpitali

epidemicznych

tzw. Książęco-

Biskupiego Komitetu (KBK), które

powstawały w celu walki z

epidemiami

.

Równie ciekawą i godną naśladowania

postacią była Maria Epstein(02.08.1875-

06.09.1947), która z domu rodzinnego

wyniosła oprócz głębokiej religijności

również patriotyzm. Podczas zawieruchy

wojennej włączyła się szczególnie aktywnie

w udzielanie pomocy ofiarom wojny.

Organizowała krótkie kursy pielęgniarskie,

natomiast od listopada 1914 roku do

stycznia 1915 roku przebywała na froncie z

grupą chirurgiczną profesora UJ

Maksymiliana Rutkowskiego.

Elżbieta Rabowska

(6 VIII 1884 - VII

1969) z kolei jako pielęgniarka

zasłynęła m.in. z tego, że po upadku

Powstania Warszawskiego pracowała w

obozie dla ludności ewakuowanej w

Pruszkowie przemycając

korespondencję i przyczyniając się do

uwolnienia wielu osób poprzez

wpisywanie ich na listę chorych (byli

oni przenoszeni z obozu do szpitala w

Pruszkowie).

Helena Nagórska - (25 VII 1886 –

1974) została odznaczona jako

pierwsza Polka medalem Florence

Nightingale, nie tylko za wzorowe

prowadzenie szkoły pielęgniarskiej, ale

również za pełną poświęcenia pracę

podczas I wojny światowej. W czasie

Powstania Warszawskiego nie ominęły

jej kule-ciężko ranna przez wiele

miesięcy wracała do zdrowia.

Po wojnie pełniła funkcję dyrektorki

szkoły pielęgniarstwa w Zabrzu, a

następnie we Wrocławiu. Po przejściu

na emeryturę przeniosła się do

Krakowa, gdzie nadal pracowała w

zawodzie, będąc dla młodszych

pielęgniarek wzorem pracowitości,

uczciwości i koleżeństwa.

Wśród pielęgniarek, które zasłynęły

tolerancją, bezinteresownością,

altruizmem, ale też bohaterstwem,

heroizmem oraz wysokim poziomem

religijności były również: Z.

Szlenkierówna, H. Chrzanowska, T.

Kulczyńska, J. Suffczyńska, M.

Babicka-Zachertowa.

Ks. Janusz Mariański twierdzi, iż

''praca zawodowa pielęgniarek

powinna być zgodna z normami etyki

zawodowej, zawsze inspirowana

wartościami moralnymi, stanowiącymi

jej solidny fundament, przede

wszystkim godnością człowieka i

wspólnym dobrem. Można założyć, że

w etosie pielęgniarskim ważną rolę

odgrywa religia i wartości z nią

związane, a procesy odłączenia

moralności od religii nie są (jeszcze)

zaawansowane''.

Chociaż coraz częściej mówi się o tzw.

sekularyzacji moralności w środowisku

medycznym czyli odłączeniu

moralności od teologicznego

dziedzictwa kulturowego.

Zgodnie z takim tokiem rozumowania

zadaniem religii byłoby rozwiązywanie

kwestii, które nie poddają się kontroli

ludzkiej, jak doświadczenie cierpienia

i  umierania, czy przezwyciężanie

ograniczoności ludzkiego życia.

Jednakże wg Ks. Mariańskiego, na chwilę

obecną, z badań socjologicznych i sondaży

opinii publicznej jednoznacznie wynika, iż

''znacznie więcej jest takich, którzy

deklarują przynależność do jakiejś religii (w

Polsce najczęściej do katolicyzmu), aniżeli

tych, którzy wierzą w  Boga (zwłaszcza

osobowego), że więcej jest osób uznających

się za religijne niż aprobujących

poszczególne elementy doktryny

chrześcijańskiej''.

Religia człowieka wierzącego ma

ogromne znaczenie to ona nadaje życiu

sens, oraz kształtuje postępowanie i

decyzje moralne. Dla niektórych

wartości duchowe są najważniejsze, dla

nich gotowi są poświęcić swoje życie, a

wszystko po to, aby się im nie

sprzeniewierzyć. To właśnie wiara

określa metody leczenia i

pielęgnowania.

