GONARTROZA - ZWYRODNIENIE STAWU KOLANOWEGO

Zwyrodnienia stawu kolanowego występują bardzo często. Mogą pojawić się w lokalizacji przyśrodkowej, bocznej i rzepkowo-udowej. Zwykle spowodowane są urazami ( np. uszkodzenie więzadeł , łąkotek , złamania) , zapaleniami

( reumatoidalne zapalenie stawów, gruźlica) oraz statycznymi odchyleniami osi kończyny ( koślawość, szpotawość) . Częściej występują u kobiet niż u mężczyzn, osób otyłych oraz osób w podeszłym wieku.

Występują tu dwie postacie chorobowe. Pierwsza to postać pierwotna charakteryzująca się równoczesnym występowaniem zmian w obu stawach . Druga, postać wtórna która najczęściej rozwija się w wyniku oddziaływania na powierzchnie stawowe sił przekraczających wytrzymałość chrząstek stalowych, co po pewnym czasie prowadzi do ich trwałego uszkodzenia.

Typ gonartrozy jest zależny od miejsca występowania zmian chrząstki stawowej. Istnieją 3 typy takie jak :

 Przyśrodkowa – jest najczęstsza. Szpara stawowa jest zwężona po stronie przyśrodkowej. Często występuje u osób, które mają szpotawość kolan.

 Rzepkowo – udowa – szpara stawowa jest zwężona między rzepką, a kością udową. Jeśli ból jest silniejszy podczas schodzenia to prawdopodobnie mamy do czynienia z tym rodzajem zwyrodnienia

 Boczne – Szpara stawowa jest znacznie zwężona po stronie bocznej. Często występuje u osób, które mają koślawość kolan.

Na początku zmiany zwyrodnieniowe w kolanie są spowodowane zaburzeniami w strukturze chrząstki stawowej. To powoduje jej rozmiękanie i wycieranie . Chrząstka stawowa nie ma zdolności do regeneracji dlatego jej degeneracja jest procesem nieodwracalnym

Do zniszczenia chrząstki stawowej dochodzi nie tylko wskutek procesów zwyrodnieniowych, ale także podczas urazów. Uszkodzenia chrząstki stawowej rzadko zdarzają się same z siebie. Zwykle występują razem z innymi uszkodzeniami kolana. Przyczyną pourazowego zniszczenia chrząstki stawowej są zwykle kontuzje, w czasie których na staw kolanowy działała ogromna siła lub znaczne przeciążenie.

Powyższe czynniki powodują, że chrząstka szklista, która w zdrowym kolanie pokrywa i ściśle przylega do powierzchni kości zaczyna się "odklejać", powstają w niej pęknięcia a potem ubytki. Fragmenty uszkodzonej chrząstki swobodnie pływają w płynie stawowym, uwalniają się substancje zapalne wywołujące ból i obrzęk stawu. Obrazowo, w dużym uproszczeniu można napisać, że płyn stawowy jest odpowiednikiem oleju, którym naoliwiony jest staw, by się nie ścierał i prawidłowo funkcjonował. Takie wolne fragmenty działają jak piasek wrzucony w tryby maszyny, niszcząc ją mechanicznie i chemicznie..

W chorobie tej dochodzi do poszerzenia obrysów stawu, wysięków, może pojawiać się torbiel podkolanowa ( bakera ). Występują dolegliwości bólowe , początkowo wysiłkowe a następnie spoczynkowe w okolicy szpary stawowej. Uszkodzenie więzadeł są powodem niestabilności stawu, a ból i ograniczenie ruchomości wiążą się z osłabieniem mięśni i często z zanikiem mięśnia czworogłowego. To z kolei doprowadza do upośledzenia stabilizacji, zaburzeń biomechaniki stawu klonowego i wtórnej gonartrozy. Częste są zaburzenia chodu i utykanie. W zaawansowanych przypadkach pojawia się przykurcz zgięciowy i znaczne ograniczenie ruchu zginania.

Kryteria kliniczno-radiologiczne choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego wg ACR:

-ból kolana utrzymujący się przez większość dni w miesiącu

-osteofity na obwodzie stawu widoczne na zdjęciu radiologicznym

-płyn stawowy „niezapalny”

-wiek >40 lat

-sztywność poranna kolana <30 min

-trzeszczenie przy ruchach w stawie

W zdjęciach rtg możemy zauważyć początkowe zaostrzenie wyniosłości międzykłykciowej kości piszczelowej , następnie osteofity na brzegach rzepki u krawędziach stawowych kości piszczelowej oraz zwężenie szpary stawowej. W zaawansowanych stadiach sklerotyzację podchrzęstną blaszki kostnej , zmiany torbielowate , wole ciała śródstawowe oraz pełna destrukcję stawu

