Prawo cywilne

ZOBOWIĄZANIA

dr hab. Paweł Podrecki

Prawo cywilne



GŁÓWNE ZAGADNIENIA



Pojęcie zobowiązania



Dług i odpowiedzialność



Świadczenie i jego rodzaje



Ochrona wierzyciela w razie
niewypłacalności dłużnika

•

Prawo cywilne

•



PODZIAŁ PRAWA ZOBOWIĄZAŃ



Część ogólna (art. 353-534 k.c.) - Ogólne regulacje,
które mają zastosowanie jednocześnie do wielu typów
zobowiązań, w kodeksie i pozakodeksowych aktach
prawnych



zobowiązania umowne



zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia



zobowiązania z czynów niedozwolonych



Część szczegółowa (art. 535-921

16

k.c.) – reguluje

poszczególne typy stosunków obligacyjnych, wyróżnianych
z uwagi na ich przedmiot.

Prawo cywilne



ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ



Zdarzenia cywilnoprawne



czynności prawne



umowy



czynności jednostronne - przyrzeczenie publiczne



norma prawna łączy skutek w postaci powstania
stosunku obligacyjnego



czyn niedozwolony (art. 415 i n. k.c.); bezpodstawne
wzbogacenie; (art. 405 i n. k.c.); prowadzenie cudzych
spraw bez zlecenia (art. 752 i n. k.c.)



akty administracyjne (decyzja ustalająca odszkodowanie
za wywłaszczoną nieruchomość)



orzeczenia sądowe (wyrok rozwiązujący spółkę)

Prawo cywilne



POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA



Art. 353 § 1 k.c Zobowiązanie polega na
tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika
świadczenia,

a

dłużnik

powinien

świadczenie spełnić.



stosunek prawny między

wierzycielem

a

dłużnikiem



treścią tego stosunku są uprawnienia wierzyciela i
skorelowane z nimi obowiązki dłużnika



Wierzyciel ma możliwość żądania od dłużnika

świadczenia



Wierzyciel i dłużnik tworzą dwie strony zobowiązania,
uprawnioną i zobowiązaną (po każdej stronie może
wystąpić więcej niż jedna osoba) (np. umowa spółki; art.
860 k.c.)

Prawo cywilne



POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA

•

WIERZYTELNOŚĆ

--------------------------------------

DŁUG

•

wierzyciel

dłużnik

•

•

<< ŚWIADCZENIE >>

•

•

Prawo cywilne



CECHY ZOBOWIĄZAŃ



względny charakter stosunku cywilnoprawnego



Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym



Uprawniona osoba dysponuje prawami skutecznymi
wyłącznie wobec innej indywidualnie określonej osoby



Ochrona wierzytelności inter partes



Inna (słabsza) ochrona niż praw rzeczowych praw
bezwzględnych, skutecznych erga omnes



Wierzytelności prowadzą do powstania roszczeń

Prawo cywilne



CECHY ZOBOWIĄZAŃ



Wzmocnienie ochrony i rozszerzenie skuteczności
wierzytelności



Art. 527 k.c. – ochrona wierzyciela w razie
niewypłacalności dłużnika -uzyskanie przez wierzytelność
skuteczności w stosunku do osoby trzeciej



art. 59 k.c. – względna nieskuteczność czynności prawnej -
ius ad rem



zobowiązania realne – wyznaczenie osoby dłużnika przez
wskazanie sytuacji prawnej osoby wobec danej rzeczy (np.
wpisane prawa najmu, dzierżawy; pierwokupu, dożywocia
są

skuteczne

przeciwko

każdemu

właścicielowi

nieruchomości



ochrona

wierzyciela

na

podstawie

czynów

niedozwolonych



art. 690 i 910 § 1 k.c. pewne uprawnienia wierzycieli
uzyskują skuteczność erga omnes (ochrona prawa do
używania lokalu; prawo dożywocia obciąża nieruchomość)

