Miejsce teorii we współczesnym pielęgniarstwie
Elżbieta Grochans
Pielęgniarstwo
„….jest w równej mierze sztuką co nauką. Wymaga poznania i stosowania w praktyce specjalistycznej wiedzy i umiejętności opartych w miarę możliwości na wynikach badań naukowych. Jednocześnie wykorzystuje wiedzę i techniki wywodzące się z nauk humanistycznych i medycznych, a także z teorii zarządzania oraz teorii nauczania i wychowania”
(WHO, 2003)
Pielęgniarstwo
Teoria pełni funkcję informacyjną dla praktyki, a praktyka dla teorii.
Pogoń pielęgniarstwa za odpowiedzią na pytanie o istotę wiedzy potrzebnej w praktyce pielęgniarskiej może być postrzegana jako siła napędowa, która ukształtowała naszą profesję.
Curriculum Era – Era Programowa
W latach 1920-tych i 1930-tych wraz z rozkwitem przemysłu, powstało bardzo dużo medycznych szkół i wkrótce nastąpiła era programowa.
Wysiłki podjęte w celu zrozumienia istoty wiedzy potrzebnej w praktyce pielęgniarskiej są widoczne w nacisku na zawartość programową i na ruch w kierunku standaryzacji programu nauczania.
Różnice pomiędzy medycznym a pielęgniarskim spojrzeniem na pacjenta są widoczne w tym wczesnym rozwoju pielęgniarstwa.
Pielęgniarstwo zaczęło włączać naukę w program nauczania w tej wczesnej erze.
Przeniesienie pielęgniarstwa do szkół wyższych przyniosło znaczącą zmianę w poszukiwaniu faktycznej wiedzy.
Gdy pielęgniarki były dopuszczone do badań zobaczyły potrzebę badań pielęgniarskich, co doprowadziło do ery badawczej, ery poszukiwań.
Research Era – Era Badawcza
W latach 1940-tych i 1950-tyc, badania naukowe stały się siłą napędową.
Era ta zaczęła uwypuklać szkolnictwo i potrzebę rozpowszechnienia wyników badań w naukowych publikacjach. Nursing Research (Badania Pielęgniarskie), pierwszy dziennik na temat badań został stworzony w tym celu w 1952 roku.
Ery Badania oraz Naukowej Edukacji wydają się na siebie nakładać jak zauważyli ich recenzenci (Meleis, 1997; Styles, 1982).
Mocny nacisk kładziony na szkolnictwo pielęgniarskie w każdej z tych er niewątpliwie przyczynił się do bliskiej wzajemnej relacji miedzy nimi, takiej jak pomiędzy teorią i praktyką.
Graduate Education Era – Era Naukowej Edukacji
W czasie ery naukowej edukacji w latach 1960-tych i 1970-tych, programy nauczania dla ubiegających się o stopień magistra pielęgniarek zostały ustandaryzowane.
Amerykańskie Stowarzyszenie Pielęgniarek – Ameriacan Nurses Association (ANA) zidentyfikowało potrzebę rozwoju teorii pielęgniarstwa w 1965 roku,
Został osiągnięty ogólny konsensus pomiędzy kierownictwem na temat tego jakie znaczenie ma rozwój teorii w obliczu różnorodności dyscyplin, z których pielęgniarki posiadały doktoraty.
W pielęgniarskiej literaturze tej ery (Johnson, 1968) dokonano podziału pomiędzy wiedzą pielęgniarską a wiedzą zapożyczoną.
Rogers (1970) potwierdziła, że pielęgniarki potrzebują schematów, żeby pielęgniarstwo ukształtowało i uporządkowało własne badania i rozwijało wiedzę na temat pielęgniarstwa.
Podczas tej ery, teoretycy rozpoczęli publikowanie swoich „schematów”. Prace Johnson (1980), King (1971), Levine (1967), Neuman (1972), Orem (1971), Rogers (1970) i Roy (1970) były dowodem na to, że uznano potrzebę podejścia teoretycznego do pielęgniarstwa.
