ETIOLOGIA, DIAGNOSTYKA I LECZENIE SCHORZEŃ JAJOWODÓW I JAJNIKÓW U KRÓW I MAŁYCH PRZEŻUWACZY

• JAJOWODY

• Pełnią ważną funkcję

• Plemniki po unasienienu wędrują do jajowodu i tu czekają na komórkę jajową uwalnianą w czasie owulacji

• U krowy do owulacji dochodzi nie w czasie trwania ruji, a dopiero po jej zakończeniu

• W jajowodzie następuje także początkowy rozwój zarodka - kilka dni 3-4

• Wszelkie zmiany chorobowe dotyczące tego narządu są trudne do zdiagnozowania

1. ZAPALENIE JAJOWODÓW

• Najczęściej związane z zapaleniem macicy

• Jeżeli proces trwa dłużej wtedy powstają zmiany przerostowe i jeżeli proces jest obustronny to zwierzę jest niepłodne

• Objawy : nieregularne ruje, nieskuteczne unasiennianie, brak ciąży

• Często w miejscu niedrożności powstaje rozdęcie, które może być krwiakiem, wodniakiem, albo ropniakiem

• W badaniu rektalnym jajowody nie są fizjologicznie wyczuwalne dopiero gdy są patologicznie powiększone to możemy je omacać

Ale problem stanowi małe zapalenie (bez zmian morfologicznych) ponieważ trudno je zdiagnozować

• Jak więc to zdiagnozować : do macicy podajemy płyn z barwnikiem. Po Pewnym czasie następuje resorpcja płynu do krwi. My pobieramy krew i jeżeli ten barwnik jest we krwi to jajowody drożne

• Inna metoda to metoda ciśnieniowa : do macicy przez uszczelnioną szyjkę wprowadza się powietrze pod odpowiednim ciśnieniem, które kontroluje się manometrem. Jeżeli to wprowadzeniu gazu po pewnym czasie spada ciśnienie to znaczy że, jajowody są drożne.

• Leczenie: płynne środki przeciwzapalne. Antybiotyki ( ale trzeba podać je tak, aby dotarły do miejsca przeznaczenia). Więc trzeba podać odpowiednią ilość płynu, żeby wytworzyć określone ciśnienie. Dawka płynu to 150 ml ( ale to też zależy od wielkości krowy )

• JAJNIKI

2. ZABURZENIA ROZWOJOWE

1. BRAK JAJNIKÓW ( APLASIA, AGNESIA )

2. HIPOPLAZJA JAJNIKÓW ( NIEDOROZWÓJ )

• Przeważnie zaburzenie rozwojowe dotyczy wszystkich odcinków układu rozrodczego

• Niedorozwój może być jednostronny, albo obustronny

• Gdy niedorozwój jest jednostronny to samica może być płodna

• FRYMARTYNIZM: jest to niedorozwój, układu rozrodczego żeńskiego. W wyniku ciąży bliźniaczej różnopłciowej. Odsetek ciąż bliźniaczych u bydła nie jest duży tylko 2-4 %. Wada ta nie występuje w ciążach bliźniaczych, w których osobniki są tej samej płci. 90 % przypadków z ciąży bliźniaczych, różnopłciowych będzie obciążone tą wadą. A tylko 10 % będzie wolnych od tego schorzenia. Narządy rozrodcze męskie powstają z przewodów Wolfa, a narządy samic powstają z przewodów Millera. W organizmie płodu męskiego jest wydzielany czynnik MIN, który to determinuje płeć i nie dopuszcza do rozwoju układu żeńskiego. Wszystkie substancje krążą miedzy płodami drogą naczyń krwionośnych. Płód żeński również produkuje hormonalne czynniki ale nie wywierają one żadnego negatywnego wpływu na płód męski ( ewentualnie czasowe pogorszenie nasiena )W przeciwieństwie do czynników wydzielanych przez płód męski,. Można rozpoznawać frymartyna poprzez badanie krwi ( a dokładnie chodzi o LEUKOCYTY. Jałówki dotknięte tą wadą maja w leukocytach oba kariotypy : męski ( XY ) i żeński (XX)

• HIMERYZM LEUKOCYTARNY: dwie różne linie komórkowe pochodzące od dwóch różnych osobników

