Spistreści

WstępdoKsięgiPrzysłów

..5

Prz1

.7

Tytułicelksięgi

7

OGÓLNENAPOMNIENIAMĄDROŚCI

8

Unikaćzłegotowarzystwa

.8

Wezwaniemądrości

9

Prz2

.10

Zyskipłynącezszukaniamądrości

10

Prz3

.11

TrzymajsięBoga!

11

Pouczeniaspołeczne

.12

Prz4

.13

Zachętadonabyciamądrości

13

Prz5

.15

Cudzołóstwoawierność

.15

Prz6

.17

Czteryprzestrogi

17

Prz7

.19

Przeciwuwodzicielce

.19

Prz8

.20

Mądrośćzalecasamąsiebie

.20

Prz9

.23

BiesiadaMądrości

23

Prz10

.24

PIERWSZYZBIÓRNAUKMĄDROŚCI

24

Prz11

.26

Prz12

.28

Prz13

.30

Prz14

.32

Prz15

.34

Prz16

.36

Prz17

.38

Prz18

.40

Prz19

.42

Prz20

.44

Prz21

.46

Prz22

.48

SZCZEGÓLNEPOUCZENIAMĘDRCÓW

...49

Wstęp

.49

Różneprzestrogi

50

Prz23

.51

Prz24

.53

Noweprzepisy

.53

DRUGIZBIÓRNAUKMĘDRCÓW

...55

Sprawiedliwośćwsądzie

.56

Różnewskazówki

57

Lenistwo

.58

Prz25

.59

DRUGIZBIÓRPRZYSŁÓWSALOMONA

..59

Prz26

.61

Prz27

.63

Prz28

.65

Prz29

.67

Prz30

.69

NAUKIAGURA

..69

Świadomośćniewiedzy

.70

WielkośćBoga

.71

Złotyśrodek

.72

Rodzajniewierny

.73

ZBIÓRBEZIMIENNY

..74

Różnenauki

74

Prz31

.76

NAUKILEMUELA

..76

Czystość

.76

Umiarkowanie

.77

Sprawiedliwość

.78

POEMATODZIELNEJNIEWIEŚCIE

.79

KsięgaPrzysłów

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WstępdoKsięgiPrzysłów

KsięgaPrzysłówzwanajestteżKsięgąPrzypowieści(zaLXX:Paroimiai,

choćWlgmaProverbia,cobliższejestoryginału:Meszalim).Nazwahebrajska
maszerszeznaczenie,określającpouczeniareligijnelubmoralne,wyrażone
językiemsugestywnym,obrazowym,którywymagaodczytelnikapewnego
wmyśleniasięwtreść.Naukipodanesąwformiepoetyckiej,gdziewiersz
składasięzdwualbotrzechstychów,posiadającychswoistąrytmikęsłów
akcentowanych,zbliżonądonaszegowierszatonicznego.Liczbaakcentóww
poszczególnychstychachjestmniejwięcejstała.Ważnącechąprzysłówjest
odpowiedniośćmyśli,czyliparalelizmposzczególnychstychów.Wzbiorach
przysłówznajdujemyparalelizmprzeciwstawny,synonimicznyiciągły.Niektóre
zbiory,jakczęśćwstępna(rozdz.1-9[->Prz1,1])lubpoematodzielnej
niewieście,dzieląsięnastrofy,zaczynającesięodtychsamychsłów.Ścisły
podziałnastrofymożebyćopartyjednakwyłącznienaanalizietreści.

Księganiejestjednolitymdziełemtegosamegoautora,leczpracązbiorową,

złożonąztekstówposzczególnychautorów,pochodzącychzróżnychepok.
NieznanyautorzVw.przedChr.zebrałposzczególnezbiorywjednącałośći
samprawdopodobnienapisałczęśćwstępną(rozdz.1-9).

Prócztejwstępnejczęścinaksięgęskładająsięjeszczenastępującezbiory:

DwazbiorySalomona:Prz10,1-22,16orazPrz25,1-29,27.
DwazbioryNaukMędrców:Prz22,17-24,22orazPrz24,23-34.
NaukiAgura:Prz30,1-14.
Zbiórbezimienny:Prz30,15-33.
NaukiLemuela:Prz31,1-9.
Poematodzielnejniewieście:Prz31,10-31.

Literaturamądrościowatworzyłaspecjalnyrodzajliterackiznanynacałym

BliskimWschodzie,stądjejszczególnycharakteristyl.Możnasiębyłotego
nauczyćustópswegomistrzarazemzeskomplikowanąsztukąpisaniai
redagowaniadokumentówpaństwowych.Tenrodzajliterackidzieliłsięnaróżne
gatunki:gnoma,satyra,przypowieść,bajka,alegoria,zagadka,lirykapouczająca
orazpoematroztrząsającytrudnezagadnieniażyciowe.Zwracasięobecnie
uwagęnaichreligijnycharakter,choćwśródautorówniebrakłotami
wolnomyślicieli.

WSTtenrodzajliterackipojawiasięodpoczątkumonarchiirazemz

urzędnikamidworskimi,którzymusieliistniećiprzedtem.Najbardziejotaczał
sięnimiSalomon,chcącpodnieśćznaczenieswojejstolicy.Uchodziłteżw
opiniiitradycjipóźniejszejzaklasycznegoopiekunaiznawcęmądrości.

OdpoczątkumądrośćwIzraelunosiswójodrębnycharakter,przystosowany

doreligiijahwizmu,choćpodanyodrębnymstylem,zgodniezprądem
międzynarodowym.

Przewijająsiętudwanurty.Wedługjednegomądrośćjestdostępnai

koniecznadlakażdegoczłowieka,stądrównoznacznazpostępowaniem
moralnym.Przeciwieństwemjejjestgłupota-upadekmoralny,niewierność
względemBoga.Druginurtupatrujewmądrościwłaściwośćsamegotylko
Boga,niedostępnądlaczłowieka.Obydwanurtyistniejąirozwijająsię
równocześniewspołeczeństwie.

Najczęściejzwracasięuwagęnanastępującenakazyicnoty:sprawiedliwość,

roztropność,umiarkowanie,pracowitość,pokorę,czystość,miłośćbliźniego,
dobrewychowaniedzieciirozumnysposóbrządzeniapoddanymi.Podstawą
cnótiichkoronązarazemjestbogobojność.Tenreligijnytonwyciskaswe
znamięnacałejmoralnościKsięgiPrzysłów,choćbardzoczęstoautorzyszukają
uzasadnieńtylkowdoświadczeniu,wużytecznościcnotydlażyciacodziennego.
Mędrcycichcąpouczyćprostego,niedoświadczonegoczłowiekaoużyteczności
cnotyprzynoszącejszczęście,bogactwo,chwałęiwzięcieuludzi,anade
wszystkoBożeupodobanie.Humanizmtychautorówjesthumanizmem
religijnym.

Przytłumaczeniuuwzględniononowąfilologięporównawcząjęzyków

północno-zachodniejgrupysemickiej,copozwoliłonalepszezrozumienie
tekstubezkoniecznościczęstegouciekaniasiędojegozmiany.

Prz1

Tytułicelksięgi

1

PrzysłowiaSalomona,synaDawida,królawIzraelu.

1,1.Mędrcy.Tradycjaopowiadającaomędrcach,którzyzgłębilitajemnicęmądrości,madługiedziejewstarożytnychkulturachBliskiegoWschodu.Sposóbwykorzystywaniatakich

utworówmądrościowychjakNaukiPtah-HotepaiPouczeniaAmenemopewskazują,żewEgipcieiMezopotamiiistniałyszkołymądrościowe.„Mędrzec”byłdlaswoichuczniówniczym„ojciec”,
przekazującimskarbymądrościstarożytnejkulturyorazdostarczającosobistegowzorudonaśladowania.Źródłamezopotamskiewskazują,żeowimędrcyzajmowalijakieśstanowiskawpałacowej
biurokracjikrólewskiej,byćmożejakoczłonkowieklasypisarzy.„Słowa”mędrcówobejmowałyesejepoświęconeosobistemurozwojowiczłowiekaorazzasadometykietyobowiązującymwróżnych
sytuacjachżyciowych.Wypowiedzimędrcówdostarczałyteżkrótkichradwsprawachpolitycznychidyplomatycznych.Wtensposóbstanowilimędrcyswoistąpamięćkulturową,przechowującąi
przekazującąnastępnympokoleniompodstawowewartościspołeczne.

1,1.Salomonjakomędrzec.W1Krl3,7-12Salomonpoprosiło„sercepełnerozsądkudosądzeniairozróżnianiadobraodzła”,bydobrzepanowaćnadswoimludem,iotrzymałjeod

Boga.TradycjaopowiadającaoSalomoniejakomądrymkrólupojawiasięponowniewewprowadzeniudoKsięgiPrzysłów.Wieleprzejawówjegomądrościopisanoszczegółowow1Krl4,30-33(zob.
komentarzdotychwersetów).

PARALELEMOTYWÓWZKSIĘGIPRZYSŁÓWWUTWORACHZESTAROŻYTNEGOBLISKIEGOWSCHODU.Kilkautworówzegipskiejimezopotamskiejliteratury

mądrościowejzawieraparalele(językowe,stylistyczneitreściowe)doKsięgiPrzysłów.WśródkompozycjizestarożytnegoEgiptuwymienićtutajmożna(wkolejnościchronologicznej):NaukiPtah-
Hotepa(ok.2500przedChr.),Opowieśćowymownymwieśniaku(ok.2000przedChr.),PouczeniaAmenemope(ok.1200przedChr.)iPouczeniaAnkszeszonki(ok.200przedChr.).Wspólneelementy
odnaleźćmożnarównieżwMemfijskiejteologiistworzenia(ok.2200przedChr.)iRozważaniachosamobójstwie(ok.2000przedChr.).Podobnewypowiedzimądrościowepojawiająsięteżw
asyryjskimutworzeSłowaAhikara(ok.700przedChr.),atakżewugaryckimeposieoBaaluiAnatorazoAkchat(ok.1400przedChr.).Większośćpodobieństwwutworachzliteraturymądrościowej
przypisaćmożnauniwersalnemucharakterowiwypowiedzimądrościowychorazbardzorozpowszechnionejpraktycezapożyczaniazwrotów,obrazów,przysłów,anawetcałychprzypowieścilub
opowieści.Otokilkaprzykładów:

-KsięgaPrzysłów1,12opisujegróbzapomocąobrazuustpożerającychswojeofiary.TasamaobrazowośćpowracaweposieoBaaluiAnat,gdziebógśmierci,Mot,„pożeraswoją

zdobycz”,zgarniającją„obiemarękami”.

-KsięgaPrzysłów6,23-29i7,24-27przestrzegamądregosyna,byopanowałswojepożądaniekobiety,któremożegodoprowadzićdokatastrofy.PodobniePtah-Hotepdoradza,by„trzymać

sięzdalaodkobietywdomu”i„myślećointeresach”.

-KsięgaPrzysłów16,8i21,9stanowiprzykładwypowiedzimądrościowejopartejnaschemacie„lepiej...niż...”.SchemattenmożnaodnaleźćrównieżwPouczeniachAnkszeszonki(„Lepiej

mieszkaćwewłasnymdomuniżwpałacuinnego”)iPouczeniachAmenemope(„Lepszybochenekchlebaipogodneserceniżwszystkiebogactwaświataizmartwienie”).

-MotywprogresjipojawiającysięwPrz6,16-19(„TychsześćrzeczywnienawiścimaPan,asiedembudziuNiegoodrazę”)zostałwykorzystanyrównieżprzezAhikara:„Dwarodzajeludzi

sąrozkoszą,wtrzecimSzamaszmaupodobanie”.

-IdealnażonaopisanawPrz31,27-31jestteżwysławianaprzezPtah-Hotepa,podobniejaksyngotowyuważniesłuchaćojca(zob.Prz2,1-5).
-„Słowamędrca”zapisanewPrz21,17-24,22podwzględembudowywzorująsięnaegipskimutworzePouczeniaAmenemope.Obydwarozpoczynaogólnewprowadzenie,poktórym

następujetrzydzieściwypowiedzizawierającychbardzopodobneradynaróżnetematy.NaprzykładwPouczeniachAmenemopeiPrz22,22zakazujesięwykorzystywaniaubogichisłabych.Egipski
mędrzecitekstPrz23,10radząteżzgodnienieprzesuwaćprastarejmiedzy,aby„niezniszczyłycięwyrzutysumienia”.

2

Abypoznaćmądrośćikarność,abyzrozumiećsłowarozsądku,

3

abyzdobyćkarnyrozsądek,sprawiedliwość,rzetelnośćiprawość,

4

abyprostaczkomudzielićrozwagi,amłodym–wiedzyi

roztropności.

5

Mądry,słuchając,pomnożywiedzę,rozumnybiegłości

nabędzie,

6

abypojąćprzysłowieitrudnezdanie,słowamędrcówiich

zagadki.

1,6.Rodzajewypowiedzimądrościowych.Wwersecietymwymienionotrzyzwielurodzajówwypowiedzimądrościowych.Przysłowielubmaszaltoaforyzm-krótkawypowiedź

składającasięczęstozprzeciwstawnychstrofparalelnych.Zwykleposiadamorałizawszeodznaczasięcharakteremdydaktycznym.Przypowieścitoszerszeutworyopartenazasadzieprzeciwieństwa,
którewformienarracyjnejopowiadająjakąśhistorięiskłaniająsłuchaczydoodkryciadrugiegolubukrytegoznaczenia(zob.dwiepierwszewypowiedziw2Sm12,1-10).ChociażwKsiędzePrzysłów
niemazagadek,byłyonenajwyraźniejrozpowszechnionąformązabawyumysłowej(zob.komentarznatematzagadkiSamsonawSdz14,12-14).Hebrajskiterminoznaczającyzagadkę,pochodzącyod
rdzeniazwykletłumaczonegojako„szyderczy”lub„cyniczny”,pojawiasiętylkowPrz1,6.Możetobyćodczytanejakopróbazakwestionowaniazagadekjakoprawdziwychwypowiedzi
mądrościowych.DłuższekompozycjezaliczanedogatunkuliteraturymądrościowejznaleźćmożnawKsiędzeKoheletazawierającejcałegrupywypowiedziorazrefleksjinatematabsurdalnościżycia.
NajobszerniejsząkategorięmądrościowąwcałejBibliihebrajskiejstanowiąrozważaniafilozoficznezKsięgiHioba.Posługującsiępowszechnieznanymtematemcierpienia,Hiobijegoprzyjaciele
badają,anawetosobiścietestująprzyczyny,dlaktórychbólicierpienienawiedzająsprawiedliwego.

7

PodstawąwiedzyjestbojaźńPańska;leczgłupcyodrzucają

mądrośćikarność.

1,7„BojaźńJahwe”wBiblii(por.Wj20,20+;Pwt6,2+)odpowiadamniejwięcejtemu,comynazywamyreligijnościąalbopobożnością.Jestzarazempoczątkiem(9,10;15,33;Hi28,28;Ps

111,10;Syr1,14.20)iukoronowaniem(Syr1,18;19,20;25,10-11;40,25-27)mądrościgłębokoreligijnej,wktórejsięrozwijatakaosobistarelacjazBogiemprzymierza,żesięłącząbojaźńimiłość,
uległośćizaufanie(por.Ps25,12-14;112,1;128,1;Koh12,13;Syr1,27-28;2,7-9.15-18;itd.).

OGÓLNENAPOMNIENIAMĄDROŚCI

Unikaćzłegotowarzystwa

8

Synumój,słuchajkarceniaswegoojca,nieodrzucajpouczenia

swejmatki,

1,8.Napomnieniaskierowanedosyna.Wezwaniedosłuchaniapouczeńrodzicówstanowidopełnienieprawanakazującegodzieciomczcićojcaimatkę(Wj20,12).Takwięcmądrość

matek,którebyłyzwyklepierwszymnauczycielemdziecka,zrównanazostałazmądrościąojców.WypowiedzitestanowiąpewienkontrastwstosunkudopouczeńzNaukiPtah-HotepaiStówAhikara,
gdziewspominasięjedynieotym,bysynzważałnanaukę„ojca”.Słowo„syn”oznaczatego,dokogokierowanesąnaukimądrości,iniemusizakładaćistnieniawięzówkrwi.Uczniowieuczylisięna
pamięćprzysłówianalogiiużywanychprzeznauczycieli,przyczymmądrzystosowaliwpraktyceto,czegosięnauczyli(zob.Oz14,9).Pominięciecórekodzwierciedlasytuacjęhistoryczną,wktórej
kształconozwyklekrólewskichsynów,nieprzywiązującwagidokształceniakrólewskichcórek.

9

gdyżsąwieńcempowabnymdlagłowyinaszyjnikiemcennym

dlatwejszyi.

1,9.Wieniecinaszyjnik.Słowaojcaimatki,stanowiąceucieleśnieniemądrościcałejwspólnoty,mogąstaćsięwieńcemzdobiącymskrońsynalubłańcuchem/naszyjnikiemurzędnika.

Podobniejakzwycięzcazawodówozdabianybyłwieńcem,zaśnowomianowanyurzędnikłańcuchemiszatąbędącąsymbolemurzędu,zważającynapouczeniarodzicówsynmiałmiećzapewnione
pomyślneiustabilizowaneżycie(zob.Prz4,1-6).Ptah-Hoteppowiada:„Mądryidziezaradąnauczyciela[i]doznajepowodzeniawewszystkichzamierzeniach”.WliteraturzeegipskiejMaat,bogini
związanazmądrością,prawdąisprawiedliwością,dostarczaławieńcazwycięstwabogomibyłaukazywanawpostaciłańcuchaumieszczonegonaszyiróżnychurzędników.

10

Kiedycię,synu,zwodząwystępni,niegódźsię,

11

choćbyrzekli:

Pójdźznami,czyhajmynakrew,zaczajmysiębezpowoduna
niewinnych.

12

WchłoniemyichżywychjakSzeol,zdrowych–jak

schodzącychdogrobu.

13

Znajdziemywszelkiekosztowności,

napełnimydomyswełupem.

14

Dzielswójlosrazemznami:jedna

sakwadlanaswszystkich.

15

Synumój,niechodźichdrogą,

powstrzymajswąstopęodichścieżki,

16

gdyżnogiichpędządo

zbrodni,śpiesznoim,bokrewchcąwytoczyć.

1,16Tenwiersz,nieobecnywnajlepszychrkpsachgrec,uważasięnaogółzaglosępochodzącązIz59,7.

17

Leczpróżnoichsiećzarzucona,naoczachwszelkiegoptactwa.

1,17Idea—jaksięwydaje—jesttaka,żeptakiunikająsieci,jeślispostrzegłyzastawiającegojąmyśliwego.Takteżmłodzieniec,ostrzeżonyprzednadchodzącymniebezpieczeństwem,

będziemógłgouniknąć.

18

Nawłasnąkrewoniczyhają,czatująnawłasnedusze.

19

Botaki

loschciwychzysku:zabieraimwłasneichżycie.

Wezwaniemądrości

20

Mądrośćwołanaulicach,naplacachgłosswójpodnosi;

1,20naulicach.Wedługgrec.Teksthebr.:„nazewnątrz”.
—Podobniejakprorocy(por.Jr5,1;7,2),takteżuosobionaMądrość(por.8,22+)przebiegaulicamiiścigamieszkańców,byimprzedstawićswojąnaukę,ganiącbeztroskęifałszywe

poczuciebezpieczeństwa(por.Am6,1;9,10;Jr5,12-13;So1,12).

21

nawołujenadrogachzgiełkliwych,wbramachmiejskich

przemawia:

1,21nadrogachzgiełkliwych.BJ:„naskrzyżowaniachulic”,dosł.:„uwylotu(ulic)hałaśliwych”,aletekstjestniepewny.Grec:„naszczycieszańców”.

22

Dokądnaiwnimająkochaćnaiwność?szydercypragnąć

szyderstwa?aniemądrzy–pogardzaćpoznaniem?

23

Powróćciedo

moichupomnień,udzielęwamduchamojego,nauczęwasmoich
zaleceń.

24

Ponieważwołałam,awyniedbaliście,podałamrękę,anikt

niezważał,

25

gardziliściekażdąmąradą,niechcieliściemoich

upomnień–

26

ijawasząklęskęwyszydzę,zadrwię,gdynadejdzie

waszprzestrach;

27

gdystrachnadciągniejakburza,awasze

nieszczęściejakwicher,gdyspotkawasuciskiboleść.

28

Wtedybędą

mnieprosić,anieodpowiem;będąmnieszukać,alemnienieznajdą.

29

Zato,żewiedząwzgardziliiznienawidzilibojaźńPańską,

30

nie

poszlizamoimiradami,wzgardzilicałymmoimnapomnieniem–

31

spożyjąowoceswejdrogi,nasycąsięswymiplanami.

32

Bo

odstępstwoprostakówichuśmierci,bezmyślnośćniemądrychich
zgubi.

33

Aktomniesłucha–spokójosiągnie,bezpieczny,bezobawy

nieszczęścia.

Prz2

Zyskipłynącezszukaniamądrości

1

Synu,jeżelisłowameprzyjmiesz,zachowaszusiebienakazy,

2,1CałamądrośćpochodziodBoga(w.6),aleczłowiekotwierasięnaniądziękizawszeczujnejciekawości(w.3-4)orazuległościwobecpouczeństarszych(w.1-2;itd.).

2

kumądrościnachyliszsweucho,kuroztropnościskłoniszswe

serce;

3

tak,jeśliwezwieszrozsądek,donośnieprzywołasz

roztropność;

4

jeśli[szukać]jejpocznieszjaksrebraipragnąćjej

będzieszjakskarbów–

5

tobojaźńPańskązrozumiesz,osiągniesz

poznanieBoga.

6

BoPanudzielamądrości,zustJego–wiedza,

roztropność.

7

Onchowapowodzeniedlaprawych,opiekę–dla

żyjącychnienagannie.

8

Onosłaniaścieżkiprawych,ochraniadrogę

pobożnych.

9

Wtedysprawiedliwośćpojmiesziprawo,irzetelność–

każdądobrąścieżkę;

10

wtedymądrośćzagościwtwymsercu,wiedza

duszętwąrozraduje;

11

[wtedy]rozwagabędzieciępilnować,

roztropnośćnastrażytwejstanie:

12

Abycięustrzecprzeddrogą

występku,przedkimśmówiącymprzewrotnie.

13

Opuściliścieżki

prawości,bychodzićmrocznymidrogami.

14

Radościąichczynićzło,

zezłychpomysłówsięcieszą.

15

Ichścieżkisąkręte:błąkająsiępo

manowcach.

16

Abycięustrzecprzedcudzążoną,przedobcą,co

mowęmagładką.

2,16cudzążoną.Dosł.:„kobietąobcą”.TapierwszaczęśćPrz,zredagowananajpóźniej,częstoprzestrzegaprzedcudzołóstwem(2,16-19;5,2-23;6,24-7,27),przyrównanymtu(2,17)do

zerwaniaprzymierzazBogiem(por.jeszcze5,15+)—cudzołóstwowiedziedoSzeolu(2,18;5,5.6;7,26-27).Jestwtychtekstachtylkojednaaluzjadoprostytucji(6,26),którąwstarszychprzysłowiach
uważasięzapodobnądocudzołóstwa(por.23,27;31,3;por.29,3)—stawiasięimwspólnyzarzutpsuciakrólówiosłabianiawojowników.

17

Powiernikamłodościporzuca,Bożegoprzymierzaniepomna.

18

JużdomjejdoŚmiercisięchyli,kucieniom[Szeolu]jejdrogi:

2,18.KucieniomSzeolujejdroga.WliteraturzeBliskiegoWschoduistniejekilkaprzykładówpojawiającychsiętutajpostaci.WEposieoGilgameszuboginiIsztar,podwrażeniemmęstwa

GilgameszagdytenpokonałbudzącegogrozęHuwawę,proponuje,żeuczynigoswoimmężem.Mimowielukorzyści,Gilgameszodmawiazewzględunażyciewpodziemnymświecie,będące
nieuniknionymrezultatemjejpokusy.WugaryckiejOpowieściAkchatboginiAnatofiarowujeAkchatowizłoto,srebroiżyciewiecznewzamianzajegowspaniałyłuk.PodobniejakGilgamesz,Akchat
odkrywakłamstwoiwskazujenanieuchronnośćśmierci.Motywromansuzcudzołożnicąpojawiasięwkilkuutworachmądrościowychjakojedenznajpewniejszychsposobówwiodącychdo
przedwczesnejśmierci(Ankszeszonkipowiada:„Mężczyzna,któryzbliżysiędozamężnejkobiety,zostaniestraconynaprogujejdomu”;zob.teżPrz6,25-26).Niebezpieczeństwa,któresięztymłączą,
przywołująrównieżlosmałżonkasumeryjskiejboginiIsztar,Tammuza,któryprzezpółrokumusiałmieszkaćwpodziemnymświecie,byjąwykupićzrejonówśmierci.Światcieni,wktórym
zamieszkiwałyduchy,byłmiejscembudzącymskrajnąodrazę.WEposieoGilgameszu„Domprochu”jestpozbawionyświatła,zaśzmarli„przyodzianisąniczymptaki”i„proch[jest]ichstrawąaglina
pokarmem”.Mimotowydajesię,żeżywimoglisięradzićduchów(zob.1Sm28,11-15).

19

Każdy,ktodoniejidzie,niewraca,naścieżkiżycianiewstąpi.

20

Abyśszedłdrogą[ludzi]dobrych,trzymałsięścieżekprawych.

21

Albowiemprawiposiądąziemię,nienagannibędąnaniej

zachowani.

22

Bezbożnychwygładzązziemi,zkorzeniamiwyrwą

wiarołomnych.

Prz3

TrzymajsięBoga!

1

Synumój,niezapomnijmegopouczenia,tweserceniechstrzeże

nakazów.

2

Bowieledniilatżyciaipełnięciszczęściaprzyniosą.