Pacjenci oczekują od pielęgniarek

respektowania swoich poglądów

religijnych, a ich lekceważenie ze

strony personelu pielęgniarskiego

prowadzi do obniżenia satysfakcji z

jakości świadczonej opieki. Poznanie

przez pielęgniarkę przekonań

religijnych na temat zdrowia prowadzi

do postawienia prawidłowej diagnozy

pielęgniarskiej, a dzięki temu do

pogodzenia rozbieżności w poglądach

pacjenta i opiekującej się nim

pielęgniarki.

Przykładem niech będą Świadkowie

Jehowy, którzy bardzo często spotykają

się z niezrozumieniem swoich

oczekiwań związanych z opieką

pielęgniarską. Bardzo ważny jest fakt,

że Świadkowie Jehowy odmawiają

przetaczania krwi i środków

krwiopochodnych. Pielęgniarka

powinna znać religijne uwarunkowania

zachowań zdrowotnych pacjenta, który

jest wyznawcą tej religii.

Jeśli pielęgniarka nie potrafi

zrozumieć pacjenta o odmiennym

wyznaniu i tego, że nie wyraża on

zgody na leczenie krwią, wówczas

powoduje to u niej stres i frustracje,

rodzi się obawa, że odmowa ze strony

pacjenta może skończyć się złym

wynikiem leczenia.

Uświadomiwszy sobie znaczenie i siłę

religijnego zakazu, pielęgniarka

łatwiej dojdzie do przekonania, że

postępując zgodnie z wolą chorego,

zapewnia mu optymalną opiekę. Należy

pamiętać, że zmuszanie dorosłego

człowieka będącego świadkiem Jehowy

do akceptacji leczenia i opieki, która

jest niezgodna z jego przekonaniem

wprawdzie doprowadzi do fizycznego

wyzdrowienia, jednak spowoduje to

złamanie psychiki pacjenta.

Otwarcie granic i wejście Polski i innych

krajów do unii europejskiej spowodowało

migrację ludzi z wielu krajów odmiennych

kulturowo. Ta sytuacja spowodowała, iż od

pielęgniarek wymaga się nowych

umiejętności, a także postrzegania pacjenta

nie tylko przez pryzmat jego problemów

zdrowotnych, ale również potrzeb

duchowych i praktycznych uwarunkowań,

jakie są związane z wyznawaną religią oraz

pochodzeniem etniczno – kulturowym.

K.Wojtyła pisząc o powołaniu nauczyciela

podkreślał, iż u podstaw każdego powołania

leży miłość człowieka, z niej bowiem rodzą

się takie wartości jak: odpowiedzialność,

sprawiedliwość, cierpliwość, ofiarność i

nieszukanie uznania.

Należy zatem, mówiąc o pielęgniarstwie w

aspekcie powołania dostrzegać jego wielką

godność. Bez wątpienia idealnie ową

godność zawodu podkreśla treść

ślubowania składanego przez pielęgniarki i

położne.

Pierwowzorem wszystkich kodeksów

pielęgniarstwa jest przyrzeczenie

nazwane ''Ślubowaniem Florence

Nightingale'', opracowane w roku 1893

przez Lystrę Gretter, która pełniła

funkcję kierowniczki szkoły

pielęgniarskiej w Detroit w Stanach

Zjednoczonych.

Współczesne absolwentki szkół

pielęgniarskich w dniu otrzymania

dyplomu składają zobowiązanie przede

wszystkim wobec własnego sumienia.

''Z głębokim szacunkiem i czcią przyjmuję nadany mi

tytuł pielęgniarki /położnej i uroczyście przyrzekam:

Sprawować profesjonalną opiekę nad życiem i

zdrowiem ludzkim.

Według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać

cierpieniu, zapobiegać chorobom, współuczestniczyć

w procesie terapeutycznym.

Nieść pomoc każdemu człowiekowi bez względu na

rasę, wyznanie religijne, narodowość, poglądy

polityczne, stan majątkowy i inne różnice.

Przyrzeczenie

Pielęgniarek/Położnych

Okazywać pacjentom należny szacunek, nie

nadużywać ich zaufania oraz przestrzegać tajemnicy

zawodowej.

Strzec godności zawodu pielęgniarki/położnej, a do

współpracowników odnosić się z szacunkiem i

życzliwością, nie podważać ich zaufania, postępować

bezstronnie mając na względzie przede wszystkim

dobro pacjenta.