Im dłużej traw choroba, im dłużej staw jest używany w takim stanie, tym większe szkody mają miejsce. W czasie odpoczynku stan się chwilowo poprawia, ponieważ płyn stawowy częściowo się oczyszcza z patologicznych składników, lecz po kolejnym wysiłku objawy i tak wracają - i to często ze wzmożoną siłą

Przyczyny choroby zwyrodnieniowej najczęściej są nieznane, ale duży wpływ na kondycję stawu kolanowego ma otyłość, długotrwałe i nadmierne przeciążenia (na przykład podczas uprawiania sportu lub na skutek pracy fizycznej), a także mikrourazy i kontuzje, które przytrafiły się nam w ciągu życia. W dodatku wydaje się, że siedzący tryb życia nie sprzyja naszym stawą. Nie można też pominąć cukrzycy oraz starzenia się organizmu. Nie zapominajmy też o wymienionej już szpotawości czy koślawości.

W dodatku chorobę zwyrodnieniową mogą też wywoływać: zapalenie stawu, odkładanie pyrofosforanu wapnia, uszkodzenie łękotki, chrzęstniako –kostniakowatość maziówkowa, kosmkowo – barwnikowe zapalenie błony maziowe, czy rozwarstwiająca martwica aseptyczna.

Kondycja naszych stawów zależy także od stylu życia, wykonywanej pracy oraz intensywności, z jaką uprawiamy sport. I tak ciężka praca fizyczna, wyczynowe uprawianie sportu prowadzi do szybszego zużywania się stawów. Powszechna w naszym społeczeństwie nadwaga i otyłość to kolejna przyczyna niszczenia stawów. Bardzo często zrzucenie 10-20 zbędnych kilogramów, zmniejsza o 30-40 proc. ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych.

Funkcjonowanie stawu w dużej mierze zależy od obecności chrząstki szklistej. Dzięki jej gładkości i obecności płynu stawowego ruch w stawie odbywa się z minimalnym oporem. Chrząstka szklista ma duża wytrzymałość mechaniczną a dzięki swojej sprężystości pełni rolę amortyzatora stawu.

Przy profilaktyce choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych należy zwrócić uwagę na codzienną i bezpieczną dla kolan aktywność fizyczną, zbilansowanie diety i redukcję wagi. W okresach zaostrzeń można korzystać ze sprzętu wspomagającego, takiego jak odciążająca orteza stawu kolanowego czy kule. Należy unikać przeciążeń, przebywania zbyt długo w jednej pozycji, klękania na twardej powierzchni i ekstremalnych zgięć kolan.

Leczenie

Leczenie zmian zwyrodnieniowych stawów zależy od stopnia ich zniszczenia, oczekiwań pacjenta i przyczyn, które doprowadziły do rozwoju choroby. Jeżeli było to jakieś inne schorzenie, należy je wyleczyć; gdy przyczyną jest nadwaga, trzeba schudnąć.

Przy niewielkich zmianach w stawach kolanowych poprawę ich kondycji można osiągnąć rehabilitacją, czyli ćwiczeniami mięśni, zabiegami fizykoterapeutycznymi, które zwiększają zakres ruchu w stawie, zmniejszają stan zapalny, poprawiają ukrwienie tkanek. Korzystne jest również przyjmowanie preparatów mogących powstrzymać postęp zwyrodnień

W leczeniu możemy zastosować różnorodne zabiegi fizykalne . Jednymi z nich są ultradźwięki , które wywołują w tkankach odczyn a także różne zmiany spowodowane działaniem ich energii. Zmiany te dzielą się na : pierwotne czyli miejscowe i wtórne inaczej ogólne. W chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego ultradźwięki stosujemy miejscowo na staw kolanowy o natężeniu od 0,3 do 0,8 W/ cm2. Czas trwania powyższego zabiegu wynosi maksymalnie 5-6 minut. Jeżeli chodzi o ilość zabiegów to wynosi on około 10 w jednej serii. Dodatkowo w celu zwiększenia efektów przeciwbólowych można zastosować jako substancję sprzęgającą lek w postaci maści ( taki którego cząsteczki mogą wniknąć w głąb tkanek poddawanym drganiom mechanicznym). Jest to wtedy zabieg fonoforezy. .