• MOIZACYZM: różne linie komórkowe, ale pochodzące od jednego osobnika

• Takie same zjawisko występuje u owiec, ale dużo rzadziej. U nich odwrócony jest stosunek procentowy bo tylko 10% zwierząt z ciąż bliźniaczych jest dotkniętych frymartynizmem

• Objawy : u jałówki brak rui, podczas badania rektalnego możemy wyczuć szyjkę a dalej nic. Ale UWAGA podobna sytuacja jest u krów w 5-6 miesiącu ciąży gdy macica pod wpływem ciężaru płodu opuszcza się na dolną ścianę brzucha. więc bardzo wazny jest tu wywiad

3. ZANIK JAJNIKÓW ( ATROPIA )

• Dochodzi do zaniku części korowej ( tej w której są pęcherzyki ), CZĘŚCI CZYNNEJ

• Proces ten jeżeli dotyczy innych organów nazywa się MARSKOŚCIĄ, bo pozostaje tylko tkanka łączna

• Jeżeli proces ten dotyczy jajników to rzadko stosuje się termin marskość częściej używa się STWARDNIENIEM

• Sytuacja ta jest nieodwracalna, i nie zdarza się zbyt często

• Przyczyna tego schorzenia nie została do końca wyjaśniona. Przypuszcza się, że znaczny wpływ może mieć tu głodzenie i różnego rodzaju zaburzenia metaboliczne

• Wymiary jajników : krowa 1*2*1, jałówka 1*1*1, natomiast te w zaniku są wielkości ziarna ogórka

• Uwaga : jeżeli nie możemy znaleźć któregoś z jajników to nie znaczy, że mamy tu od razu doczynienie z procesem zaniku. Dopiero brak ruji i znalezienie tworu wielkości ziarna pozwala na postawienie rozpoznania

4. INTERSEKSUALIZM ( DWUPŁUCIOWOŚĆ )

• U bydła często rzadziej u innych

ZABURZENIA CZYNNOŚCIOWE JAJNIKÓW

• Są one często drugą w kolejności po zapaleniach błony śluzowej macicy przyczyna niepłodności, na następnym miejscu jest obumieralność zarodków

• Są to wady o charakterze morfologicznym, z zaburzenie czynności nie są związane z morfologią

• Objawy : brak rui, słabo wyrażone objawy rujowe, skrócenie odstępu międzyrujowego, nieregularne ruje, przedłużające się ruje, nieskuteczne unasiennianie

1. JAJNIKI NIECZYNNE ( BRAK FOLIKULOGENEZY)

1. ACYLKIA

• zanik jajników

• przedłużająca się ruja

• niedostateczne obserwowanie objawów rujowych

• przyczyną tych stanów mogą być wady rozwojowe jajników występujące u jałówek

• przyczyną mogą też być struktury patologiczne i tez fizjologiczne, które wydzielają gestageny:

1. ciałko żółte ciążowe

2. ciałko żółte przetrwałe ( rzekomo ciążowe )

3. torbiel luteinowa

AD. CIAŁKO ŻÓŁTE PRZETWAŁE

• corpus luteum

• cykl przebieg fizjologiczny: owulacja ( tu tworzy się ciałko żółte na jajniku ), można je wyczuć od 4 dnia na jajniku. Po wydzieleniu PGF2 zanika po 48 h, gdy nie zanika po tym czasie to nazywa się przetrwałym. Przyczyną tego może być : brak wydzielania PGF 2 alfa, albo zaburzenia w wydzielaniu PGF 2alfa

• CICH RUJA -ANESTRIA ( ANAFRODYZJA )

• Żeby potwierdzić obecność ciałka żółtego przetrwałego, trzeba wykonać przynajmniej dwa badania rektalne, w odstępie 10 dni, czyli przyjeżdżamy badamy, i jest ciałko żółte, po dziesięciu dniach powtarzamy badanie, gdy sytuacja się powtarza to mamy 100 % pewność, że jest tam ciałko przetrwałe

Najczęstszą przyczyną acyklii jest POPORODOWA NIECZYNNOŚĆ JAJNIKÓW:

• Do pierwszej ruji dochodzi z reguły po 15 dniach od porodu

• Ponieważ w ciąży dominuje wydzielanie PROGESTERONU ( P4), który to doprowadza do bloku czynności przysadki nerwowej i nie ma owulacji

• Trzeba pamiętać też, że po porodzie czynność jajników uruchamiana jest stopniowo

• Najpóźniej do 30 dni po porodzie powinna być owulacja ( ale nie wystarczy tu tylko obecność pęcherzyków, ponieważ wynikiem owulacji jest ciałko żółte na jajniku )

• Więc często wystarczy określić poziom P4 (który to produkuje ciałko żółte ), można określić go we krwi, mleku. Schemat badania : trzy razy co 7 dni, albo dwa razy co 10 dni.