Wdrażać do praktyki nowe zdobycze nauk

medycznych, społecznych i humanistycznych oraz

systematycznie doskonalić swoje umiejętności i

wiedzę dla dobra zawodu.

Rzetelnie wypełniać obowiązki wynikające z pracy w

tym zawodzie''.

Powyższe przyrzeczenie stanowi

zarazem treść Kodeksu etyki

zawodowej polskiej pielęgniarki i

położnej.

Obecnie obowiązujący kodeks został

zatwierdzony podczas II Krajowego

Zjazdu Pielęgniarek i Położnych w

Warszawie w grudniu 1995 roku.

Etyka

( z grec. ethicos- zwyczajny;

ethos-obyczaj,zwyczaj).

Jest to nauka, której problematyka

badawcza dotyczy moralności. Można ją

podzielić na ;

1. Etykę normatywną, która ustala, co jest

moralnie dobre, a co złe.

2.Etykę opisowo-wyjaśniającą,która zajmuje

się analizą, opisem i wyjaśnianiem

moralności w zależności od epoki i

środowiska społecznego.

Wg J. Szczepańskiego '' Etyka zawodowa

jest zespołem norm i dyrektyw,

wynikających z tradycji zawodu, ducha

kultury narodowej, z podstawowych

wskazań etycznych przyjętych w danym

społeczeństwie, a zastosowanych do

wykonywania danego zawodu'' .

Etyka zawodowa pielęgniarstwa opiera się

zatem na etyce ogólnej i nie powinna być z

nią w sprzeczności, chociaż zdarza się, że

dochodzi do nietypowych sytuacji, jak

choćby zadawanie bólu podczas

przywracania zdrowia czy ratowania życia.

Etyka zawodowa pielęgniarstwa posiada

swój własny przedmiot badań. Jest nim:

-moralność zawodu w ujęciu normatywnym

oraz

-moralność pielęgniarek w ujęciu

opisowym.

Zaś w kręgu zainteresowań etyki

normatywnej pielęgniarstwa pozostają:

-relacje pielęgniarka-pacjent,

-relacje pielęgniarka-osoby uczestniczące w

systemie ochrony zdrowia,

-własny rozwój moralny pielęgniarki; etyka

pracy nad sobą.

Zawód pielęgniarki cechuje tzw. podwójna

podmiotowość, gdzie podmiotem jest

zarówno sama pielęgniarka, jak i pacjent,

wobec którego ona-pielęgniarka winna

stosować pełen ''pakiet'' zasad etycznych.

Wśród tych podstawowych zasad znajdują

się:

1. Zasada szacunku dla osoby,

2. Zasada dobroczynności i niekrzywdzenia,

3. Zasada sprawiedliwości i

bezinteresowności,

4. Zasada odpowiedzialności,

5. Zasada poufałości

Prócz podstawowych zasad są też i

uzupełniające. Należą do nich m.in.:

zasada czci dla życia, dobroci,

prawości, sprawiedliwości,

bezinteresowności, uczciwości,

zaufania oraz indywidualnej wolności.

Wszystkie wymienione powyżej zasady

umożliwiają zarówno dokonywanie

osądu moralnego postępowania, jaki i

pozwalają zapewnić dobro i ład

moralny w relacjach pielęgniarka-

pacjent.

I.Wrońska przekonuje, że aby pielęgniarka

mogła wdrażać przedstawione tu

zasady,powinna nieustannie pracować nad

takimi sprawnościami moralnymi, jak:

-odwaga rozumiana jako umiejętność

pokonywania trudności życiowych w zgodzie

z normami moralnymi,

-szczera życzliwość wobec nie tylko

pacjentów, ale wszystkich

współpracowników,

-umiejętność panowania nad emocjami i

złymi skłonnościami,

-spontaniczne okazywanie

zainteresowania,troskliwości.

Proces wdrażania zasad nierozerwalnie

łączy się z podejmowaniem decyzji

etycznych przez pielęgniarkę.

''Decyzja jest rodzajem czynności

intelektualnej, jaką człowiek

podejmuje dla wyboru właściwego w

danej sytuacji celu działania i

sposobów jego realizacji''.

