HISTORIA USTROJÓW SZKOLNYCH

10.10.14

zaliczenie (3 pytania otwarte) - 12.12 wpisy/poprawka - 9.01

I grupa 11.40-12.10 A-J
II grupa 12.15-12.45 K-O
III grupa 12.50-13.20 P-Z

Ustrój szkolny to ogół instytucji szkolnych i pozaszkolnych powołanych do oddziaływania pedagogicznego na dzieci, młodzież i dorosłych.

Problemy:
1. Karol Wielki jako prekursor budowy ustrojów szkolnych.

2. Próba budowy ustroju szkolnego w Polsce pozaborowej.

3. Ustawa Jędrzejowiczowska - próba skonsolidowania systemu szkolnego.

4. Reformy w okresie PRL.

Karol Wielki (742-814)

• nadrzędnym celem Karola Wielkiego była odbudowa cesarstwa rzymskiego. W 800r. papież Leon III koronował go na cesarza. Aktu koronacji nie uznało cesarstwo wschodnie, co doprowadziło do wybuchu wojny z Bizancjum.

• Król Franków (od 768r.)

• objął rządy po śmierci ojca, Pepina Małego (z Karolingów)

• doprowadził do powiększenia terytorium (przez wojny)

• wyprzedzał swoją epokę

• powszechność nauczania

• był władcą niezależnym - z nikim nie dzielił rządów

• reformy mniejsze (na dworze): zniknął urząd majordoma, ustalono obowiązki głównych dostojników dworskich

• zreorganizował państwo (zaczynając od reformy dworu)

Reformy Karola Wielkiego:
1. reforma sądownictwa

• zmiana częstotliwości zgromadzeń

• mianowanie na stałe ławników

• ogół wolnych mieszkańców spotykał się jedynie 3 razy do roku

• zmieniał ławników w zależności od typu spraw

2. reforma skarbu państwa

• podatki bezpośrednie spadły do minimum

• wzrosły daniny (np. myto)

• wzrosły wpływy ze zdobyczy wojennej

• wzrosła liczba wszelkiego rodzaju usług na rzecz króla → roboty społeczne

• ludność była zobowiązana do zapewnienia utrzymania i noclegu podróżującemu monarsze (oraz orszakowi i urzędnikom)
  

3. reforma monetarna

• spowodowana upadkiem handlu na zachodzie

• wprowadził monomentalizm srebrny

• podstawą był srebrny denar (wybijany po 240 sztuk z jednego funta czystego srebra)

• półdenary (obole), solidy (1 solid = 12 denarów), funt (1 funt = 20 solidów)

• nowy system przyjął się stopniowo na terenie całej europy

4. reforma administracyjna

• podzielił państwa na hrabstwa i marchie

• marchie okalały hrabstwa

• ustaleni hrabiowie (funkcje: sądownicze i ściągający daniny) otrzymywali ziemie w użytkowanie w zamian za wynagrodzenie

• hrabiowie przedstawiali sprawozdania z działalności

5. reforma szkolnictwa

• miała na celu podniesienie wykształcenia duchowieństwa frankijskiego

• reforma pisma i języka łacińskiego

• sprowadził wielkich uczonych, artystów i poetów z Irlandii, Anglii, Hiszpanii i Italii (mieli „wyczyścić” łacinę z naleciałości języków barbarzyńskich)

• poprawiona łacina stała się językiem międzynarodowym

• sam Karol Wielki nauczył się czytać i pisać w wieku 40 lat i chciał żeby jego dzieci oraz dzieci możnych także się nauczyli

6. reforma gospodarczo-społeczna

• system lenny (feudalny)

• hierarchia zależności (drabina feudalna, od góry: król, duchowni, rycerstwo, chłopi)

• seniorzy i wasale

• senior nadawał wasalowi lenno (ziemię), z którego wasal czerpał dochody

Inne:

• renesans karoliński

• założył szkołę pałacową w Akwizgranie → kształcili się tam urzędnicy, szkoła dla elit (bo uważał, że elity muszą być wykształcone)

• sprowadził na dwór specjalistów z całego świata (jako wykładowców)

• przedmioty: czytanie, pisanie, liczenie, astronomia, geografia, architektura, prawo, umiejętność pisania zarządzeń, medycyna

24.10.14

Szkolnictwo i stan oświaty w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości.