3

Niechmiłośćiwiernośćcięnieopuszczą,przymocujjesobiedo

szyi,natablicysercajewypisz,

3,3.Przymocujjesobiedoszyi.Zob.komentarzdoPwt6,8,gdzieopisanoużywanieamuletówjakoprzypomnieniePrawaorazformęochronyprzedzłem.Użyciewtymwerseciena

oznaczenie„miłości”związanegozprzymierzemhebrajskiegosłowahesedmożezostaćporównanedoznaczeniazJr31,3,gdzieBóg„przyciąga”dosiebienaród,okazującmu„umiłowanie”[BT:„Pan
sięmuukażezdaleka:Ukochałemcięodwiecznąmiłością,dlategoteżzachowałemdlaciebiełaskawość”].

3,3.Natablicysercajezapisz.Możliwe,żeautornawiązujedozwyczajunoszenianaszyimałejglinianejtabliczkijakoamuletu(por.sznuripieczęćJudywRdz38,18).Jednakparalelny

charaktertegotekstudofragmentuzJr31,33czynibardziejprawdopodobnym,żechodziowewnętrzneprzyswojeniesobieBożegoPrawa,zgodniezBożymzamiarem:„Umieszczęsweprawowgłębi
ichjestestwaiwypiszęnaichsercu”.

4

aznajdzieszuznanieiłaskęwoczachBogailudzi.

5

Zcałego

sercaPanuzaufaj,niepolegajnaswoimrozsądku.

6

PoznawajGona

każdejswejdrodze,aOntweścieżkiwyrówna.

3,6.Ontweścieżkiwyrówna.WjednymztekstówtraktatowychAssarhaddonnakazuje,żegdynatroniezastąpigojegosyn,władcawasalnybędziemusiałokazaćmupoddaniei

„wygładzićpodkażdymwzględemjegodrogę”.WhymnienacześćboginiGulabóstwopowiada,żeczyniprostąścieżkękażdego,ktojejszuka.

7

Niebądźmądrywewłasnychoczach,Panasiębój,złaunikaj.

8

Tociałuzapewnizdrowie,aodświeżenietwymkościom.

3,8ciału.BJ:„twemuciału”,wedługprzekładówstarożytnych(por.4,22).Teksthebr.:„twemubrzuchowi”.

9

CzcijPana[darami]twegomieniaipierwocinamicałego

dochodu,

10

atwojespichlerzenapełniąsięzbożemiztłocznimoszcz

sięprzeleje.

3,10zbożem.Wedługgrec.Teksthebr.:„obficie”.
—Ofiarapierwocin(Pwt16,1+)tojedynyaktkultuwyraźniezalecanywPrz,aleczęstabędziesprawamodlitwy.

11

KarceniemPananiegardź,synu,nieodrzucajzewstrętem

strofowań.

12

Panbowiemkarci,kogomiłuje,jakojciecsyna,którego

lubi.

13

Szczęśliwy,ktomądrośćosiągnął,mąż,którynabył

roztropności.

14

Bolepiejjąposiąśćniżsrebro,jąraczejnabyćniż

złoto.

15

Cenniejszaonaniżperły,nierównejejżadneklejnoty.

3,15.Rubinyjakonajcenniejszekamienieszlachetne[BT:„perły/klejnoty”].Chociażrubinyiszafirysąodmianąkorundu,minerałuskładającegosięgłównieztlenkuglinu,rubinysą

znacznierzadsze,awięccenniejsze.EgipskimędrzecPtah-Hoteprównieżporównujeprawdziwąmądrośćdorzadkichkamieni(szmaragdów),coprzydajeznaczeniatakimanalogiom.Wświecie
starożytnymnieznanodiamentów.

16

Dnidługiesąwjejprawicy,wlewicy–bogactwo,pomyślność.

17

Jejdrogidrogamimiłymi,wszystkiejejścieżkitopokój.

18

To

drzewożyciadlatych,cojejstrzegą,ktosięjejtrzyma–szczęśliwy.

3,18.Drzewożycia.Motywdrzeważyciawystępujepowszechniewstarożytnejepice.WEposieoGilgameszujesttoroślinaonazwie„starzecstałsięmłodzieńcem”,rosnącanadbrzegiem

kosmicznejrzeki.StylizowanedrzewazajmująpoczesnemiejscewsztuceBliskiegoWschodu,częstowystępująteżnapieczęciachzMezopotamiiiKanaanu.Zwykleinterpretujesiętenmotywjako
przedstawieniedrzeważycia,jednakhipotezatakawymagawyraźniejszegopotwierdzeniazestronyźródełliterackich.DrzewoprzekształconezostałowKsiędzePrzysłówwobrazmądrości.Podobnie
jakwtekściePrz11,30,mądrość,którejucieleśnieniemjestmetafora„drzeważycia”,dostarczaczłowiekowikluczaodpełniejszegoibogatszegoistnienia.Idea„trzymaniasię”mądrościposiadapewne
konotacjeocharakterzeseksualnymwkilkufragmentach(Prz8,17;18,22),możebyćwięcporównanadogodnejniewiasty(Prz31,10)iprzeciwstawiona„NiewieścieGłupocie”lub„obcejkobiecie”
(odpowiednio,wPrz9,13-18i5,3-14).Elementpłodnościobecnywdobrymmałżeństwieipokrytymkwieciemdrzewieukazanyzostałjakocelgodnypożądania.

19

Panumocniłziemięmądrością,niebiosaroztropnością

utwierdził.

20

DziękiJegowiedzywytrysłyodmęty,arosęspuszczają

obłoki.

3,19-20.Językdawnejkosmologiiświata.AnalogiczniedoPs104,2-9,KsięgaPrzysłówukazujeJahwejakoPanastworzenia,swegorodzaju„boskiegoarchitekta”,którynadajekształt

kosmosowi,czyniącgopodobnymdodobrzeobmyślonejbudowli(por.Hi38,4-7).Dodatkowywymiarpojawiasięwtychwersetach,gdzieBógukazanyzostałpodpostaciąuosobienia„Mądrości”
(zob.Ps104,24iJr10,12).Jeśli„pragnienie”bóstwamożnautożsamićzmądrością,wówczaspodobnewyobrażeniewystępujewegipskimHymniedoAtona,wktórymczytamy:„Stworzyłeśświat
wedlewłasnegopragnienia,gdytylkotyistniałeś!”.Wedługmędrców,abystwórczyaktmógłwpełnizamanifestowaćBoskąobecnośćitroskę,musizostaćuzupełnionystałympodtrzymywaniem
gmachówniebaiziemi.Zapomocąsłowa„odmęty”oddanohebrajskiesłowotehomoznaczającepramorze,przedwiecznykosmicznyocean.Wbabilońskimeposieostworzeniu,EnumaElisz,bogini
symbolizującatenkosmicznyodmęt,Tiamat,rozpłatanazostałanadwojeprzezMarduka.ZjednejpołowyjejciałaMardukuczyniłwodypowyżej,zaśzdrugiejwodyponiżejziemi.

WJAKISPOSÓBPOSŁUGIWANOSIĘPRZYSŁOWIAMI.Podobniejakwrozmowachludziwspółczesnych,starożytneprzysłowiastanowiłypowszechnysposóbwyrażaniamyśli.

Takjakwspółczesna,starożytnamądrośćprzyjmowanabyłazpowagą(zob.1Sm24,13).Kiedysłyszymyprzysłowie:„Dogroszagrosz,anapełnisiętrzos”,wiemy,żemówcazachęcadooszczędzania
jakoprzejawumądrości.TaksamogdyprorokEzechielcytujeprzysłowie:„Jakamatka,takacórka”(Ez16,44),potępiaJerozolimęzakroczenieśladamijejzłej„matki”,Samarii(por.Jr3,6-11,tam
jednaksłowa„siostra”używasiędlapodkreślenianaturalnegopokrewieństwa).ProrokEzechielposługujesięrównieżprzysłowiamiwceluzaznaczeniazmianywpolitycelubwkolejachlosu.Na
przykład,wEz18,2-3,prorokcytujeporzekadło,którewwarstwiezewnętrznejopisujepowszechnieznanyfakt,żeczłowiekwidzącyjakdrugijecośkwaśnego,samdoświadczapodobnegowrażenia.
WIzraelujednakprzysłowietobyłoużywanedowyrażeniakoncepcjizbiorowejodpowiedzialności,zgodniezktórąsynodpowiedzialnybyłzagrzechyojca(zob.Wj20,5).TerazjednakEzechiel
powiada,żeżadenczłowiekniezostanieukaranyzacudzegrzechyibędzieodpowiadałwyłączniezawłasne.„NiebędzieciewięcejpowtarzalitejprzypowieściwIzraelu”(Ez18,3).

Naturalnie,użytecznośćprzysłowiazależyodkontekstu,wktórymsiępojawia.DlategoautorKsięgiPrzysłówpowiada:„Jakchwiejąsięnogichromego,takwustachgłupiegoprzysłowie”

(Prz26,7).Wypowiedźtaczęstowystępujewutworachzliteraturymądrościowej.NaprzykładwPouczeniachAnkszeszonkipojawiasięostrzeżenie:„głupcyniepotrafiąwyciągnąćnaukizeszkody”;w
PouczeniachAmenemopeczytamy,że„nienależyzasięgaćradygłupców”,bowiemichsłowa„hucząniczymburza”,leczpozbawionesągłębszejtreści.Jasnewięc,żeprzysłowiatoniezwyczajne
sentencjedowyuczenianapamięć,którekażdymożepojąć.Naukawnichzawartamusizostaćwydobytairozwiniętaprzezmądregonauczyciela.Podobniejakplanzajęćdydaktycznychwymagają
obecnościnauczyciela,byosiągnęłyswójcel.

21

Rozwagiiprzezornościstrzeż,mójsynu,niechcionezoczunie

schodzą,

22

ażyciemtwejduszysięstaną,wdzięcznąozdobądlatwej

szyi.

23

Drogąswąpójdzieszbezpiecznie,botwojanogasięnie

potknie.

24

Gdyspoczniesz,niezaznasztrwogi,zaśniesz,asentwój

będzieprzyjemny.

25

Niebójsięnagłegozagrożenianiklęski,jaką

szykująwystępni.

26

BoPanbędzieutwegoboku,uchronitwąnogęod

sidła.

Pouczeniaspołeczne

27

Nieodmawiajdobrauprawnionemu,gdymaszmożliwość

działania.

28

Niemówbliźniemu:Idźiwróć,damjutro,gdymożesz

daćzaraz.

3,28„Bliźni”topierwotnietowarzysz,przyjaciel,współbiesiadnik,jednymsłowem—człowiek,zktórymsięmakonkretnerelacje.WPrzsłowotonabierajednakszerszegoznaczenia:

„drugi”,„inny”(por.6,1.3.29;25,9;27,17).Jesttopierwszykrokkurozszerzeniuprzykazaniamiłości(Kpł19,18),cosięzakończyewangelicznymprzykazaniemmiłościnieprzyjaciół(Mt5,43n).

29

Niespiskujprzeciwbliźniemu,jeślimieszkaobokciebie

beztrosko.

30

Niesprzeczajsięznikimniesłusznie,jeślicizłanie

wyrządził.

31

Niezazdrośćgwałtownikowi,nieskłaniajsiękujego

drogom.

3,31Pozornapomyślnośćbezbożnych(„gwałtownicy”,„przewrotni”,„występni”,„szydercy”,„głupi”—wszystkietesłowaoznaczajątęsamąkategorięnieprzyjaciółJahwe)zawszebyła

dlaIzraelitówpokusą(por.24,1.19;Ps73)ażdostaniasięzgorszeniem(Jr12,1;Hi21,7;itd.).

32

BoPansiębrzydziprzewrotnym,azwiernymiobcuje

przyjaźnie.

33

PrzekleństwoPananadomubezbożnych,Onbłogosławi

mieszkanieprawych.

34

Onsięnaśmiewazszyderców,apokornym

udzielaswejłaski.

35

Mądrzydostąpiąchwały,udziałemgłupichjest

hańba.

3,35udziałem...jest.BJ:„dziedziczą”,moriszîm,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:merîm(1.poj.),„wznoszący”.

Prz4

Zachętadonabyciamądrości

1

Słuchajcie,synowie,karceniaojca,słuchajciepilnie,bypoznać

rozsądek.

2

Udzielamwamcennejnauki,niegardźciemoim

pouczeniem.

3

Boijabyłemsynemmegoojca,kochanymjedynakiem

matki;

4

atymisłowamimniepouczał:Niechprzyjmietweserceme

słowa,strzeżmychnakazów,abędzieszżył.

5

Nabywajmądrości,

nabywajrozsądku,niezapominaj,niezbaczajodsłówustmoich.

6

Niegardźnią,aciebieocali,ukochajją,abędziecięstrzegła.

7

Podstawąjestmądrość:zdobądźją,zawszystko,comasz,nabądź

rozsądku.

4,7„Zdobywaniemądrości”oznacza,iżpierwszykrokwjejpraktykowaniutobyćprzekonanym,żejejnabyciejestrzeczywiścieniezbędneiwymagaofiar.

8

Ceńją,aczciącięotoczy,okryjecięsławą,gdysiędoniej

przytulisz.

4,8Ceńją.BJ:„Obejmijją”.Sensniepewny,możnateżrozumieć:„wywyższajją”.Grec:„otoczjąpalisadą”(byjąchronić).

9

Włożyciwieniecwdzięcznynagłowę,obdarzycięzaszczytną

koroną.

4,9.Wieniec/zaszczytnakorona.Obrazucztyweselnejstajesięwyraźnywrazzpojawieniemsiętradycyjnychsymbolówzjednoczeniaoblubienicy(mądrości)zjejprotegowanym

(oblubieńcem).Wtymprzypadkusymbolemmałżeństwajestzaszczytnakorona(zob.Iz61,10),którąmożnaporównaćdowonnychszatoblubienicywPnp4,11.Wsensiemetaforycznymmożetobyć
równieżparaleladoIz28,5,gdzieBógstajesię„koronąchwałyiozdobnymdiadememdlaResztyswegoludu”.

10

Posłuchaj,synu,przyjmijmojesłowa,adnisiętwojepomnożą.

11

Ukazałemcidrogęmądrości,naprowadziłemnaścieżkiprawości.

12

Gdypójdziesz,twójkrokniedoznaprzeszkody,ichoćbyśbiegł,nie

potknieszsię.

13

Karnościsiętrzymaj,niegardźnią;strzeżjej,gdyż

onajesttwymżyciem.

14

Niewstępujnaścieżkęgrzeszników,nie

wchodźnadrogęzłychludzi.

15

Unikajjej,niewkraczajnanią,omiń

ją,odwróćsięodniej.

16

Boniezasną,gdyniezaszkodzą,senich

odleci,gdyźleniezrobią.

17

Bojedząchlebbezbożnościipijąwino

przemocy.

18

Ścieżkaprawychjestświatłemporannym,wschodzii

wzrastaażdopołudnia.

19

Drogabezbożnychjakgęstymrok,nie

wiedzą,ocosiępotkną.

20

Zważaj,synu,pilnienamesłowa,douwag

mychnakłońsweucho.

21

Niechonenieschodzącizoczu,

przechowujjepilniewswymsercu.

22

Bożyciemsądlaznajdujących

je,całegoichciałalekarstwem.

23

Zcałąpilnościąstrzeżswegoserca,

bożycietammaswojeźródło.

4,23.Strzeżswegoserca,bożyciematamswojeźródło.Zgodniezpowszechnątradycjąsercebyłopostrzeganejakoośrodekintelektu(zob.Prz14,33)iźródłostabilnościdlakażdego,kto

będziesiętrzymaćprawegoimądregożycia(zob.poszukiwaniaSalomonaw1Krl3,5-9).Wreligijnejmyśliegipskiejserce(ib)odróżnianoodduszy(ba)iuważanozanajgłębsząistotęludzkiego
jestestwa.Tosercewłaśnieważononaszaliwagiprawdy,gdyzmarłybadanybyłprzezbogówAnubisaiTota.W„Księdzezmarłych”podanozaklęciamającechronićiwzmacniaćserce,by
przygotowaćjenatępróbę.

24

Przewrotnościustsięwystrzegaj,odfałszuwargbądźzdaleka.

25

Oczytweniechpatrząwprost,powiekiswekierujprzedsiebie.

26

Uważaj,gdziekrokmaszpostawić,wszystkieswedrogiuważajza

pewne.

27

Niezbaczajnalewoniwprawo,odwróćswąnogęodzłego.

Prz5

Cudzołóstwoawierność

1

Synumój,zwróćsiękumojejmądrości,domejroztropności

nakłońsweucho;

2

trzymającsię[wskazań]rozwagi,twewargistrzec

będąwiedzy.

5,2WBJnakońcudodanystych:„Niezwracajuwaginakobietęprzewrotną”,zagrec.iWulgatą.Wtekściehebr.pominięty.Towłaśniejegodotyczypodananamarginesiesygnatura

biblijna.

3

Bomiódwypływazustobcej,podniebieniejejgładszeniżolej,

5,3.Cudzołóstwo.WspółżycieseksualnezcudzążonąbyłokaraneśmierciąwkodeksiebiblijnymiinnychkodeksachprawnychBliskiegoWschodu.WegipskimutworzeOpowieśćo

dwóchbraciachnazywasiętenczyn„wielkimprzestępstwem”,którenieprzychodzinawetnamyśluczciwemumężczyźnieaniniewieście.Akttenuważanozanapaśćnadommęża,pozbawieniego
prawadoprokreacjiizagrożenieprzekazaniamajątkujegodziedzicom(zob.komentarzdoWj20,14).Cudzołóstwoprowadziłodoskalaniaobojga(Kpł18,20).Ponieważbyłtoataknietylkona
świętośćdomu,leczrównieżźródłoogólnegoskalania,cudzołóstwopodawanejestzapowód,dlaktóregoBógwygnałludzjegoziemi(Kpł18,24-25).WegipskimutworzePouczeniaAny(połowaII
tysiącleciaprzedChr.)jestparagraf,wktórymostrzegasięprzedobcąkobietą,którastarasięusidlićmężczyznę,gdyniemajejmęża.

4

leczwkońcujestgorzkajakpiołun,ostrajakmieczobosieczny.

5

Jejnogizstępująkuśmierci,doSzeoluzstępująjejkroki.

6

Niezważa

naścieżkęswegożycia,jejdrogisąbłędne,choćonaotymniewie.

7

Więcteraz,synu,posłuchaj,nieodstępujodsłówmoichust.

8

Idź

drogąswąodniejdaleko,poddrzwijejdomuniepodchodź,

9

byś

obcymnieoddałswejsławy,alatswoichokrutnikowi,

10

byinniztwej

pracynietyli,bymienietwenieszłowobcydom.

11

Nakońcu

przyjdzieciwzdychać,gdyciałoswojewyczerpiesz.

12

Powiesz:Jakże

niecierpiałemkarcenia,nienadstawiałemuchauczącym.

13

Nie

zważałemnagłoswychowawców,niedałemposłuchuuczącym.

14

O

włos,apopadłbymwwielkienieszczęście,pośródzgromadzeniai
społeczności.

15

Pijwodęzwłasnejcysterny,tę,którapłynieztwej

studni.

5,15Obrazyteoznaczająprawowitąmałżonkę.Potępieniucudzołóstwa(2,16+)jesttuprzeciwstawionapochwaławiernościmałżeńskiejiprawowitejżony(5,15-18ai5,18b-19).Tę

pochwałęmożnauzupełnićkilkomaprzysłowiamikuczciżonydoskonałej,będącejdaremBogaipociechąmęża(18,22;19,14;dlakontrastupor.11,22;19,13;21,9;25,24;27,15;31,3),azwłaszcza
kończącąksięgępochwałą„niewiastydzielnej”(31,10-31).—Byćmożenależytu,jakw31,10n,widziećtakżewrysachprawowitejmałżonkisymbolicznyopisuosobionejMądrości.Wkontekście
rozdz.1-9cudzołóstwoiwiernośćmałżeńskaoznaczałybywówczasodpowiednio—zgodnieztradycjąprorocką(por.Oz1,2+)—odstępstworeligijneiwiernośćBoguorazJegoPrawu,źródłu
mądrości.

16

Nazewnątrzmająbićtwojeźródła?Tworzyćstrumieniena

placach?

17

Niechsłużątobiesamemu,anierównieżinnymwrazz

tobą.

18

Niechźródłotwebędziebłogosławione,znajdujradośćw

żonieswejmłodości.

19

Przemiłatołaniaiwdzięcznakozica,jej

piersiąrozkoszujsięzawsze,jejmiłościąupajajsięstale.

20

Pocóż,

mójsynu,zachwycaćsięobcą?Obejmowaćpierścudzej?

21

Bodrogi

ludziprzedoczymaPana,Onzważanawszystkieichścieżki.

22

Gdy

bezbożnymowładnąwystępki,trzymajągowięzygrzechu,

23

umrzez

brakukarności,pobłądzizogromugłupoty.

5,23Czterynastępująceterazprzestrogi(6,1-5.6-11.12-15.16-19)stanowiądodatek,aprzemowamędrcapowracaw6,20.

Prz6

Czteryprzestrogi

1

Gdyzabliźniegoręczyłeś,gdyzaobcegorękąświadczyłeś–

6,1-5PoręczeniebyłowIzraeludawnymzwyczajem.Najstarszeprzysłowiazawierająprzestrogęprzedjegonadużywaniem.PóźniejBenSyrachbędziezalecałcośprzeciwnego:poręczenie

staniesiędziełemmiłosierdzia.

6,1.Poręczeniaizabezpieczenia.Użytetutajhebrajskiewyrażenie,posiadająceparalelezPrz11,15i17,18,wskazujenaodrazędopewnychpraktykpowszechniestosowanychw

interesach,m.in.pobieraniaodsetekodudzielonegokredytuorazporęczeńodzaciągniętychzobowiązań.PrawaEsznunnaiKodeksHammurabiegozawierająbardzoszczegółoweopisyzasad
odnoszącychsiędotychprocedurhandlowychorazkonsekwencjiichzaniedbania.BrzemiędługuobciążająceczłowiekazostałowymownieoddanewsłowachasyryjskiegomędrcaAhikara:„Woziłem
piasekisól,lecznicniejestcięższeoddługu”.KsięgaPrzysłównapominaczytelników,byspłacalizaciągniętedługi,nieobciążalibliźnichodsetkamiiniebyliwierzycielami,którzymogąstracićcały
majątekzpowoduzłychdługów(zob.Prz22,26-27).

2

słowamizustsięzwiązałeś,przytrzymanymowąustwłasnych.

3

Uwolnijsię,uczyńto,mójsynu,bodostałeśsięwrękębliźniego,

idź,biegnij,nabliźnichnalegaj.

4

Oczomswymniedajsięzamknąć,

powiekomspoczynkuniedawaj;

5

jakgazelawyrwijsięzręki,jak

wróbelzrękiptasznika.

6,5zręki.Takteksthebr.WBJ:„zsieci”,zagrec.

6

Domrówkisięudaj,leniwcze,patrznajejdrogi,bądźmądry.

6,6Znajomośćprzyrodystanowiczęśćwiedzymędrca(por.1Krl5,13;Prz30,24-31;itd.).
6,6.Zwyczajemrówek.Analizazwyczajówzwierzątdostarczaprzykładówdobregoizłegopostępowania.Mrówkiuważanebyłyzaucieleśnienieciężkiejpracyizapobiegliwości(por.Prz

30,25),ponieważgromadziłyżywnośćnaprzyszłość.InnąichcechęopisanowliściezestarożytnegoarchiwumwAmarna.Powiadasiętam,żemrówka,mimomałychrozmiarów,gotowastanąćdo
walkiwewłasnejobronie,gdyzostaniesprowokowana.

7

Nieznajdzieszuniejzwierzchnika,nistróżażadnego,nipana–

8

awleciegromadziswążywnośćizbieraswójpokarmweżniwa.

6,8Wgrec.dodane:„Alboidźdopszczołyizobacz,jakjestpracowitaijakwspaniałejestdzieło,któregodokonuje.Królowieizwykliludziedlazdrowiaużywajątego,coonawytwarza;

jestposzukiwanaiznanawszystkim;chociażniepozornapodwzględemsiły,tojednakwyróżniasiętym,żeokazałaszacunekmądrości”.

9

Jakdługo,leniwcze,chceszleżeć?Ikiedyżzesnupowstaniesz?

10

Trochęsnu,trochędrzemki,trochęzłożeniarąk,abyzasnąć–

11

a

przyjdzienaciebienędzajakrozbójnikiniedostatekjakktoś
bezczelny.

6,11ktośbezczelny.BJ:„żebrak.Dosł.:„człowiekodpłaty”,’iszmaggan,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:’iszmagen,„mążzbrojny”.

12

Człowieknikczemnyiszkodnikchodzizprzewrotnościąna

ustach,

13

mrużyoczy,szurganogami,palcamiswymidajeznaki–

14

a

wsercuswymknujeprzewrotność,stalewzniecakłótnie.

15

Dlatego

naglezagładanańprzyjdzie,niemanatolekarstwa.

16

Sześciurzeczy

Pannienawidzi,asiedemwNimbudziodrazę:

6,16-19Przysłowieliczbowe(por.30,15+).

17

wyniosłeoczy,kłótliwyjęzyk,ręce,cokrewniewinną

przelewają,

18

serceknującezłeplany,nogi,cobiegnądozbrodni,

19

świadekfałszywy,cokłamstwawypowiada,iten,ktokłótnie

wzniecawśródbraci.

20

Strzeż,synumój,nakazuojca,niegardź

pouczeniemmatki,

21

dosercajeprzywiążnazawsze,zawieśjesobie

naszyi.