Zwykle wpływ na podjęte decyzje mają:

1. Czynniki merytoryczne dotyczące

stanu zdrowia pacjenta.

2. Czynniki osobowe dotyczące

wyznawanych zasad moralnych.

Holistyczne sprawowanie opieki

polegające na świadomym

podejmowaniu określonych decyzji jest

synonimem świadczenia dobra czyli

profilaktyki, leczenia,pielęgnacji,

przynoszenia ulgi w bólu i cierpieniu.

W swej pracy każda

pielęgniarka/położna nierzadko

napotyka na mniejsze lub większe

problemy. Mogą one być np. natury

praktycznej albo poznawczej, jednak te

najtrudniejsze mają związek z etyką.

Problemy etyczne dotyczyć mogą

najróżniejszych zagadnień i różny

może być też ich stopień złożoności. Te

najbardziej skomplikowane noszą

nazwę dylematów etycznych.

Dylematy etyczne są to sytuacje

wymagające dokonania wyboru

pomiędzy dwoma równie

niezadowalającymi rozwiązaniami,

gdzie podejmując decyzje zgodną z

jedną zasadą naruszamy drugą. Nie ma

tu miejsca na realizację obu wartości

moralnych jednocześnie.

Dylematy etyczne mogą powstawać na

podłożu określonych sytuacji, właściwych

dla:

- specjalności pielęgniarskich –

pielęgniarstwo

kliniczne, pediatryczne, psychiatryczne,

intensywnej terapii, geriatryczne itp.,

- zajmowanego stanowiska w strukturze

organizacyjnej pielęgniarstwa – pielęgniarki

odcinkowej, oddziałowej, przełożonej,

naczelnej,

- atmosfery panującej w określonej

jednostce organizacyjnej służby zdrowia.

Najczęściej spotykane problemy natury

etycznej w lecznictwie stacjonarnym:

- podawanie leków przez pielęgniarkę nie

wpisanych do karty zleceń, tylko zleconych

przez lekarza na tzw. „telefon”,

- wyręczanie lekarzy w podłączaniu krwi i

preparatów krwiopochodnych pacjentom,

-„krycie” koleżanek, które pomyliły dawki,

leki lub pacjenta, któremu miały podać

dany lek,

- niedopełnienie pisania raportów

pielęgniarskich, omijanie pewnych faktów

zgłaszanych wcześniej przez pacjenta,

-„lepsze” traktowanie pacjentów

protegowanych przez lekarzy, profesorów,

- głośne komentowanie prze personel

przypadków chorobowych i zachowań

pacjentów,

- poniżanie, ośmieszanie postępowania

pielęgniarek przez lekarzy, przy pacjentach

podczas wizyty.

Pielęgniarki powinny być świadome, że

oprócz typowych dylematów etycznych

mogą się spotkać też z dylematami

natury biomedycznej tj.;

aborcja, przeszczep narządów ludzkich

czy eutanazja. Nie są to łatwe decyzje

dla lekarzy czy pielęgniarek choćby

dlatego, że dotyczą wartości najwyższej

jaką jest dar życia.....

1. I. Rżewska: Pacjent-Pielęgniarka,

Warszawa1987.

2. I. Wrońska, J. Mariański: Etyka w pracy

pielęgniarskiej, Lublin 2002.

3. T. Kotarbiński: Pisma etyczne, Wrocław

1987.

4. K. Wojtyła: Elementarz etyczny, Lublin

1999.

5. I. Wrońska: Wybrane zagadnienia z etyki

pielęgniarstwa, Warszawa 1991.

Bibliografia:

6. T. Kuczyńska: Etyka Zawodowa

Pielęgniarek,''Pielęgniarka Polska'' 1957, nr 4,5,6,

10.

7. K. Wojtyła: Miłość i odpowiedzialność, Lublin

1982.

8. I. Wrońska: Podstawy etyki pielęgniarstwa,

Warszawa 1993.

9. Internetowe witryny.

10. T. Kotarbiński: Medytacje o życiu godziwym,

Warszawa 1967.

11. K. Wojtyła: O powołaniu nauczyciela i

wychowawcy, ''Wychowawca'' 1995, nr 10, s. 5-6.

Bibliografia:

Dziękujemy za uwagę.

Dziękujemy za uwagę.