SZTUKA ŚREDNIOWIECZA

SZTUKA WCZESNEGO ŚREDNIOWIECZA

Przybyły z Północy lud Germański doprowadził do upadku Cesarstwa Rzymskiego i dał początek średniowiecznej Europie. Lud ten przenosząc się z miejsca na miejsce nie potrzebował trwałych , stałych budowli. Dziełami sztuki z tego okresu są przede wszystkim brosze do spinania stroju , rękojeść mieczy , pochwy oraz ręcznie przepisywane i ilustrowane księgi religijne .

Pierwsze dzieła architektury wczesnego średniowiecza powstały za czasów panowania Karola Wielkiego. Powstały wówczas bazyliki - nawa główna zakończona prezbiterium z półkolistą apsydą, nawę główną przecinała w symbol krzyża nawa poprzeczna zwana transeptem.

Pierwsze świątynie na terenach polskich powstały tuż po przyjęciu chrześcijaństwa. Były to bazyliki i rotundy - budowle centralne , wzniesione na planie koła .

STYL ROMAŃSKI - 1050- 1250 ( X - XIII wiek)

Nazwa romański pochodzi od słowa Roma czyli Rzym i oznacza podporządkowanie zasad kierujących sztuką rzymskiej władzy kościelnej. Francuscy uczeni natomiast twierdzą , iż słowo romański pochodzi od nazwy języka ( romańskiego właśnie) jakim władano w dawnej Galii , a dzisiejszej Francji zanim wykształcił się język francuski.

Architektura:

• materiał - kamień ciosany;

• mury grube , solidne i masywne;

• kościoły zwykle o charakterze obronnym;

• kościoły budowane na planie krzyża łacińskiego- nawa główna dłuższa , boczne - krótsze ( tzw. transept );

• składa się z jednej nawy albo dzieli się na 3, z których środkowa jest najwyższa i najszersza,

• prosta bryła - składa się z kilku lub kilkunastu mniejszych brył geometrycznych: walców, półwalców , stożków , graniastosłupów , ostrosłupów, prostopadłościanów;

• wieża najczęściej czworoboczna, masywna , przybudowana do korpusu kościoła ; liczba wież od 1 do 3,4 , a nawet 5, 7, 9, w późniejszych okresach;

• wnętrze kościoła mroczne i surowe;

• przeważa sklepienie krzyżowe -dwie skrzyżowane kolebki sklepienia tworzą krzyż,

chociaż pojawiają się również płaskie stropy albo sklepienie kolebkowe lub kopuła;

• sklepienie wspiera się na filarach lub kolumnach połączonych okrągłymi łukami;

• fasada- frontowa ściana kościoła z głównym wejściem zawsze zwrócona na zachód;

była to najbardziej ozdobna ściana kościoła;

• portal - obramowanie otworu wejściowego kształtem przypominał łuk triumfalny;

jest bogato zdobiony;

• łuk półkolisty zwieńczał drzwi i okna;

• okna wąskie, małe i zakończone łukiem półkolistym, przedzielone w środku 1 lub 2 kolumienkami;

• zabytki: Kolegiata w Kruszwicy, Kolegiata w Tumie pod Łęczycą ( XIIw.) , kościół Św. Trójcy w Strzelnie ( XII w. ),opactwo w Sulejowie i Wąchocku ,Kościół Św. Andrzeja w Krakowie , Katedra w Pizie ( XI w. ), Katedra w Durham w Anglii ( XII w. ) - masywna i ciężka ;

Rzeźba:

• niewiele rzeźb wolnostojących , przeważają płaskorzeźby ( reliefy );

• rzeźba związana jest ściśle z architekturą ;

• wykonana w kamieniu, ale i zdarzały się rzeźby w drewnie;

• sceny ilustrujące Pismo Święte , a zwłaszcza Nowy Testament;

• ukazywano też motywy roślinne i zwierzęta;

• zdobiono portale ( obramowania drzwi wejściowych ) , kapitele kolumn i ich trzony , tympanony pod łukami półkolistymi , umieszczano rzeźby w niszach i zagłębieniach muru;