6,21.Wsercujewyryj,zawieśsobienaszyi.Jesttostwierdzeniewprowadzające,podobnedotego,któreznajdujesięwPrz3,1-3i7,1-3.Łączyonoznaczeniesłówmądrościz

materialnymprzedmiotemjakowiecznymprzypomnieniem.Równieżtekst„szema”zPwt6,6-9miałzostaćprzywiązany„dorękijakoznak”,staćsię„ozdobąprzedoczami”.Zob.komentarzdoPwt6,8
natematużyciaochronnegoamuletu,noszonegonaszyi,wpobliżuserca,bychroniłczłowiekaprzedzłem.

22

Gdyidziesz,niechonocięwiedzie,niechczuwanadtobą,gdy

zaśniesz;gdysięockniesz,niechztobąrozmawia.

23

Bolampąjest

nakaz,światłempouczenie,drogądożycia–upomnieniekarcące.

24

Bycięustrzegłoprzedzłąkobietą,przedobcą,cojęzykmagładki.

25

Niechniepożądatwesercejejwdzięków,powiekamijejniedajsię

złowić.

26

Bocenąnierządnicykęschleba,zamężnazaśczyhanacenną

duszę.

6,26Kobietacudzołożnajestbardziejniebezpiecznaniżnierządnica,tabowiemzadowalasięzapłatą,gdytejpierwszejtrzebapoświęcićcałeżycie.

27

Czyschowaktoogieńwzanadrzu,takbyjegoszatysięnie

zajęły?

28

Czyktośpójdziepowęglachognistych,takbyswoichstóp

niesparzyć?

29

Takten,ktoidziedożonybliźniego,ktojejdotknie,nie

ujdziekarania.

30

Niemahańbydlatego,ktokradnie,bynapełnićswe

wnętrze,gdygłodny;

31

asiedmiokrotniezwrócizłapany,wszystko,co

wdomuma,odda.

6,31Złodziej,nawetusprawiedliwionygłodem,winienoddaćznawiązką.WWj22,1-8jestprzewidzianyzwrotwpodwójnejwysokości.Tuużytomnożnikasiedem—liczbydowolnej,lecz

wskazującejnaważnośćzwrotu.

32

Leczktocudzołoży,jestnierozumny,nawłasnązgubętoczyni.

33

Chłostęiwstydtutajznajdzie,jegohańbaniebędziezmazana.

34

Bo

zazdrośćpobudzagniewmęża,nieokażelitościwdniupomsty.

35

Na

okupzawinęniespojrzy,daru,choćbyśmnożył,nieprzyjmie.

Prz7

Przeciwuwodzicielce

1

Synumój,przestrzegajsłówmoich,mojenakazyprzechowuju

siebie.

2

Nakazówmychstrzeż,abyśżył,mychuwag–jakźrenicy

oka.

3

Przymocujjesobiedopalca,natablicysercajewypisz.

7,3.Dopalcajeswegoprzymocuj.Zob.komentarzdoPrz3,3i6,21.

4

MówdoMądrości:Masiostro,przyjacielemnazywajrozsądek.

5

Abyśsięustrzegłprzedcudzążoną,przedobcą,comowęmagładką.

6

Przezoknobowiemswojegodomu,spozakratysięprzyglądałem.

7

Ujrzałemwśródniedoświadczonych,rozpoznałemmiędzychłopcami

młodzieńcanierozumnego.

8

Przechodziłulicąoboknarożnika,na

drogędodomujejwstąpił,

9

ozmroku,opóźnejgodzinie,podosłoną

nocnychciemności.

10

Otokobietawychodzinaprzeciw–strój

nierządnicy,azamiarukryty–

11

podniecona,nieopanowana,nieustoi

wdomujejnoga:

12

tonaulicy,tonaplacu,nakażdymrogustoina

czatach.

7,8-12.Narożnik.Wdokumentachasyryjskichczytamyomałych,ustawionychpodgołymniebemkapliczkachlubwnękachwnarożnikachulic/placów.Wjednymztekstówodnotowano,

żewmieścieBabilonznajdowałosię180takichkapliczekpoświęconychboginiIsztar.Kapliczkitebyłykonstrukcjąpionową,zołtarzemumieszczonymnaszczycie.Wydajesię,żeodwiedzałyje
główniekobiety.Wtymznaczeniu„narożnik”możesięodnosićdownękikultowej.

13

Chwyciłagoiobejmuje,zbezczelnąminądońmówi:

7,13.Bezczelnamina.Porównajwyglądipostawę„bezwstydnejnierządnicy”wEz16,30.Hebrajskiterminprzetłumaczonytutajjako„bezczelna”częściejoddawanyjestjako„surowy”lub

„gwałtowny”(zob.Pwt8,23),możeteżjednakprzyjmowaćznaczenie„zuchwały”,np.wKoh8,1.Ostatniezeznaczeńpasujedoobrazucudzołożnicy,któraspoczywanałożu,wyczekującnaswoje
ofiary,isekretniezapraszajedowypełnionychwonnościamikomnat.MożnająteżporównaćzżonązKodeksuHammurabiego,która„niejestostrożna”i„lekceważącotraktujemęża”.

14

Miałamzłożyćofiarębiesiadną,dziśdopełniałamswych

ślubów.

15

Wyszłamtobienaprzeciw,zaczęłamcięszukać,znalazłam.

16

Kilimemswełożeusłałam,kobiercemwzorzystymzEgiptu;

7,16.KobierzecwzorzystyzEgiptu.JednymzgłównychtowaróweksportowychEgiptubyłozdobnybisior(zob.Ez27,7).Starożytnetekstykrólewskieikorespondencjaprywatna

zawierająinformację,żebisiorwytwarzanoznicilnuiużywanojakośrodkawymianyhandlowejlubwtransakcjachbarterowych.JedenztekstówegipskichpochodzącychzokresuXIdynastii(tzw.
pierwszyokrespośredni)opisuje,wjakisposóbrolnikwytwarzałtkaninyzlnuzebranegonapolu,byspłacićczynszdzierżawny.Barwionetkaniny,ponieważwymagałydodatkowegoprocesuobróbki,
miaływiększąwartość.Wtymprzypadkucudzołożnicawykorzystujejedopokazaniaswojejzamożnościidozwabieniamężczyznydowejściadojejkomnaty.

17

łożeswemirrąskropiłam,aloesemicynamonem.

7,17.Łożeskropionewonnościami.Podobniejakcudzoziemskąpościelą,kobietaposługujesięzagranicznymiwonnościami,byprzekształcićswojąsypialnięwegzotycznąibudzącą

pożądaniepułapkę.Wonności(takiejakmirra,kadzidłoialoes-zob.Pnp3,6;4,14)docierałydoPalestynywkarawanachwędrującychzIndiiiPustyniArabskiejdowybrzeżaMorzaCzerwonego.Słoje
zwonnościamiodnalezionowwielustanowiskacharcheologicznychnacałymBliskimWschodzie.Wytwarzaniewonnościprzedstawiononaegipskichmalowidłachgrobowych,wielejednak
szczegółówdotyczącychmetodprodukcjistosowanychwstarożytnościuległozapomnieniu.

18

Chodź,pijmyrozkoszdorana,wzajemnąmiłościąsięcieszmy.

19

Bomężawdomuniema,udałsięwdrogędaleką.

20

Wórpieniędzy

zabrałzesobą,mawrócićopełniksiężyca.

21

Omamiłagodługą

namową,pochlebstwemswychustgouwiodła.

22

Podążyłzanią

niezwłocznie,jakwół,coidzienarzeź,jakspętanygłupiecdo
chłosty.

7,22TrzecistychwBJ:„jakgłupiecidącynakarępęt”,niepewny.Grec.dosł.:„(22c)jakpiesschwytanywpęta,(23a)jakjeleńugodzonystrzałąwwątrobę”.

23

Ażmustrzałaprzeszyjewątrobę,jakwróbel,cowpadawsidło,

nieświadomy,żeidzieożycie.

7,23.Strzałaprzeszywającawątrobę.Naegipskichmalowidłachnagrobnychczęstopojawiająsięscenyzpolowańarystokracjinamokradłach.Gdynagonkawypłoszyłaptactwoz

kryjówki,zasypywałjenieoczekiwaniedeszczstrzałposłanychprzezmyśliwych.Brakpodejrzeńuofiarynierządnicywskazujenapodobnąpostawęzaabsorbowanialubnieświadomościrealnego
charakteruniebezpieczeństwa.Wątrobauważanabyłaprzezstarożytnychzajedenznajważniejszychorganów,dlategoteżwymienionojątutajjakocel.

24

Więcteraz,synowie,słuchajcie,zważajcienasłowaustmoich.

25

Niechsercetwekujejdrogomniezbacza,niebłąkajsiępojej

ścieżkach.

26

Bowieluzranionychstrąciła,awszystkichmożnych

zabiła.

27

JejdomtodrogidoSzeolu,cowpodwojeśmierciprowadzą.

Prz8

Mądrośćzalecasamąsiebie

1

CzyMądrośćnienawołuje?niewysilagłosuRoztropność?

8,1-9,18TerozdziałyzawierająszczytnauczaniaPrz,dotyczącegomądrości(por.8,22+).Tensamtematzostałrozwiniętywpóźniejszychksięgach:Syr1,1-20;24;Mdr6-9;por.teżHi28.

2

Nanajwyższymszczycie,przydrodze,narozstajudrógusiadła,

3

przybramach,uwejściadomiasta,przywejściudoportykówgłos

podnosi:

8,3Mądrośćkrzyczybyćmożecałkiempoprostujakwędrownyhandlarz,któryprzyciągakupującychzachwalającswójtowar.

4

Odzywamsiędowas,mężowie,waswzywam,synowieludzcy;

5

naiwni,nabierzcierozwagi,niemądrzy,nabierzcierozumu.

8,5nabierzcierozumu.Dosł.:„nabierzcieserca”,por.teżw6,32(BJ):„pozbawionyrozsądku”,dosł.:„pozbawionyserca”.

6

Słuchajcie,mówięrzeczywzniosłe,zwargmoichwychodzi

rzetelność.

7

Podniebieniemeprawdępodaje,wstrętnamymwargom

nieprawość.

8

Mowyustmoichsąprawe,obcymifałszikrętactwo.

9

Wszystkiesąjasnedlarozsądnych,rzetelnedlaposiadających

wiedzę.

10

Karceniemojenabądźcie,niesrebro,raczejwiedzęniżzłoto

najczystsze.

11

BoMądrośćcenniejszaodpereł,żadenklejnotniejest

jejrówny.

8,11.Rubinyjakonajcenniejszekamienieszlachetne[BT:„perły/klejnoty”].Zob.komentarzdoPrz3,15.

12

JamMądrość,rozwagamibliska,posiadamwiedzę,

roztropność.

13

BojaźńPańskatozłanienawidzić.Pychy,wyniosłości,

złychdróg,przewrotnychustnienawidzę.

14

Mojajestradai

powodzenie,jamrozsądek,mojajestpotęga.

15

Dziękimniekrólowie

panują,słuszniewyrokująksiążęta.

16

Dziękimnierządząwładcy,

wielmożni,wszyscyrządcysprawiedliwi.

8,16Niekiedyw.17jestumieszczanyprzed15,byuwypuklićrozwijaniesięjegomyśli.

17

Jakochamtych,comniekochają,znajdziemnie,ktomnie

szuka.

18

Bogactwojestzemnąicześć,znacznafortunaipomyślność.

19

Mójowoccenniejszyniżzłoto,aplony–niżwybornesrebro.

20

Kroczędrogąprawości,ścieżkamisprawiedliwości,

21

byprzyjaciół

obsypaćbogactweminapełnićichskarbce.

22

Panmniezrodziłjako

początekswejmocy,przeddziełamiswymi,odpradawna.

8,22-31IdeauosobionejMądrości,w14,1zwykłychwytliteracki,rozwijałasięwIzraelupoczynającodWygnania,kiedypoliteizmniebyłjużzagrożeniemdlaprawdziwejreligii.Jeśliw

Hi28iBa3,9—4,4mądrośćukazujesięjakorzecz,jakopewnedobrogodnepożądania,zewnętrznewzględemBogaiczłowieka,towPrz1,20-33;3,16-19iwrozdz.8-9jestprzedstawionajako
osoba.Tuonasamawyjawiaswojepochodzenie(stworzonaprzedwszelkimstworzeniem,w.22-26)atakżeswójaktywnyudziałwdzielestworzenia(w.27-30)orazrolę,jakąspełniawobecludzi,by
ichprowadzićdoBoga(w.31.35-36).BenSyrachrozwinietędoktrynę:jeśliSyr1,1-10przypominaHi28,toSyr4,11-19;14,20—15,10,azwłaszcza24,1-29(por.Syr24,1+)kontynuująlinięPrz8.
Niemniejjednakwewszystkichtekstach,gdzieMądrośćjestuosobiona,jakwinnychmiejscachSłowolubDuch,trudnoodróżnić,czyjesttosztukapoetycka,wyrazdawnychkoncepcjireligijnychczy
przeczucienowychobjawień.WreszcieMdr7,22-8,1sprawiawrażenie,żeMądrość,„promieniowaniechwałyBożej”,uczestniczywnaturzeBoga,aleopisującejąabstrakcyjneterminyodpowiadają
zarównojakiemuśatrybutowiBożemu,jakiwyraźnejhipostazie.—DoktrynaoMądrości,takzarysowanawST,zostaniepodjętawNT,gdziesiędokonanowegoidecydującegopostępuprzez
odniesieniejejdoChrystusa.JezusjestokreślonyjakoMądrośćijakoMądrośćBoga(Mt11,19p;Łk11,49;por.Mt23,34-36;1Kor1,24-30),takjakMądrość,równieżChrystusuczestniczyw
stworzeniuizachowaniuświata(Kol1,16-17),strzeżeIzraela(1Kor10,4;por.Mdr10,17n).WreszciewprologuJSłowusąprzypisanecechyMądrościstwórczej,acałaEwangeliaJanowaprzedstawia
ChrystusajakoMądrośćBożą(por.J6,35+).Towyjaśnia,dlaczegotradycjachrześcijańskaodśw.JustynawMądrościSTrozpoznałaChrystusa.PoprzezprzystosowanieliturgiaodniosłaPrz8,22ndo
DziewicyMaryi,takiejwspółpracowniczkiOdkupiciela,jakądlaStwórcyjestMądrość.

8,22PierwszystychwBJ:„stworzyłmnie,pierwocinyswegodzieła”.Hebr.czasownik(qananî)oddanojako„stworzyłmnie”wgrec,wprzekładziesyr.iwTargumach(por.Syr1,4.9;24,8-

9).Tłumaczenie„nabyłmnie”lub„posiadłmnie”(Akwila,Symmach,Teodocjon)przyjąłśw.Hieronim(Wulgata)prawdopodobniewceluzwalczeniabłęduAriusza,którySłowo(utożsamianez
Mądrością)uważałzastworzenie.Sformułowanie„pierwocinyswegodzieła”(dosł.:„pierwocinyswejdrogi”lub„swychdróg”,jeśliiśćzaprzekładamistarożytnymi)należyzestawićztytułem
„Pierworodnywszelkiegostworzenia”,nadanymChrystusowiprzezśw.Pawła(Kol1,15),orazztytułem„PoczątekstworzeniaBożego”(Ap3,14).

23

Odwiekówzostałamustanowiona,odpoczątku,przed

pradziejamiziemi.

8,23zostałamustanowiona.Wedługznaczeniaczasownikanasak,poświadczonegowPs2,6.Niektórzywolązwykłysens„lać”,„odlewać”(przedmiotzmetalu).Innipoprawiają,by

wyprowadzićtosłowoodrdzeniasakak,itłumaczą:„zostałamukryta”lub„zachowana”.

24

Przedoceanemzostałamzrodzona,przedźródłamipełnymi

wód;

8,24Chodziowodnąotchłań,naktórejspoczywajązarazemkrągziemiisklepienienieba(por.Rdz1;Ps104;Hi38).

25

zanimgóryzostałyzałożone,przedpagórkamizostałam

zrodzona.

26

Nimglebęipolauczyniłprzedpierwszymiskibamiroli.

27

Gdynieboumacniał,zNimbyłam,gdykreśliłsklepienienad

bezmiaremwód;

28

gdywgórzeutwierdzałobłoki,gdyźródławielkiej

Otchłaniumacniał,

29

gdymorzuustawiałgranice,bywodyzbrzegów

niewystąpiły;gdyustaliłfundamentyziemi.

8,22-29.Mądrośćpoprzedzającapowstaniekosmosu.PodobniejakEwangeliaśw.Jana,którarozpoczynasięsłowami„NapoczątkubyłoSłowo”,autorKsięgiPrzysłówpowiada,że

mądrośćbyłapierwszymzBożychstworzeń,istniejącymwrazzBogiemuzaraniaczasu.Mądrośćbyłaobecnapodczasstwarzaniawszystkichinnychbytówwewszechświecie.Podobniejakegipska
Maat,któraukazanazostałajakotowarzyszkabogasłońca,stwórczegoRe,mądrośćwydajesięposłańcemJahwe,najstarszymzbytówstworzonych.Możliwe,żemożnabysiętutajrównieżdopatrzyć
jakichśzwiązkówzbabilońskimmitemostworzeniuorazugaryckimopisemEla,niejesttojednakpewne.

30

IbyłamprzyNimmistrzynią,rozkosząJegodzieńpodniu,cały

czasigrającprzedNim.

8,30mistrzynią.BJ:„jakkierownikrobót”.Słoworzadkiewhebr.Sens„rzemieślnik”,„artysta”(stąd„mistrzmurarski”)zostałpoświadczonywJr52,15;Pnp7,2ipotwierdzonywgrec.

MądrośćjestwspółpracowniczkąStwórcy(por.Mdr7,22).Winnymprzekładzie,opartymnanieznacznejzmianietekstu,czynisięzniejJego„ukochanedziecko”,„wiernąuczennicę”.

8,30.Mądrośćjakozręcznyrzemieślnik[BT:„mistrzyni”].R.Murphysłuszniepołączyłtenwersetzużyciem„Jajestem”wRdz3,14,odczytującgojakoaluzjędoBoga-Stwórcy.Jeśli

mądrośćjest„mistrzowskimrzemieślnikiem”Bogalubduchemstwórczym,byłabytotrafnaparaleladoobrazupojawiającegosięwPrz3,19.Jeśli,zdrugiejstrony,mądrośćjest„małymdzieckiem”
(niektóreprzekładypreferujątakieznaczenie)bawiącymsięustópBoga,nadalprzecieżobecnyjestelement„radości”zpowoduprzebywaniawobecnościBożejidoświadczaniadreszczykuemocji,
towarzyszącegowyłanianiusięstworzeniawokresie,gdyniebyłoinnychtrosk.WtekstachegipskichMaatnazywanajestrównież„dziecięciembogów”,któreradujesięigraniemznimi.Istniejątakże
liczneprzykładymotywudziełmistrzowskiegorzemieślnika,np.ukształtowanieludziprzezMardukawbabilońskimeposieEnumaEliszorazrywalizacjapomiędzyNintu-MamiaEa-Enkiostworzenie
ludzizglinywbabilońskimeposieAtrachasis.WegipskichtekstachostworzeniupochodzącychzMemfis,Ptahprzedstawionyjestjakomistrzowskirzemieślnikzajętydziełemtworzenia.Oprócztego
literaturaakadyjskamówiosiedmiuwielkich„rzemieślnikach”,starożytnychmędrcach,któryżylipopotopieiprzekazalimądrośćpierwszymkrólom.

31

Igrającnaokręguziemi,radowałamsięprzysynachludzkich.

32

Więcteraz,synowie,słuchajciemnie,błogosławienici,codróg

moichstrzegą.

33

Słuchajcieprzestrogiibądźciemądrzy,ajejnie

odrzucajcie.

34

Błogosławionyjestczłowiek,którymniesłucha,który

codzieńudrzwimoichczeka,czuwającuprogumejbramy.

35

Bokto

mnieznajdzie,znajdzieżycieiosiągnieupodobaniePana.

36

Kto

przeciwmniegrzeszy,duszęswąrani,wszyscy,comnienienawidzą,
śmierćkochają.

Prz9

BiesiadaMądrości

1

Mądrośćzbudowałasobiedom,wyciosałasiedemkolumn,

9,1Kolumnamicharakteryzujesiębogatydom,takizdziedzińcemwewnętrznym.Liczbasiedemsymbolizujetudoskonałość.
9,1.Siedemkolumnwdomumądrości.Istniejewieleteoriinatematdomumądrościosiedmiufilarach.Wskazywano,żeoznaczająonesklepienienieba,planety,dnistworzenia,księgi

prawaorazsiedmiustarożytnychmędrcówzMezopotamii.OprócztegowugaryckimeposieoBaaluiAnatpojawiasięwzmiankaopałacunajwyższegobóstwaEla.Miałonzamieszkiwaćw„siedmiu
komnatachmądrości,wośmiusalachsądu”.InteresującajestrównieżhipotezaMurphy’ego,którysugeruje,żewKsiędzePrzysłówprzedstawionodom„NiewiastyMądrości”.Wsumeryjskiej
lamentacjinadEridu,świątyniaEnki(bogamądrości),Eanna,posiadasiedemnisz/zakamarkówisiedemognisk.

2

nabiłaswychzwierząt,namieszaławinaizastawiłastół.

3

Służąceodesłałaiwołanawyżynnychmiejscachmiasta:

9,3.Znaczenienajwyższegopunktuwmieście.WPrz8,3Mądrośćnawołujewbramachmiasta,dokonującpublicznegoobwieszczenia.Jednak„wyżynnymmiejscemmiasta”byłazwykle

świątynialubpałacznajdującysięnaakropolu.WezwaniedouczeniasięoraznabywaniamądrościiprawościpojawiasięrównieżwIz2,2,gdzieświątyniaPanawJerozolimiesłużyzanajwyższy
punkt,doktóregociągną„wszystkienarody”(zob.teżMi4,1).Dobrewieścidlapowracającychwygnańców(Iz40,9)równieżmiałyzostaćogłoszonez„wysokiejgóry”.

4

Prostaczekniechtutajprzyjdzie!Dotego,komubrakrozumu,

mówiła:

5

Chodźcie,nasyćciesięmoimchlebem,pijciewino,które

zmieszałam.

6

Odrzućcienaiwność,ażyćbędziecie,chodźcieprosto

drogąrozsądku.

7

Ktopouczaszydercę,ściąganasiebiewzgardę,kto

strofujebezbożnego,[czynito]nawłasnąszkodę.

9,7-12Maksymydodanepóźniejjakokomentarzdow.6.

8

Niestrofujszydercy,bycięnieznienawidził,strofujmądrego,a

będzieciękochał.

9

Uczmądrego,abędziemądrzejszy,oświecaj

prawego,azwiększyswąumiejętność.

10

Początkiemmądrościjest

bojaźńPańska,rozsądkiem–poznanieŚwiętego.

11

Bodziękimnie

twednisiępomnożą,latażyciabędącidodane.

12

Gdyjesteśrozumny,

pomagaszsobie,jakoszyderca,sam[kark]podstawiasz.

13

Kobieta

Głupotajestpodniecona,Lekkomyślnośćnieposiadawiedzy.

9,13-18ZkoleizostałauosobionaGłupota,ajejdziałaniasąprzeciwstawionedziałaniomMądrości(9,1-6).Senssłowajestwyraźny—takjakistniejądwiedrogi:drogadobraidrogazła

(„dobra”i„zła”należytutraktowaćjakorzeczowniki;4,18-19;Pwt30,15-20;Ps1;temattenpowracawDidacheiuPseudo-BarnabyorazwrkpsachzQumran),takteżsądwawezwaniaskierowanedo
człowieka,dwieuczty,naktórejestzaproszony.Wyborumusidokonaćonsam(por.Rz12,21;2Kor6,14n;Tt1,15).

14

Przybramieswegodomuusiadła,natronie,nawyżynachw

mieście,

15

bywołaćnaprzechodzącychdrogą,natych,coidą

prostymiścieżkami:

16

Niechzboczytuniedoświadczony.Odzywasię

donierozważnego:

17

Przyjemnajestwodakradziona,chlebskrycie

jedzonyjestsmaczny.

18

Niewie,żesątamcieniezmarłych,jej

zaproszeniwgłębinachSzeolu.

Prz10

PIERWSZYZBIÓRNAUKMĄDROŚCI

1

PrzysłowiaSalomona.Mądrysynjestradościąojca,

zmartwieniemdlamatki–synniemądry.

10,1-22,16Toprawdopodobnienajstarszaczęśćksięgi.Wzbiorzetymniewidaćuporządkowania,jeślinieliczyćpewnychzestawień,niekiedycałkiempowierzchownych.

2

Bezpożytkuzłemnabytebogactwa,aprawośćocalaodśmierci.

3

PrawegoPanniezagłodzi,leczodrzuciżądzewystępnych.

4

Ubogipracujerękąniedbałą,arękapilnychsprowadzabogactwo.

5

Weżniwaplonzbierasynrozsądny,synhańbąokrytyprześpiczas

koszenia.

6

Błogosławieństwanagłowieprawego,ustabezbożnychgwałtkryją.

10,6Drugistychidentycznyz11b.Grec:„przedwczesnażałobazamykaustabezbożnym”.
10,6.Zasadaodpłaty.PorównanieczłowiekamądregoigłupcatoczęstytematliteraturymądrościowejBliskiegoWschodu.Jednymzzadańmądrościjestzapewnienie,byzłelubgłupie

postępowanieniespotkałosięznagrodą.Itak,wpouczeniachegipskiegomędrcaPtah-Hotepa(okołoXXVw.przedChr.)opisanowłaściwąpostawęwobecpracy:„Mądrywstajewcześnie,aby
przystąpićdopracy,głupiec,bysięmartwić,jakwielejestdozrobienia”.Zdolnośćdożyciawspołecznościbezpowodowanianiepotrzebnejszkodylubcierpieniaopisanazostaławwypowiedzi
egipskiegomędrcaAmenemope(okołoXIw.przedChr.):„Bardziejniebezpiecznesąsłowagłupcówodsztormowychwiatrównaotwartychwodach”.InnynauczycielzEgiptu,Ankszeszonka(około
VIIIw.przedChr.),powiada:„Człowiekmądryzabiegaoprzyjaciół,zaśgłupiecowrogów”.Natematogólnegoomówieniazasadyodpłatyzob.wstawkęobokkomentarzadoHi4,wstawkępoświęconą
powszechnymwyobrażeniomzKsięgiPsalmów,atakżewprowadzeniedoliteraturypoetyckiejimądrościowejzeStaregoTestamentu.