Kolejnym zabiegiem leczniczym może być Lampa Sollux ( z czerwonym filtrem). Jest to zabieg cieplny, który polega na nagrzewaniu okolicy kolan . Stanowi dobre przygotowanie przed zastosowaniem ćwiczeń kinezyterapeutycznych , ponieważ wcześniej rozluźnione struktury stawowe łatwiej poddają się terapii. Dodatkowo zastosowanie Lapy Sollux przed fonoforezą wpływa na łatwiejsze wchłanianie maści do tkanek. Czas zabiegu wynosi od 10-20 minut.

Innym zabiegiem ciepłoleczniczym są okłady parafinowe. Używa się do nich parafiny stałej która jest węglowodorem nienasyconym. Wywołuje ona intensywne przekrwienie tkanek oraz ich rozluźnienie. Dzięki temu poprawia ruchomość stawu i zmniejsza dolegliwości bólowe. Możemy również zastosować okłady borowinowe. Borowina zawiera bardzo dużo substancji nieorganicznych, przede wszystkim rozmaite sole (żelazowe, wapienne, glinkowe) i krzemionkę. Kwasy organiczne i sole nadają jej właściwości ściągające, przeciwzapalne, bakteriostatyczne i bakteriobójcze. Dlatego zabiegi z użyciem borowiny powodują regenerację naskórka i uszkodzonych tkanek, a także zwiększenie ukrwienia skóry. Czas takiego zabiegu zwykle wynosi 10-20 minut.

W Gonarthrosie stosujemy również masaż wirowy nóg, w którym jako źródło ciepła wykorzystuje się wodę o temperaturze 32-40 stopni. Czas zabiegu wynosi od 10-15 minut.

W celu uśmierzenia bólu stosujemy zabiegi z zakresu elektroterapii. Pierwszym z nich są prądy diadynamiczne ( DD) w których wykorzystuje się po kolei prądy : DF , CP, lub LP. Do zabiegów używamy elektrod płaskich lub na uchwycie cyrklowym . Zaleca się przeprowadzenie 6-10 zabiegów w serii , wykonywanych codziennie lub co drugi dzień.

Innym zabiegiem elektroleczniczym jest jonoforeza która polega na na wprowadzeniu do tkanek siłami pola elektrycznego jonów działających leczniczo. W zabiegu tym pod elektrodą czynna umieszcza się podkład z roztworem leku który działa przeciwbólowo np. salicylan sodu, chlorowodorek lignokainy , naproxen , bądź też przeciwzapalnym, np. chlorek wapnia, hydrokortyzon. Z reguły stosuje się czuciowo-progową dawkę prądu tj. około 0,2 mA/cm2, w czasie 10-20 minut. Zabiegi wykonuje się codziennie lub co drugi dzień w serii od 10-20.

Jedną z częściej stosowanych metod elektroleczniczych, w przypadku choroby zwyrodnieniowej kolan, są prądy interferencyjne .Maksymalny czas trwania zabiegu w przypadku prądów średniej częstotliwości wynosi około 15 minut, a dawkowanie natężenia jest uzależnione od indywidualnej wrażliwości chorego.

Inną metodą leczenia ciepłem w przypadku omawianego schorzenia jest zastosowanie prądów wielkiej częstotliwości w postaci diatermii krótkofalowej (DKF), która polega na wytwarzaniu ciepła wewnątrz tkanek (ciepło endogenne). Zabieg wykorzystujący pulsujące pole elektromagnetyczne, dostarczający energii o częstotliwości 27,12 MHz.Dzięki możliwości obniżania przewodnictwa nerwowego DKF ma działanie przeciwbólowe. Przyspiesz procesy wchłaniania tkankowego( wysięki, krwiaki), obniża napięcie mięśniowe oraz zmniejsza sztywność stawów.

W terapii zwyrodnieniowej kolan poleca się leczenie uzdrowiskowe w postaci różnego rodzaju kąpieli leczniczych. Np. Kąpiele solankowe. Wywołują one wiele miejscowych i ogólnych reakcji, takich jak zmniejszenie pobudliwości nerwów czuciowych i ruchowych, zwiększone ukrwienie skóry, normalizację ciśnienia krwi, poprawę sprawności serca, polepszenie regulacji krążenia krwi, wzrost przewietrzenia płuc, pobudzenie przemiany materii, zwiększenie diurezy (wydalania moczu), poprawę odporności i zahartowanie organizmu. Czas trwania zabiegu wynosi 10-15 minut. Temperatura pierwszych kąpieli całkowitych wynosi 35-36°C, potem rośnie do 38°C

Podsumowując , istnieje wiele zabiegów fizykalnych które wpływają na zmniejszenie dolegliwości bólowych w chorobie zwyrodnieniowej stawów kolanowych . Ich wybór zależy od tolerancji pacjenta na wybrane czynniki fizyczne jak również od przeciwwskazań do zabiegów czy zaawansowania schorzenia.