Sytuacja szkolnictwa i oświaty na przełomie XIX i XX wieku.

1918 r.

• różne systemy szkolne odziedziczone po zaborach

• różny stan oświaty w poszczególnych dzielnicach kraju

• odmienne tradycje i przyzwyczajenia szkole

Stanisław Staszic działał na przekór, tłumaczył żeby uczyć się od zaborców w szkołach i nowych technologii w pracy. W przeciwieństwie do innych, którzy sabotowali pracę dla zaborcy i nie uczyli się w szkołach na terenie zaborów.

Po odzyskaniu niepodległości:

• ujednolicenie ustroju i poziomu szkolnictwa w całym państwie

• odrobienie zaległości i zaniedbań oświatowych okresu zaborów

• oświata to podstawa - siła narodu = wiedza obywateli

• brak pieniędzy na budowę nowych szkół

• wynajmowanie budynków (na wsiach wynajmowano chaty od chłopów - izbę do nauki, w tym samym pomieszczeniu nauczyciel musiał mieszkać „za parawanem”)

• klasy łączone

* pierwszy oficjalny akt ustawodawczy - „Dekret o obowiązku szkolnym” z dnia 7.02.1919r. zmierzający do ujednolicenia sytuacji szkolnej na terenie państwa

• obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku szkolnym jest wykształcenie w zakresie szkoły powszechnej, w której nauka trwa 7 lat (do 14 roku życia)

• dwoistość systemu edukacji: ścieżka państwowa, ścieżka prywatna

• szkoły z 4- lub 5-letnią nauką

• także nauka w domu (guwernantki)

• w poszczególnych województwach obowiązek szkolny trwał różną ilość lat (z powodu nie zniesienia ustaw z czasów zaborów)

„Ustawa o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych” z dnia 17.02.1922r.

• ten akt znosił wszystkie poprzednie ustawy

• w pierwszym okresie istnienia Polski niepodległej ustabilizowała sytuację szkolnictwa powszechnego (do 1922r.)

• tam, gdzie liczba dzieci w wieku szkolnym w obwodzie szkolnym nie przekraczała 60 - miała być organizowana jedna klasa (z jednym nauczycielem realizującym program nauczania początkowego 4 klas)

• 61 - 100 dzieci - szkoła dwuklasowa (2 nauczycieli)

• 101 - 150 dzieci - szkoła trzyklasowa (3 nauczycieli)

• 300 i powyżej dzieci - pełna szkoła siedmioklasowa (7 nauczycieli)

• na wsiach na ogół szkoły jedno- i dwuklasowe

• wiele punktów wiejskich w ogóle bezszkolnych (fikcja powszechności i dostępności oświaty)

• szkolnictwo średnie po 1918r. Nie było powiązane z szkołą powszechną

• ośmioletnie gimnazja (przyjmowano do nich uczniów na podstawie egzaminu wstępnego/ po ukończeniu kursów przygotowawczych oraz po ukończeniu 4 klasy szkoły powszechnej)

Gimnazja:

• szkoły elitarne

• dostęp dla dzieci chłopskich i robotniczych był utrudniony

• nauka płatna

• ukończenie uniwersytetu było jedyną drogą na uniwersytet

Szkolnictwo zawodowe:

• na podbudowie programowej 5 klasy szkoły powszechnej (klasy rzemieślnicze i szkoły dokształcające)

• na podbudowie 7 klas (lub 4 klas gimnazjum)

• na podbudowie 6 klas gimnazjum (szkoły techniczne, handlowe, przemysłowe)

• OCZKO W GŁOWIE PAŃSTWA → przyjmowali wszystkich, którzy chcieli, bo tak bardzo byli potrzebni pracownicy w gospodarce

Szkolnictwo wyższe:

• Ministerstwo wyznań religijnych i oświecenia wydało ustawę „Ustawa o szkołach akademickich” z dnia 13.07.1920r. → podstawa prawna działania

• ustawa gwarantowała wolność nauki i nauczania oraz samorząd w granicach ustawy

• Uniwersytety w Warszawie, Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Wilnie i katolicki - prywatny w Lublinie

• Politechniki w Warszawie i Lwowie

• Akademia Górnicza w Krakowie

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

• Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie

• Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

• Akademia Weterynarii we Lwowie

Problemy reformy szkolnej i ustroju oświatowego (1918-1932)

• nie ma ustawowego i ujednoliconego całokształtu organizacji szkolnictwa

• zagadnienia systemu i organizacji szkolnictwa polskiego należały do najbardziej dyskutowanych

• ścierały się różne oświatowe koncepcje ustrojowe na różnych światopoglądach i postawach politycznych i społecznych, w rezultacie żadna koncepcja nie zwyciężyła

Sejm Nauczycielski (14-17.04 1919r. w Warszawie)

• wielki ogólnokrajowy zjazd nauczycielski

• dwie koncepcje: postępowa i umiarkowana
  - postępowa: pragnąca organizować demokratyczny ustrój szkolny oparty na idei szkoły jednolitej
  - umiarkowana/zachowawcza: pragnąca utrzymać wiele elementów systemów tradycyjnych

• uchwalił, że podstawą ustroju szkolnego powinna być szkoła powszechna 7-letnia dla dzieci w wieku 7-14 lat oraz szkoła średnia ogólnokształcąca 5-letnia nadbudowana nad szkołą powszechną

• obowiązek nauki miał kończyć się na szkole średniej

• na poziomie szkoły średniej powinno być organizowane szkolnictwo zawodowe

• i szkoły średnie ogólnokształcące i zawodowe miały uprawniać absolwentów do wstępowania do szkół wyższych

• kształcenie nauczycieli szkół powszechnych powinno obejmować okres kształcenia ogólnego w zakresie szkoły średniej ogólnokształcącej oraz okres kształcenia zawodowego w szkole pedagogicznej, co najmniej dwuletniej, o charakterze szkoły zawodowej

• ustrój i organizacja szkolnictwa powinny być zgodne z właściwościami psychicznymi narodu i potrzebami poszczególnych całości geograficzno-gospodarczych kraju

• powinny być oparte na jednolitych podstawach organizacyjnych w całym państwie → → → → system szkolnictwa w całym kraju TAKI SAM, ale mogę być różnice programowe w poszczególnych rejonach wynikające z tradycji i naleciałości

14.11.14

Osiągnięcia teorii i praktyki pedagogicznej w latach 1918-1939

Pierwszym aktem prawodawczym w dziedzinie szkolnictwa był dekret z dnia 7.02.1919r o obowiązku szkolnym.

Kolejnym aktem regulującym sprawy oświaty w państwie była ustawa szkolna uchwalona przez sejm 11.03.1932r. opracowana przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pod kierunkiem Janusza Jędrzejewicza, wprowadzała reformę systemu szkolnego.

Szkoła Powszechna:

• szkoła powszechna obejmowała wszystkie dzieci w wieku od 7 do 14 roku życia

• nauczanie trwało 7 lat

• uczniowie otrzymywali wykształcenie ogólne

• program szkoły powszechnej obejmował przedmioty:
  - humanistyczne
  - matematyczne
  - przyrodnicze
  - zajęcia praktyczne

Ministerstwo opracowało szczegółowy program nauczania szkoły powszechnej zawierający treści nauczania i wskazania metodyczne.
Przedmioty nauczania obowiązkowe w klasach 1-3 ustalone przez Ministerstwo to:

• religia (2 godziny w tygodniu)

• język polski (4-9 godziny w tygodniu)

• rachunki z geometrii (4 godziny w tygodniu)

• rysunki (2 godziny w tygodniu)

• roboty (3-4 godziny w tygodniu)

• śpiew (2 godziny w tygodniu)

• gry i gimnastyka (2-3 godziny w tygodniu)

Od IV do VII klasy - obowiązkowe przedmioty:

• przyroda (2-4 godziny w tygodniu)

• geografia (2 godziny w tygodniu)

• historia (2 godziny w tygodniu)

nieobowiązkowe:

• roboty kobiece (2 godziny w tygodniu)

Od klasy V do VII - w szkołach pracowało co najmniej 6-7 nauczycieli

• język obcy (3-4 godziny w tygodniu) - język francuski, niemiecki, angielski, łacina i greka

Szkoła Średnia:

• trwała 4 lata

• przyjmowano młodzież w wieku 14-18 lat

• szkolnictwo średnie ogólnokształcące podzielono na dwa główne typy:
  - szkoły o podstawie wychowawczej matematyczno-przyrodniczej
  - szkoły o podstawie wychowawczej humanistycznej
  oraz:
  - szkoły o podstawie wychowawczej z łaciną
  - szkoły o podstawie wychowawczej z łaciną i greką - typu klasycznego

• kolejnym krokiem w tworzeniu nowych programów było przezwyciężenie werbalizmu

• zredukowano problem nauczania do 32 godzin tygodniowo

• postulowano wprowadzenie nowych metod nauczania:
  - heurezy (uczenie myślenia)
  - ćwiczeń laboratoryjnych
  - wycieczek
  - obserwacji
  - samodzielnej pracy ucznia

• kolejny krok na drodze rozwoju szkolnictwa średniego to podział na dwa szczeble programowe:
  - 3-letni przygotowawczy - otrzymał nazwę gimnazjum niższego (kończyło się małą maturą)
  - 5-letni systematyczny - gimnazjum wyższe (duża matura)

Kształcenie i dokształcanie zawodowe:

• szkolnictwo zawodowe w okresie międzywojennym było słabo rozwinięte na skutek techniczno-ekonomicznego zacofania kraju

• szkoły zawodowe dzieliły się pod względem poziomu nauczania na:
  - niższe
  - średnie
  - ponadśrednie

• każdy z poziomów edukacji zawodowej posiadał własny program nauczania

• pod względem kierunków kształcenia wyróżniono profile:
  - przemysłowy
  - handlowy
  - rolniczy
  - ogrodniczy
  - gospodarstwa domowego

Szkoły zawodowe niższe:

• przyjmowano do nich absolwentów 4 i 5 oddziału szkoły powszechnej

• wiek kandydatów wynosił 15-16 lat

• nauka trwała od 2 do 4 lat, kończyła się egzaminem czeladniczym

• do szkół niższych o profilu handlowym przyjmowano absolwentów sześciu oddziałów szkoły powszechnej lub trzech klas gimnazjum ogólnokształcącego, nauczanie trwało 3 lata

Średnie szkoły zawodowe:

• przyjmowały absolwentów 6 i 7 oddziałów szkoły powszechnej lub 4 klas gimnazjum ogólnokształcącego

• nauka trwała od 3 do 5 lat

• absolwenci uzyskiwali na podstawie egzaminu tytuł technika

Ponadśrednie szkoły zawodowe:

• były przeznaczone dla absolwentów 6 klas gimnazjum ogólnokształcącego

• nauka trwała 3-3,5 roku

• podzielona była na semestry

• absolwenci po egzaminach zdobywali tytuł technika

Ze względu na niewielką ilość szkół zawodowych formą kształcenia było tzw. „terminowanie” u prywatnego majstra kończące się tytułem czeladnika.

Dla zdolniejszych czeladników, którzy odbyli 3-letnią praktykę organizowano dwu- lub trzyletnie szkoły mistrzów i nadzorców.

Szkolnictwo wyższe:

• szkoły akademickie dzieliły się na państwowe i prywatne

• naczelną władzę zwierzchnią miał Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

• nauczycielami byli profesorowie i docenci

• prawo do studiów przysługiwało wszystkim, którzy ukończyli średnią szkołę ogólnokształcąca

W Polsce powstał system szkół wyższych oparty na wzorze niemieckim.

Działalnością szkoły kierowały organa samorządowe, takie jak:

• Zebranie ogólne profesorów

• Senat

• Rektor

• Rady Wydziałowe

• Dziekan

Na czele uczelni stoi Rektor.