Prawo cywilne



ODPOWIEDZIALNOŚĆ



możliwość zastosowania sankcji wobec podmiotu
zobowiązanego,

w

postaci

przymusowego

zaspokojenia wierzyciela



ochrona interesu wierzyciela na wypadek, gdyby dłużnik nie
spełnił

swoich

obowiązków

określonych

treścią

zobowiązania



odpowiedzialność osobista -

egzekucja skierowana

do majątku dłużnika



egzekucja niespełnionego świadczenia



wykonanie świadczenia zastępczego (odszkodowanie)



odpowiedzialność rzeczowa

–zaspokojenie z wartości

jaką jest oznaczona indywidulanie rzecz - uprawnienie
ma charakter bezwzględny - (np. obciążenie rzeczy
hipoteką, zastawem) –

Prawo cywilne



OGRANICZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI



ograniczona odpowiedzialność pro viribus patrimonii



dłużnik może odpowiadać całym swoim majątkiem, ale
wyłącznie do pewnej wartości



wyłącznie w tych granicach wierzyciel może uzyskać
zaspokojenie swojej wierzytelności (por. art. 55

4

, 1031 § 2

k.c.)



ograniczona

odpowiedzialność

cum

viribus

patrimonii



dłużnik będzie odpowiadać tylko wyodrębnioną częścią
swojego majątku.



wyłącznie z tych przedmiotów majątkowych wierzyciel
będzie mógł uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności
(por. art. 1030 k.c., art. 41 k.r.o.)



zobowiązania niezupełne (naturalne) - obowiązek
świadczenia bez odpowiedzialności (art. 117 § 2, art. 411
pkt 3 k.c.; art. 413 k.c.)

Prawo cywilne



POJĘCIE ŚWIADCZENIA



Art. 353 § 2 k.c. - świadczenie dłużnika
może polegać na działaniu lub zaniechaniu



zachowanie

się

dłużnika

zgodnie

z

treścią

zobowiązania



Np. przeniesienie własności rzeczy, wykonanie usługi



Np.

niepodejmowanie

działalności

konkurencyjnej;

powstrzymanie się od zabudowy nieruchomości



świadczenie powinno być możliwe do spełnienia



Uprzednia (pierwotna) niemożliwość świadczenia jest
związana z brakiem skutku obligacyjnego - impossibilium
nulla obligatio (art. 387 § 1 k.c.)

Prawo cywilne



RODZAJE ŚWIADCZEŃ



Świadczenie główne



Świadczenia uboczne



Odsetki (art.359 par.1 k.c.)



Przedstawienie spisu masy majątkowej albo zbioru rzeczy
(art.459 par.1)



Złożenie rachunku z zarządu (art.460 par.1 k.c.)



Danie zabezpieczenia (art.269 i 364 par.1 k.c.)



Świadczenie niepodzielne – nie można wykonać go
częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości
(art.379 par.2 k.c.)



Świadczenie podzielne – dopuszczalność spełnienia
części świadczenia

Prawo cywilne



RODZAJE ŚWIADCZEŃ



świadczenia

oznaczone

indywidualnie

poprzez

wskazanie jednostkowych cech (in specie)



świadczenia oznaczone rodzajowo poprzez określeni
cech gatunkowych - wspólnych dla całego rodzaju (in
genere)



świadczenia rezultatu - obejmuje osiągnięcie z góry
określonego wyniku (celu, efektu); np. wybudowanie
obiektu



świadczenia

starannego

działania

–

działania/świadczenie nie obejmuje zrealizowania celu –
dłużnika nie odpowiada za skutek postępowania

Prawo cywilne



RODZAJE ŚWIADCZEŃ



świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe



świadczenie jednorazowe na dłużniku ciąży jednokrotny
obowiązek (np. wydanie rzeczy; wybudowanie obiektu)



świadczenie okresowe określone zachowania, mają
następować cyklicznie, w czasie z góry oznaczonym (np.
renta, czynsz, odsetki)



świadczenie ciągłe (trwałe) - polega na pewnym stałym
zachowaniu

dłużnika

w

czasie

trwania

stosunku

obligacyjnego. Stałość zachowania oznacza niemożliwość
wyodrębnienia powtarzających się czynności dłużnika
(zlecenie, przechowanie).



