E.Rybicka, Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych) w: Kulturowa teoria literatury, Główne pojęcia i problemy, pod red. M.P. Markowskiego i R. Nycza, Kraków 2002
1. między cultural studies a geopoetyką - Rybicka odwołuje się do innych tekstów:
Ian Chambers “cities without maps”
-miasto jako metafora kultury,
-problemy współczesnego świata (globalizacja, transkulturowość, problemy tozsamości i hybrydyzacji, pamięci i historii, cyberprzestrzeni i rzeczywistości wirtulanych)
-refleksja nad miastem jest w istocie refleksją nad kulturą
Peter Brooker “glossary of curtular theory”
-rola XIXwiecznych metropolii w wyłonieniu się kultury nowoczesnej,
-różnica między miastem nowoczesnym, a postindustrialnym:
a)nowoczesne: zbudowane na planie siatki, podział na śródmieścia i przedmieścia, idea racjonalistycznego porządku
b)postindustrialne: miasto służy kulturze czasu wolnego, rozwija konsumpcję i turyzm
-relacje miejsce-tożsamość,
Michel de Certeau “l'invention du quotidien”
-miasto konceptualne: wytwór teorii urbanistycznych i racjonalistycznego funkcjonalizmu (idea mapy)
- miasto doświadczalne: z punktu widzenia przechodnia, doświadczane praktycznie,
-porównuje miasto konceptualne do systemu językowego, a praktyki miejskie do indywidualnych aktów mowy z własną retoryką przechadzki
miasto gender - naznaczone płciowością
-przykład (Małgorzata Radkiewicz): transgenderowy charakter przestrzeni Berlina, jego “bycie” pomiędzy męskimi i damskimi wzorami kultury
teorie feministyczne
-historyczna nierówność w dostępie do przestrzeni publicznej miasta,
- nieobecność kobiet w nowoczesnym mieście, teorii kultury i historii społecznej (Janet Wolff)
cybermiasto (Marianna Michałowska)
-podporządkowane technologiom informacyjnym, panowanie cyberkultury,
-po drugie, miasto wirtualne (miejsce w sieci) z wirtualnymi mieszkancami i domami-websitami,
-po trzecie, wyobrażona przestrzeń miasta przyszłości w utworach literackich, filmowych, cyfrowych.
-przykład cybermiasta: Chiba z powieści “Neuromancer” Williama Gibsona (autor pojęca cyberprzestrzeni)- wirtualizacja przestrzeni, globalizacja
literatura mniejszości etnicznych
-problem tożsamości zarówno miasta jak i mieszkańca,
-przynależność zbiorowa: kulturowa, etniczna, narodowa, religijna
-tolerancja, ksenofobia, solidarność, ciągłość tradycji.
-miasto przestrzenią konfliktu kultur
nowe dyscypliny badawcze: filozofia miasta, geografia kulturowa (ludzkie doświadczenie miejsca, literackie krajobrazy wytworami społecznymi), geokrytyka (interakcja pomiędzy przestrzenią ludzką a literaturą - badanie literackie i kulturowe reprezentacje przestrzeni miast, które wpłynęły na pamięć zbiorową - np. Petersburg Dostojewskiego, Praga Kafki), geopoetyka.
-problem lokalizacji kultury (wyznaczenie przestrzeni)
-jak miejsca wpływają na nasze doświadczenia, jak kształtują świadomość jednostkową i zbiorową, etc
-hybrydyzacja lokalności
geopoetyka (termin Kennetha Whita) jego definicja: studium związków intelektualnych i zmysłowych pomiędzy człowiekiem a Ziemią w celu wykształcenia harmonijnej przestrzeni kulturowej. Umiejscowienie kontaktu i wyrażanie go. Kraina i filozofia, natura i kultura.
Geopoetyka w rozumieniu Rybickiej - najogólniej: topografie - zapisy miejsc w tekstach kultury
Od “miasta bez imienia” do ponowoczesnego regionalizmu
ponowoczesny regionalizm
decentralizacja mapy - większym zainteresowaniem cieszą się nie metropolie, a dawne peryferia, miasta pograniczne o skomplikowanej, wielokulturowej przeszłości (Triest, Kaliningrad, Gdańsk, Szczecin i, lol, Białystok), powrót regionalizmu i lokalności
przedtem funkcjonowało pojęcie modernistycznego “unreal city” - miasto bez imienia, miasto-metropolia, złożone z dróg i bezdroży, nieustanne ścieranie się mas i rytmów, nieprzywiązane i wyniszczające regionalne i narodowe wartości, ścierające wszystko w jedną masę
dlaczego mamy renesans lokalnosci? - koniunktura na przestrzeń (fizyczna, intelektualna, artystyczna), powrót do praktyk życia codziennego
dowartościowanie problematyki przestrzennej w postindustrialiźmie - translokacja miejsca w czasie (miejsce wędruje w czasie i odsłania zapomniane historie, przenosząc się wraz z migrującymi mieszkańcami) i przestrzeni (miasta-palimpsesty, miasta-kolaże, miasta-hybrydy)
powrót miejsca i lokalności żywi się turystyką, czasem zbyt mocno, np: Wenecja została pokonana przez swój wizerunek, swoją prezentację, zniknęła pod wielością opisów i prezentacji (Raffaelle la Capria)
regionalizm jako wynik globalizacji, chęć zapobiegania globalnej unifikacji, nowoczesna wrażliwość nostalgiczna, mityczne kresy mapy
konsekwencje powrotu lokalności - zniknięcie unreal city i pojawienie się miast real-and-imagined - miasta te są tworem zbiorowej i indywidualnej wyobrzźni, oraz świadectwem doświadczenia kulturowego tych miejsc.
Podsumowanie:
-inne idee: miasto jako dzieło sztuki (kompozycja urbanistyczna lub estetyzacja przestrzeni publicznej), reprezentacje miasta w sztuce, jeszcze inaczej - sztuka w mieście (np. Street art), oraz sztuka miasta (wszelkie praktyki artystyczne miejskiej społeczności)
-kultura popularna: nowa miejsca pop-kultura (dosłownie!: clubbing, konsumeryzm i lans - galerie handlowe i kluby) , kontr-kultura (blokowiska i hip-hop)
-badanie miasta-badanie kultury
-nastąpiło poszerzenie pojęcia kultury:teraz ma ono już nie tylko rangę wysoką, ale może dotyczyć też czynności takich jak spacerowanie czy kupowanie(!) oraz strategie tworzenia tożsamości
-zmierzch paradygmatu językowego w badaniach kulturowych (w mieście następuje wizualizacja obrazu ponad słowem)
-miasto to nie tylko przestrzeń kulturowa, ale i doświadczenie egzystencjalne