7

Pamięćoprawymjestbłogosławiona,imięgrzesznikówulega

zagładzie.

8

Ktomądry,sercemprzyjmienakazy,upadnie,ktowargima

nierozsądne.

9

Ktopostępujenieskazitelnie–bezpieczny,zdradzisię,kto

przewrotnychdrógszuka.

10

Ktomrugaoczyma,sprawiacierpienie,upadnie,ktowargima

nierozsądne.

10,10Drugistychzatekstemhebr.,gdzie:„głupigadułazmierzakuswejzgubie”(por.w.8b).BJ:„ktoupominaprostowoczy,zapewniasobieuspokojenie”,zagrec.
10,10.Ktookiemmruga[złośliwie].Dodanewniektórychprzekładachsłowo„złośliwie”macharakterwyłącznieinterpretacyjny-winnychkontekstach,wktórychużytotegozwrotu,jest

mowaoobuoczach,więcmruganieuznaćnależyzamałoprawdopodobne.Alternatywnegowyjaśnieniadostarczająakadyjskiewypowiedzimądrościoweoomenach,zawierającecałyszeregstwierdzeń
mającychzwiązekzoczami.Wjednymztakichtekstówczytamy,żeczłowiek,któryprzymykaoczy,mówikłamstwa.Niejestpewne,czychodzituoczęsteprzymykanie,czymrużenieoczupodczas
mówienia.TęsamąmyślwyrażonowPrz16,30.

PRZYSŁOWIAJAKOPRAWDYOGÓLNE.ChociażmądrośćukazanawKsiędzePrzysłówmacharakteruniwersalny,wielezawartychwtejksiędzewypowiedzistanowiucieleśnienie

zbiorowegozdrowegorozsądkumieszkańcówBliskiegoWschoduorazcałejówczesnejkultury.Jednakżenależypamiętać,żestwierdzeniawrodzaju„Strzeżmychnakazów,byśżył,jakźrenicyoka-
mychuwag”(Prz7,2)oraz„PrawegoPanniezagłodzi,leczodtrąciżądzenieprawych”(Prz10,3)niesąobietnicamilubuniwersalnymiprawdami.Wartościfunkcjonującewświeciebiblijnymnie
zawszeprzekładająsięidealnienawspółczesnąrzeczywistośćnaszegożycia.Istniejewciążprzecieżfizycznarzeczywistośćnędzy,potrzebiniedostatku,któraniejestoznakąbrakusprawiedliwości,
leczjedynieprzejawemproblemówekonomicznych,psychicznychispołecznych.

Istotneelementywspółczesnychprzysłównależydostrzegaćrównieżwichstarożytnychodpowiednikach(biblijnychiinnych).Przysłowianiesąprzejawemprawdyabsolutnej,ukazują

tylkopoprawnysposóbpodejściadookolicznościżycia.„Barbarapowodzie,świętapolodzie”toniejestobietnicaanirzeczpewna.Zbrodniaczasamipopłaca.Tęcharakterystycznącechęprzysłów
dostrzecmożnawtym,żeczasamidoradzasięprzeciwnerozwiązaniaidentycznegoproblemu.WPrz26,4mędrzecradzi,bynieodpowiadaćgłupiemuwedlejegogłupoty,zaśwnastępnymwersecie,by
towłaśnieczynić.Faktemjest,żewpewnychsytuacjachwskazanejestpostępowaniezaradązwersetu4,zaświnnych,zwersetu5.To,zaktórąradąiśćnależy,jestczęstouzależnioneodsytuacjii
człowiekmądrybędziewiedział,jakiepostępowanieobrać.Równieżwspółczesneprzysłowiazdradzająpodobnąskłonnośćdo„przeciwieństw”(naprzykład,„Ktosięzawaha,będziezgubiony”i
„Spójrz,zanimskoczysz”;„Ciągnieswójdoswego”i„Przeciwieństwaprzyciągająsięwzajemnie”).

11

Ustasprawiedliwegosąźródłemżycia,ustabezbożnychgwałt

kryją.

10,11.Źródłożycia.JakmawiałegipskimędrzecAmenemope,kluczemdoobfitegożyciajestmądrepostępowanieimądramowa,jednak„głupcy,którzypubliczniegłoszabierająw

świątyni,sąjakdrzewozasadzonewdomu”,któreusychaiobumierazpowodubrakuświatła,anastępniezostajespalonelubwyrzuconenaśmietnik.Zdrugiejstrony,„człowiekmądryjestnieskorydo
mówieniaiprzypominadrzewozasadzonewogrodzie”,którewydajesłodkieowoce,dostarczacieniaikwitnie„wogrodzienawieki”.

12

Nienawiśćprowadzidokłótni,wszelkąprzewinęzakrywa

miłość.

13

Nawargachrozumnegojestmądrość,kijnagrzbiecie

nierozsądnego.

14

Mądrzyskrzętniezachowująwiedzę,ustagłupiegotobliskazguba.

15

Majętnośćbogaczajestjegowarownią,ruinąnędzarzy–ichwłasne

ubóstwo.

16

Dorobekprawegoprowadzidożycia,azyskbezbożnegodo

grzechu.

17

Nadrodzedożycia,ktostrzeżekarności,ktogardzinaganą,błądzi

nabezdrożach.

10,17nadrodze.Wedługtekstuhebr.,gdzie’orach,ścieżka.BJ:„idzie”,lekcja’oreach,nazasadziedomysłu.

18

Ktotainienawiść,maustakłamliwe,głupiniesławęrozgłasza.

19

Wgadulstwienieunikniesięgrzechu,ktopowściągaswewargi–

rozsądny.

20

Srebremwybornymjestjęzykprawego,asercebezbożnychjestjak

rzeczznikoma.

21

Wargisprawiedliwegożywiąwielu,agłupcyumrązbrakurozsądku.

22

BłogosławieństwoPanajestbogactwem,[własny]trudniczegotu

niedoda.

23

Radościądlagłupiegosączynyhaniebne,amądrość–dlamęża

roztropnego.

24

To,czegosięboigrzesznik,nańspadnie,a[Pan]spełnipragnienie

sprawiedliwych.

25

Gdywicherzawieje,niemagrzesznika,apodstawysprawiedliwego

sąwieczne.

26

Czymocetdlazębów,adymdlaoczu,tymleniwydlatych,którzy

goposłali.

10,26Wdrugimstychumowaoleniwymposłańcu.

27

BojaźńPańskadnipomnaża,skróconesąlatabezbożnych.

28

Oczekiwanieprawych–toradość,anadziejabezbożnychzaginie.

29

Panjestumocnieniempostępującychnienagannie,azgubądla

popełniającychnieprawość.

30

Sprawiedliwyniezachwiejesięnigdy,występniniebędąmieszkać

naziemi.

31

Owocemprawychustjestmądrość,językzaśprzewrotnychbędzie

usunięty.

32

Wargisprawiedliwegouznająto,comiłe[Bogu],austabezbożnych

–przewrotność.

Prz11

1

ObrzydłaPanuwagafałszywa,upodobaniemawciężarku

uczciwym.

11,1.Oszukiwanienatargowisku.Praktykapolegającanaużywaniu„fałszywychodważników”stanowiłasilnąpokusędlahandlarzyibankierów.BabilońskiKodeksHammurabiegostarał

sięukrócićtennielegalnyproceder,grożącnieuczciwemubankierowiprzepadkiemcałejinwestycji.Wsferzepouczeńmądrościowychzachęcasięjednakludzidowłaściwegopostępowania.Itak
„wymownywieśniak”,postaćzegipskiejliteraturymądrościowej,przestrzegakrólaijegodostojnikówprzedniebezpiecznąsytuacją,wktórej„mającyudzielaćpełnejmiary,oszukująlud”.Zakładasię,
iżkróluznawyeliminowanietakichszkodliwychpraktykzarzeczmądrą.Zob.komentarzdoAm8,5-6,gdzieomówiononieuczciwepraktykistosowanewinteresachwIzraeluzVIIIw.przedChr.

2

Nadeszławyniosłość,nadejdzieihańba,uludziskromnychjest

mądrość.

3

Nieskazitelnośćprowadziprawych,aprzewrotnośćgubi

wiarołomnych.

4

Wdzieńgniewubogactwojestbezpożytku,prawośćocalaod

śmierci.

5

Prawośćnienagannegorównamudrogę,występnyupadaprzez

występek.

6

Prawychocalaichsprawiedliwość,pułapkąwiarołomnychichżądza.

7

Nadziejabezbożnychznikaprzyśmierci,ufnośćzłożonaw

bogactwieprzepada.

8

Sprawiedliwyjestocalonyzudręki,ajegomiejscezajmiebezbożny.

9

Obłudnikustamichcezniszczyćbliźniego,leczsprawiedliwych

ocalaichwiedza.

10

Cieszysięmiastozeszczęściaprawych,agłośnosięradujezupadku

bezbożnych.

11

Błogosławieństwemuczciwychwznosisięmiasto,ustabezbożnych

prowadządoruiny.

12

Nierozumny,ktobliźnimpogardza,roztropnyumieonimmilczeć.

13

Włóczysięplotkarz,wyjawiającsekrety,duchrzetelnymilczyo

sprawie.

14

Bezkunsztu[rządzenia]naródupada,wybawienie–przywielu

doradcach.

15

Ktoręczyzaobcego,wzłowpada,ktoporęczeńnielubi–

bezpieczny.

11,15.Gwarancjeiporęczenia.Zob.komentarzdoPrz6,1.

16

Sławęuzyskujepowabnakobieta,majątekuzyskujewładczy

mężczyzna.

11,16Grec:„Kobietauroczaprzynosizaszczytswemumężowi,ata,któragardziprawością,jesttronemniesławy.Gnuśnymbrakujezasobów,agwałtownicyzyskująbogactwa”.

17

Miłosiernydobrzeczyniswejduszy,okrutnikniszczywłasne

ciało.

18

Bezbożnymazyskzwodniczy,pewnazapłatadlasiewcyprawości.

19

Staływprawościzmierzadożycia,ktogonizazłem–dośmierci.

11,19Staływprawości.BJ:„Ktoustanawiasprawiedliwość”.„Ktoustanawia”,kan,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:ken,„wtensposób”.

20

ObrzydłePanuserceprzewrotne,upodobaniemJegoci,których

drogajestnienaganna.

21

Zpewnościązłyniepozostaniebezkarny,alepotomstwoprawych

ujdziecało.

11,21Zpewnością.BJ:„pewneuderzenie”,dosł.:„rękawrękę”.Możliwaaluzjadozwyczajuuderzaniarękąorękęnaznakzgody.

22

[Czym]wryjuświnizłotaobrączka,tympięknakobietabez

rozsądku.

23

Pragnieniemprawychtylkodobro,oczekiwaniembezbożnychjest

[tylko]gniew.

24

Bywa,żehojnyciąglezyskuje,askąpynadmiaręzmierzadonędzy.

25

Duszażyczliwabędzieobfitować,ktonapoidrugich,dozna

orzeźwienia.

26

Naródprzeklinakryjącychswezboże,błogosławitych,coje

sprzedają.

27

Ktoszukadobra,pragnieżyczliwości,ktodążydozła–onogo

dosięgnie.

11,27WpierwszymstychumowaołasceJahwe,którywynagradzasprawiedliwych(por.12,2).

28

Ktoufabogactwu,upadnie,jakliściezazieleniąsięprawi.

29

Ktoniszczyswójdom,wiatrodziedziczy,agłupiec–sługąbystrego

umysłem.

30

Owocemprawościdrzewożycia,aczłowiekmądryzdobywadusze.

11,30DrugistychwBJ:„mędrzeczniewaladusze”.Wgrec,byćmożenaskutekzakłopotaniatymtekstem,którymożnarozumieć:„mędrzeczabierażycie”,lekcja:„przedczasemwystępni

będązabrani”.

11,30.Drzewożycia.Zob.komentarzdoPrz3,18.

31

Jeślizapłatasprawiedliwegojestnaziemi,totymbardziej

złoczyńcyigrzesznika.

Prz12

1

Ktokarnośćkocha,kochaiwiedzę,ktonaganynieznosi,jest

tępy.

2

DobryzjednywaupodobanieuPana,mężapodstępnegouznaOnza

bezbożnego.

3

Bezbożnościąniktsięnieumocni,akorzeńprawychtrwa

nieporuszony.

4

Koronąmężajestdzielnakobieta,próchnicąkościpostępująca

haniebnie.

5

Sprawiedliwychzamiarytoprawość,zamysływystępnych

oszustwem.

6

Słowagrzesznikówkrwiożerczązasadzką,ustauczciwychwybawią

ich.

7

Powalenibezbożniiniemaich,adomsprawiedliwychstoi.

8

Doznajepochwałczłowiekzarozsądek,przewrotnesercespotyka

pogarda.

9

Lepiejbyćmałoznaczącym,amiećpomocnika,aniżelipyszałkiem,

niemającchleba.

10

Prawyuznajepotrzebęswychzwierząt,asercewystępnychokrutne.

11

Ktoziemięuprawia,nasycisięchlebem,ktościgaułudy,zrozumu

obrany.

12

Bezbożnypożądatwierdzygrzeszników,leczsprawiedliwych

korzeńowocuje.

13

Wprzewinieustjestfatalnapułapka,mążsprawiedliwywyjdziez

ucisku.

14

Owocustczłowiekadobremnasyca,dziełorąkmężadoniego

wraca.

15

Głupiecuważaswądrogęzasłuszną,ktoradyusłucha,jestmądry.

16

Głupiswójgniewujawniaodrazu,przemyślnyodpowiedź

powstrzyma.

17

Ktoprzedkładarzeczpewną,mówi,cosłuszne,aświadekfałszywy

–oszustwo.

18

Plotkabywajakpchnięciemieczem,ajęzykmądrychstajesię

lekarstwem.

19

Mówienieprawdyprzetrwa,mgnienieokatrwajęzykkłamliwy.

20

Wsercuknującychzłojestpodstęp,aradośćudoradzającychpokój.

21

Niespotkazłosprawiedliwego,ugrzesznikówjestpełnonieszczęść.

22

WstrętnePanusąwargikłamliwe,wpostępującychwierniemaOn

upodobanie.

23

Człowiekprzemyślnyowiedzyswejmilczy,sercenierozumnych

głosigłupotę.

24

Rękapilnychzdobywazwierzchnictwo,aniedbalstwosprowadzi

pracępodprzymusem.

25

Troskaprzygnębiaserceczłowieka,rozweselajedobresłowo.

26

Sprawiedliwywypatrujedlasiebiepożywienia,drogabezbożnych

ichmami.

12,26PierwszystychwBJ:„Sprawiedliwyukazujedrogęswemutowarzyszowi”,„ukazujedrogę”,sensniepewny,aużytatuformaczasownikowa—jedyna,niemniejjednakogólniejest

przyjętewyprowadzeniejejodczasownika„badać,dokonywaćzwiadu”.

27

Lenistwozwierzynynieupiecze,ludzkapilnośćjestcennym

bogactwem.

12,27nieupiecze.Tak,boniczegonieupolowało.

28

Nadrodzeprawościjestżycie,kroczenieponiejjest

nieśmiertelnością.

12,28DrugistychwBJ:„droganieprawychwiedziekuśmierci”,„droganieprawych”,zagrec.Teksthebr.:„idroga,ścieżka(?)”.

Prz13

1

Synmądry[słucha]karceniaojca,szydercaniesłuchanagany.

13,1[słucha].Dodanewedługnastępnegostychu.

2

Zowocuustczłowiekspożywadobro,agwałtpragnieniem

niewiernych.

3

Ktoczuwanadustami,strzeżeżycia,ktoustarozwiera,

gubisamsiebie.

13,3życia.Byćmożejesttograsłów—termintenmożeteżznaczyć:„gardło”i„dusza”.

4

Leniwypragnieiczekanapróżno,pragnieniepilnegojest

zaspokojone.

5

Prawysiębrzydzisłowemprzewrotnym,bezbożnypostępujeniecnie

ihaniebnie.

6

Prawośćstrzeżenienaganności,abezbożnośćstrącawprzepaść

grzechu.

13,6DrugistychwBJ:—grzechpowodujeupadekzłego”,„złego”,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„złość”.

7

Bywataki,coudajebogacza,niemającniczego,azpozoru

ubogiopływawbogactwo.

8

Bogactwookupemzażycieczłowieka,leczubogijestgłuchyna

groźby.

13,8DrugistychwBJ:„leczuboginiesłuchazarzutów”.Jesttoideabajkioszewcuibogaczu.

9

Wesołobłyskaświatłoprawych,leczgaśnielampawystępnych.

10

Wyniosłośćwzniecatylkokłótnie,uzasięgającychradyjest

mądrość.

11

Przepadniebogactwopędemwiatruzdobyte,ktogromadzipowoli–

pomnaża.

13,11pędemwiatru.BJ:„pospiesznie”,zagrec.Teksthebr.:„(wynik)marności”.

12

Przewlekłeczekanierujnujeduszę,spełnionepragnieniejest

drzewemżycia.

13,12.Drzewożycia.Zob.komentarzdoPrz3,18.

13

Ktogardzisłowem,szkodęponiesie,nagrodęotrzyma,kto

nakazszanuje.

14

Naukamądregojestźródłemżycia,abyuniknąćsidełśmierci.

15

Zdrowyrozsądekzjednyważyczliwość,adrogawiarołomnychma

byćtrwała?

16

Każdyprzemyślnypostępujewwiedzy,anierozumnyrozszerza

głupotę.

17

Posełnikczemnywtrącawniedolę,posłaniecwiernystajesię

lekarstwem.

13,17wtrącawniedolę.BJ:„popadawnieszczęście”,chybażemożnaskorygowaćtak,jakuczynionotutaj,byrozumieć„wtrąca”kogoś,cosugerowałbystychnastępny,jednakżegrec.

przemawianakorzyśćtekstumasoreckiego:„Królzuchwałypopadniewnieszczęście”.

18

Ktogardzikarceniem,jestwbiedzieihańbie,godzienczci,kto

strzeżeupomnień.

19

Spełnionepragnienieprzyjemnedladuszy,wstrętnegłupimodzła

sięodwrócić.

13,19Niewidaćdobrzezwiązkuobustychów:byćmożetekstjestskażonylubniekompletny.

20

Ktozmądrymprzestaje,nabywamądrości,towarzyszgłupców

szkodęponiesie.

21

Nieszczęściepędzizagrzesznikami,aszczęścienagrodądla

prawych.

22

Mążdobryzostawiadziedzictwownukom,prawemuprzypadnie

majątekgrzeszników.

23

Znowejuprawyubogichjestwieleżywności,abywa,żeprzepada

to,co[nabyte]bezprawnie.

13,23Równieżtu—jaksięzdaje—tekstjestskażony.Grec:„Sprawiedliwiżyjąwbogactwiewielelat,niesprawiedliwiginąnagle”.

24

Niekochasyna,ktorózgiżałuje,kochagoten,ktowporękarci.

13,24.Karceniedzieciwstarożytnymświecie.Wstarożytnychutworachprawnych(zob.sumeryjskikodeksprawnyiWj20,12)orazkompozycjachzaliczanychdoliteraturymądrościowej

wyraźniezaznaczasiętroskaoto,byuczyćdzieciszacunkuiposłuszeństwadlarodziców.Naprzykład,asyryjskimędrzecAhikarwypowiadaznanąmądrość,że„oszczędzaniekijatopsuciedziecka”.
Zauważateż,żeludzie,którzy„nieszanująimieniaswoichrodziców,zostanąprzeklęcizazło,któregosiędopuścili,przezSzamasza,bogasprawiedliwości”.Wyrażanorównieżzatroskaniesprawą

odpowiedzialnościrodzicówzadzieci.WidaćtowyraźniewegipskimutworzePouczeniaAnkszeszonki,wktórymczytamy:„Dziecigłupcówwłócząsiępoulicach,zaśdziecimądrychsąuichboku”
(por.nakazyprawnedotyczącenieposłusznegosynawPwt21,18-21).

25

Mążprawymawbródpożywienia,żołądekbezbożnychgwałt

cierpi.

Prz14

1

Mądrośćniewiastdomsobiebuduje,własnoręczniegoniszczy

głupota.

14,1Mądrośćniewiast.Teksthebr.:„Najmędrszezniewiast”,aleczasownikjestw1.poj.WBJ:„Mądrość”,nazasadziedomysłu.

2

Ktochodziwwierności,boisięPana,człowiekdróg

przewrotnychNimgardzi.

3

Wustachgłupiegorózganajegowyniosłość,wargimądrychsąich

osłoną.

14,3Tekstniepewny.

4

Gdziebydłabrak,tamspichlerzpusty,dziękimocywołówplon

jestobfity.

5

Wiernyświadekniekłamie,kłamstwawypowiadaświadekfałszywy.

14,5Ofałszywymświadectwiepor.6,19;12,17;14,25;19,5.9;21,28;24,28;25,18,amożetakże10,11;11,9;12,6.Por.Wj20,16;23,1;Pwt19,15-21.

6

Szydercapróżnoszukamądrości,rozumnyłatwonabędzie

wiedzy.

7

Odczłowiekagłupiegosięodsuń,rozumnychwargnie

doświadczyłeś.

8

Mądrośćprzemyślnegopoznajeswądrogę,głupotanierozumnych–

zwodzeniem.

9

Głupcydrwiązpoczuciawiny,uczciwimająwnimupodobanie.

10

Serceznagoryczduszy,obcyniedzieliznimradości.

11

Dombezbożnychzostaniezburzony,anamiotrzetelnychzakwitnie.

12

Jestdroga,cokomuśwydajesięsłuszna,leczsątowkońcudrogi

Śmierci.

13

Serceiwśmiechusięsmuci,aboleśćjestkońcemradości.

14

Niewiernesercesycisięswympostępowaniem,awięcejodniego–

człowiekdobry.

14,14awięcejodniego.Teksthebr.:mealajw,„sponadniego”(?).BJ:„zeswychdzieł”,mimmaalalajw,nazasadziedomysłu.

15

Naiwnyufakażdemusłowu,przemyślnyrozważaswekroki.

16

Mądrysięboiizłegounika,głupisięzapala,nabywającpewności.

17

Człowiekporywczypopełniagłupstwa,człowiekpodstępnyjest

znienawidzony.

18

Naiwninabywajągłupoty,wiedzakoronąprzemyślnych.

19

Przeddobrymiźlichylączoło,leczuczciwiciesząsięupodobaniem.

14,19.Chylenieczołaubram.Wtymprzypadku„bramy”oznaczająwejścieprowadzącedodomostwasprawiedliwego,niezaśbramymiasta(por.głębokipokłonsługkrólazłożonyu

bramjegopałacuwEst3,2).Nazasadzieparalelizmuwersettenwskazuje,żeczyniącyzłozostanązmuszenidopoddaniasięsprawiedliwemuistanąsięjegosługami.Podobnasytuacja,wktórej
należnyszacunekwyrażająci,wcześniejzupełnieniezważającynaswoich„nowychpanów”,pojawiasięwprzepowiedniMojżeszazWj11,8(„przyjdąwszyscysłudzytwoidomnieioddadząmi
pokłon”).

20

Uboginiemiłynawetnajbliższemu,abogaczmawielu

przyjaciół.

21

Ktobliźnimgardzi,popełniagrzech,błogosławiony,ktolitujesię

naduciśnionym.

22

Czyżplanującyzłoniebłądzą?Miłośćiwiernośćdla

zamierzającychdobro.

23

Każdytrudprzynosizyski,pustagadaninajedyniestratę.

24

Koronąmądrychjestbogactwo,głupotaniemądrych[pozostanie]

głupotą.

25

Świadekprawdomównyratujeżycie,oszustwoszerzykłamstwa.

14,25DrugistychwBJ:„ktorozgłaszakłamstwa,jestoszustem”,„oszust”,merammeh,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:mirmah,„przebiegłość”.

26

WbojaźniPańskiejniezawodnatwierdza,dlaswoichdziecijest

Onucieczką.

27

BojaźńPańskajestźródłemżycia,pozwalauniknąćsidełśmierci.

28

Licznynaródjestchwałąkróla,brakludutozgubadlawładcy.

29

Cierpliwyjestbogatywrozwagę,aporywczyujawniagłupotę.

30

Sercespokojnejestżyciemdladuszy,zazdrośćpróchnicądlakości.

31

Ktouciskaubogiego,lżyjegoStwórcę,czciGo,ktomalitośćdla

biednych.

32

Przezswązłośćpadabezbożny,aprawyprzyśmierciposiada

ufność.

14,32przyśmierci.Zatekstemhebr.WBJ:„wswejnieskazitelności”,zagrec.iprzekłademsyr.

33

Wsercurozumnegospoczywamądrość.Aczywewnętrzu

głupichpozwalasiępoznać?

14,33pozwalasiępoznać?Zatekstemhebr.pominiętotuprzeczenie.BJ:„nierozpoznająjej”,zagrec.

34

Sprawiedliwośćwywyższanaród,ahańbąludówichgrzech.

35

Rozsądnemusłudzekrólprzychylny,agniewbudziprzynoszący

wstyd.

Prz15

1

Odpowiedźłagodnauśmierzazłość,słoworaniącerozbudza

gniew.

2

Językmądrychociekawiedzą,ustazarozumialcawyrażajągłupotę.

3

NakażdymmiejscusąoczyPana,bacząpilnienazłychidobrych.

4

Drzewemżyciajestjęzykleczący,złamaniemnaduchu–jego

przewrotność.

