KOMUNIKACJA

INTERPERSONA

LNA

KOMUNIKACJA

W MAŁYCH

GRUPACH

POJĘCIE

KOMUNIKACJI



Pojęcie komunikowanie pochodzi z łacińskiego

communico, oznaczającego „czynić wspólnym, coś z

kimś dzielić”, a także „komuś czegoś użyczyć,

udzielić, dopuścić do udziału”.



Polskie określenie komunikacja jest bliskie

znaczeniowo angielskim communication oraz

communicate. Najczęściej komunikowanie się

rozumiemy jako przekazywanie wiadomości

pomiędzy nadawcą, a odbiorcą.

PROCES

KOMUNIKACJI

Do zaistnienia procesu komunikacji konieczne jest
wystąpienie siedem zasadniczych elementów:



źródła – nadawcy komunikatu,



kodowania – przekształcenia w symboliczną postać,



komunikatu – zakodowana wiadomość,



kanał – środek przekazu (komunikacja ustna, pisemna,
wizualna),



dekodowanie – przełożenie komunikatu na zrozumiałą formę,



odbiorca – adresat komunikatu,



sprzężenie zwrotne – informacja zwrotna o zrozumieniu
przekazu.

komunikat

SPRZĘŻENIE

ZWROTNE

komunikat

komunikat

komunikat

KODOWANIE

NADAWCA

KANAŁ

DEKODOWANIE

ODBIORCA



Nadawca to osoba, która formułuje komunikat i ma określony
cel w przekazaniu go innej osobie.



Podczas kodowania nadawca powinien zadbać o to, aby
odbiorca rozumiał znaczenie symboli.



Nadawca

przekazuje

wiadomość

odbiorcy

za

pomocą

określonych środków czy drogi kontaktu (kanału). Decyzja, jaki
sposób komunikacji powinien zostań wybrany uzależniona jest
od cech informacji, ważności, a także łatwości jej zakodowania.



Odbiorca odczytuje znaczenie wiadomości poprzez jej
dekodowanie.



Następnie odbiorca przekazuje nadawcy informację o sposobie
zrozumienia znaczenia wiadomości.



Sprzężenie zwrotne może przyjmować formy zarówno
bezpośrednie – ustne potwierdzenie przyjęcia komunikatu, jak
też pośrednie, wyrażone poprzez działanie czy dokumentację.
Silne sprzężenie zwrotne przyczynia się do skuteczniejszego
komunikowania się.

Proces komunikacji można scharakteryzować za pomocą następujących
pytań:

Kto mówi?

Co mówi?

W jaki sposób?

Z jakim

skutkiem?

Do kogo?

Efektywność komunikacji uzależniona jest od:



podobieństwa umiejętności komunikacyjnych,



postaw, wykształcenia,



doświadczeń społecznych,



kultury uczestników tego procesu.

Im większe różnice w obrębie wymienionych cech
tym większe prawdopodobieństwo niepowodzenia w
komunikacji.

Nieefektywność komunikacji oznacza, że znaczenie
wiadomości, stworzone przez odbiorcę, będzie różnić
się od znaczenia przyjętego przez nadawcę.

Skuteczne komunikowanie się zachodzi, zatem
wówczas, gdy wiadomość zostanie właściwie
zrozumiana.

FORMY

KOMUNIKOWANIA SIĘ

Komunikowanie może odbywać się w różnych formach:



ustnej (rozmowa, wystąpienia publiczne)



pisemnej (listy, komunikaty, ulotki, plakaty)



poprzez znaki i symbole



poprzez gesty i zachowania pozawerbalne
(autoprezentacja)



poprzez dźwięki



organizacje przestrzeni

RODZAJE KOMUNIKACJI

Najczęściej wskazuje się trzy zasadnicze rodzaje
komunikacji:



werbalną



niewerbalną



pisemną

KOMUNIKACJA

WERBALNA

Komunikacja werbalna stanowi najczęstszy sposób
przekazywania znaczenia między ludźmi.
Do popularnych form komunikacji ustnej zaliczymy:



przemówienia,



rozmowy indywidualne czy grupowe,



nieformalne sieci plotek i pogłosek.

Do zasadniczych zalet tego rodzaju komunikacji
należą szybkość i łatwość uzyskania sprzężenia
zwrotnego.
Wadą tej formy jest podatność na zniekształcenia.