Kształcenie nauczycieli:

• kadry nauczycielskie kształciły się początkowo w różnych typach szkół. Były to:
  - Seminarium Nauczycielskie
  - Państwowe Kursy Nauczycielskie
  - Pedagogia - od 1928r.
  - Instytuty

• przygotowanie do nauki w seminarium dawały dwuletnie preparandy przeznaczone dla kandydatów na nauczycieli w wieku 12-15 lat, którzy ukończyli 4-oddziałową szkołę powszechną

• w przygotowaniu kandydatów do zawodu nauczyciela ważna była praktyka pedagogiczna. Odbywano ją w:
  - szkołach ćwiczeń przy seminariach
  - szkołach powszechnych pełniących zastępczo obowiązki szkół ćwiczeń

• seminaria stosowały różne formy przygotowania nauczycieli do pracy w środowisku:
  - kursy oświaty pozaszkolnej
  - poznanie życia świetlicowego
  - bibliotekarstwo
  - prowadzenie chóru

• pomocniczymi zakładami kształcenia nauczycieli były Państwowe Kursy Nauczycielskie

• przyjmowały one kandydatów z wykształceniem ogólnym w zakresie najpierw czterech, a potem sześciu klas szkoły średniej

• stworzono twa typy kursów:
  - dwuletni dla kandydatów po szóstej klasie szkoły średniej ogólnokształcącej (do 1928r.)
  - jednoroczny dla kandydatów po maturze

• dużą popularnością cieszyły się Wyższe Kursy Nauczycielskie, które umożliwiały nauczanie jednej z grup przedmiotów:
  - humanistycznych
  - geograficzno-przyrodniczych
  - fizyczno-matematycznych
  - robót ręcznych
  - rysunku
  - śpiewu
  - wychowania fizycznego

28.11.14

Reformy oświatowe w okresie PRL

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Okres zniewolenia i zależności Polski od Związku Radzieckiego

• okres przedmiotowego podejścia do człowieka i upolitycznienia niemal każdej dziedziny życia narodu polskiego, w tym oświaty

• okres ogromnej biedy

Stan oświaty w Polsce po II Wojnie Światowej

• brak kadry nauczycielskiej (aresztowania, deportacje, wysiedlenia, egzekucje)

• brak aktualnych przepisów oświatowych

• brak pomocy szkolnej

• sześcioletnia przerwa dzieci i młodzieży w nauce szkolnej

• zawieszenie infrastruktury polskiej

• powojenna nędza

• migracja ludności na ziemie odzyskane

22.07.1944r. - Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego

• odbudowa szkolnictwa

• bezpłatne nauczanie na wszystkich szczeblach

• wprowadzenie przymusu szkolnego

Proces odbudowy szkolnictwa polskiego:

• sami otwierali szkoły i prowadzili w nich działalność dydaktyczno-wychowawczą

• brali udział w prowadzeniu spisu dzieci w wieku obowiązku szkolnego

• organizowali zbiórki podręczników i pomocy naukowych

• dokonywali remontów budynków szkolnych

• kompletowanie mebli i pomocy szkolnych

12.09.1994r. - wytyczne dotyczące organizacji szkół powszechnych 1944-1945

• ujednolicenie szkoły powszechnej by program wszystkich klas był jednoroczny

• jednakowy dla wszystkich szkół program nauczania, znoszący ich podział na 3 szczeble organizacyjne z ustawy Jędrzejewiczowskiej

Od listopada 1944r. wprowadzono zakaz pobierania opłat za naukę w szkołach podstawowych, a od 1945-46 wznowiono wszystkie poziomy i roczniki kształcenia

18-22.06.1945r. - Zjazd Nauczycielski

Na zjeździe nauczyciele postulowali by podstawą systemu szkolnego stała się 8-letnia i 8-klasowa szkoła powszechna jednolita dla miast i wsi poprzedzona obowiązkowym przedszkolem. Tego postulatu nie udało się jednak od razu zreazlizować.