• Wynik dodatni : gdy w jednej z tych prób jest wysoki poziom P4

• Wynik ujemny : w żadnej z prób nie stwierdzono podwyższenia P4

• Inna sytuacja gdy w obu próbach stwierdzono wysoki poziom P4 : ciałko żółte przetrwałe, krowa znów jest w ciąży (czasem niekontrolowane krycie), torbiel luteinowa.

• Tak więc ruja powinna wystąpić w 30 dni po porodzie, lecz ten czas może się wydłużyć do 60 dni i nie podejmujemy tu żadnego leczenia. Dopiero gdy ten czas powyżej 60 dni to leczymy krowę hormonalnie

• Często takie leczenie przeprowadza się u krów wysokomlecznych, bo u nich bardzo intensywna przemiana materii, wzrost zapotrzebowania pokarmowego, i zachwianie całego metabolizmu. nawet jeżeli się właściciel bardzo stara to nie jest w stanie zapewnić tak wysokiego zapotrzebowania krowy. Często więc tu cicha ruja.

2. JAJNIKI CZYNNE ( FOLIKULOGENEZA )

1. CICHA RUJA

2. ZABURZENIA OWULACJI

1. Opóźniona owulacja

2. Brak owulacji

• artrezja pęcherzyków

• przetrwałe pęcherzyki

• torbiele pęcherzykowe : mieszane, luteinowe

ad. 1 OPÓŹNIONA OWULACJA

• ruja ( przebieg fizjologiczny ): przez pewien czas cyklu na jajniku jest ciałko żółte, które produkuje P4. w czasie folikulogenezy następuje wzrost pęcherzyków jajnikowych. Pęcherzyki wzrastają falami. Nowa fala wzrostu co kilka dni. Rośnie 3-6 pęcherzyków, z czego tylko jeden jest dominujący, reszta nazywana jest pęcherzykami podrzędnymi. Pierwsza fala zaczyna wzrastać w okresie owulacji, a następna w 9,10 dni cyklu. W jednym cyklu jest 2-3 fal wzrostu pęcherzyków. O tym który będzie owulował z której fazy będzie pęcherzyk, decyduje wiele czynników. Najczęściej jest to pęcherzyk drugiej fali, rosnący wraz z regresją ciałka żółtego.

• Gdy ciałko żółte ulega regresji, to pęcherzyk jest gotowy do owulacji ( 1-1,5 cm)

• On czeka na wyrzut LH z przysadki . po 12-18 h od zakończenia ruji jest owulacja

• Tylko kilkanaście % owulacji jest opóźnione tzn nie następuje po czasie 12-16 h od zakończenia ruji

• Konsekwencje opóźnionej owulacji : krowa pokryta, plemniki czekają w jajowodzie. Gdy jednak owulacja opóźniona to nie dochodzi do zapłodnienia jajeczka ponieważ już nie ma plemników bo obumarły.

• Badanie jajników w dniu ruji i w dniu owulacji drugi raz, możemy wyczuć pęcherzyk i brak ciałka żółtego, gdy nastąpi owulacja to na jajniku brak pęcherzyka, a można wyczuć zagłębienie ( jamkę owulacyjną ). Dlatego tak ważne jest badanie przed owulacją i po owulacji, ponieważ gdy owulacja opóźniona to w czasie drugiego badania można na jajniku wyczuć pęcherzyk

Ad.2 BRAK OWULACJI

• Badamy jajniki- po owulacji pęcherzyki które wzrastały w czasie cyklu powinny ulec atrezji

• Czasem ten proces nie przebiega prawidłowo bo : jest niedobór LH ( który to indukuje owulację ), albo może pozostać jako przetrwały ( jednakowy przez cały czas nie zmienia swojego kształtu i wielkości), nie ma zaniku, ale jest przetrwały i po pewnym czasie zamienia się w torbiel