15,4złamaniemnaduchu.Dosł.:„przewrotnośćwniejjestpęknięciemducha”(„język”whebr.możebyćr.żeńskiego).BJ:„językprzewrotnyrozbijaserce”.
15,4.Drzewożycia.Zob.komentarzdoPrz3,18.

5

Głupigardzikarceniemojca,ktonaganyprzyjmuje,jest

roztropny.

6

Wdomuprawegosąwielkiezapasy,awzyskubezbożnych–ruina.

7

Wargimądrychszerząwiedzę,asercezarozumiałych–bezprawie.

8

OfiarawystępnychobrzydłaPanu,upodobaniemJegomodłyludzi

prawych.

9

DrogagrzesznikaobrzydłaPanu,kochaOntego,ktopostępujew

prawości.

10

Dlaodstępstwaodścieżkisuroweskarcenie,ktonagannieznosi,

umrze.

11

SzeoliZagładasąjawnedlaPana,oileżbardziejsercasynów

ludzkich.

12

Szydercanagannielubi,doludzimądrychniechodzi.

13

Serceradosnetwarzrozwesela,gdybólwsercu,toiduch

przygnębiony.

14

Sercerozumneszukawiedzy,ustaniemądrychtonąwgłupocie.

15

Wszystkiednisązłedlauciśnionego,asercepogodne–towieczysta

uczta.

16

LepiejmiećmałozbojaźniąPańskąniżzniepokojemwielkie

bogactwo.

17

Lepszapotrawazjarzynzmiłościąniżtłustywółznienawiścią.

18

Człowiekgniewliwywzniecakłótnie,acierpliwyłagodzispory.

19

Drogaleniwychjakżywopłotzcierni,ścieżkaprawychjest

wyrównana.

20

Mądrysynjestradościąojca,amatkąpogardzasyngłupi.

21

Nierozsądnycieszysięgłupotą,rozumnychodziprostądrogą.

22

Zamiaryunicestwiabrakrady,dojrzewają,gdziewieludoradców.

23

Radościączłowiekaodpowiedźustwłasnych,jakmiławypowiedźw

swymczasie.

24

Dlarozsądnegodrogażyciawgórę,byuniknąćSzeolu,cowdole.

15,24Wyrażenia:„wgórę”i„wdole”,pominiętewgrec,mogłybybyćpóźniejszymiglosami.„Drogażycia”oznacza—jaksięzdaje—przedłużenieżyciaziemskiego,przeciwstawione

śmierci,zstąpieniudoSzeolu.Późniejrozumiano:„drogawiodącadoszczęśliwościniebieskiej”,aletakiepojęcienienależałodoteologiitejepoki.

25

Panrozwaladompysznych,amiedzęwdowyustala.

15,25.Miedzawdowy.Usunięciemiedzyuważanozanaruszenieprzymierza,bowiemziemiastanowiławażnyskładnikdziedzictwaludu(zob.Pwt19,14).Wbabilońskichtekstach

rytualnychjakojednązprzyczynchorobywymieniasięnaruszenietabuzabraniającegoumieszczaniafałszywychkamienigranicznych.WegipskiejKsiędzezmarłychpokutnikzaprzecza,byprzesuwał
miedzęsąsiada.Przestępstwotododatkowopogarszałfakt,żewdowabyłapozbawionatradycyjnejochronyprawnejzestronymężaimogłasięstaćłatwymcelemataku.Przysłowiezakazujewięc
naruszaniajejpraw.OdpowiednikiemtegonakazujestpouczenieAmenemope:„Niekłusujnapoluwdowy”.

26

ObrzydłePanuzłezamiary,leczczystesłowasąmiłe.

27

Domniszczy,ktozgarniazyski,żyćbędzie,ktopodarkównielubi.

28

Prawesercerozważaodpowiedź,ustabezbożnychzionązłością.

29

OdwystępnychPanjestdaleko,modlitwyprawychOnsłucha.

30

Świecąceoczyradująserce,radosnanowinaodświeżakości.

15,30odświeżakości.Dosł.:„natłuszczakości”.BJ:„odradzasiły”.

31

Uchoposłuszneżyciowejnaganiepomiędzymądrymi

przebywa.

32

Ktogardzikarceniem,lekceważyswąduszę,ktosłuchaupomnień,

nabywabystrości.

33

BojaźńPańskajestkarnąmądrością,pokorapoprzedzaszacunek.

Prz16

1

Człowieczesązamysłyserca,odpowiedźjęzyka–odPana.

16,1Człowiekproponuje,aBógdysponuje.

2

Wszystkiedrogiczłowiekasączystewjegooczach,leczPan

osądzaduchy.

3

PowierzPanuswąsprawę,aspełniąsiętwojezamiary.

4

WszystkocelowouczyniłPan,takżegrzesznikanadzień

nieszczęścia.

16,4Występnyzostałstworzonypoto,bywdniuswegonieszczęściaukazaćsprawiedliwośćBożą.

5

ObrzydłyPanukażdywyniosłegoserca,zpewnościąnieujdzie

onkary.

6

Miłośćiwiernośćgładzągrzechy,abojaźńPańskaodzłaodwraca.

7

GdydrogiczłowiekasąPanumiłe,pojednaOnznimnawetwrogów.

8

Lepiejmiećmałozprawościąniżwielkiezyskizbezprawiem.

9

Serceczłowiekaobmyśladrogi,leczPanumacniajegokrok.

10

Nawargachkrólewskichwyrocznia,wwyrokuustajegoniebłądzą.

16,10Wpierwszymstychuchodzioto,żekrólwydajewyrokiwimieniuBoga(por.2Sm14,18-20;1Krl3,4-28).—Następująceprzysłowia(zwyjątkiemtegoww.11)sąprzysłowiami

królewskimi.

16,10.Króljakoźródłowyroczni.Słowakrólamiaływiększąwagęodsłówzwykłegoobywatela.Wypowiadanieichbyłowięcjednymzgłównychobowiązkówmonarchów.Ahikar

powiada,żesłowawładcówto„obosiecznymiecz”.Nielicznitylko(jeśliwogóletacyistnieli)moglipodważyćsłowokróla,zatemjakorzeczniknaroduiboga(bogów)władcaniemógłnaruszaćpraw
luduanidopuszczaćdotolerowanianiesprawiedliwości.Wymownywieśniakzwracasiędoswojegofaraona:„Jesteśmoimpanem,mojąostatniąnadziejąijedynymsędzią”.

11

WagaiszalazgodnazprawemnależądoPana,Jegodziełem

ciężarkiwworku.

16,11szalazgodnazprawem.Dosł.:„szalesprawiedliwości”.BJ:„właściweszale”,nazasadziedomysłu.
16,11.Wagiimiary.Zob.komentarzdoPrz11,1.NależyzwrócićrównieżuwagęnastwierdzeniezegipskiejKsięgizmarłych,gdzieduszamającazachwilęstanąćprzedsądembogów

życiaprzyszłego,składa„przysięgęniewinności”,zapewniając,że„nieużywałafałszywychodważników”.

12

Obrzydliwościąukrólówdziałaniebezbożne,botronichopiera

sięnaprawości.

13

Praweustasąmiłekrólowi,kochaonmówiącychuczciwie.

14

Gniewkrólazwiastunemśmierci,uśmierzagoczłowiekrozumny.

15

Wpogodnymobliczukrólajestżycie,ażyczliwośćjakchmura

deszczowa.

16

Colepszeodzłota?Nabyciemądrości.Raczejmiećrozsądekniż

srebro.

17

Odwróceniesięodzłajestścieżkąprawych,ktoczuwanadswą

drogą,strzeżeduszy.

18

Dumazapowiadaruinę;duchwyniosłypoprzedzaupadek.

19

Lepszyduchuniżonyzubogiminiżdzielącyłupyzwyniosłymi.

20

Dobroznajdzie,ktozważanasłowo;ktoPanuzaufał,jest

szczęśliwy.

21

Ktowsercumądry,zwiesięrozumnym,słodyczwargpomnaża

pouczenie.

22

Rozsądekźródłemżyciatych,cogomają;karceniegłupichjest

głupotą.

23

Sercemądreczyniustarozważnymiipouczeniemnożynawargach.

24

Przyjemnesłowasąplastremmiodu,słodycządladuszy,lekiemdla

kości.

25

Jestdroga,cokomuśwydajesięsłuszna,leczsątowkońcudrogi

śmierci.

26

Głódrobotnikaskłaniadopracy,boustazmuszajągo.

27

Człowieknikczemnyzłodrąży,jakbymuogieńpłonąłnaustach.

16,27Człowieknikczemny.Dosł.:„człowiekBeliala”,czyliNicości(por.6,12),choćniektórzydopatrująsięwBelialuokreśleniademona(por.2Kor6,15).

28

Człowiekprzewrotnywzniecakłótnie,plotkarzodpycha

przyjaciela.

29

Gwałtownikzwodzibliźniego,prowadzigonadrogęniedobrą.

30

Ktooczymruży,obmyślaprzewrotność;ktowargizagryza,zło

postanowił.

31

Siwywłosozdobnąkoronądoznalezienianadrodzeprawości.

32

Cierpliwyjestlepszyniżsiłacz,opanowany–niżzdobywcagrodu.

33

Międzyfałdysukniwrzucasięlosy,leczodPanapochodzi

rozstrzygnięcie.

16,33Aluzjadoumieszczanegonapiersiacharcykapłanaefodu(Wj28,6+),utożsamionegotuzefodem,wktórymprzechowywanoświętelosy(1Sm2,28+).
16,33.Losy.Zob.komentarzdo1Sm14,40-42-zostałatamomówionametodarzucanialosówjakosposóbpodejmowaniadecyzji.Byłatoformawróżeniaopierającasięnazałożeniu,że

wynikrzutuzależyodBoga,awięcdostarczyJegoodpowiedzi(zwykletypu„tak”lub„nie”)napostawionepytanie.

Prz17

1

Lepszykęschlebawspokojuniżdompełenbiesiadkłótliwych.

17,1biesiadkłótliwych.BJ:„ofiarniezgody”.Chodzituniewątpliwieomięsaofiarowywane,anastępniespożywanenaucztachsakralnych.

2

Sługarozsądnyweźmiegóręnadsynemzhańbionymizbraćmi

posiądziedziedzictwo.

3

Dlasrebra–tygiel,dlazłota–piec,dlasercprobierzemjestPan.

17,3.Oczyszczanieszlachetnychmetali.Złotoisrebrooczyszczanowgrafitowymtyglu.Złototopisięwtemperaturze1061st.C.Metaltrzebapodgrzaćokolejnychkilkasetstopni,by

osiągnąłpostaćciekłą.Substancjemineralneidomieszkiulegałyspaleniujużwniższejtemperaturze,zanimmetalostygnął.Podczasprocesuwytapianiaważnebyłoograniczeniedostęputlenu,by
powierzchniametaluniestałasięporowata.Wytapianiemetaliwymagałodoświadczeniaifachowejwiedzynatematnarzędziioczyszczanychsubstancji.Procestenjestwięctrafnąmetaforąpróbowania
sercaprzezPana(por.„ważenieserca”podczassąduduszywegipskiejtradycjireligijnej).

4

Złoczyńcazwracauwagęnazgubnewargi,nieszczerysłucha

szkodliwegojęzyka.

5

Ktodrwizubogiego,znieważajegoStwórcę,ktocieszysięzklęski,

niejestbezwiny.

17,5Por.staroegipskiesentencjezezbioruAmenemope:„Nieśmiejsięzniewidomego,niewyszydzajkarła,nieczyńkrzywdykalece...człowiekjestglinąisłomą,bógjestjego

budowniczym”.

6

Koronąstarcówsynowiesynów,achlubąsynówojcowie.

7

Nieprzystoiprostakowinapuszonamowa,tymbardziejmożnemu

wargikłamliwe.

8

Woczachposiadaczadarkamieniemszczęścia,gdziekolwieksię

zwróci,mapowodzenie.

9

Cudząprzewinętai,ktoszukaprzyjaźni,ktosprawęrozgłasza,

odpychaprzyjaciela.

10

Naganagłębiejporuszyrozsądnegoniżnierozumnego–stobatów.

17,10Powstajepytanie,czytawzmiankaostuuderzeniachniejestpochodzeniaegipskiego,prawoizraelskiebowiemzakazywałoprzekraczaniaczterdziesturazów(por.Pwt25,3).

11

Zpewnościąprzekornyzłaszuka,pośląmuokrutnego

zwiastuna.

17,11Byćmożechodzioaniołazagłady(por.Wj12,23+).Takiewłaśnierozumieniewgrec:„Panpośleprzeciwniemuaniołanieubłaganego”.

12

Raczejspotkaćniedźwiedzicę,codziecistraciła,niż

nierozumnegowjegogłupocie.

13

Ktozłemzadobropłaci,temuzłonieustąpizdomu.

14

Kłótniezaczynać,todaćupustwodzie,nimspórwybuchnie,

uciekaj!

15

Ktobezbożnegouwalniaiktoskazujeprawego–obydwajsąobrazą

dlaPana.

16

Pocopieniądzewrękachnierozumnego?Bykupićmądrości?Brak

murozumu.

17

Przyjacielkochawkażdymczasie,alebratsięrodziwnieszczęściu.

18

Nierozumnyjest,ktodajeporękęlubprzysięgąręczyzabliźniego.

17,18.Gwarancjeiporęczenia.Zob.komentarzdoPrz6,1.

19

Ktolubiprzewinę,lubiikłótnię;ktobramępodwyższa,szuka

upadku.

17,19bramępodwyższa.Takdosł.WBJ:„okazujesiępyszny”.

20

Szczęścianiezaznaserceprzewrotne,wnieszczęściewpada

nieszczerywjęzyku.

21

Ktorodzigłupca–tonawłasnezmartwienie;niecieszysięojciec

nicponia.

22

Radośćsercawychodzinazdrowie,duchprzygnębionywysusza

kości.

23

Występnywyjmujedarzzanadrza,byścieżkiprawanaginać.

17,23Chodzituwyraźnieopodarkiotrzymywaneprzezsędziegolubfałszywegoświadka(por.Prz17,8;18,16i21,14,gdzieszerszysens).

24

Przedrozsądnegoobliczemjestmądrość,leczoczy

nierozsądnegonakrańcachświata.

17,24Wdrugimstychuchodzioto,żegłupiecprzyglądasięwszystkiemuidowszystkiegosięmiesza.

25

Zmartwieniemojca–synnierozumny,goryczą–dlaswojej

matki.

26

Dlaprawegoikaragrzywnyniedobra,bezprawiemjest

chłostaćszlachetnych.

27

Wiedzęposiadł,ktowsłowachoszczędny;

ktospokojnegoducha,jestroztropny.

28

Igłupi,gdymilczy,uchodziza

mądrego,gdywargizamyka–zarozumnego.

Prz18

1

Samolubidziezawygodąizkażdąradąwojuje.

18,1BJ:„Ktożyjenauboczu,postępujewedługwłasnegouznania,/wybuchaprzeciwwszelkiejradzie”.Tekstniepewny:pochwałasamotnościczyteżjejpotępienie?

2

Nierozumnyniemaupodobaniawrozwadze,tylkow

ujawnieniuswejmyśli.

3

Wśladzabezbożnymidziepogarda,nikczemnościtowarzyszy

niesława.

4

Słowaustludzkichsągłębokąwodą,rwącympotokiemjestźródło

mądrości.

5

Niedobrzejestpopieraćwinnego,krzywdzącniewinnegowsądzie.

6

Warginiemądregoprowadządokłótni,jegoustawołająorazy.

7

Ustanierozumnegosąjegozgubą,awargi–pułapkąnajegożycie.

8

Słowakrętaczasąsmacznymkąskiem,zapadajądogłębinwnętrza.

9

Iten,cowpracyjestopieszały,stajesiębratemniszczyciela.

10

PotężnąwieżąjestimięPana,bezpieczniesięchronitamprawy.

11

Majątekbogaczajestmiastemwarownym,niezdobytymmurem–w

jegomniemaniu.

12

Przedupadkiemserceludzkiesięwynosi,leczpokorapoprzedza

szacunek.

13

Ktoodpowiada,zanimwysłucha,dlatakiegogłupotaihańba.

14

Duchludzkiprzetrzymachorobę,leczktopodźwigniezłamanego

ducha?

15

Sercerozumnezdobywawiedzę,auchomądrychposzukujewiedzy.

16

Darczłowiekaposzerzaprzestrzeńitorujedrogędomożnych.

17

Pierwszyzdajesięmiećrację,leczprzyszedłprzeciwniki

zdemaskowałgo.

18

Losemzałatwiasięsporyirozdzielamożnychprzeciwników.

18,18Prawdopodobnienależysiętudopatrywaćbardziejaluzjido„sąduBożego”niżpesymistycznegospojrzenianasprawiedliwość(por.16,33).
18,18.Rzucanielosówwcelurozstrzygnięciasporu.Zob.komentarzdo1Sm14,40-43orazJoz7,14-18,gdzieopisanozastosowanielosówdoustaleniaprawdywkonkretnejsytuacji.Z

jednejstronylosówużywano,gdytrzebabyłodokonać„przypadkowego”wyboru(myciągniemywówczassłomkilubrzucamymonetę).Zdrugiej,wierzono,żewynikrzucanialosówzależyodBoga
(zob.Prz16,33).

19

Obrażonybratprzewyższamocgrodu,sporysąsilnejakzawory

twierdzy.

18,19Tekstniepewny.Grec.różnisięznacznie:„Bratwspomaganyprzezbratajestmiastemumocnionymipołożonymwysoko,jestonmocnyjakkrólewskatwierdza”.

20

Owocemustnasycisięwnętrze,pożywisięplonamiustswoich.

21

Życieiśmierćsąwmocyjęzyka,którzysięwnimlubują,spożyją

jegoowoc.

22

Ktoznalazłżonę,dobroznalazłiuzyskałupodobanieuPana.

23

Płaczliwieprosiubogi,leczbogacztwardoodpowiada.

24

Ktośmabliskich,apopadniewruinę,leczjestprzyjaciel,co

przylgnienadbrata.

18,24PierwszystychwBJ:„Sąprzyjaciele,którzyprowadządozguby”.„Są”,jesz,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:’îsz,„człowiek”(tu:„Ktoś”).

Prz19

1

Więcejwartbiedak,cożyjenieskazitelnie,niżniemądryo

ustachprzewrotnych.

2

Ienergianiedobra,gdybrakpoznania,błądzi,ktobiegniezaprędko.

3

Głupotaczłowiekaniszczymudrogę,ajegosercenaPanasię

gniewa.

4

Bogactwozyskujewielubliskich,biednegoopuszczaijego

najbliższy.

5

Fałszywyświadeknieujdziekarania,ktokłamstwarozgłasza,nie

umknie.

6

Wieluschlebiamożnemu,każdyjestbliskiszczodremu.

7

Biedakażadenzbracinielubi,tymbardziejbliscyodniegostronią,

onszukasłów,aleichniema.

19,7Tentrzecistychtoniewątpliwiefragmentkolejnegoprzysłowia,któregopierwszystychzaginął.

8

Ktonabywarozsądku,kochasamsiebie,ktostrzeżerozwagi,

nabywadobro.

9

Fałszywyświadeknieujdziekarania,zginie,ktokłamstwarozgłasza.

10

Nieprzystoigłupcowiopływaćwrozkosze,atymbardziej

niewolnikowikierowaćwładcami.

11

Rozsądnyczłowiekpanujenadgniewem,chwałąjegozapomnieć

urazy.

12

Jakryklwazagniewaniekróla,jegożyczliwośćtorosanatrawie.

19,12.Króljakolew.WliteraturzeakadyjskiejzIIItysiącleciaprzedChr.króla(Sargona)opisanojakoryczącegolwa.

13

Strapieniemdlaojcasynniemądry,adachemcieknącymkłótnie

żony.

14

Domibogactwodziedzictwempoprzodkach,rozsądnażonajest

daremodBoga.

15

Lenistwopogrążawśpiączkę,głódcierpiczłowiekleniwy.

16

Strzecnakazu[Pana]tostrzecswegożycia,ktogardziJegodrogami,

umrze.

19,16nakazu[Pana].BJtylko:„przykazania”.
—Jego.BJ:„jego”,cowefranc.znaczytakże„swymi”.Stąddwamożliwerozumienia:chodzialbootego,ktonieczuwanadwłasnympostępowaniem,albotego,ktoniechodzidrogą

wskazanąprzez„przykazanie”(w.16a).

17

PożyczaPanu,ktolitujesięnadbiednym,zadobrodziejstwoOn

muwynagrodzi.

18

Ćwiczsyna,dopókijestnadzieja,niedoprowadzajgodośmierci.

19,18Albotoprzysłowieokazujesięmniejsuroweniżtekstprawodawczy(Pwt21,18-21),albotylkoprzestrzegaonoprzedpochopnymwymierzaniemsprawiedliwości.

19

Ktowgniewiestraszliwy,niechgrzywnępłaci,bochcąc

wyrwać,jeszcze[go]wzmożesz.

19,19BJ:„Człowiekgwałtownynarażasięnakarę,/jeśligooszczędzasz,powiększaszjegozło”.Tekstbardzoniepewny.Jegoideą—jaksięwydaje—jestto,żezaniedbanieukarania

gwałtownikatopodwojeniejegozła.

20

Posłuchajrady,przyjmijpouczenie,abyśbyłmądryw

przyszłości.

21

Wielemyśliwsercuczłowieka,leczzamysłPanasięziści.

22

Pragnieniemczłowiekajestrzetelność,lepszyuboginiżkłamca.

23

BojaźńPańskaprowadzidożycia,śpisięspokojnie,złoniezagraża.

24

Wyciągnąłleniwyrękędomisy,aledoustjejniedoprowadził.

25

Zbijeszszydercę,prostyzmądrzeje,skarćrozumnego,nabędzie

wiedzy.

26

Ktoojcaznieważa,amatkęwypędza,jestsynembezecnymihańbą

okrytym.

27

Zaprzestań,synu,słuchająckarcenia,błądzićbezsłówwiedzy.

19,27BJ:„Przestań,mójsynu,słuchaćpouczeń,/bysięoddalićodsłówwiedzy!”.Sensniepewny.Grec:„Syn,któryprzestajestrzecpouczeńojca,będzierozważałsłowazłe”.

28

ŚwiadekbezecnydrwizPrawa,ustawystępnemówią

nieprawość.

29

Dlaszydercówgotowekaryirazynagrzbietniemądrych.

Prz20

1

Szyderczejestwino,hałaśliwasycera;każdy,ktonimi

oszołomiony,jestniemądry.

2

Jakpomruklwa,takzapalczywośćkróla;ktogorozgniewa,naraża

życie.

3

Unikaniesporuzaszczytemdlamęża;bokażdy,ktogłupi,wybucha.

20,3wybucha.Takdosł.BJ:„jestnieokiełznany”.

4

Niepracujeleniwywjesieni,weżniwaszuka[plonu],lecznie

znajdzie.

5

Głębokąwodąjestplanwsercu,czerpiezniegoczłowiekroztropny.

6

Wiernościąswąchełpisięwielu,leczmężapewnegoktóżznajdzie?

7

Prawyżyjewswejnieskazitelności,błogosławioneponimsądzieci.

8

Król,zasiadającnatroniesędziowskim,wszelkiezłorozwiewa

spojrzeniem.

20,8rozwiewa.Innemożliwetłumaczenie:„przesiewa”(rozróżniającsprawydobreizłe,por.20,26).
20,8.Rolakróla.Tradycyjnarolakrólapolegałanawymierzeniusprawiedliwościmocąautorytetujegourzędu(por.komentarzdo2Sm15,2-6,gdziepojawiająsięproblemy,ponieważ

Dawidniewypełniategoobowiązku,zkomentarzemnatematroliSalomonajakomądregokrólaw1Krl3,16-28).ChociażwnauceAmenemopewielokrotniepowracastwierdzenie,żesprawiedliwość
jest„darembogów”,zakładasię,żetokról,jakoreprezentantbóstw,wyrażaichpragnienianaziemi.DlategoAhikar,asyryjskimędrzec,możepowiedzieć:„Językwładcyjestdelikatny,możejednak
skruszyćkoścismoka”.

9

Ktopowie:Oczyściłemsweserce,jestemwolnyodswego

grzechu?

10

Dwojakieciężarkiiwagapodwójna,obydwiesąwstrętnePanu.

11

Jużchłopcapoznasiępozachowaniu,czyczysteinienagannebędą

jegoczyny.

12

Iucho,cosłyszy,ioko,cowidzi,obydwaPanuczynił.

13

Niekochajsnu,byśniebyłwywłaszczony,miejoczyotwarte,

nasyciszsięchlebem.

14

Marne,marne–krzyczynabywca,odchodzącznabytkiem–się

chwali.

15

Jestzłotoiobfitośćpereł,leczwargirozumnetorzeczbezcenna.

16

Zabierzmusuknię,boręczyzaobcego,zanieznajomychweź

zastaw.

20,16.Poręczeniezarozpustnąkobietę.PrawodotyczącewzięciasuknijakozastawuzabezpieczającegozwrotdługupojawiasięwWj22,26-27iPwt24,10-13(zob.komentarzdotych

fragmentów).OjegonadużywaniuczytamywAm2,8oraznainskrypcjizJawnehJam.Obydwatekstymówiąotym,jaknależytraktowaćbliźniego.Analizowaneobecnieprzysłowiezajmujesię
postępowaniemwobecludzinieznajomychlubowątpliwejreputacji.Udzielanapomnieniawierzycielowi,byniebyłlekkomyślnyigłupi,ryzykującutratępożyczki(por.Prz27,13).

17

Zesmakiemjeczłowiekchleboszustwa,leczpotemustajegosą

pełneżwiru.

18

Naradzieustalasięplany,leczwojnęprowadźswymkunsztem.

19

Włóczysięplotkarz,wyjawiającsekrety,nieobcujztym,ktoustnie

strzeże.