Art. 365

1

k.c Zobowiązanie bezterminowe o charakterze

ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub
wierzyciela

z

zachowaniem

terminów

umownych,

ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich
terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu

Prawo cywilne



RODZAJE ŚWIADCZEŃ



Świadczenia wzajemne



świadczenie jednej strony ma być odpowiednikiem
świadczenia drugiej)

•

(umowa sprzedaży, umowa najmu)



Art. 354. § 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie
zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi
społeczno-gospodarczemu

oraz

zasadom

współżycia

społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone
zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom



§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy
wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

Prawo cywilne



RODZAJE ŚWIADCZEŃ



Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym



Art. 365 § 1 k.c



Dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie
zobowiązania może nastąpić przez spełnienie
jednego

z

kilku

świadczeń

(zobowiązanie

przemienne)



wybór świadczenia należy do dłużnika



chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności
wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub
osoba trzecia

Prawo cywilne



RODZAJE ŚWIADCZEŃ



Umową wzajemną z zastrzeżonym

świadczeniem

przemiennym

pracownika jest umowa polegająca na

tym, że:

•

odpowiednikiem świadczenia pracodawcy w postaci
pokrycia kosztów aplikacji radcowskiej oraz zapewnienia
płatnego urlopu szkoleniowego jest

A.

zobowiązanie się pracownika do przepracowania u
tego pracodawcy określonego okresu lub

B.

świadczenie pieniężne w wysokości wielokrotności
miesięcznego wynagrodzenia za pracę, które
pracownik zobowiązuje się spełnić w razie wcześniejszego
wypowiedzenia przez siebie umowy o pracę albo
rozwiązania umowy z przyczyn leżących po jego stronie.



Wyrok SN z 28 lipca 1999 r. (I PKN 180/99, Mon. Praw. 2000,
nr 12, s. 785)

Prawo cywilne



RODZAJE ŚWIADCZEŃ



Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym



Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia
drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest
dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie
świadczenia. (Art. 365 § 2 k.c.)



Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru
tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w
tym celu odpowiedni termin



Po

bezskutecznym

upływie

wyznaczonego

terminu

uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na
stronę drugą (Art. 365 § 2 § 3 k.c.)

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Stan faktyczny

o

Inwestor przekazał przedsiębiorcy 1 mln zł i zlecił
nabycie nieruchomości;

o

Przedsiębiorca nie wywiązał się ze swojego
obowiązku - nie zakupił nieruchomości – nie zwrócił
również kwoty 1 mln;

o

Inwestor domaga się zwrotu kwoty 1 mln wraz z
odsetkami;

o

Przedsiębiorca odmawia i twierdzi, że nie ma
środków na zaspokojenie inwestora, wystawia jednak
weksel na okaziciela na kwotę 1 mln zł i przekazuje
inwestorowi;

o

Przedsiębiorca sprzedaje również w tym czasie swoje
udziały w nieruchomości położonej w bardzo
atrakcyjnej lokalizacji oraz daruje swojemu ojcu
działkę budowlaną;

o

Inwestor wnosi o zapłatę kwoty 1 mln zł na
podstawie weksla - wygrywa sprawę ale egzekucja z
majątku przedsiębiorcy okazuje się bezskuteczna.

o

Czy i jak inwestor może odzyskać swoje pieniądze ?

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Art. 527-534 k.c. - skarga pauliańska albo roszczenie
pauliańskie

•

Prawo rzymskie - actio Pauliana



zasada odpowiedzialności osobistej - dłużnik
odpowiada za zobowiązanie zasadniczo całym swoim
majątkiem - zarówno obecnym, jak i przyszłym



zaciągnięcie zobowiązania nie wpływa na swobodę dłużnika
w dysponowaniu swoim majątkiem



dłużnik może nadal rozporządzać swoimi prawami
majątkowymi i zaciągać nowe zobowiązania



majątek dłużnika może jednak zostać doprowadzony do
stanu uniemożliwiającego lub zagrażającego zaspokojeniu
wierzyciela, który w związku z tym ponosi ryzyko
niewypłacalności dłużnika

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Celem instytucji skargi pauliańskiej jest ochrona
interesów

wierzyciela

na

wypadek

nielojalnego

(nieuczciwego)

postępowania

dłużnika,

który

z

pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników
swego majątku na rzecz osób trzecich lub majątek ten
obciąża, zaciągając kolejne zobowiązania (M. Pyziak-
Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1226 i n.).



