Renesans i humanizm

Charakter epoki

Istota renesansu

Terminu renesans używamy na określenie epoki w rozwoju kultury, charakteryzującej się

odrodzeniem (po francusku renaissance – odrodzenie) zainteresowań dorobkiem
starożytności greckiej i rzymskiej. Po podboju Bizancjum przez Turków napłynęło stamtąd do
Italii wielu uczonych i artystów, zapoczątkowując powszechną fascynację kulturą antyczną.
We Włoszech renesans w pełni rozwinął się w XV wieku, chociaż o jego symptomach można
mówić już w wieku XIV. Na przełomie XV i XVI wieku stał się zjawiskiem
ogólnoeuropejskim.

Istota humanizmu

Dla renesansu charakterystyczny był prąd umysłowy zwany humanizmem (od

łacińskiego humanus – ludzki). Jego istotą było zainteresowanie doczesnością i człowiekiem,
traktowanie człowieka jako istoty zdolnej samodzielnie kierować swoim losem. W życiu
społecznym nastąpiło złamanie monopolu duchowieństwa jako pośrednika między Bogiem a
ludźmi – taką rolę zaczęli odgrywać także filozofowie, pisarze i ludzie sztuki. W myśli
politycznej pojawiły się rozważania na temat roli wybitnych jednostek w historii.

W sztuce nastąpił zwrot ku naturze, przejawiający się w kulcie piękna ludzkiego ciała, w

pojawieniu się w malarstwie pejzażu i portretu psychologicznego.

Racjonalizm i empiryzm

W naukach przyrodniczych zwyciężyła teoria heliocentryczna Mikołaja Kopernika,

uświadamiająca, iż Wszechświat jest nieskończenie skomplikowany, a Ziemia wcale nie
zajmuje w nim pozycji uprzywilejowanej.

Jako metody badawcze upowszechnił się racjonalizm i empiryzm, przy czym traktowano

je nie jako metody konkurencyjne, wykluczające się nawzajem, lecz jako dwa uzupełniające
się sposoby interpretowania rzeczywistości.

W renesansie dominował „duch mieszczański” – miasta stały się centrum rozwoju

społecznego, w decydujący sposób wpływały na kształtowanie się mentalności,
obyczajowości, a nawet mody.

Studia humanistyczne

• wraz z zainteresowaniem człowiekiem zaczęła rozwijać się na uniwersytetach filologia –

rozumiana jako studiowanie języków starożytnych (greki, łaciny i hebrajskiego), literatury
antycznej oraz zgłębianie historii tamtej epoki; wśród autorów starożytnych szczególną
popularnością cieszyli się Cyceron, Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Tacyt

• spośród filozofów antycznych wielkie zainteresowanie budził Platon, którego nieznane

rękopisy zostały przywiezione do Italii przez uczonych bizantyjskich w roku 1423; władca
Florencji Kosma Medyceusz założył w swym mieście centrum studiów platońskich

• popularną dyscypliną uniwersytecką stało się także prawo rzymskie, którego rozwój miał

duże znaczenie dla kształtowania się nowożytnych państw z rozwiniętą administracją i
ugruntowanym w prawie podziałem na stany

• wynalezienie druku przez Jana Gutenberga z Moguncji w Niemczech spowodowało, że

słowo pisane przestało być własnością nielicznej warstwy duchowieństwa i możnowładztwa;
w roku 1455 Gutenberg wydrukował Biblię w nakładzie dwustu egzemplarzy; jego
wynalazek rozprzestrzenił się w II połowie XV wieku we Włoszech, a następnie w całej

Europie; największym ośrodkiem wydawniczym była drukarnia Aldo Manucjusza w
Wenecji

Sztuka renesansowa

Funkcjonowanie sztuki w epoce renesansu opierało się na mecenacie, czyli popieraniu i

finansowaniu artystów przez ludzi bogatych, dla których tego typu inwestowanie miało duże
znaczenie prestiżowe. Do czołowych mecenasów należeli przedstawiciele florentyńskiego
rodu Medyceuszy, a szczególnie Wawrzyniec Wspaniały (1449-1492) i papież Leon X
(1513-1521).

• Leonardo da Vinci (1452-1519) działał głównie we Florencji i Mediolanie; do jego

najwybitniejszych dzieł malarskich zaliczane są Gioconda, Madonna w grocie, Święta Anna
Samotrzecia

i Ostatnia wieczerza, będąca wielkim freskiem w kościele Matki Boskiej

Łaskawej w Mediolanie

• Rafael Santi (1483-1520) działał w Rzymie jako malarz i architekt papieski; słynne są jego

Madonny oraz portrety Leona X i Juliusza II; jego watykańskie freski charakteryzowały się
harmonijną kompozycją przestrzenną

• Michał Anioł Buonarotti (1475-1564) pracował głównie w Rzymie, był malarzem i

rzeźbiarzem; jego najwybitniejszym dziełem są freski w Kaplicy Sykstyńskiej, a także
rzeźby Pieta i Mojżesz

• Tycjan (1490-1576) tworzył najpierw w Wenecji, gdzie się urodził, a później na dworze

cesarza Karola V jako jego nadworny malarz; malował znakomite portrety oraz sceny
religijne i mitologiczne