20

Temu,ktoojcaimatkęprzeklina,znadejściemnocylampazagaśnie.

21

Dziedzictwonapoczątkupośpieszniezgarniętejestwkońcubez

błogosławieństwa.

22

Niemów:Zazłoodpłacę.ZdajsięnaPana,Oncięwybawi.

23

WstrętnePanupodwójneciężarkiiwagafałszywaprzestępstwem.

20,23.Wagiimiary.Zob.komentarzdoPrz11,1.

24

Pankierujekrokamiczłowieka.Jakżebyczłowiekpojąłswe

czyny?

25

Pułapkąludzipochopnierzec:Święte,anamyślaćsiędopieropo

ślubie.

26

Królmądryrozpraszawystępnychikołonanichsprowadza.

20,26Aluzjadomłockilub„wyłuskiwania”ziarna,doczegoużywanopewnegorodzajusańwyposażonychniekiedywkoła(por.Iz28,28).
20,26.Kołomłockarskie.Zob.komentarzdoIz28,28,wktórymopisanosaniedomłockizkołami(lubrolkami).Tenrodzajsańmłockarskich('opan‘agalah),pozbawionykamiennychlub

metalowychzębówumieszczonychwmorag(spodziesań),nieuszkodziłbyziarna,wceluoddzieleniaziarnaodplewtrzebabyłowięcdopilnowaćjeszczeprzewiewania.

27

LampąPanajestduchczłowieka,bownętrzagłębiprzenika.

20,27duch.Chodziozasadężycia,którąBógtchnąłwczłowiekapoutworzeniujegociała(por.Rdz2,7).

28

Miłośćiwiernośćsąstrażąkróla,tronopartyjestnadobroci.

29

Rozmachjestchlubączłowieka,ozdobąstarcówwłossiwy.

30

Pręgi,ranaoczyszczajązłego,arazygłębiny[jego]wnętrza.

Prz21

1

Sercekróla–kanaływodywrękuPana,zwracajetam,dokąd

samzechce.

2

Każdegodrogajestprawawjegooczach,leczPanosądzaserca.

21,2.Ważenie/osądzanieserca.Wegipskiejtradycjireligijnejzmarłymusiałstawićsięnasądostatecznyprzedobliczembogów.Tot,bóstwopełniącerolęsekretarza,zapisywałodpowiedzi

badanego,zaśjegoserceważononawadze,nadrugiejszaliumieszczającpiórkosymbolizująceprawdę.Jeśliodpowiedzibyływłaściwe,sercenieprzeważałopiórkaiduszamogławkroczyćdo
królestwaOzyrysa,byżyćtamnawieki.Nieprzejściepróbyoznaczałozagładę,bowiemSebek,demonicznebóstwoukrytepodpostaciąkrokodyla,pożerałduszę.WtekstachzpiramidorazKsiędze
zmarłychznajdująsięzaklęciaorazlistawłaściwychodpowiedzi,którychnależyudzielaćpodczas„ostatniejpróby”.Myślizraelskaprzejęłaobrazzwiązanyztymwyobrażeniem,ukazującBoga
ważącegoludzkie„serce”,siedliskointelektu,awięcośrodekdecyzyjny,wceluustaleniamiarydobraizłapopełnionegoprzezczłowieka(zob.Koh3,17;Jr20,12).

3

PrzestrzeganieprawaisprawiedliwościlepszedlaPananiż

krwaweofiary.

21,3WcałymSTodnajdujesiętennacisknaprawośćsercajakonawarunekpełnegoprzestrzeganiarytów(por.Am5,22n;Oz6,6;Iz1,11;Jr7,21.23).

4

Wyniosłeoczyihardeserce–[ta]lampawystępnychjest

grzechem.

21,4lampa.Lekcjanernazasadziedomysłu.Teksthebr.:nir,„orka”,aletekstniepewny.

5

Zamiarypracowitego[prowadzą]dozysku,awszystkich

śpieszącychsiędostraty.

6

Nabywanieskarbówjęzykiemkłamliwymtosłabnącyoddech

szukającychśmierci.

7

Przemoczłoczyńcówichporywa,boniechcąprzestrzegaćPrawa.

8

Krętajestdrogaprzestępcy,postępowanieczystegojestprawe.

9

Lepiejmieszkaćwkąciedachuniżzżonąswarliwąwewspólnym

domu.

21,9.Wkąciedachu.Przysłowiatypu„lepszeniż”zawierająkontrastlubdwieskrajności,zjednejstronyukazującto,copożądane,zdrugiejzaś-cozłelubniepożądane.Kątdachulub

ciasnepomieszczenienapoddaszu(zob.1Krl17,19)byłoniewygodnymmieszkaniem,jednakniedostępnośćtejkwaterychroniłaprzedjeszczebardziejnieprzyjemnymkontaktemzeswarliwążoną
(zob.Prz21,19;25,24).PodobnepouczeniepojawiasięwPouczeniachAmenemope:„Lepszyjedenbochenekiszczęśliweserceniżcałebogactwoświataismutek”.

10

Duszawystępnegopragniezła,bliźniwjegooczachnie

znajdujełaski.

11

Gdykarząszydercę,mądrzejenaiwny,gdypouczająmądrego,on

wiedzynabywa.

12

Sprawiedliwymawglądwdombezbożnego,sprowadzazłona

bezbożnych.

21,12Sprawiedliwy.Tzn.Jahwe,jeślitekstniejestskażony.

13

Ktouszyzatykanakrzykubogiego,sambędziewołał,lecznie

otrzymaodpowiedzi.

14

Darpotajemnyuśmierzagniew,apodarekwzanadrzu–największą

złość.

15

Radościąsprawiedliwego–przestrzeganiePrawa,onojestzagładą

dlapopełniającychnieprawość.

16

Ktozbaczazdrogirozsądku,odpoczniewzgromadzeniucieni.

17

Popadawbiedę,ktolubiuciechy,ktolubioliwęiwino,nie

wzbogacisię.

21,17oliwęiwino.Takdosł,WBJ:„winoidobrystół”.

18

Okupemprawegojestwystępny,zamiastrzetelnego–

wiarołomny.

21,18Por.11,8.Przysłowieto—jaksięwydaje—zakłada,żewewszechświeciejestniezbędnapewnadozanieszczęścia,jednakżeJahwewswejsprawiedliwościchroniprzednimludzi

prawych,askazujenańwystępnych.

19

Lepiejmieszkaćnapustejzieminiżzżonąnadętąikwaśną.

20

Cennyskarbioliwawmieszkaniuprawego,leczniemądryczłowiek

jemarnotrawi.

21

Ktoszukaprawościimiłości,znajdzieżycie,prawośćichwałę.

22

Mądrysięwdarłdomiastasiłaczyizniszczyłmoc,którejufali.

23

Strzegącswychustijęzyka,strzeżesięduszyprzedstrapieniem.

24

Pyszałek,zarozumiały,szydercamunaimię,działaznadmierną

wyniosłością.

25

Pragnienieleniuchagouśmierca,boniechcerękomapracować.

26

Pożądaskwapliwiedzieńcały,asprawiedliwydaje,nieszczędzi.

21,26Pierwszystychzatekstemhebr.:„pożądapożądania”.BJ:„Całydzieńbezbożnikjestłupempożądania”,zagrec.

27

Ofiarabezbożnychjestobrzydliwością,tymbardziejzłożona

podstępnie.

21,27obrzydliwością.Grec:„ObrzydliwościądlaJahwe”,jakw15,8.

28

Zginieświadekkłamliwy,ktosłucha,wciążprzemawia.

29

Bezbożnymaminęzuchwałą,aprawyumacniaswedrogi.

30

Niemaroztropnościanirozumu,aniradyprzeciwPanu.

21,30Nicztego,cotuwymieniono,„nieistniejeprzedNim”lub„niemaprzewaginadNim”.

31

Nadzieńbitwyosiodłasiękonia,alezwycięstwozależyod

Pana.

Prz22

1

Lepszyszacunekniżwielkiebogactwo,uznanie–niżsrebroi

złoto.

2

Spotykająsiębogaczinędzarz.PanjestStwórcąobydwu.

3

Przemyślnywidzizłoikryjesię,naiwniidądalejikaręponoszą.

4

ZapłatązapokoręibojaźńPańskąjestbogactwo,chwałaiżycie.

5

Ciernieisidłanadrodzeprzewrotnego,ktoduszyswejstrzeże,ten

odnichdaleko.

6

Wprowadzajsynawprawidładrogi,aniezejdziezniejiwstarości.

22,6PierwszystychwBJ:„Pouczajmłodegoczłowiekawedługjegouzdolnień”,„wedługjegouzdolnień”,dosł.:„przywejściu(początku)jegodrogi”.Niektórzyrozumieją:„odjego

pierwszychkroków”.Wgrec.pominiętocałytenwiersz.

7

Nadubogimpanujebogacz,sługąwierzycielajestdłużnik.

8

Ktonieprawośćsieje,zbieranieszczęście,alaskajegogniewu

przepadnie.

22,8Sensdrugiegostychuniepewny.Grec:„izapłacikaręwedługswychczynów”.

9

Błogosławiony,czyjeokojestmiłosierne;bochlebempodzielił

sięzpotrzebującym.

10

Przepędźszydercę,akłótniaustąpi,skończysięzatarginiezgoda.

11

Ktokochaczysteserce,wdziękmanawargach,tegokról

przyjacielem.

12

OczyPanachroniąwiedzę,wiarołomnegoczynyOnniweczy.

13

Leniwymówi:Lewnaulicy,naplacuzostanęzabity.

14

Ustażoncudzychsądołemgłębokim,wyklętyprzezPanatam

wpadnie.

15

Wsercuchłopcagłupotasięmieści,rózgakarcącająstamtąd

wypędzi.

16

Uciskasięubogiego,bydojśćdofortuny,dodajesiębogatemu–

tylkobyzbiednieć.

22,16Przysłowietowyrażaalbozasadę,wedługktórejtylkotrudnośćpobudzadowysiłkuizapewniasukces,alboreligijnąwiaręwsprawiedliwośćJahwe,któraodwrócisytuacje.

SZCZEGÓLNEPOUCZENIAMĘDRCÓW

Wstęp

17

[Słowamędrców].Nachylsweuchoisłuchajsłówmędrców,

nakłońswesercekumojejnauce,

18

bodobrzebędzie,gdywsercuje

zachowasz,trwaćbędąstalenatwoichwargach.

19

Byśufnośćswąw

Panupokładał,chcęwskazaćcidziśtwojądrogę.

20

Czyniepisałemci,

Szilszonie,[słówpełnych]radinauki,

22,20Szilszonie.BJ:„trzydziesturozdziałów”.„rozdziałów”jestdodane,a„trzydziestu”(szeloszîm)—poprawione.Teksthebr.:szileszôm,„przedwczoraj”,wokalizowanejakoszalîszîm,

conieodpowiadażadnemuznanemusłowu.Wzmiankaotrzydziesturozdziałach,źlezrozumiana,możepochodzićzMądrościAmenemope,którainspirowałacałytenfragment:„Rozważajte
trzydzieścirozdziałów,oneradują,onepouczają”.

22,20.Trzydzieściradiwskazań[BT:„pisałemtobietrzyrazy”].TenfragmentPrz(22,17-24,22)wydajesięnaśladować,przynajmniejwpewnymstopniu,budowęegipskiegoutworu

PouczeniaAmenemope.Obydwiekompozycjerozpoczynaogólnewprowadzenie,poktórymnastępujetrzydzieścirozdziałówlubfragmentówzawierającychbardzopodobneradydotyczącewłaściwego
postępowania.Trwająpewnesporywkwestiiwyróżnieniaowychtrzydziestuczłonówwtekściebiblijnym,pojawiająsiębowiemprzerwy,któremogąwskazywaćnaumieszczenietutajfragmentów
niezwiązanychzinnymi(zob.zmianęformywypowiedzina„mójsynu”wPrz23,15.19i26).Przeciwkoowejhipotezieprzemawiarównieżfakt,żewpewnychprzekładach(NIV)niecopoprawiono
tekst,byotrzymaćtrzydzieścifragmentów,orazdodanokonstrukcjerzeczownikowe,bypojawiłosiętrzydzieścipunktów.OprócztegokażdaztrzydziestuczęścizKsięgiPrzysłówmiałabydługość
zaledwiekilkuwersetów(odczterechdosześciu),podczasgdytrzydzieścirozdziałówPouczeńAmenemopeliczyoddwunastudoszesnastuwierszykażdy.Najwyraźniejszepodobieństwopomiędzy
PouczeniamiAmenemopeaKsięgąPrzysłówpojawiasiępodkoniecPrz23,11,zaśpozostałeczłonyzdradzająbliskiepokrewieństwozinnymiutworamiliteraturymądrościowej,m.in.naukamiAhikara.
Możetowskazywać,żeautorbiblijnylubszkołamądrościowaposiadaliogólnąznajomośćPouczeńAmenemopelubinnychutworówzliteraturymądrościowej,zachowującprzytymjednakwyraźną
literackąniezależność.

21

chcąccięnauczyćprawości,wierności,byśdałrozumną

odpowiedźzleceniodawcy?

Różneprzestrogi

22

Nieokradajbiednego,dlategożebiedny,nieuciskajwbramie

nędzarza,

22,22Chodziobramęmiasta,gdziesprawowanosądyirozpatrywanosprawypubliczne(por.24,7).

23

boPanrzecznikiemichsprawy,wydrzeOnżycietym,którzy

ichkrzywdzą.

24

Niewiążsięzczłowiekiemgniewliwym,nieobcujz

mężemporywczym:

25

byśdościeżekjegonieprzywykłiniezgotował

pułapkinasweżycie.

26

Niebądźwśróddającychporękę,którzyręczą

za[cudze]długi.

22,26.Gwarancjeiporęczenia.Zob.komentarzdoPrz6,1.

27

Jeżeliniemaszzczegozapłacić,pocołóżkomajązabieraćspod

ciebie?

22,27pocomają...zabierać.Zatekstemhebr.,gdzie:„dlaczegozabierze?”.BJ:„zabierzesię”,zagrec.

28

Nieprzesuwajpradawnejmiedzy,ustalonejprzeztwoich

przodków.

22,28.Kamieniegraniczne/miedze.DziałkizieminaBliskimWschodzieoznaczonebyływczęściachnarożnychkamieniamigranicznymi/miedzami.
WMezopotamiiowekamienielubkudurruczęstomiałyinskrypcjęzawierającąprzekleństworzuconenatego,ktoośmielisięusunąćlubprzesunąćmiedzę.Nakamieniachrzeźbionoteż

symbolebogóworazznakbóstwaopiekuńczegowłaścicielanieruchomości.Kilkastarożytnychmateriałówprawnychinależącychdoliteraturymądrościowejodnotowujezakaz„majstrowania”przy
kamieniachgranicznych,m.in.egipskaKsięgazmarłych,PouczeniaAmenemopeorazPwt19,14(zob.komentarzdoPrz15,25).

29

Widziszbiegłegowswoimzawodzie?Staćbędziewobec

królów,aniewobecgminu.

Prz23

1

Gdyzmożnymdostołuzasiądziesz,pilnieuważaj,comasz

przedsobą;

2

nóżsobieprzyłóżdogardła,jeżelijesteśżarłokiem.

23,2Pierwszystychznaczyniewątpliwie:„pohamujtwążarłoczność”.Wedługinnych:„Dlaciebieokazaćsiężarłokiem,totosamo,coprzyłożyćcinóżdogardła(wystawićtweżyciena

niebezpieczeństwo)”.

3

Niepożądajjegoprzysmaków,botojestpokarmzwodniczy.

23,3Dwacałkiempodobneteksty,jedenPtahotepa,adrugiAmenemope,wskazują,żechodzituotematdobrzeznanyegipskiejmądrościżyciowej(por.teżRdz43,34).

4

Obogactwosięnieubiegaj,nieodstępujodswojejrozwagi;

5

gdyutkwiszwnimwzrok,niemago,boskrzydłasobieprzyprawiło,

jakorzeł,coodlatujekuniebu.

6

Zczłowiekiemchciwymnieucztuj,

niepożądajjegoprzysmaków;

7

jakktoś,ktoprzeliczawduszy,tak

samoion[postępuje].Jedzipij!,mówidociebie,awsercuniejestci
życzliwy.

23,7Pierwszystych,dośćniejasny,wBJ:„Borachuba,którąrobiwsobie,tojeston”.Dosł.:„jakmyślionwduszy,takijest”.Widaćtuprzeciwstawienieuczućrzeczywistychtym,któresię

wyraża.

8

Zwróciszspożytykąsek,słówmiłychużyjesznapróżno.

9

Nie

mówdouszuniemądrego,bowzgardzirozsądkiemtwejmowy.

10

Nie

przesuwajpradawnejmiedzy,napolesierotniewkraczaj,

23,10pradawnejmiedzy.Możenależypoprawić„pradawnej”(olam)nawdowy(’almanah),(por.15,25).
23,10.Polesierot.WstarożytnymprawieIzraelitówfunkcjonowałaogólnazasadazakazującawykorzystywaniaubogichisłabych,np.wdówisierot(np.Wj22,22;Pwt27,19).Mimoto

dochodziłooczywiściedotakichnadużyć.NaprzykładwtekścieMi2,2oskarżasięzłoczyńcówoprzejmowanieziemiipozbawianieinnychIzraelitówdziedzictwa.Troskaoludzizależnychodinnychi
jeńcówwojennychpojawiasięrównieżwprawieŚrodkowegoPaństwaasyryjskiego-możnasiębyłooficjalniezwrócićdowładzozaspokojeniepotrzebtychludzi.

11

bomocnyjestichObrońca,przeciwtobieichsprawęobróci.

23,11Obrońca.BJ:„Mściciel”(go’el;por.Lb35,19+)totutajJahwe(por.Prz22,23;Jr50,34).

12

Nakłońswesercedokarności,domądrychsłów–swojeucho.

13

Karceniachłopcunieżałuj,gdyrózgąuderzysz,nieumrze.

14

Tygo

rózgąuderzysz,aodSzeoluzachowaszjegoduszę.

23,13-14.Karceniedziecka.Karceniedzieci,obejmującerównieżkarycielesne,uważanebyłozarzeczmądrąiważnądlaichprzyszłejpomyślności.AramejskieprzysłowiaAhikara

zawierająniemalidentycznewskazania:„Nieżałujkijasynowi,bowiem,jeślitegonieuczynisz,niezdołaszgoocalić.Jeślicięuderzę,synumój,nieumrzesz.Jeślijednakpozwolęcipodążaćzagłosem
serca[zginiesz]”.

15

Synu,gdymądretweserce,takżemojesercesięcieszy

16

imoje

nerkitakżesięweselą,gdyustatwemówią,coprawe.

17

Niechtwe

serceniezazdrościgrzesznikom,całydzień[trwa]wbojaźniPańskiej.

18

Bozpewnościąprzyszłośćistnieje,niezawiedzieciętwojanadzieja.

19

Słuchaj,mójsynu,bądźmądry,prostądrogąprowadźsweserce;

20

niebądźztych,coupijająsięwinemlubobżerająsięmięsem.

21

Bo

pijakiżarłoksąwnędzy,ospałośćchodziwłachmanach.

23,21.Obżarstwo.Obżarstwojestsurowoganionewegipskiejliteraturzemądrościowej.NajbliższebiblijnemuprzysłowiujestpouczeniezPapirusuInsingera:„Nieulegajobżarstwu,w

przeciwnymraziestanieszsiętowarzyszemubóstwa”.

22

Słuchajojca,którycięzrodził,iniegardźswąmatką,bojest

staruszką.

23

Niesprzedawaj–nabywajprawdę,mądrość,karnośći

rozwagę.

24

Radujesięojciecsprawiedliwego,ktozrodziłmądrego,się

cieszy.

25

Weselisiętwójojciecimatka,twarodzicielkabędzie

szczęśliwa.

26

Synu,dajmiserceswoje,niechtweoczymiłująmoje

drogi,

27

bonierządnicajestdołemgłębokim,aciasnąstudniąjestobca

kobieta.

28

Czatujejakbyrozbójnik,mnożyniewiernychwśródludzi.

29

UkogoAch,ukogoBiada,ukogoswary,ukogożale,ukogorany

bezpowodu,ukogooczysąmętne?

30

Uprzesiadującychprzywinie,u

chodzącychpróbowaćmieszanegowina.

23,30.Amforazwinem.Siłęwina,zwyklemieszanegozwodą,możnabyłozwiększyć,dodającdonapojumiódlubpieprz,bystworzyćswegorodzaju„przyprawionewino”.Podobniejak

wPrz20,1głupcemjestten,ktonadużywawina.Pijaństwosprzecznebyłozewskazaniamitradycjimądrościowej.Podobniegreckiobyczaj„sympozjonu”(uczt,naktórychpodawanowino)regulował
ilośćtrunku,którąmożnabyłospożyć,bymogłasięodbywaćrozumnadyskusja,ajednocześniebypowstałaatmosfera,wktórejucztującyswobodniemogąwyrażaćtroskiiokazywaćuzdolnieniaw
pieśniipoezji.Zob.komentarzdoKoh9,7.

31

Niepatrznawino,jaksięczerwieni,jakpiękniebłyszczyw

kielichu,jakłatwopłynie[dogardła],

23,31.Niepatrznawino,jaksięczerwieni.Niejestjasne,czychodzitutajojakieśzafascynowaniebarwątrunku,opokusęnadużywaniamocnegonapoju(cosugerujetekstSeptuaginty),

czyojakiśproblemzprzekładem.Musującewinomożewskazywaćnaszczególniemocnytrunekgładkospływającydogardła(zob.Pnp7,10).Możebyćtorównieżnawiązaniedowinapokrewnetemu,
którepojawiasięwugaryckimeposieoBaalu.RównieżwegipskimutworzePouczeniaAnypojawiasięostrzeżenieprzedpijaństwem,któreprowadzidogłupiejmowy,cielesnejszkody,odrzucenia
przezprzyjaciółiutratyzmysłów.

32

bowkońcuukąsinibywąż,jakżmijajadswójwypuści,

33

twoje

oczydostrzegąrzeczydziwne,asercetwebredniewypowie.

34

Zdajeszsięspaćnadniemorzalubspoczywaćnaszczyciemasztu.

35

Obilimnie,nicnieczułem,chłostali,niewiedziałem.Kiedysię

zbudzę,jeszczenadaloniepoproszę.

Prz24

Noweprzepisy

1

Niezazdrośćzłymludziom,niepragnijichtowarzystwa,

2

bo

serceichprzemocobmyśla,ichwargimówiąokrzywdzie.

3

Domsię

budujemądrością,arozumemumacnia.

4

Wiedząnapełniasię

spichlerze,wszelkimidobrymi,miłymizasobami.

5

Mążmądry

[obdarzony]mocąiświatłypomnażasiłę.

6

Kunsztemprowadzisię

wojnę;tamzwycięstwo,gdziewieludoradców.

7

Zbytwzniosładla

głupcajestmądrość,wbramieonustnieotworzy.

24,7Zbytwzniosła...jest.BJ:„jesttwierdząniedostępną”.Termintrudny.Wedługinnych:„zkoralu”(por.Ez27,16;Hi28,18),materiałurzadkiegoidelikatnego,czegogłupiecniepotrafi

docenić.

8

Ktozłoobmyśla,tegozwąmistrzemwintrydze.

9

Knowania

głupotysągrzechem,szydercajestwstrętnyludziom.

10

Gdyśokazał

sięsłabywdniuklęski,tobardzomiernatwojasiła.

24,10bardzomierna.Dosł.:„ciasna”,car,codajegręsłówz„dzieńklęski”,carah.

11

Ratujprowadzonychnaśmierć,uwolnijidącychchwiejnym

krokiemnamiejscekaźni.

24,11Wierszróżnieinterpretowany,byćmożechodzituoosobyniewinne,skazaneniesprawiedliwie.

12

Czypowiesz:Niewiedzieliśmyotym,ktobadaserca,manie

rozumieć?WieTen,któryosądzasercaiwedługczynówodda
każdemu.

13

Synu,jedzmiód,bojestdobry,plastermiodujestdobry

napodniebienie.

24,13.Miódiplastermiodu.AutormądrościowypodążatutajzatradycjązPs19,11iEz3,3,wktórejBożesłowa/prawautożsamionezostałyzmądrościąiztegopowoduuznaneza

pożądane.WwiększościtekstówzeStaregoTestamentumiódoznaczabogactwonaturalne-raczejsyropzdaktyliniżmiódpszczeli.Ponieważstarożytninieznalicukru,miódbyłsubstancjąnajczęściej
używanądosłodzeniapotraw.Niemadowodówpotwierdzających,żeIzraelicihodowalipszczoły,chociażpszczelarstwoznanebyłoChetytom,którzyużywalimiodupodczasskładaniaofiar(podobnie
jaktoczyniliKananejczycy).WBibliimiódpojawiasięnalistachpłodówrolnych(zob.2Kra31,5).Dodanatutajwzmiankanatematplastramioduodróżniatenmiódjakomiódpszczeli.Zwróćmyteż
uwagę,żemiódpszczelibyłświeższyismaczniejszy.Tekstyakadyjskiewspominająomiodziewznaczenieprzenośnym,mówiąc,żepochwałasłodszajestniżmiódlubwino.

14

Podobniejest,wiedz,zmądrościądlatwejduszy.Znajdzieszją,

przyszłośćmaszpewną,niezawiedzieciętwojanadzieja.

15

Nieczatuj,

bezbożny,przedmieszkaniemprawego,nieburzmiejscajego
odpoczynku,

16

boprawysiedmiokroćupadnieiwstanie,abezbożni

runąwnieszczęście.

17

Niecieszsięzupadkuwroga,nieradujsięw

sercuzjegopotknięcia,

18

byPan,widząc,niemiałcitegozazłei

gniewunieodwróciłodniego.