Podatność na zniekształcenia komunikatów rośnie przy
większej liczbie osób, które biorą udział w ich
przekazywaniu. Wiąże się to bezpośrednio z różnicami
w interpretacji wiadomości.

Jeśli komunikaty przekazywane są ustnie wzdłuż linii
podporządkowania w organizacji pojawia się znaczne
ryzyko zniekształcania komunikatów.

Dla ilustracji tego rodzaju zakłóceń warto przypomnieć
sobie zabawę w „głuchy telefon”, gdzie pierwotny
komunikat, po przejściu przez kolejne ogniwa łańcucha
ulega znacznej deformacji. Wiadomość na wejściu
często odbiega od komunikatu wyjściowego.

Mówiąc o komunikacji werbalnej warto zwrócić
uwagę na:



wiadomość długa i skomplikowana, powinna być rozbita na
łatwe do zrozumienia części; jeżeli odbiorca otrzymuje
naraz wiele informacji, zapewne nie zdoła sobie z nimi
poradzić



używanie barwnego języka; stosowanie porównań,
metafor, analogii, pytań retorycznych, powtórzeń



aktywne słuchanie (uwag, komentarzy, pytań uczestników)



umiejętne zadawanie pytań, doprecyzowania



należy uwzględnić możliwość zadawania pytań i
przedyskutowania zagadnienia,



pozostawiając na to czas, w przeciwnym razie można się
zbyt późno dowiedzieć, że informacja nie była jasna



używanie form grzecznościowych, tytułów



zapamiętanie imion i nazwisk uczestników



udzielanie jasnych odpowiedzi



nienadużywanie argonu specjalistycznego

i mowy

potocznej (np. powiedzenia gwarowe)

KOMUNIKACJA PISEMNA

Do komunikatów pisemnych zaliczymy formy jak:



notatki



listy



telefaksy



e-maile



komunikatory internetowe



zawiadomienia

i

wszelkie

inne

metody

przekazywania słów czy symboli na piśmie.

Komunikaty pisemne mają tę przewagę nad ustnymi,
że są materialne, sprawdzalne i mogą być
przechowywane przez długi okres czasu. Cechy te
nabierają dużego znaczenia przy złożonych i
obszernych komunikatach. Możliwość ponownego
przypomnienia treści rozbudowanego komunikatu w
niezmienionej formie jest w wielu sytuacjach
niezwykle przydatne.

Zwykle tworząc komunikat pisemny poświęcamy mu
więcej uwagi, przez co jest bardziej logiczny i
precyzyjny od wypowiedzi ustnej. Wymaga to jednak
więcej czasu, przez co forma ta jest mniej przydatna,
gdy chcemy szybko przekazać komunikat.

Półgodzinna wypowiedź może zawierać więcej
informacji niż komunikat pisemny, na którego
przygotowanie poświęciliśmy te same pół godziny.

Dodatkową przeszkodą jest utrudnione sprzężenie
zwrotne, a często jego brak. Komunikaty pisemne
nie mają wbudowanego mechanizmu sprzężenia
zwrotnego, stąd często nie mamy pewności, że
wiadomość dotarła do odbiorcy oraz, że została
właściwie zinterpretowana.

KOMUNIKACJA USTNA I PISEMNA

Forma

Zalety

Wady

Ustna

• Sprzyja zwrotnej

reakcji i wymianie

poglądów

• Łatwa w użyciu

• Może być

niedokładna

• Nie zostawia

trwałego zapisu

Pisemna

• Przeważnie jest

dokładniejsza

• Zostawia zapis

• Nie sprzyja zwrotnej

reakcji i wymianie

poglądów

• Trudniejsza i

bardziej czasochłonna

Zadanie dla studenta: Dopasuj zalety i wady komunikacji
ustnej i pisemnej.

KOMUNIKACJA

NIEWERBALNA

Komunikacji werbalnej zwykle towarzyszy forma
niewerbalna, na jaką składać się takie akty jak:



gestykulacja



wyraz mimiczny twarzy



dotyk i kontakt fizyczny



wygląd fizyczny



dźwięki paralingwistyczne – takie, jak westchnienia,
pomruki, płacz itp.



spojrzenia – kontakt wzrokowy



dystans fizyczny między rozmówcami



pozycja ciała – tu najważniejsze są: poziom napięcia
bądź rozluźnienia i otwartość bądź zamknięcie

Naukowcy nie są w pełni zgodni co do funkcji, jakie
pełni komunikacja niewerbalna i w jaki sposób
należy

dokonać

ich

klasyfikacji.