• rzeźba jako biblia ubogich albo pismo niepiśmiennych , służyła nie tylko dekoracji , ale również przybliżaniu Ewangelii prostym , niewykształconym ludziom ;

• prawo ram - figurki bohaterów komponowano tak aby mieściły się w kwadracie;

• artyści nie byli znani z imienia i nazwiska ;

• nie starano się o wierne oddanie prawdziwego wyglądu człowieka ; ukazywano je odziane w długie szaty , bez cech charakterystycznych w rysach twarzy; gestem czy wyrazem twarzy nie zdradzają żadnych uczuć;

• sztuczne układy postaci , dostosowane do ilości miejsca na rzeźbę; bywają nienaturalnie wygięte lub wyprostowane; nie dbano o prawidłowość anatomiczną ;

• postać Chrystusa zawsze przedstawiana była w sposób surowy , sztywny , nieporuszony;

• zabytki: Drzwi Gnieźnieńskie ( 1 połowa XII w.)

1. najwspanialsze dzieło sztuki ludwisarskiej w Europie,

2. odlewane w brązie,

3. kompozycja 18 płaskorzeźb,

4. ukazują życie i męczeńską śmierć Św. Wojciecha ( został powołany do nawracania ludów pogańskich w Prusach i tam zamordowany ),od chwili narodzin do śmierci;

5. mają 4 m wysokości,

6. czytane są od dołu lewego skrzydła ku górze i od góry prawego - w dół,

Malarstwo:

• obrazy na wewnętrznych ścianach kościołów - fresk , mozaika ( szczególnie we Włoszech - wpływy malarstwa mozaikowego z Bizancjum );

• malarstwo miniaturowe - ręcznie pisane i ilustrowane księgi , plakietki , puzderka,;

• malarstwo na deskach roztopionym woskiem;

• postacie obrysowane , dopiero później kolorowane, złote i srebrne tło;

• głowy przechylone, palce rąk wykrzywione, nogi rozstawione - co ma oznaczać ruch, surowy wyraz twarzy;

• charakterystyczne są suknie, płaszcze , krótkie tuniki , dla świętych -długie szaty;

• tematyka biblijna ; elementy roślinne;

STYL GOTYCKI ( 1250 - 1500 )

W epoce odrodzenia uważano , że katedry gotyckie są brzydkie i dziwaczne. Twierdzono , że tylko barbarzyńcy mogli wznosić takie budowle . Do plemion barbarzyńskich zaliczano Gotów .

Dlatego architekturę katedr nazwano gotycką .

W XIX w. na nowo zachwycono się tym stylem . Nazwy nie zmieniono .

Architektura:

• budowle: kościoły, zamki obronne, ratusze , domy mieszczan ;

• materiał: cegła czerwona różnego kształtu, czasem jeszcze kamień ciosany;

• budowle wysokie , strzeliste, przeważają linie pionowe ( we Francji - gotyk wertykalny)

• w Anglii - gotyk horyzontalny - budowle raczej niskie , jedynie wieża była elementem wertykalnym;

• wieże : 2 po bokach fasady lub 1 z boku , albo na środku , albo 2 różnej wysokości

• sklepienie krzyżowo- żebrowe;

• zakończenia drzwi i okien mają kształt ostrołuku;

• okna wąskie , wysokie , pokryte witrażami, u góry zakończone manswerkiem;

• portale uskokowo zwężają się do środka; pokryte rzeźbami ;

• we wnętrzu kościołów, wysokie , smukłe filary złożone z pęków półkolumn;

• dla wzmocnienia ścian , na zewnątrz znajdowały się wysokie podpory ( przypory )tzw. skarpy;

• nad portalem - rozeta - okrągłe okno wypełnione manswerkiem i witrażami ;

• zabytki: katedry - Notre Dame w Paryżu , Reims , Amiens, Chartres, w Kolonii , Św. Stefana w Wiedniu , w Anglii - Cantenbury, Westminster, katedra Św. Wita w Pradze, pałac Dożów w Wenecji, katedra w Mediolanie, Florencji , Barcelonie, Kościół Mariacki w Krakowie , Gdańsku ,

