Językoznawstwo kognitywne
1. Kategoryzacja
 Kategorie klasyczne i kognitywne
 Problem kategorii rozmytych i rodzinnego
Wstęp do językoznawstwa
podobieństwa
 Pojęcie prototypu i typy prototypów
ogólnego
 Definiowanie przez prototyp
 Kategorie radialne
Część VII.
 Kategorie poziomu podstawowego
Perspektywy językoznawcze
2. Metafora
nieautonomiczne:
3. Konceptualizacja i konstruowanie pojęć
językoznawstwo kognitywne
1 2
Za: G. Kleiber, Semantyka prototypu, Universitas, 2005
Kategoryzacja
Kategorie klasyczne:
- genus proximum i diferencia specifica
- cechy wystarczajÄ…ce i konieczne
- podziały rozłączne
- podziały wyczerpujące
- wszystkie elementy kategorii
 równocenne
3 4
Za: E. Tabakowska (red.) Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa,
Za: G. Kleiber, Semantyka prototypu, Universitas, 2005 Universitas, 2005
5 6
1
Za: N. Delbecque (red.) Linguistique cognitive. Comprendre comment
fonctionne le langage, De Boeck.Duculot, 2002
Cechy prototypów
" oceniany jako najlepszy przedstawiciel
kategorii
" łatwo zdecydować o przynależności do
kategorii (szybki czas reakcji)
" niesymetryczność w ocenie podobieństwa
(kaczka podobna do wróbla vs. wróbel
podobny do kaczki)
" niesymetryczność w uogólnianiu
" potwierdzenie  rodzinnego podobieństwa
7 8
Efekty prototypowe i kategoryzacja
Typy i  z
ródła prototypów
przez prototyp
idealne modele kognitywne
- Przykład  kawaler
- modele  kłączowe (matka 1)
- Przykład  matka
- modele metonimiczne (matka 2)
- stereotypy społeczne (polityk)
* * *
- typowe przykłady (wróbel->ptak, młotek->narzędzie
- Kontrprzykład  łódka
-  ideały  mąż (model idealny vs. stereotypowy)
-  wzorce do naśladowania  wirtuoz -> Paganini
-  generatory (małe liczby dla liczb)
- podmodele (liczby  okrągłe dla liczb)
-  znane przykłady  typ samolotu po wypadku
9 10
Efekty prototypowe i kategoryzacja Kategorie  rozmyte czy
przez prototyp  bezsensowne
- Kategorie o stopniowalnej przynależności
- Kategorie rozmyte
11 12
2
Kategorie  rozmyte czy
Oryginalny cytat
 bezsensowne
 Women, fire and dangerous things (Dyirbal)
& a cierta enciclopedia china que se titula Emporio celestial
de conocimientos benévolos. En sus remotas páginas
I. Bayi: mężczyz
ni, kangury, oposy, nietoperze, większość
está escrito que los animales se dividen en (a)
węży, ptaków, owadów, niektóre ryby, księżyc, burze,
pertenecientes al Emperador, (b) embalsamados, (c)
tęcza, bumerangi, niektóre włócznie i ościenie &
amaestrados, (d) lechones, (e) sirenas, (f) fabulosos, (g)
II. Balan: kobiety, borsuk workowaty, psy, dziobak, echidna,
perros sueltos, (h) incluidos en esta clasificación, (i) que
niektóre węże, niektóre ptaki, robaczki świętojańskie,
se agitan como locos, (j) innumerables, (k) dibujados
skorpiony, koniki polne, wszystko zwiÄ…zane z ogniem
con un pincel finísimo de pelo de camello, (1) etcétera, wodÄ…, sÅ‚oÅ„ce i gwiazdy, tarcze, niektóre włócznie i
ościenie &
(m) que acaban de romper el jarrón, (n) que de lejos
III. Balam: jadalne owoce i części roślin, rośliny, bulwy,
parecen moscas.
paprocie, miód, papierosy, wino, ciasto &
IV. Bala: części ciała, mięso, pszczoły, wiatr, kłącza
 El idioma analítico de John Wilkins , en Otras pochrzynu, niektóre włócznie i oÅ›cienie, wiÄ™kszość drzew,
trawa, błoto, kamienie, dz
więki, język
inquisiciones
13 14
Kategorie radialne Kategorie radialne
I. Bayi: mężczyz
ni; zwierzęta;
II. Balan: kobiety; woda; ogień; walka
III. Balam: żywność niepochodzenia
zwierzęcego &
IV. Bala: inne
15 16
Kategorie poziomu podstawowego Kategorie poziomu podstawowego
" Wspólny kształt
NADRZ
DNY ZWIERZ
MEBLE
" Wspólne wyobrażenie
" Wspólne cechy motoryczne
" Najszybsza identyfikacja
PODSTAWO PIES KRZESA
O " Najczęściej używane jako określenia
WY " Najwcześniej nabywane przez dzieci
" Historycznie pierwsze w słownictwie
" Występują w kontekstach neutralnych (widzę psa vs.
PODRZ
DNY WODOA
AZ KRZESA
O
widzÄ™ jamnika)
KUCHENNE " Na tym poziomie najczęściej zorganizowana jest nasza
wiedza.
17 18
3
Metafora Metafora ontologiczna
SPÓR TO WOJNA
1. Domena z
ródłowa i docelowa
Twoje twierdzenia nie dajÄ… siÄ™
2. Typy metafor:
obronić.
ontologiczna
Zaatakował wszystkie słabe
orientacyjna punkty mojego rozumowania.
strukturalna Zburzyłem jego argumentację.
Nigdy nie wygrałem z nim sporu.
3. Metafora a metonimia
Zbił wszystkie moje argumenty.
19 20
Metafora orientacyjna Metafora strukturalna
Góra to dobrze, dół to z
le  Im bliżej, tym mocniej
Góra to dużo, dół to mało Powtórzenia,
wydłużenia
Przód to dobrze, tył to z
le
21 22
Metonimia Metafory
Nie zmiana dziedziny, lecz część dziedziny Wiele dziedzin z
ródłowych dla jednej
docelowej
Wspólna dziedzina z
ródłowa dla wielu
Np. kawaler,
dziedzin docelowych
matka
Myślenie i myśli; mówienie i słowa
jedzenie
poród
rzeczy
23 24
przewód
4
Problemy Integracja pojęciowa
Wyraz
ne rozdzielnie typów
Oddzielenie metafory od metonimii
Rozumienie wyrażeń
nieskonwencjonalizowanych
25 26
Modlitwa jest echem ciemności Konceptualizacja i konstruowanie
duszy)(Faucounnier, Turner 2002,
pojęć
27 28
Językowy obraz świata
Obraz świata utrwalony w języku:
znaczenia przenośne
derywaty
frazeologizmy
29
5