Najczęściej

przyjmuje się, że komunikacja niewerbalna oparta
jest na systemie znaków „nieostrych”, o mniej
wyraźnie

wyodrębnionych

jednostkach

niż

komunikacja werbalna.

Warto zwrócić uwagę na klasyfikację funkcji
komunikacji

niewerbalnej

-

wskazano

pięć

zasadniczych funkcji pełnionych przez ten rodzaj
komunikacji

–

emblematów,

ilustratorów,

regulatorów konwersacyjnych i adaptatorów.

1. EMBLEMATY

Warto przypatrzyć się takim zachowaniom, jak
pokazanie komuś języka, puszczenie oka czy
utworzenie z palców uniesionej ręki litery V.
Zachowania te mają dla nas dość jednoznaczne
znaczenie

–

pokazanie

języka

to

oznaka

lekceważenia, puszczenie oka mówi o sympatii, a
litera V sygnalizuje wolę zwycięstwa.

Wszystkie gesty i inne akty niewerbalne, które są
łatwo przekładalne na słowa i odczytywane przez
konwencjonalne kody kulturowe, mogą pełnić
funkcje emblematów.

W sytuacji gry zachowania niewerbalne stanowią
komentarz do wypowiadanych słów, są formą
wizualizacji rzeczy, o których się mówi pełnią funkcję
ilustratorów. Możemy gestem podkreślać wielkość
opisywanego przedmiotu bądź umieszczać coś w
przeszłości pokazując za siebie. Określone gesty
pomagają nam ubarwić opowieść i dodać jej
dynamiki.

Znaczna liczba ilustratorów odnosi się do pojęć
symbolicznych. Zamknięte ruchy, chowanie dłoni,
zaciskanie pięści towarzyszy zwykle negatywnym
emocjom czy niepewności. Do tej kategorii
zaliczymy

również

ilustratory

semantyczne,

wskazujące, o jaką rzecz chodzi. Pokazanie palcem,
o który przedmiot nam chodzi będzie przydatne, jeśli
z tekstu trudno to wywnioskować.

2. ILUSTRATORY

Wszelkie zachowania, które pokazują przeżywane
stany emocjonalne to wskaźniki emocji. Najmocniej
emocje wyrażane są za pomocą układu mimicznego.
Wyraz mimiczny jest łącznikiem ze stanem
psychicznym drugiego człowieka, rozpoznawalnym
intuicyjnie i całościowo.

Do innych sposobów okazania uczuć zaliczyć
możemy zmianę intonacji, zabarwienie skóry,
gestykulację

czy

nawiązywanie

kontaktu

dotykowego. Nie sposób wymienić całej gamy
środków

pomocnych

w

okazywaniu

stanów

emocjonalnych, ponieważ gama ta jest praktycznie
nieograniczona.

3. WSKAŹNIKI EMOCJI

Pewne formy zachowania pomagają w organizowaniu aktywności
konwersacyjnej poprzez utrzymywanie i modyfikację sposobu
mówienia i słuchania.

Można wskazać cztery odmienne sytuacje

:



Osoba mówiąca zamierza skończyć i oddać głos słuchaczowi

. W

takich okolicznościach można zauważyć, że mówca zmienia
intonację na pytającą, obniża siłę głosu czy nawiązuje kontakt
wzrokowy z osobą słuchającą.



Mówca pragnie kontynuować wypowiedź brew słuchaczowi, który
sygnalizuje chęć mówienia

. W takiej sytuacji możemy spotkać się z

podniesieniem siły głosu, unikaniem robienia przerw w mówieniu,
wzrostem napięcia w pozycji ciała, unikaniem kontaktu wzrokowego.



Osoba słuchająca zdecydowanie chce zabrać głos

. Zachowania

typowe w takiej sytuacji to: podniesienie ręki do góry,
przyspieszenie oddechu bądź przyjęcie rytmu oddechu mówcy,
pospieszne potakiwanie, zwiększenie napięcia w pozycji ciała.