• domy mieszczan - 2 lub 3 piętra , obronne zamki rycerskie, miasta - grube mury , fosa , wieże , baszty, przed bramą okrągłe warownie - barbakan,

Malarstwo:

• istnieją obrazy nierozerwalnie związane z ołtarzem;

• po raz pierwszy w dziejach sztuki rozpowszechnił się obraz niezależny , przeznaczony do zawieszania na ścianach kościoła;

• obrazy tablicowe , malowane na desce farbami temperowymi ; barwniki rozprowadzano białkiem kurzego jaja;

• tematyka: sceny z Nowego Testamentu, życie Marii, Jezusa oraz świętych i męczenników;

• pojawiają się obrazy o tematyce świeckiej;

• malarstwo różnych krajów ( Niemcy , Czechy , Francja , Polska ) różnią się od siebie , ale wykazują pewne cechy wspólne;

• ukazywanie postaci taką , jaka jest naprawdę - realistyczne ukazywanie postaci

poprzez wygląd, uczucia , otoczenie , rysy twarzy , proporcje ciała, strój;

• ukazywanie przeżyć człowieka poprzez wyraz twarzy , gest ,

• ukazywanie postaci w naturalnym otoczeniu - krajobrazie , wnętrzu ;

• stosowanie światłocienia i perspektywy na miarę ówczesnych umiejętności ;

• malarstwo witrażowe jest ważnym elementem w sztuce gotyckiej;

• słynni malarze : Giotto di Bondone ( Włoch ) ; Hubert i Jan van Eyck ( Niderlandy -bracia zapoczątkowali malarstwo olejne );

Rzeźba :

• związana z kościołem, tematyka religijna;

• coraz częściej pojawiają się wizerunki osób świeckich;

• rzeźba kamienna ; rozwija się bujnie rzeźba drewniana , malowana wielobarwnie

( polichromowana );

• pojawiają się pojedyncze figury jak i tłumy postaci;

• uniezależnia się od tła, od architektury; jeżeli jest związana z budowlą - nie jest ograniczana ilością miejsca ; artysta ma większą swobodę w przedstawianiu postaci ; kapitele kolumn zaczęto zdobić liśćmi i motywami roślinnymi , aby uniknąć deformacji postaci;

• postacie ludzi pełne wdzięku i życia , spokojne, racjonalne, realistyczne; swobodne w gestach , postawie i mimice twarzy ; wzory zaczerpnięte z Antyku;

• rzeźba gotycka to rzeźba realistyczna;

• rozróżnia się w rzeźbie gotyckiej :

I faza - I poł. XV w. - styl miękki - fałdy szat miękkie , łyżkowate

II faza - ekspresjonizm późnogotycki - ukazane emocje , łamania fałdów szat

• zabytki: Piękna Madonna , kościół Św. Elżbiety we Wrocławiu 1410 r. ,

Uta Ekkehardt ( dzielony slajd ) w kamieniu ,

Nagrobek Kazimierza Wielkiego , płyta nagrobna Kazimierza Jagiellończyka

na Wawelu ( wyk. Wit Stwosz ) ,

• Ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie ( 1477- 1489 )

1. ołtarz późnogotycki, szeroki - 11m , wysoki - 13 m,

2. wykonany z drewna lipowego , składa się z 5 części (penaptyk - poliptyk )

3. 200 postaci ; postacie w części środkowej mierzą 280 cm,

4. część środkowa przedstawia Zaśnięcie Matki Boskiej w otoczeniu Apostołów

5. cztery węższe skrzydła boczne ukazują sceny z życia Matki Najświętszej

i Pana Jezusa ; czytane od góry w dół najpierw skrzydło lewe , potem prawe; ruchome skrzydła po kolei ukazują : Zwiastowanie , Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli , Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie , Zesłanie Ducha Świętego,

6. na skrzydłach nieruchomych umieszczone są również sceny z życia Marii i

Jezusa; w sumie 12 kwater;

7. ołtarz niezwykle ekspresyjny ; Wit Stwosz ukazał pełnie przeżyć postaci ,

zmęczenie , starzenie się , spracowanie ;

8. można dostrzec w dziele cechy odrodzenia;

Autor: mgr Ewa Śliwa

4

---