Dłużnik stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności



Konstrukcja ochrony pauliańskiej oparta jest na
instytucji względnej bezskuteczności czynności prawnej
dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela
(wyrok SN z 5 czerwca 2002 r., II CKN 1336/00, LEX nr
55083).

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Wierzyciela zaskarża czynność prawną dłużnika celem
uznania jej za bezskuteczną względem niego



W razie uwzględnienia tego żądania przez sąd wierzyciel
może dochodzić zaspokojenia od osoby trzeciej



Bezskuteczność względna czynności prawnej (umowy)
powstaje wskutek złożenia stosownego oświadczenia woli
przez osobę uprawnioną

•

Wierzyciel

-------------------------------------------------------------

Dłużnik

•

bezskuteczność czynności
dłużnika

|

•

|

•

===================>>

Osoba trzecia

•

zaskarżenie

(zaspokojenie od os.III)

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Art. 531. § 1. Uznanie za bezskuteczną czynności
prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem
wierzycieli następuje w drodze powództwa lub
zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej
czynności uzyskała korzyść majątkową.

•

Wierzyciel

-------------------------------------------------------------

Dłużnik

•

(wyzbywa się majątku)

•

|

•

powództwo sądowe lub zarzut

|

•

===============>>

(środek obrony)

Osoba trzecia

•

(zaskarżenie)

(uzyskuje

korzyść majątkowa)

•
•

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Podobne konstrukcje do skargi pauliańskiej



Art. 59 k.c. zapewnienie wierzycielowi efektywnego
zaspokojenia

jego

roszczenia

przez

zastosowanie

konstrukcji ius ad rem



art. 916 k.c. postać skargi pauliańskiej, służącą ochronie
wierzyciela alimentacyjnego w razie zawarcia przez
dłużnika umowy dożywocia



art. 1024 k.c. przewidujący możliwość zaskarżenia
odrzucenia

spadku

dokonanego

z

pokrzywdzeniem

wierzycieli.

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Przesłanki ochrony pauliańskiej:

1.

istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w
postaci wierzytelności;

2.

dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą
trzecią;

3.

pokrzywdzenie

wierzyciela

wskutek

czynności

prawnej dokonanej przez dłużnika;

4.

dokonanie

przez

dłużnika

czynności

ze

świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;

5.

uzyskanie

wskutek

tej

czynności

korzyści

majątkowej przez osobę trzecią;

6.

działanie osoby trzeciej w złej wierze

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w
postaci wierzytelności



Ochrona wyłącznie

wierzytelności pieniężnych i

zaskarżalnych



Przez

wierzytelności

pieniężne

należy

rozumieć

wierzytelności, które od początku opiewały na świadczenie
pieniężne, ale także wierzytelności o wartości pieniężnej



Zaskarżalność - uznanie czynności krzywdzącej wierzyciela
za bezskuteczną poprzez wydanie orzeczenia sądowego (z
ochrony pauliańskiej nie korzystają wierzytelności z
zobowiązań naturalnych)



Skonkretyzowanie

wierzytelności

–

funkcja

zapobiegania

niewykonaniu

zobowiązania.

Możliwość

zaskarżenia przed powstaniem chronionej wierzytelności -
wyrok z 29 czerwca 2004 r. (II CK 367/03, LEX nr 174173)

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą
trzecią



czynność prawna dłużnika, dokonana przez niego albo w
jego imieniu (pełnomocnik lub prokurent) z osobą trzecią



czynności prawne - wierzytelności cywilnoprawne



Np.umowa majątkowa małżeńska; umowa o podział
majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności
majątkowej; umowy najmu, których skutkiem jest
utrudnienie spieniężenia jej przedmiotu



można zaskarżyć także czynności dokonane przez
dłużnika solidarnego oraz poręczyciela



wierzytelności publicznoprawne (np. wynikające z
zobowiązań podatkowych – także mogą być zaskarżalne )

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Zaskarżeniu podlegają czynności prawne o charakterze
rozporządzającym lub zobowiązująco-rozporządzającym
(powodujące pomniejszenie majątku dłużnika)



Mogą to być nie tylko czynności nieodpłatne, ale także
odpłatne (badanie ekwiwalentności)