Reforma strukturalna szkoły 1948r.

• powołanie 11-letniej szkoły ogólnokształcącej; 7-letnia szkoła podstawowa i 4-letnie liceum ogólnokształcące lub maturalna szkoła zawodowa

• podporządkowanie szkolnictwa zawodowego. Ministerstwo Oświaty, urbanizacja założeń polityki oświatowej o kształceniu integralnym ludności-chłopskiej jako podpory wiedzy ludowej (tu jest coś nie tak, ale nie wiem co, bo nie byłam na wykładzie!)

1948/49 Wzory Radzieckiej Ideologii Socjalistycznej

• podstawą działalności dydaktyczno-wychowawczej miał być Marksizm/Leninizm

• wychowanie patriotyczne miało być łączone z rozbudowaniem pozytywnych uczuć do narodów ZSRR

• wprowadzono język rosyjski jako obowiązkowy przedmiot nauczania w szkole podstawowej

• do programów nauczania i podręczników dodawano coraz więcej informacji o ZSRR

W sprawach oświatowych pierwszeństwo głosu miały Centralne Władze PZPR, potem Resort Oświaty i środowiska pedagogiczne.

Nad treścią programów nauczania czuwały:

• Państwowy Ośrodek prac programowych i badań pedagogicznych

• Centralny Ośrodek doskonalenia kadr oświatowych i jego odpowiedniki w terenie

Zatrudnienie nauczycieli opierało się na zaangażowaniu politycznym a nie posiadanych kwalifikacjach merytorycznych.

1956r. - dekret o obowiązku szkolnym

• obowiązek szkolny do końca szkoły podstawowej, jednak nie dłużej niż do roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 16 lat.

2-5.05.1957r. na Zjeździe Oświatowym w Warszawie Związek Nauczycielstwa Polskiego postulował o oczyszczenie oświaty z ideologii Stalinizmu i określenie nowych celów wychowawczych szkoły.

Te cele to:

• usunięcie w 1959r. z programów nauczania sloganów ideologicznych

• reforma systemu i programów szkolnych z 1961r.

15.06.1961r. Ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowania

• nauczanie religii w kościele

• wydłużenie kształcenia do 12-13 lat

• wprowadzenie 8-klasowej szkoły podstawowej, 4-klasowego liceum ogólnokształcącego oraz 4/5-klasowych liceów i techników

• wprowadzenie 2-3-letniej zasadniczej szkoły zawodowej jako alternatywę kształcenia dla absolwentów szkoły podstawowej

• 5-letnia licea pedagogiczne i studia pedagogiczne na podbudowie szkół średnich

Mankamenty ustawy:

• obowiązek ukończenia szkoły podstawowej doprowadził do obniżenia wymagań, gorszego przygotowania do nauki w liceum ogólnokształcącym i szkoły wyższej

• 60% absolwentów po szkole podstawowej trafiało do 2-3-letniej zasadniczej szkoły zawodowej, do liceów trafiało 20%

• system szkolny nie wyrównywał szans uczniów z terenów wiejskich

• wykształcenie nie dawało gwarancji zatrudnienia

W 1971r. opracowano raport o stanie oświaty w PRL oraz wykonano liczne ekspertyzy.

Polska Akademia Nauk

13.10.1973r. Uchwała o wprowadzeniu reformy szkolnej i zobowiązania Rządu do przygotowania odpowiedniej ustawy

1971r. Ministerstwo Oświaty i Główna Komisja Prognozowania

Reforma szkolna - 10-letnia szkoła powszechna o jednolitym programie nauczania poprzedzona rocznym pobytem w przedszkolu. Wyrównywanie szans dzieci z terenów wiejskich.

W 1971r. podjęto decyzję o wdrożeniu reformy oświatowej od roku szkolnego 1978/79.

Przygotowano się do wdrożenia reformy lecz ostatecznie tego nie zrealizowano.

Przyczyny upadku reformy:

• komplikacje związane z niepokojami społecznymi

• spadek środków finansowych

• uchylenie reformy, odstępstwa od jej założeń

• likwidacja ośrodków metodycznych

---