Słuchacz odmawia zabrania głosu, mimo iż proces konwersacji tego
wymaga

. Słuchacz najczęściej wykonuje takie czynności, jak:

przyjęcie rozluźnionej pozycji ciała, utrzymanie bezruchu i ciszy,
spojrzenia unikające kontaktu wzrokowego z mówcą, aprobujące
potakiwanie głową.

4. REGULATORY KONWERSACYJNE

Adaptatory stosowane są w celu osiągnięcia
najbardziej dogodnej pozycji do rozmowy. Składają
się na nią odpowiednia pozycja ciała, pożądany kąt
patrzenia itp. Do adaptatorów zaliczymy, więc
wszelkie poprawiania się na krześle, przestępowanie
z nogi na nogę, zmienianie pozycji ułożenia rąk czy
prostowanie się przed zabraniem głosu.

Określona sytuacja konwersacyjna tworzona jest
przez normy społeczne czy wzajemne motywacje i
wymaga

od

uczestników

dostosowania

się.

Najczęściej spotyka się autoadaptatory, których
funkcją jest doprowadzenie do uregulowania
własnego napięcia. Do tej kategorii możemy zaliczyć
wszelkie formy dotykania siebie, takie jak dotykanie
włosów,

twarzy

czy

ramion.

Takie

sygnały

mikropobudzenia

mogą

być

wykonywane

świadomie, jednak zazwyczaj są nieświadome.

5. ADAPTATORY

Warto poświęcić również uwagę spojrzeniom i
kontaktowi wzrokowemu. Można wskazać wiele
odcieni znaczeniowych zawartych w spojrzeniu.
Spotykamy się ze spojrzeniem obojętnym, ciepłym,
troskliwym czy lekceważącym. Zazwyczaj trafnie
odczytujemy charakter spojrzeń, należy jednak
zaznaczyć, że zazwyczaj interpretuje się nie tylko
oczy, lecz szereg informacji zawartych w innych
zachowaniach

niewerbalnych

i

kontekście

sytuacyjnym.

Wrażenie końcowe jest efektem odbioru wszystkich
elementów interpretowanych łącznie. Około połowę
czasu trwania rozmowy utrzymywany jest kontakt
wzrokowy między rozmówcami. Częściej słuchacz
patrzy na mówcę, aby potwierdzić przez to swoją
aktywność psychiczną. Kontakt wzrokowy pełni takie
funkcje, jak regulowanie przebiegu komunikacji,
organizowane sprzężenia zwrotnego i definiowanie
relacji interpersonalnej.

ZACHOWANIA

ASERTYWNE

Umiejętnością, która w znacznym stopniu ułatwia
radzenie sobie w sytuacjach konfliktowych jest
stosowanie

zasad

asertywności.

Zachowanie

asertywne to umiejętność, dzięki której ludzie
otwarcie wyrażają swoje myśli, preferencje, uczucia,
przekonania, poglądy, wartości, bez odczuwania
wewnętrznego dyskomfortu i nie lekceważąc
rozmówców.

W sytuacjach konfliktowych, umiejętności asertywne
pozwalają osiągnąć kompromis, bez poświęcania
własnej godności i rezygnacji z uznanych wartości.
Ludzie asertywni potrafią powiedzieć „nie” bez
wyrzutów sumienia, złości czy lęku.

Agresja

Uległość

Pasywność

Typy

zachowa

ń

Asertywno

ść

Sygnały asertywności:



deklaracje odpowiedzialności



klarowne, krótkie oświadczenia



otwartość i szczerość



pytania wprost



oddzielanie faktów od subiektywnych opinii



konstruktywna krytyka

Osoba

asertywna

wyraża

swoje

uczucia,

wykazuje

zainteresowanie innymi, patrzy prosto w oczy i okazuje
szacunek. Częściej zadaje pytania i formułuje zdania typu: „ja
myślę”, „czuję”, „co sądzisz”. Asertywność nie jest jednak
cechą wrodzoną, a raczej rezultatem doświadczeń.
U poszczególnych ludzi jest czymś zmiennym i zależy od
sytuacji, przez co w stosunkach z jednymi potrafimy
zachować się asertywnie, z innymi z kolei paraliżuje nas
strach przed byciem sobą. Jest to jedna z cech wpływających
na nasze stosunki z innymi i sukces w komunikowaniu się.

GRUPA SPOŁECZNA

„Od narodzin do śmierci małe
grupy są wplecione w tkankę
naszego życia.”