Nie podlegają skardze pauliańskiej zdarzenia mogące
powodować skutki w sferze majątkowej dłużnika bez
względu na jego wolę:



orzeczenia sądu,



akty administracyjne.



czyny niedozwolone, niszczenie cennych składników
własnego majątku



nie może być także zaskarżona nieważna czynność
prawna (np. czynność pozorna – sankcja nieważności
wyprzedza względną bezskuteczność)

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Pokrzywdzenie

wierzyciela

wskutek

czynności

prawnej dokonanej przez dłużnika



Niewypłacalność dłużnika w rozumieniu art. 527 § 2 k.c.
oznacza taki stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie
może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej
przysługującej przeciwko temu dłużnikowi



czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem
wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się
niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym
stopniu, niż był poprzednio



powiększenie niewypłacalności jest istotne bez względu
na jego rozmiar – pogłębia brak możliwości wywiązywania
się z zobowiązań finansowych

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością
pokrzywdzenia wierzyciela



Świadomość taka istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek
czynności prawnej określone aktywa wyjdą z jego majątku i
że z tego powodu wierzyciele będą mieli trudności z
zaspokojeniem,

a

w

konsekwencji

nastąpi

ich

pokrzywdzenie (A. Ohanowicz (w:) System prawa
cywilnego, t. III, cz. 1, s. 948)



czynność

prawna

dłużnika,

jego

niewypłacalność,

pokrzywdzenie wierzyciela są elementami pozostającymi w
związku (conditio sine qua non)



skarga pauliańska nie ma uzasadnionych podstaw jeżeli
niewypłacalność

dłużnika

powstałaby

również

bez

dokonania zaskarżonej czynności

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej
przez osobę trzecią



zaskarżona czynność prawna przynosi osobie trzeciej
korzyść majątkową jeżeli na podstawie czynności prawnej
dłużnika:



nabyła ona rzecz lub prawo albo



została zwolniona z obowiązku



spowodowało to niekorzystną zmianę w majątku dłużnika
prowadzącą do pokrzywdzenia wierzycieli

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Działanie osoby trzeciej w złej wierze



osoba trzecia, która odniosła korzyść majątkową z
dokonania zaskarżonej czynności prawnej, miała wiedzę,
że dłużnik dokonał tej czynności ze świadomością
pokrzywdzenia wierzycieli



osoba trzecia przy zachowaniu należytej staranności
mogła się o tym dowiedzieć (niedołożenie staranności)

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Działanie osoby trzeciej w złej wierze – domniemania
– osoba bliska



domniemania prawne działania w złej wierze –osoba
trzecią uzyskująca korzyść majątkową na skutek czynności
prawnej dokonanej przez dłużnika jest osobą będąca w
bliskim z nim stosunku (art. 527 § 3 k.c.)



domniemanie może być zastosowane względem każdej
osoby, o ile w konkretnym przypadku stopień wzajemnych
powiązań zachodzących z tytułu więzów rodzinnych,
przyjaźni, wdzięczności, wspólnych interesów itp. pozwala
uznać, że są to stosunki bliskie (wyrok SN z 10 kwietnia
1964r., III CR 39/64, OSNC 1965, nr 5, poz. 75).

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Działanie osoby trzeciej w złej wierze – domniemanie
- przedsiębiorca



Domniemanie z art. 527 § 4 k.c. zostało oparte na
kryterium formalnym: osoba trzecia ma status
przedsiębiorcy i pozostaje z dłużnikiem w stałych
stosunkach gospodarczych



domniemywa się, że (przesiębiorcy) było wiadome, iż
dłużnik działał że świadomością pokrzywdzenia wierzycieli



stosunek "bliskości" innego rodzaju nie zamyka drogi do
zastosowanie domniemania również z art. 527 § 3 k.c.



stosunek bliskości uzasadniający przyjęcie domniemania
wiedzy o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia
wierzyciela może wynikać również ze stałych kontaktów
handlowych (Wyrok z 24 kwietnia 1996 r. (I CRN 61/96,
OSNC 1996, nr 9, poz. 125) .

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Art. 528 k.c.