19

Niechźleczyniącycięnieoburzają,

występnymludziomniezazdrość,

20

boniemaprzyszłościdlazłego,

zagaśnielampagrzeszników.

21

Synumój,lękajsięPanaikróla.Nie

łączsięztymi,comyśląinaczej,

22

bownetichzagładanastanie.Kto

znaupadekzadanyprzezobydwu?

24,22Potejmaksymiewgrec.dodanepięćwierszy,które—jaksięwydaje—sąrozwinięciemw.21-22:„22aSyn,którystrzeżesłowa,unikniezagłady,/boprzyjąłjezżyczliwością(?)./

22bNiechnickłamliwegoniemówisiękrólowi,/anickłamliwegoniewyjdziezustjego./22cMieczemjestjęzykkróla,nieczęściąciała:/każdy,ktosięnańdostanie,ulegapocięciu./22dBojeśli
gniewjegozapłonie,/tozniszczyludziwrazzichsiłą./22ePożerakościludzi,/spalajejakpłomień/iczyniniejadalnymidlapisklątorłów”.Wgrec.wstawionenastępnie30,1-4.

DRUGIZBIÓRNAUKMĘDRCÓW

23a

Ite[przysłowia]odmędrców.

Sprawiedliwośćwsądzie

23b

Niedobrze,gdyktośjestwsądziestronniczy.

24,23Drugistych:Prawonakazujesędziemu,byniemiałwzględunaosoby(Kpł19,15;Pwt1,17;16,19).Prorocyczęstopowracajądotegoobowiązkuużywającróżnychsformułowań(Am

2,6;5,7.10;Iz10,2;Mi3,9.11;Jr5,28;Ez22,12).Mesjaszuczynitęsprawiedliwośćbezstronną(Iz11,3-5;Jr23,5-6;Ps72,4.12.14)jaksamBóg(por.Ga2,6).

24

Ktomówibezbożnemu:Jesteśniewinny,temuludyzłorzeczą,

tegoprzeklinająnarody.

25

Szczęśliwi,którzy[go]karzą,spłyniena

nichobfitedobro.

Różnewskazówki

26

Wwargicałuje,ktodajesłusznąodpowiedź.

27

Spełnij

obowiązekpozadomem,wykonajgopilnienaroli,apotemidom
wystawisz.

28

Nieświadczbezprawnieprzeciwbliźniemu.Kłamstwa

chceszmówićswymiustami?

24,28Wpierwszymstychuwgrec.interpretacja:„Niebądźfałszywymświadkiemprzeciwtwemurodakowi”.

29

Niemów:Jakonmizrobił,takjamuoddam;każdemuoddam

wedługjegoczynów.

Lenistwo

30

Szedłemkołopolapróżniakaikołowinnicynierozumnego:

31

a

otowszystkozarosłopokrzywą,cierniecałąpowierzchniępokryły,
kamiennymurjestrozwalony.

32

Zwróciłemuwagę,spojrzałem,

zobaczyłemiwyciągnąłemnaukę:

33

[jeszcze]trochęsnuitrochę

drzemki,trochęzałożeniarąk,abyspocząć,

34

aprzyjdzienaciebie

nędzajakktośbezczelnyiniedostatekjakrozbójnik.

24,34ktośbezczelny.BJ:„żebrak”.Nazasadziedomysłu(por.6,11+).

Prz25

DRUGIZBIÓRPRZYSŁÓWSALOMONA

1

TakżeitosąprzysłowiaSalomona,zebraneprzezludzikróla

judzkiego,Ezechiasza.

25,1.Ludziekrólajudzkiego,Ezechiasza.Niejestpewne,kimmoglibyćowidoradcylubpisarze.OkilkudoradcachkrólaJudyEzechiaszawspomnianow2Krl18,18,niesposóbich

jednakutożsamićztymi,cozapisali„przysłowiaSalomona”.Ponieważokreskryzysunarodowegojestjednaknaturalnymczasemrefleksji,EzechiaszmógłzabiegaćouzyskanieBożejprzychylności
poprzezzapisywanieiupowszechnianietradycyjnychwypowiedzimądrościowych(por.naukiAhikara,przewodnikpowłaściwympostępowaniu,ofiarowanokrólowiAsyrii,bymędrzecmógłpowrócić
dokrólewskichłask).Ztekstujasnowynika,żeEzechiaszmiałnadworzemędrców,którygromadziliikompilowaliwypowiedzimądrościowe.

2

ChwałąBogarzecztaić,achwałąkrólówrzeczzbadać.

3

Wysokośćniebiosigłębiaziemi,isercekrólasąniezbadane.

4

Odłączżużelodsrebra,awyjdziezłotnikowinaczynie:

25,4złotnikowinaczynie.Zatekstemhebr.BJ:„całkowicieoczyszczone”,zagrec.
25,4.Oczyszczaniesrebra.Abysrebromogłoprzybraćkształtklejnotulubelementudekoracyjnego,musiałozostaćoczyszczoneztlenkużelaza,którywystępujewrudzie,wprzeciwnym

razieszybkokorodowałolub,ochłodzone,stawałosiękruche.Trzebabyłouważać,bypodczasprocesuwytapianiadosrebranieprzedostałysiędomieszki.Żebyuzyskaćsrebronajwyższejpróby,
podgrzewanojedotemperatury1600st.C(zanieczyszczonesrebrozawiera7,5częścimiedzi)wgrafitowymtyglu.Wytapianiemetalustanowiwięctrafnąmetaforękróla,którystarasięoczyścićswój
dwórzezłaprzezusunięcienielojalnychigłupichdoradców.Egipski„wymownywieśniak”napominafaraona,abybyłsprawiedliwy,„władałbezchciwości”i„niszczyłkłamstwo”.

5

Bezbożnegoodłączodkróla–asprawiedliwośćjegotron

umocni.

6

Niebądźwyniosłyukróla,niestawajnamiejscuwielmożów.

7

Niechraczejpowiedzą:Posuńsięwyżej,aniżelimielibyciebie

poniżyćprzedmożnym.

25,7Co.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„który...”(zprzyłączeniemtegostychudostrofypoprzedzającej)lub„co...”ikontynuacja„niewychodź”zamiast„nieprodukuj

tego”,adosł.:„niedajtemuwyjść”(prostaróżnicawokalizacji).

8

niepodawajzarazwprocesie,bocopocznieszwkońcu,gdy

zawstydziciębliźni.

9

Spórswójzbliźnimzałatwpolubownie,leczcudzychtajemnicnie

zdradzaj,

10

bysłuchającyniezelżyłciebieinieprzylgnęładociebiezniewaga.

25,10DrugistychwBJ:„iżetwaniesławabędzienieodwołalna”.Wiersztrudny,„twaniesława”,czylialbota,którądotknąłeśbliźniego,albota,którątwójprzeciwnikściągnąłnaciebie.

11

Jakzłotejabłkonasprzętachzesrebra,taksłowowporę

wypowiedziane.

25,11.Złotejabłkanasprzętachzesrebra.PodobniejakwPrz15,23zgrabnafrazalubwypowiedźmądrościowauznanazostałazarzeczcenną.Autorposługujesiętutajmetaforą

kunsztowniewykonanejozdobyprzedstawiającejjabłko,którąrzemieślnikumieściłpomiędzyprzedmiotamizesrebra.Finezjaowejdekoracjiprzyciągawzrok,podobniejakmądreprzysłowie-umysł.
Niektórzysugerowali,żechodzituraczejomorelęniżjabłko,niematojednakwiększegoznaczeniadlasensuużytegoobrazu.

12

Złotymkolczykiem,koliąszczerozłotąnaganamądregodla

posłusznychuszu.

13

Czymchłódśnieguwczasieżniwa,tymwiernyzleceniuposłaniec:

boduchapanaorzeźwia.

25,13.Śniegwzimie.ZkalendarzaodnalezionegowGezer(hebrajskainskrypcjazkońcaXw.przedChr.)wynika,żeżniwaodbywanonawiosnęorazwśrodkuinakońculata.Marzeniao

chłodnympowiewie,anawetśniegu,mogłynawiedzaćrobotnikówtrudzącychsięwupalnychpromieniachsłońca.Inniinterpretują„śnieg”jakowodępowstałązestopniałegośnieguidlategochłodną
orazodświeżającą.Jeszczeinniodczytujątojakoaluzjędostaranniezapakowanegoloduiśniegusprowadzanychzgór.Wkażdymraziejesttotrafnametaforaulgi,jakądajedługooczekiwany
posłaniecprzynoszącywieści,któreodświeżająikojąumysł(NaukiPtah-Hotepazawierająpodobnąwypowiedźpodkreślającąwartośćsłówposłańca).

14

Chmuraiwiatr–ajednakbezdeszczu,toten,ktoskłada

kłamliweobietnice.

25,14Drugistychdosł.:„ktosięchełpipodarkiemkłamliwym”.WBJ:„Takijestczłowiek,któryobiecujepokrólewsku,aleniedotrzymuje”.

15

Cierpliwościąprzekonasięksięcia,ajęzykłagodnykruszy

kości.

16

Zlizałeśmiód–zjedz,iletrzeba,byśzprzejedzenianiezwracał.

17

Niestawajczęstowdomuprzyjaciela,by,mającciędość,nienabrał

wstrętu.

18

Maczugą,mieczem,ostrąstrzałąfałszywyświadekprzeciw

bliźniemu.

25,18Maczugą.Zagrec.Teksthebr.skażony.

19

Jakząbzepsutyinogachwiejna,takufnośćwwiarołomnymw

dniuklęski.

20

Jakpłaszczzdejmowaćwdzieńmroźnylubocetnaługwylewać,

takpieśniśpiewaćznękanym.

25,20.Ocetwylewaćnaług.Wersettennastręczatrudnościtekstowezbytliczneizłożone,bymożnajebyłotutajomówić.Pojawiasięteżrozbieżnośćwstarożytnychprzekładach

(Septuagintaitekstsyryjski)wkwestiiszczegółów.Ocetjestwodnymroztworemkwasuoctowego,zaśług/soda-substancjąbazową.Połączenieobydwuskładnikówwywołujegwałtownąreakcję
chemiczną.Równiegwałtownąreakcjęspowodowałobyzdjęciepłaszczawmroźnydzień(trzęsieniesięzzimna).Śpiewaniepieśniczłowiekowipogrążonemuwdepresjirównieżwywoływałoskrajne
reakcje,np.SaulusiłowałzabićDawida.

21

Gdywrógtwójłaknie,nakarmgo,gdypragnie,napójgowodą–

22

żarogniazgromadzisznadjegogłową,aPancizatozapłaci.

25,22.Żarogniazgromadzisznanim.[BT:„Węgleżarzącezgromadzisznajegogłowę”.]WPouczeniachAmenemoperadzisięmądremu,byzawstydziłgłupcówlubswych

nieprzyjaciół,wyciągającichzgłębokiejwodylubkarmiącwłasnymchlebem,dopókinienapełniąsiętak,żebędązażenowani.Wskazówkiiradyzbabilońskiejliteraturymądrościowejrównież
przekonują,żeczłowiekmądryniepowinien„odpłacaćzłemczłowiekowi,któryznimspórwiedzie”,araczej„uśmiechaćsiędoswegoadwersarza”.Wtymkierunkuidzieteżnajpewniejto
powiedzenie,jednakmetaforazgromadzeniażaruogniapozostajeniejasna.Otoniektórewyjaśnieniauwzględniająceaspektkulturowy:(1)znanyjestegipskirytuał(opisywanywpóźnymtekścieo
demonachzIIIw.przedChr.),wktórymczłowiekpublicznieokazywałpokutę,niosącnagłowienaczyniezpłonącymiwęglamidrzewnymi,gdyszedłpoprzebaczeniedozranionegoprzezsiebie
człowieka;(2)wprawieŚrodkowegoPaństwaasyryjskiegowymienionokarępolegającąnawylaniurozgrzanegoasfaltunagłowęczłowieka,którydopuściłsięprzestępstwa.Obydwaprzypadki
nasuwajątrudności.Pierwszawzmiankapojawiasięwstosunkowopóźnymtekście,zaśopisanewniejdziałaniebywaróżnieinterpretowane.Wdrugimchodziogorącąsubstancjęsmolistą,niezaśo
węgle-karatabardziejprzypominawykąpaniewsmoleioblepieniepióramiznaneznowszejhistorii.ApostołPawełcytujetoprzysłowiewRz12,20.

23

Północnywiatrsprowadzadeszcz,amowęszeptaną–gniewna

twarzy.

25,23.Północnywiatr.WIzraelupółnocnywiatrnieprzynosideszczu,leczpięknąpogodę.Ztegopowoduuczenisugerowali,żeprzysłowietopochodzizEgiptu,gdziewiatrpółnocny

przyganiadeszczowechmuryznadMorzaŚródziemnego.

24

Lepiejmieszkaćwkąciedachuniżmiećżonęswarliwąi

wspólnydom.

25,24.Mieszkaniewkąciedachu.Zob.komentarzdoPrz21,9.

25

Czymzimnawodanagardłospragnione,tymdobrewieściz

dalekiejkrainy.

26

Źródłemzmąconymistudniązniszczonąjestprawy,couginasię

przedbezbożnym.

27

Niedobrzejeśćmioduzbytwiele,aszczędźrównieżsłówpochwały.

25,27DrugistychwBJ:„aniszukaćchwałyzachwałą”,kabôdmikkabôd,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:kebodamkabôd,„ichchwałąjestchwała”.

28

Miastemodkrytym,bezmurów,jestczłowieknieopanowany.

Prz26

1

Jakśniegwlecie,adeszczweżniwa,takcześćnieprzystoi

niemądremu.

26,1.CyklepogodowewPalestynie.WPalestynielatemnigdyniepadaśnieg.Deszcznależydorzadkościwporzewiosennychiletnichżniw.Klimatśródziemnomorskipanującyna

obszarzeSyro-Palestynyprzynosideszczeiochłodzenie(temperaturaspadawówczasponiżejzeranawyżejpołożonychterenach,np.wJerozolimie)wmiesiącachzimowych(odpaździernikado
lutego);pozostałaczęśćrokujestsuchaitylkoniekiedypadająsłabedeszcze.Przysłowietoprzypominawieleinnychwypowiedzizestarożytnejliteraturymądrościowej(PouczeniaAmenemopei
PouczeniaAnkszeszonki),wktórychgłupiecscharakteryzowanyjestjakoczłowiek„nieprzyjmującynauki”iniegodny.JakpiszeasyryjskimędrzecAhikar,posyłanieBeduinanadmorzeniemasensu,
niejesttobowiemjegonaturalnasiedziba.

2

Jakwróbelspłoszony,jaskółkawlocie,taksięnieziści

niesłuszneprzekleństwo.

3

Nakoniabicz,naosławędzidło,akijnaplecyniemądrego.

4

Nieodpowiadajniemądremujegogłupotą,abyśsięniestałdoniego

podobny.

5

Odpowiedzniemądremujegogłupotą,abyniepomyślał,żejest

mądry.

26,5Sprzecznośćmiędzyobuprzysłowiami(tymiww.4i5)jestzamierzona:wykorzystanotudwojakisenswyrażenia„wedługjegogłupoty”.

6

Nogiodcina,wypijagorycz,ktoposyławiadomościprzez

niemądrego.

7

Jakzwisająnogichromemu,takwustachniemądregoprzysłowie.

26,7Jakzwisają.BJ:„chwiejne”,dosł.:„słabe”,dallu,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:dalju,,,czerpcie”(?).

8

Jakkamieńprzywiązaćdoprocy,takcześćoddawać

niemądremu.

26,8Przywiązanegodoprocykamienianiemożnawystrzelićiryzykujesię,żeugodzionsamegoprocarza.

9

Cierńwpiłsięwrękępijaka,aprzysłowiewustaniemądrego.

10

Łucznikiemraniącymwszystkichprzechodniówjestten,kto

najmujeniemądregolubpijaka.

26,10Tekstwierszajestskażony.Teksthebr.tłumaczyłobysiędosł.:,,Łucznik(?)rażącywszystkoiten,ktonajmujegłupca,iten,ktonajmuje(tych),coprzechodzą”.Poprawiasiędrugie,„i

ten,ktonajmuje”(wesoker),na„ipijaka”(weszikkor)orazprzywracasię„takijest”po„wszystkoi”(tylkoBJ).

11

Jakpiespowracadoswoichwymiotów,takniemądrypowtarza

swojeszaleństwa.

12

Widziałeśczłowiekawswoichoczachmądrego?Więcejnadzieiw

niemądrymniżwtakim.

13

Leniwymówi:Lwicanadrodze,lewnamiejscachotwartych.

14

Kręcąsiędrzwinazawiasach,aleniwynaswoimłóżku.

15

Leniwywyciągnąłrękędomisy:zatrudnomujądoust

doprowadzić.

16

Leniwymasięzamądrzejszegoniżsiedmiumówiącychrozumnie.

26,16.Masięzamądrzejszegoniżsiedmiu.R.Cliffordsugeruje,żechodzitutajosłynnychsiedmiumędrców,którzywgtradycjimezopotamskiejprzynieśliświatucywilizacjęimądrość.

Siedmiuapkallupojawiłosięprzedpotopem,zaśichodpowiednicy,siedmiuummanu,popotopie.

17

Chwytazauszypsa,którybiegnie,ktomieszasięwcudze

spory.

18

Jakktośpostępującybezmyślnierzucagłownie,strzałyiśmierć,

19

takczłowiek,cozranibliźniegoimówi:Czynieżartowałem?

20

Bezdrewzagaśnieognisko,bezplotkarzaspórzniknie.

21

Węgieldlażaru,drwadlaognia,amążkłótliwydlawzniecania

sporu.

22

Słowaplotkarzasąjaksmacznekąski,zapadajądogłębiwnętrza.

23

Czymnaglinianymgarnkusrebrnapolewa,tymustażyczliwe,aw

sercuzło.

26,23.Nagarnkuglinianymsrebrnapolewa.Chociażsrebrnapolewamogłabyćnałożonanaglinianenaczyniawceludekoracyjnym,mogłateżskrywaćwady,bypodstępemskłonić

kogośdozakupuuszkodzonegotowaru.Podobnieposrebrzeniemogłosłużyćwywołaniuwrażenia,żekiepski,utlenionymetaljestlepszejjakości.Szybkojednakulegałzmatowieniulubłuszczyłsię.
Taksamo„palącewargi”(zob.Prz16,27)donosicielamogąskrywaćjegonienawiśćizłopodzwodniczymisłowami.

24

Naustachnosimaskęktośwrogi,awsercukryjepodstęp:

26,24.Usta/serce.Podobnerozróżnieniepojawiasięwpewnymakadyjskimprzysłowiu,któreostrzega,żeczłowiekmożewypowiadaćprzyjacielskiesłowa,zaśwsercużywićchęćmordu.

Wgrupiezaklęćszurpuwymieniasięludzi,którzymówiąprzyjaźnie,leczsercemajązwodnicze.

25

gdymileprzemawia,nieufaj,bosiedemohydmawsercu;

26

choćpodstępniekryjenienawiść,tojegozłośćsięwydana

zgromadzeniu.

27

Ktokopiedół,weńwpada,akamieńwrócidotego,ktogotoczy.

28

Kłamliwyjęzyknieznosiskrzywdzonychprzezsiebie,ustagładkie

powodemzguby.

Prz27

1

Niechwalsiędniemjutrzejszym,boniewiesz,codzieńci

przyniesie.

2

Niechinnycięchwali–nietwojewargi,ktośobcy,anietwojeusta.

3

Ciężkijestkamieńipiaseknielekki,leczgniewgłupiegojest

cięższyodobu.

4

Surowyjestgniewisrogazłość,aktozdołazazdrośćprzetrzymać?

5

Lepszajestjawnanaganaaniżelimiłośćutajona.

6

Razyprzyjacielasąwierne,apocałunkiwrogafałszywe.

27,6Przekładniepewny.Słowooddawaneprzez„fałszywe”częstojesttłumaczonejako„obfite”.Niektórzypoprawiajątak,byodczytać„nieprzyjemne”,„złe”.Ideęzwodniczości

podtrzymujewprowadzenieparalelizmuantytetycznego.

7

Ktosyty,depczepomiodzie,głodnemuigoryczjestsłodka.

8

Jakptak,cozgniazdaucieka,takczłowiekzbiegłyzojczyzny.

9

Olejek,pachnidłoradująserceisłodyczprzyjacielazeszczerejrady.

27,9.Olejki,pachnidło/kadzidło.RóżnewonnościbyływciągłymużyciuuIzraelitów.Pachnidłaikadzidłosłużyłydo„przygłuszania”nieprzyjemnychzapachów,zwiększenia

atrakcyjnościseksualnej(Est2,12;Pnp1,13;zob.egipskiepieśnimiłosnezXIIIw.przedChr.)orazjakoofiaradlaBoga(zob.komentarzdoWj30,34-38).Donajbardziejpopularnychwonności
należałokadzidło,mirra,szafranimieszankicynamonu.Takamiławonnośćjesttrafnąmetaforąmądrejradyprzyjaciela.

10

Niegardźswoimiojcaprzyjacielem,awdniuklęskiniechodź

dobrata,lepszysąsiadbliskiniżbratdaleki.

11

Bądźmądry,synu,rozweselmeserce,atym,colżąmnie,

odpowiem.

12

Przemyślnyzłowidziikryjesię,naiwniidądalejiponosząkarę.

13

Zabierzmusuknię–ręczyzaobcego,zanieznajomego–weź

zastaw.

27,13zanieznajomego.Lekcjanokrîm(1.mn.)nazasadziedomysłu(por.20,16).Teksthebr.:nokrijjah,„nieznajomej”.
27,13.Poręka,zastaw.Zob.komentarzdoPrz6,1.

14

Ktorankiemgłośnobłogosławibliźniego,policząmutoza

przekleństwo.

27,14Talmudzabraniapozdrowieńprzedodmówieniemmodlitwyporannej.

15

Nieszczelnydach,cieknącywdzieńdżdżysty,podobnyjestdo

żonyswarliwej:

16

wstrzymywaćjątowiatrwstrzymywaćlubrękąoliwiedrogę

zagradzać.

17

Żelazogładzisięzapomocążelaza,aczłowiekradujeoblicze

bliźniego.

18

Stróżfigowcaspożywazniegoowoce,opiekunpanadoznaje

szacunku.

19

Jakwwodzie[odbijasię]oblicze,takwsercuczłowiekaczłowiek.

27,19Interpretacjategowierszajestniepewna.Chodziwnim—jaksięzdaje—oto,żeczłowiekodnajdujewdrugimczłowiekuwłasneuczucia,jaktwarzwodbiciu,jednakżewgrec.

mamyrozumienieprzeciwne:„Jaktwarzeniesąpodobnedotwarzy,taksięróżniąsercaludzi”.

20

SzeoliZagładaniesyte,niesyteioczyczłowieka.

27,20Oczytosiedliskozazdrości.

21

Dlasrebratygiel,dlazłotapiec,dlaczłowiekausta,cochwalą.

27,21.Oczyszczanieszlachetnychmetali.Zob.komentarzdoPrz17,3.

22

Choćstłuczeszgłupiegowmoździerzutłuczkiemrazemz

ziarnami,głupotagonieopuści.

23

Znajdobrzepotrzebytwegodrobnegobydła,zwracajuwagęna

trzodę,

24

bonietrwanawiekiskarbanidiademnapokolenia.

27,24BJ:„koronaniejestprzekazywana”,zagrec.Teksthebr.:„czysięprzekazujekoronę?”.

25

Wyrosłatrawa,pojawiłsiępotraw,zbierasięgórskiesiano;

26

miejowcenaodzieniedlasiebie,akozły,byzapolezapłacić;

27

wystarczymlekakoziego,bydomtwójutrzymaćiwyżywićsłużące.

Prz28

1

Uciekabezbożny,choćgoniktniegoni,sprawiedliwyjest

śmiałyjakmłodylew.

2

Przezbuntwkrajuwielujestwładców,aktośrozsądnyrozważnyład

utrwala.

28,2Wgrec.rozumienie:„Wskutekbuntugwałtownikówpowstająspory,człowiekmądrygasije”.

3

Złyrządca,cobiednychuciska,jestjakulewa,cochlebanie

daje.

28,3Zły.Takgrec.Teksthebr.:„biedny”.

4

KtoPrawoodrzuca,chwalibezbożnego,ktostrzeżepouczeń,na

niegosięoburza.

5

Źliludzienierozumiejąsprawiedliwości,aszukającyPanapojmują

wszystko.

6

Lepszyubogi,postępującybezzarzutu,niżprzewrotnyodwóch

drogach,choćbogaty.

7

KtotrzymasięPrawa,jestsynemrozsądnym,przyjacielrozwiązłych

–hańbąswegoojca.

8

Ktoodsetkamiilichwąpowiększamajątek,tenzbieradlalitujących

sięnadbiednym.

28,8Dobrazgromadzoneniesprawiedliwienieprzynosząkorzyściiostateczniewracajądobiednych.
28,8.Ogromneodsetki.PrawoIzraelazabraniałożądaniaodsetekodpieniędzylubwartościrzeczypożyczonychinnymIzraelitom(zob.komentarzdoWj22,25).Możnajebyłopobieraćod

kredytówudzielonychnie-Izraelitom(Pwt23,20).ZKodeksuHammurabiegowynika,żeodsetkisięgałynawet20procent(zob.komentarzdoWj22,25).Izraeliciuważalilichwęzaniewłaściwysposób
powiększaniawłasnejzamożności,pożyczkamiałabowiemnaceludopomożeniebliźniemu,niezaśwykorzystaniejegotrudnościfinansowych(zob.komentarzdoNe5,7).

9

Ktouchoodwraca,byPrawaniesłuchać,tegonawetmodlitwa

jestwstrętna.

10

Ktoprawychsprowadzanazłądrogę,samwswójdółwpadnie,a

czyściosiągnądobro.

11

Mądryjestbogaczwswychoczach,leczprzejrzałgomądrybiedak.