• TORBIEL : twór pęcherzykowy o średnicy większej niż 2,5 cm o charakterze przetrwałym i nie towarzyszy on obecności ciałka żółtego

• Torbiele na jajnikach to rodzaj zwyrodnienia jajników i dlatego torbiele można nazwać COD- CYSTIC OVARIC DEGENERATIONS

• Są trzy rodzaje torbieli pęcherzykowe, luteinowe i mieszane

• TORBIELE PĘCHERZYKOWE :

• Wielkości : cytryny lub pomarańczy

• Pojedyncze lub mnogie

• Cienkościenne

• Wydzielają estrogeny

• Objawy :

• ruja ciągła - nimfomania

• ruja przedłużona ( kilka dni )

• ruje częste ( odstępy 10-15 dniowe )

• torbiel ta może po jakimś czasie przekształcić się w torbiel luteinową

• TORBIELE LUTEINOWE :

• Wielkość : 3-4cm, mniejsze od poprzedniej

• Grubościenne

• Wydzielają progesteron

• Objawy :

• długie odstępy miedzy rujami

• całkowite zahamowanie ruji

• TORBIELE MIESZANE:

• Wydzielają estrogeny i progesteron

• Jest to forma przetrwała

• Objawy w zależności od hormonu, który dominuje

• Rozpoznanie : badanie per rectum, USG

• Najczęściej te pęcherzykowe, a te luteinowe to zejście pęcherzykowych

• Są dwa okresy tworzenia się torbieli :

1. WCZESNY ( 2,5miesiąca od porodu )

2. PÓŹNY ( od 60-70 dnia po porodzie )

• OKRES WCZESNY: okres dopuszczalny dla tworzenia się torbieli. Bo one są pewnym przejściowym zaburzeniem owulacji ( bo tu częste deficyty LH ). Samoistny powrót do normy po wyrównaniu sytuacji hormonalnej. Nie leczymy rokowanie dobre.

• OKRES PÓŹNY : powstawanie torbieli , gdy cykl powrócił już do normy, tu rokowanie gorsze stan ten wymaga leczenia.

• Żeby stwierdzić przetrwałość pęcherzyka potrzeba badać przynajmniej dwa razy

• Leczenie :

• Jeżeli jest to ten pierwszy okres 30-60 dni to nic nie robić i czekać

• Jednak gdy czas trwania torbieli się wydłuża to postępowanie uzależnione jest od typu torbieli

• Luteinowa : PGF 2 alfa

• Pęcherzykowa : GnRH - doprowadzić do owulacji, albo przekształcić w luteinową i potem PGF 2 alfa

• Czasem można spróbować torbiel wycisnąć, ale nie mamy żadnej gwarancji, że się w tym samym miejscu nie odnowi

1. PREPARATY Z PGF 2 alfa

• Działają na : ciałko żółte przetrwałe, torbiel luteinowa,

• WAŻNE : jeżeli podamy w ciąży to dojdzie do poronienia : dlatego też przed podaniem wykluczyć ciąże

• BIOESTROVET

• PROSOLVIN

• ESTROFAM

2. PREPARATY O DZIAŁANIU PROGESTERONU I POCHODNE PROGESTAGENÓW

• Zastosowanie : do synchronizacji ruji, leczenie zaburzeń jajników, uaktywnianie nieczynnych jajników, regulacja owulacji, przy leczeniu torbieli pęcherzykowych ( zanik, luteinizacja )

• Forma : wkładki, implaty podskórne

• CRESTAR

3. POCHODNE GnRH

• Stymulują przysadkę do wydzielania gonadotropin

• Po podaniu po 2h dochodzi do wyrzutu LH

• Zastosowanie : stymulacja ruji, zaburzenia owulacji,

• BIORELINA

• GESTRAN

• RECEPTAN

• LUTAL

4. LEKI MAJĄCE DZIAŁANIE LH I FSH

• Tu preparaty o działaniu FSH, albo też hormony o działaniu PmSG ( działanie FSH ) z łożysk źrebnych klaczy eCG

• Preparaty działające jak LH ( brak preparatów czystych ), zle można stosować HcG

3

---