- czynność nieodpłatna



Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez
dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli



osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową

bezpłatnie



wierzyciel może żądać uznania czynności za
bezskuteczną,



chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy
zachowaniu należytej staranności nie mogła się
dowiedzieć,



że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia
wierzycieli

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Art. 528 k.c.



wyłączanie przesłanki złej wiary po stronie osoby
trzeciej, gdy wskutek zaskarżonej czynności osoba trzecia
uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie



Uzyskanie korzyści majątkowej "bezpłatnie" musi być
rozumiane szerzej niż darowizna, umowa nieodpłatna czy
umowa jednostronnie zobowiązująca. Obejmuje ono
bowiem wszelkie czynności prowadzące do uzyskania
korzyści, które nie znalazły odpowiedniego ekwiwalentu w
ujęciu obiektywnym (wyrok SA w Białymstoku z 23 marca
2005 r., I ACa 98/05, OSAB 2005, z. 2, poz. 11).

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Działanie osoby trzeciej w złej wierze – domniemania
- darowizna



Art. 529 k.c



Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny,



domniemywa się, iż działał ze świadomością
pokrzywdzenia wierzycieli.



To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się
niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.



Darowizna jako typ umowy uregulowanej w art. 888 i n. k.c.

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli

(ochronę tzw.

wierzycieli przyszłych)



Art. 530. k.c. Przepisy artykułów poprzedzających
stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy

dłużnik

działał

w

zamiarze

pokrzywdzenia

przyszłych

wierzycieli



Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść
majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania
czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba
trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała.



Przesłanką zaskarżenia przez wierzyciela czynności prawnej
dłużnika dokonanej przed powstaniem jego wierzytelności
jest

ustalenie,

że

dłużnik

działał

w

zamiarze

pokrzywdzenia

przyszłych wierzycieli.

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Art. 531 § 2 W wypadku gdy

osoba trzecia

rozporządziła uzyskaną korzyścią

, wierzyciel może

wystąpić

bezpośrednio przeciwko osobie

, na której

rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta
wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie
czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli
rozporządzenie było nieodpłatne.

•
•

Wierzyciel

-------------------------------------------------

Dłużnik

•

|

Osoba trzecia

•

|

•

=================>>

Osoba trzecia

•

zaskarżenie

(wiedza lub nieodpłatność)

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Art. 532 k.c Wierzyciel, względem którego czynność
prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną,
może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby
trzeciej dochodzić

zaspokojenia z przedmiotów

majątkowych

, które wskutek czynności uznanej za

bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do
niego nie weszły.



pierwszeństwo

przed wierzycielami osoby trzeciej



uprawnienie do

egzekucji z majątku osoby trzeciej



wierzyciel uzyskuje

uprawnienie do zaspokojenia

swojej wierzytelności z przedmiotów

, które w wyniku

zaskarżonej czynności wyszły z majątku dłużnika albo do
niego nie weszły i znajdują się w majątku osoby trzeciej



prawo wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia z
nieruchomości może być

ujawnione w księdze

wieczystej na podstawie art. 16 ust. 1 u.k.w.h.

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Art. 533 k.c Osoba trzecia, która uzyskała korzyść
majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika
dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli,

może

zwolnić

się

od

zadośćuczynienia

roszczeniu

wierzyciela

żądającego

uznania

czynności

za

bezskuteczną

, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo

wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia
mienie dłużnika



Prawo wyboru jednego ze wskazanych sposobów
zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela, które przysługuje
osobie trzeciej to tzw.

upoważnienie przemienne

(facultas alternativa) - Wybór z art.533 k.c. :



Zaspokojenie

wierzyciela

(świadczenie

pieniężne

zaoferowane przez osobę trzecią i zachowanie korzyści
majątkowej uzyskanej od dłużnika)



Wskazanie majątku wystarczającego do zaspokojenia
(wskazanie mienia dłużnika)

Prawo cywilne



OCHRONA

WIERZYCIELA

W

RAZIE

NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA



Art. 534 k.c. Termin prekluzyjny



Uznania

czynności

prawnej

dokonanej

z

pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie
można żądać po upływie lat pięciu od daty tej
czynności



Początek

pięcioletniego

terminu

wyznacza

data

dokonania czynności prawnej



Nie ma znaczenia, kiedy wierzyciel dowiedział się o jej
dokonaniu