12

Wielkajestradość,gdyprawisągórą,gdysiępodnosząbezbożni,

każdysięchowa.

13

Niezaznaszczęścia,ktosweprzewinyukrywa,ktojewyznaje,

porzuca,dostąpimiłosierdzia.

28,13Aluzjadowyznaniagrzechów(por.Kpł5,5;Lb5,7;Ps32,5;Oz14,2-4;Iz1,16-18).

14

Szczęśliwymąż,którystależywibojaźń;ktoserceczyni

upartym,wpadniewnieszczęście.

15

Lwemryczącym,zgłodniałymniedźwiedziemjestbezbożny,gdy

władaswymludem.

16

Książęubogiwroztropnośćjestbogatywzdzierstwa;jeśliłupiestwa

nieznosi,dnisweprzedłuży.

17

Człowiekkrwiąludzkąobciążonyuciekadogrobu.Niechgonie

wstrzymują.

18

Ktopostępujebezzarzutu,będzieocalony,chodzącydwoma

drogaminajednejupadnie.

19

Ktoziemięuprawia,nasycisięchlebem;ktościgaułudy,nasycisię

nędzą.

28,19ścigaułudy.BJ:„gonizachimerami”.„Chimery”albo„rzeczymarne”todlaautoratychprzysłówbyćmożedziałalnośćhandlowa.Wwieluznichsąpozostałościprzywiązaniado

dawnegoideałurolniczego.

20

Mąższczeryobfitujewbłogosławieństwa,apośpiesznyw

bogaceniusięniejestbezwiny.

21

Niedobrzejestkierowaćsięwzględamiludzkimi:zakęschleba

człowiekpopełniprzestępstwo.

22

Człowiekchciwypożądabogactwa,niewie,żebiedaprzyjdziena

niego.

23

Ktonapomina,łaskęwkońcuznajdziewiększąniżczłowieko

gładkimjęzyku.

24

Ktoojcaimatkęograbia,mówiąc:Toniejestprzestępstwo,jest

wspólnikiemniszczyciela.

25

Chciwiecsporywywołuje,ktoPanuzaufał,będzienasycony.

26

Ktoswemusercuzaufał,jestniemądry;ktopostępujewedług

mądrości,znajdzieocalenie.

27

Ktodajeubogim,niezaznabiedy,ktooczyzamyka,obfitujew

przekleństwa.

28

Gdypodnosząsiębezbożni,każdysięchowa,leczkiedyginą,

mnożąsięprawi.

Prz29

1

Ktomimonaganpozostajeuparty,nagledoznaklęski,aniema

lekarstwa.

2

Gdymnożąsięprawi,cieszysięnaród,gdyrządzibezbożny,naród

wzdycha.

3

Ktomądrośćkocha,ojcaraduje,aktoprzestajeznierządnicami,

trwonimajątek.

4

Królsprawiedliwościąumacniapaństwo,uciskającpodatkami,je

niszczy.

5

Człowiek,pochlebiającbliźniemu,zastawiamusidłananogi.

6

Wprzewiniezłegoczłowiekajestpułapka,prawybiegniepełen

radości.

7

Sprawiedliwyzajmujesięsprawamiubogich,grzesznikniema[dla

nich]zrozumienia.

29,7niema[dlanich]zrozumienia.Dosł.:„nierozumiepoznania”.

8

Szydercymiastopodniecają,podczasgdymądrzygniew

uspokoją.

9

Gdymądryspierasięzgłupim,tenkrzyczy,śmiejesię–niema

pojednania.

10

Zabójcynienawidząniewinnego,prawiojegożyciesiętroszczą.

11

Niemądryujawniacałyswójgniew,mądrystarasięgouśmierzyć.

12

Jeśliwładcazważanakłamstwa,wszyscyjegosłudzysąbezbożni.

13

Spotykająsię:biednyiciemięzca,Panobydwuoczyoświeca.

14

Jeślikrólrzetelnieosądzasprawębiednych,tronswójumacniana

pokolenia.

15

Rózgaikarcenieudzielająmądrości,chłopieczostawionysobie

przynosiwstydmatce.

16

Mnożąsięwystępni,mnożysięiprzewina,leczprawiujrząich

upadek.

17

Karćsyna,azapewnicispokójisprawiradośćtwejduszy.

18

Gdyniemawidzenia[proroczego],naródsiępsuje;szczęśliwy,kto

Prawaprzestrzega.

29,18„Widzenie”—jaksięzdaje—toaluzjadodziałalnościproroków.Termintłumaczonyjako„Prawo”(tôrah)możeteżoznaczać„nauczanie”,tu„nauczanieprorockie”.

19

Słowaminiepoprawisięniewolnika:rozumie,aniechce

posłuchać.

20

Widziałeśukogopośpiechwsłowach?Więcejnadzieiwgłupimniż

wtakim.

21

Ktoniewolnikarozpuścizamłodu,tenwkońcusięspotkazuporem.

29,21sięspotkazuporem.BJ:„staniesięonniewdzięczny”.Przekładtegoostatniegosłowajestniepewny—występujeonotylkotu.

22

Gniewliwywszczynakłótnie,zapalczywymnożyprzewiny.

23

Człowiekaponiżajegowyniosłość,duchuniżonyzdobędzie

szacunek.

24

Wspólnikzłodziejawrogiemsamegosiebie:słyszyprzekleństwo,a

nicniemówi.

29,24Chodzituoprzekleństwawypowiadaneprzeciwnieznanemuprzestępcylubprzeciwświadkompozostającymwukryciu.Por.Kpł5,1;Sdz17,2.

25

Strachprzedczłowiekiemjestsidłem,aktoPanuufa,jest

bezpieczny.

26

Wieluszukawzględówuwładcy,leczprawokażdegopochodziod

Boga.

27

Niegodziwyczłowiekjestwstrętnydlaprawych;dlabezbożnych

wstrętny–ktośprawejdrogi.

Prz30

NAUKIAGURA

1

SłowaAgura,synaJakezMassa.MowategomężadoItielai

Ukala.

30,1zMassa.Lekcjahammassa’înazasadziedomysłu.Teksthebr.:hammassa’,„wyrocznia”.OMassapor.31,1+.—WWulgacieniedopatrzonosiętunazwwłasnychitytuł

zinterpretowanonastępująco:„Słowatego,któryzbiera,synatego,którywymiotuje”.—Wtekściegrec.30,1-14jestwłączonepomiędzy24,22i24,23,a30,15-31,9następujepo24,34.

—Mowa...do...Ukala.BJ:„Wyrocznia...dlaUkala”.Niepewnainterpretacjatekstuprawdopodobnieźleprzekazanego.Innipoprawiająwokalizacjęirozumieją:„Zmęczyłemsię,oBoże,

zmęczyłemsięijestemwyczerpany”.Przekładystarożytneświadcząotejsamejtrudności,itakwWulgacie:„Wizjawypowiedzianaprzezczłowieka,zktórymjestBógiktóregoBógumocnił,będącz
nim”;wgrec:„Otocomówiczłowiektym,którzywierząwBoga,izatrzymałemsię”.

Świadomośćniewiedzy

2

Jestemnajgłupszyzludzi,niemamludzkiegorozsądku.

3

Nie

nabyłemmądrości,bymwiedzęŚwiętegoposiadał.

30,3Świętego.Whebr.1.mn.,formapluralismaiestatisoznaczaBoga.BJ:„świętych”,tzn.mędrców.

WielkośćBoga

4

Ktowstąpiłdoniebaizstąpił?Ktozebrałwiatrwswojedłonie?

Ktowodyzawinąłwpłaszcz?Ktokrańceziemiutwierdził?Jakiejest
Jegoimię?Asyna?Czyci[może]wiadomo?

Złotyśrodek

5

KażdesłowoBożewypróbowane,tarcząjestdlatych,cosiędoń

chronią.

6

DosłówJegonicniedodawaj,bycięnieskarciłizostałbyś

kłamcą.

7

ProszęCięodwierzeczy,nieodmawiajmi,nimumrę:

8

Fałszikłamstwooddalodemnie,niedawajmibogactwaninędzy,

żywmniechlebemniezbędnym,

9

bymsytyniestałsięniewierny,inie

rzekł:AktóżtojestPan?lubzbiedyniezacząłkraśćinietargnąłsię
naimięmegoBoga.

10

Nieoczerniajsługiprzedpanem,bycięnie

przekląłiponiósłbyśkarę.

Rodzajniewierny

11

Jestplemię,coojcaprzeklina,matceniechcebłogosławić.

12

Jest

plemięczystewswychoczach,anieobmytezbrudów.

13

Jestplemięo

wzrokuwyniosłym:powiekimawgóręwzniesione.

14

Jestplemięo

zębachjakmiecze,asiekaczemajaknoże,bypożrećuciemiężonych
wkraju,aspośródludzi–ubogich.

30,14Niewiadomo,czytenopisnależyodnieśćdoludziokreślonejkategorii,donaroduczydoklasyspołecznej.

ZBIÓRBEZIMIENNY

Różnenauki

15

Pijawkamadwiecórki:Daj!Daj!Trzyrzeczysąnigdyniesyte,

czteryniemówią:Dość.

30,15-33„Przysłowieliczbowe”zawierajednocześniemaksymę,zagadkęiporównanie.Tenchwytliterackijestpoświadczony—wformiejeszczeniedoskonałej—wliteraturzehebr.

począwszyodepokiprorockiej(Am1,3.6.9.11.13;Iz17,6;Mi5,4;por.Ps62,12n)iprzewijasiępoprzezcałąliteraturęmądrościową(6,16nitu30,15-33;Hi5,19;40,5;Koh11,2;4,12(?);Syr23,16n;
25,7;26,5-7.28;50,25;por.25,1-2).

—Wkrótkimzbiorze30,15-33widaćszczególnezainteresowaniecudamiprzyrodyizachowaniemzwierząt.

16

Szeol,niepłodnełono,ziemiawodyniesyta,ogień,conie

mówi:Dość.

17

Oko,coojcawyśmiewa,gardziposłuchemdlamatki–

krukinadrzekąwydziobiąalbojepożrąorlęta.

18

Trzyrzeczydlamnie

zacudowne,aczterechpoznaćniemogę:

19

Drogiorłaponiebie,drogi

wężaposkale,drogiokrętupomorzu,drogimężaumłodejkobiety.

30,19Wczwartymstychuniechodziozabiegisłużąceuwiedzeniukobiety,leczomisteriumzwiązkumałżeńskiegoipłodzenia.

20

Takpostępujecudzołożnica:zjadła,otarłasweustairzekła:Źle

niezrobiłam.

30,20Całytenwiersz—jaksięwydaje—jestniezręcznąglosądodwupoprzednich.

21

Podtrzemarzeczamidrżyziemiaiczterechznieśćniemoże:

22

podniewolnikiem,gdyjestkrólem;podgłupcem,gdyjedosyta;

23

podpogardzaną,gdyżonązostanie;podsługą–dziedziczkąpopani.

24

Sączteryistotymałenaziemi,lecznadzwyczajmądre:

30,24nadzwyczajmądre.BJ:„mądrepośródmędrców”,„pośródmędrców”,wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„kształconewmądrości”.

25

ludmrówczy,chociażbezsiły,awlecienazbierażywności;

30,25.Mrówki.Zob.komentarzdoPrz6,6.

26

góralki,ludwprawdzieniemocny,alewskalemieszkania

zakłada;

30,26Góralektomałyssakpodobnydoświstaka,żyjepośródskałibardzotrudnosiędoniegozbliżyć.Por.Ps104,18;Kpł11,5.
30,26.Góralki.Syryjskiegóralkiskalnelubgórskieborsukimieszkająnaskalnychurwiskachiwniedostępnychpartiachgór.Wrezultacieżyjąbezpieczniewodizolowanymodświata

środowisku(zob.Ps104,18).Opróczsprytukoniecznegodoprzetrwaniawmiejscachzpozorunienadającychsiędożycia,wskazujetonazdolnośćdoprzystosowaniasięizaradnośćtychstworzeń.

27

szarańcza,którachoćniemakróla,caławyruszawporządku;

30,27.Szarańcza.Zob.komentarzdoAm4,9iJl1,4-7,gdzieopisanoniszczącąsiłęszarańczy.Fakt,żeszarańczaporuszasięcałąchmarą,bezwyraźnegoprzywódcy,powoduje,żewydaje

sięczymśjeszczebardziejzłowieszczym.

28

jaszczurka,codasięschwycićrękami,amieszkawpałacach

królewskich.

30,28.Jaszczurka.Zdolnośćjaszczurekdochowaniasięwszczelinachziemi(Kpł11,29),wmiejscachnajbardziejbezpiecznych,takżewkrólewskichpałacach,możewywoływaćzazdrość

tychludzi,którzypragnęlibyżyćwtakwspaniałychrezydencjach.

29

Citrzejkrokmająwspaniałyiczterejchodząwyniośle:

30

lew,

najmocniejszywśródzwierząt:przedniczymsięniecofa,

31

pies

myśliwskilubkoziołikról,któregoludjestznim.

30,31TrzecistychwBJ:„król,gdyprzemawiadoludu”,zagrec.Teksthebr.:„ikról(mający)swąarmię(?)zesobą”.—Początekwierszajesttakżeniepewny;zamiast„kogut”(zaarabskim;

tu„piesmyśliwski”)proponowano„cykada”(zaakadyjskim)atakże„koń”,„zebra”itd.

32

Niemądrzeuniosłeśsiędumą?Ponamyśle–rękęnausta:

33

bo

uciskmlekadajemasło,uciskanienosawywołakrew,uciskanie
gniewuwzbudzikłótnie.

Prz31

NAUKILEMUELA

Czystość

1

SłowodoLemuela,królaMassa,któreskierowaładoniego

matka:

31,1królaMassa.Takalekcjajestwynikiempowiązaniazesobąobusłów.Teksthebr.:„król,wyrocznia”,(massa’),por.30,1.—Massatonazwajednegozplemionizmaelickichpółnocnej

Arabii(Rdz25,14).Mądrość„synówWschodu”(Lb24,21+)byłaznana(por.1Krl5,10;Jr49,7;Hi2,11+).

2

Cóż,synu?Cóż,synumegołona?Cóż,synumoichślubów?

3

Niedawajkobietomswejmocyanigodnościgubiącymkrólów.

31,3DrugistychwBJ:„anitwychdrógtym,któregubią”,„tym,któregubiąkrólów”,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„bygubić”.—Nieznacznazmianatekstupozwalałabyodczytać

„twegołona”zamiast„twychdróg”.Grec:„inienarażajtwegoduchaitwegożycianaspóźnioneżale”.

Umiarkowanie

4

Niedlakrólów,Lemuelu,niedlakrólówpiciewinaanidla

władcówpożądaniesycery,

31,4Podkreślenieniebezpieczeństwzwiązanychzpiciemwinajestcechąmoralnościludówpustyni(por.RekabitówzJr35iwspółczesnychArabów).
—pożądaniesycery.BJ:„kochaćsycerę”,’awwoh,nazasadziedomysłu.Hebr.ketib:’ô,„albo”,lubqere:’e,„gdzie”.

5

bypijąc,prawniezapomnieli,niezapomnieliprawaubogich.

6

Dajciesycerębędącemuwudręce,winozgorzkniałemunaduchu:

7

niechpije,niechonędzyzapomni,natrudjużniepomny.

31,4-7.Pijaństwowświeciestarożytnym.WarzenieróżnychrodzajówpiwaorazprocesfermentacjiwinazdaktyliiwinogronznanebyływMezopotamiiiEgipciejeszczeprzed

pojawieniemsiępisma(około4000przedChr.).Wsztuceasyryjskiejczęstymmotywemsąscenyucztorazprzyjęć,naktórychmężczyźniikobietyjedząipijązkielichalubprzezsłomkę.W
babilońskimeposieostworzeniu,EnumaElisz,opisanoucztowaniebogów,„sączącychsłodkitrunekprzezrurkidopicia”(byłotokonieczne,bowiemnapójbyłbardzozawiesisty).Wsumeryjskim
hymnienacześćboginiNinkasisławisięproceswarzeniapiwaorazskładadziękizanapójgaszącypragnienieidostępnywtakwielkiejobfitościjakTygrysiEufrat.Dolegliwościwywołaneprzez
pijaństwoodmalowanowPs69,13iPrz20,1.UcztypijackieopisanowDn5,1-4iEst1,3-8.MotywtenmożnateżodnaleźćnacałymobszarzeBliskiegoWschodu.Egipskaliteraturamądrościowa
przestrzegaprzedpijaństwem,któreprowadzidoutratypanowanianadsobąidospołecznegoodrzucenia.WstarożytnychtekstachzMaripojawiająsiętymczasemdowody,żestanupojenia
alkoholowegouważanozaodpowiednidootrzymaniawyroczniodbogów.

Sprawiedliwość

8

Ustaotwórzdlaniezdolnychdomowy,nasąddlawszystkich

godnychlitości.

9

Rządźuczciwie,ustasweotwórz,osądź

uciemiężonychibiednych.

POEMATODZIELNEJNIEWIEŚCIE

10

Niewiastędzielnąktoznajdzie?Jejwartośćprzewyższaperły.

31,10-31Poematalfabetyczny(por.Ps9i10;25;34;37;111;112;119;145;Lm1-4;Na1,2-8;Syr51,13-29hebr.):biorącpierwsząliterękażdegowiersza(winnychmiejscach—każdej

strofy)otrzymasięalfabethebr.—Ointerpretacjitegopoematupor.31,30+i5,15+.Por.11,16;12,4;18,22;19,14iSyr7,19.

31,10Niewiastędzielną.Wyrażeniehebr.wgrec.iwWulgacietłumaczonedosł.:„kobietęsilną”,cojestteżprzywołaniemskutecznościicnoty.Todoskonałapanidomu.
31,10.Rubinyjakonajcenniejszeklejnoty[BT:„perły”].Zob.komentarzdoPrz3,15.

11

Sercemałżonkajejufa,nazyskachmuniezbywa;

12

nieczynimuźle,aledobrzeprzezwszystkiednijegożycia.

13

Owełnęilensięstara,pracujestarannierękami.

31,13.Leniwełna.Idealnażonaopisanawtejrozbudowanejprzypowieścimazdolnośćwybieranianajlepszegogatunkuwełnyilnudotkania(należyzwrócićuwagęnazakazłączeniaw

jednejtkaniniewełnyilnuwPwt22,11).Lenbyłuprawianyzewzględunaswojeziarnoiwłókna,mógłbyćteżużywanydowykonywaniaubiorów,pasówiknotówdolamp.Wełnailenzostały
zestawionewOz2,9zmąkąiwinemjakodary,któredajeBóg,swoistymążIzraela,byspełnićobietnicęprzymierza(byłtoteżjedenzobowiązkówmężawobecżonywKodeksieHammurabiegoi
prawieŚrodkowegoPaństwaasyryjskiego).

14

Podobniejakokrętkupieckiżywnośćsprowadzazdaleka.

15

Wstaje,gdyjeszczejestnoc,iżywnośćrozdzieladomowi,a

obowiązkiswoimdziewczętom.

31,15(aobowiązkiswoimdziewczętom).Prawdopodobnieglosa,łamieonarytm.

16

Badarolęikupujeją,zzarobkuswychrąkzasadzawinnicę.

17

Przepasujemocąswebiodra,umacniaswojeramiona.

18

Widzibogatyplonswojejpracy:jejlampawśródnocyniegaśnie.

19

Sweręcewyciągapokądziel,jejpalcechwytająwrzeciono.

31,19.Kądziel,wrzeciono.Hebrajskieterminyprzetłumaczonejakokądzieliwrzecionopojawiająsięjedynietutaj.Jednakzkontekstuwynika,żetłumaczeniejestpoprawne,iżesąto

zwyczajnieokreśleniatechnicznezwiązanezczynnościąprzędzeniaitkania.Jesttutajobecnyodcieńuporczywejpracywykonywanejprzezpełnąpoświęcenianiewiastę,która„wyciągaręce”(tj.
zakasujerękawy)iwytwarzadużeilościproduktówtkackichdlaczłonkówwłasnejrodzinyidlakupcównasprzedaż.

20

Otwieradłońubogiemu,donędzarzawyciągasweręce.

21

Dladomunieboisięśniegu,bocałydomodzianyjestwszkarłat.

22

Sporządzasobieprzykrycie,jejsukniazbisioruipurpury.

31,22.Purpura/karmazyn[BT:„odzianynalata”].Zob.komentarzdoWj25,4i25,5,gdzieomówionoróżnebarwnikidofarbowaniatkanin,szczególniebisioru.Barwnik

czerwony/purpurowybyłdrogiizarezerwowanydlaludzizamożnych.

31,22.Szatyzbisioruizpurpury.Belabisiorubyłacennymipożądanymtowarem.Tkaninątąnakrywanołoża;zmniejszychkawałkówszytoubiory(zob.komentarzdoSdz14,12-13iIz

3,23).Purpurowybarwnikwytwarzanoześlimakówrozkolców(murextrunculus).Byłonbardzokosztownyiwtymkontekściejestsymbolempomyślności,którążonadoskonałazapewniawłasnemu
domowi.

23

Wbramiejejmąższanowany,gdywśródstarszychswejziemi

zasiądzie.

31,23.Wbramieszanowany,wśródstarszyznyzasiadający.Tradycyjnymmiejscem,wktórymgromadzilisięstarsimiastawceluprowadzeniaspraw(zob.Lotazasiadającegowbramach

Sodomy,Rdz19,1)iwysłuchiwaniasporówprawnych,byłybramy(zob.Rt4,1-4).Tekstystarobabilońskieopisująprawnąrolęstarszychpolegającąnarozsądzaniusprawkraju,wysłuchiwaniuprzysiąg
ipełnieniuroliświadkówróżnychtransakcji(zob.Jr32,12).

24

Lenwyrabiaisprzedaje,pasydostarczakupcowi.

31,16-24.Zajęciaodpowiedniedlakobiet.KodeksHammurabiegozawierakilkaprawregulującychdziałalnośćbabilońskichkobietprowadzącychzajazdylubtawerny.Niemusitobyć

jednakpojmowanewtymsamymświetle,cozdolnośćdozakupupolalubsprzedażypiękniebarwionychitkanychszatprzezzawodowąszwaczkę.Wyidealizowanyobraz„doskonałejniewiasty”
przedstawionywtymopisieznaczniewykraczapozawszystko,cotekstbiblijnywskazujegdzieindziejjakozajęciadopuszczalnedlakobiety.Zwykleniewiastynieposiadałyzdolnościprawnejdo
zakupuziemi,chociażzpewnościąciężkopracowały,uprawiającjąiprzetwarzającpłodyrolne.Jedynymrzemiosłem,którenaBliskimWschodziemogłobyćwykonywaneprzezkobiety,byłotkactwo.

25

Strojemjejsiłaigodność,dodniasięprzyszłegouśmiecha.

31,25Wdrugimstychumowaospoglądaniuwprzyszłośćzufnością,gdychodzioloswłasnejrodzinylubonagrodę,którąBógdakiedyśzajejgorliwość.

26

Otwieraustazmądrością,najęzykujejmiłanauka.

27

Badabiegsprawdomowych,niejadachlebalenistwa.

28

Powstająsynowie,abyjąwysławiać,imążjej,byjąuwielbiać:

29

Wielecórekzdolniepracuje,lecztyprzewyższaszwszystkie.

30

Kłamliwywdziękimarnejestpiękno:chwalićnależyniewiastę,co

boisięPana.

31,30Pochwałękobietydoskonałejwdrugimstychumożnachybarozumiećalegorycznie,jakoopisuosobionejMądrości(por.8,22+).Tak—jaksięzdaje—sugerujegrec.rozwinięcie

tekstu:„Kobietamądrabędziechwalona,bojaźńJahwe—otoconależywysławiać”,itowyjaśniałoby,dlaczegotenfragment,zresztąbardzopiękny,znalazłsięwzakończeniuksięgi.

31

Uznajcieowocejejrąk,niechwbramiesławiąjejczyny.

TableofContents

WstępdoKsięgiPrzysłów..5
Prz1.7
Tytułicelksięgi7
OGÓLNENAPOMNIENIAMĄDROŚCI8
Unikaćzłegotowarzystwa.8
Wezwaniemądrości9
Prz2.10
Zyskipłynącezszukaniamądrości10
Prz3.11
TrzymajsięBoga!11
Pouczeniaspołeczne.12
Prz4.13
Zachętadonabyciamądrości13
Prz5.15
Cudzołóstwoawierność.15
Prz6.17
Czteryprzestrogi17
Prz7.19
Przeciwuwodzicielce.19
Prz8.20
Mądrośćzalecasamąsiebie.20
Prz9.23
BiesiadaMądrości23
Prz10.24
PIERWSZYZBIÓRNAUKMĄDROŚCI24
Prz11.26
Prz12.28
Prz13.30
Prz14.32
Prz15.34
Prz16.36
Prz17.38
Prz18.40
Prz19.42
Prz20.44

Prz21.46
Prz22.48
SZCZEGÓLNEPOUCZENIAMĘDRCÓW...49
Wstęp.49
Różneprzestrogi50
Prz23.51
Prz24.53
Noweprzepisy.53
DRUGIZBIÓRNAUKMĘDRCÓW...55
Sprawiedliwośćwsądzie.56
Różnewskazówki57
Lenistwo.58
Prz25.59
DRUGIZBIÓRPRZYSŁÓWSALOMONA..59
Prz26.61
Prz27.63
Prz28.65
Prz29.67
Prz30.69
NAUKIAGURA..69
Świadomośćniewiedzy.70
WielkośćBoga.71
Złotyśrodek.72
Rodzajniewierny.73
ZBIÓRBEZIMIENNY..74
Różnenauki74
Prz31.76
NAUKILEMUELA..76
Czystość.76
Umiarkowanie.77
Sprawiedliwość.78
POEMATODZIELNEJNIEWIEŚCIE.79