Lawrence Frey

Grupa społeczna istnieje tylko dlatego,

że jej członkowie uważają ją za istniejącą

w oddzielnym od reszty świecie.

W procesie socjalizacji istotne znaczenie ma
przynależność jednostki do grup społecznych i
wywierany na nią ich wpływ. Grupę uważa się za
podstawową formę życia zbiorowego, kształtującą
społeczne cechy jednostki. Wynika to przede
wszystkim z charakteru stosunków społecznych
występujących w grupie.

Zespół ludzi, których łączą stosunki społeczne
jakiegoś określonego rodzaju, jakaś odpowiednio
doniosła więź społeczna, nazywany jest grupą
społeczną.

Grupy małe liczą zazwyczaj do kilkunastu członków,
co w decydującej mierze wpływa na kształtowanie
się ich cech mających szczególne znaczenie dla
oddziaływań wychowawczych. Zachodzą w nich
styczności bezpośrednie, osobiste.

Stosunki w tych grupach, regulowane przez
instytucje nieformalne, mają charakter przyjacielski.
Wzajemna bliskość i znajomość członków sprzyjają
osiągnięciu przez nich pełnej identyfikacji z grupą.

Kryteria definiujące małą grupę:



Składa się z trzech lub więcej osób – pojawia się możliwość
rządów większości, opinii mniejszości koalicji i głosowania.



Postrzeganie siebie jako członków grupy – ludzie muszą
zdawać sobie sprawę, że są członkami grupy i za takich się
uważają



Konieczna jest komunikacja – jako proces zarządzania
komunikatami i ich znaczeniami w sposób, który buduje
społeczność. Grupa musi się ze sobą komunikować.



Wzajemne zależności – czyli stan, w którym elementy są ze
sobą powiązane i wzajemnie na siebie wpływają.
Współzależności mogą występować w trzech aspektach:



współzależności celu – polegają na posiadaniu wspólnych celów,
uznawanych przez wszystkich członków



współzależności zachowań – pojawiają się, gdy komunikaty
jednostki wpływają na grupę i jednocześnie są zależne od
komunikatów wysyłanych przez innych członków grupy



współzależności kontekstu – występują, gdy środowisko w którym
funkcjonuje grupa, wpływa na jej działanie, a ona z kolei wpływa
zwrotnie na środowisko

Założenia komunikacji w małej grupie:



Grupy są najbardziej wydajne wtedy, gdy role i zadania
członków grupy są jasno zdefiniowane



Podejmowanie decyzji to jedyny rodzaj pracy jaką
wykonują małe grupy



W małych grupach powinno się wspierać pojawienie się
niezgodnych ze sobą opinii – małe grupy mogą tworzyć
podstawy dla większej kreatywności i wspierać ludzi o
działaniach przekraczających ich indywidualne
możliwości.



Przywództwo w małych grupach powinno być
scentralizowane i pozostawać w rękach jednej lub dwóch
osób



Grupy wydajne to grupy bardzo spójne



Dobrzy członkowie grupy powinni podporządkować się
życzeniom grupy, nawet jeśli pozostają one w sprzeczności
z ich osobistym kodeksem etycznym



Aby podjąć decyzję grupową, grupa musi najpierw
zdefiniować problem, następnie stworzyć kryteria wyboru
spośród proponowanych rozwiązań problemu, ocenić
możliwe rozwiązania, a w końcu wybrać rozwiązanie

Dlaczego komunikacja w małej grupie jest
istotna?



Uczestniczymy i komunikujemy się w wielu małych
grupach – w naszym życiu, grupy bądź zespoły odgrywają
coraz większą rolę, uczestniczymy w nich w życiu
prywatnym jak i w pracy, dlatego uczenie się umiejętności
w komunikowania w małych grupach może przyczyniać się
do naszego rozwoju zawodowego i osobistego.



Małe grupy mogą zwiększać poziom kreatywności i
osiągnięć – wiąże się to ze zjawiskiem facylitacji
społecznej, czyli wysiłku wkładanego w wykonanie zadania
w obecności innych osób. Grupa motywująco wpływa na
swoich członków.



Małe grupy mogą mieć negatywny wpływ na ludzi – w
skrajnych przypadkach ludzie pod naciskiem grupy mogą
utracać swoją indywidualność i poddawać się dyktatowi
grupy. Występuje tutaj zjawisko konformizmu.