Był to bardzo ważny moment dla pielęgniarstwa, jako że teoretyczne prace uczonych z całego kraju zaczęto postrzegać jako wzory dla badań i praktyki.
Theory Era – Era Teorii
Tylko w jednej dekadzie 1980 – 1990 rozwój teorii pielęgniarskiej pobudził fenomenalny wzrost, który został odnotowany jako kamień węgielny rozwoju dyscypliny pielęgniarstwa (Meleis, 1983).
Era teorii wraz z erą badawczą doprowadziły do zrozumienia naukowych procesów w produkcji naukowych produktów (Whall, 1996).
Ta era zapoczątkowała wzrost szkolnictwa pielęgniarskiego w taki sposób, którego nigdy wcześniej nie odnotowano w historii pielęgniarstwa (Schlotfeldt, 1992).
Theory Utilization Era – Era Wykorzystywania Teorii
Pielęgniarstwo przesunęło się do nowej ery wykorzystywania filozofii, modeli i teorii w praktyce i odniosło się do teorii opartej na praktyce pielęgniarskiej – theory-based nursing pracice.
„Systematyczne gromadzenie wiedzy jest niezbędne w każdej profesji... jednakże, teoria i praktyka muszą nieustannie współgrać. Teoria bez praktyki jest pusta, a praktyka bez teorii ślepa.”
Cross,1981
1969 r. – rozpoczęto w Polsce akademickie kształcenie pielęgniarek (Wydział Pielęgniarski AM w Lublinie). Była to pierwsza placówka, która rozpoczęła planową, statutową działalność naukową w pielęgniarstwie.
Działalność naukowa w pielęgniarstwie może być realizowana:
teoretycznie przez wszystkie pielęgniarki, które zostały do tego odpowiednio przygotowane (merytorycznie i praktycznie) i są szczególnie zainteresowane tego rodzaju działalnością,
praktycznie przez pielęgniarki (choć nie wyłącznie) – pracowników naukowo -dydaktycznych skupionych w uczelniach wyższych, w których odbywa się kształcenie pielęgniarek, ale nie tylko.
Zagadnienie badań naukowych w pielęgniarstwie to przedmiot szczególnego zainteresowania pielęgniarek, w tym:
badaczy
praktyków – pielęgniarek sprawujących opiekę nad podmiotem opieki w sposób bardziej lub mniej bezpośredni, dążących do podnoszenia jakości opieki pielęgniarskiej na podstawie wyników badań naukowych
Cel praktyczny badań:
szeroko rozumiana praktyka zawodowa, zmiana jakości świadczonej opieki, modelu pielęgnowania itp.
Cel dydaktyczny badań:
nauczanie, uczenie się; zmiany i ich uwarunkowania itp.
Cel inny badań (np. ekspertyzy):
analiza ocen i oceny wykonywane na rzecz innych osób, instytucji itp.
Metody badawcze wykorzystywane w pielęgniarstwie środowiskowym
wg. Wrońskiej:
analiza i krytyka piśmiennictwa
metoda sondażu diagnostycznego
metoda indywidualnych przypadków
metoda eksperymentalna
metoda porównawcza
analiza dokumentów
Ponieważ pielęgniarstwo nie wypracowało jeszcze własnych, specyficznych metod badań, posługuje się zweryfikowanymi metodami wykorzystywanymi przez inne nauki, takie jak:
nauki medyczne
nauki humanistyczne
nauki pedagogiczne
adaptuje je modyfikując do własnych potrzeb.
To powoduje, że zmieniają one swój charakter, ale zachowują dotychczasową sprawdzalność i wiarygodność.
Pielęgniarstwo budowane na faktach niejako wymusza współpracę i współdziałanie badaczy i praktyków, przy czym szczególnie stawia na tych ostatnich. Zostają oni włączeni w cały proces badawczy: od formułowania pytań problemowych do upowszechniania wyników.
Dziękuję za uwagę