Jean Maisonneuve - Rytualy dawne i wspolczesne




2. Rytualy sportowe.

Wydaje sie, ze przechodzac z dziedziny wladzy spolecznej do wyczynow
sportowych, zmieniamy poziom wartosci. Jednak system regul i gra namietnosci
sa tutaj takze obecne. Uprawianie sportu i zamienianie go w spektakl siega
korzeniami starozytnosci i istnialo rowniez w sredniowieczu. Nie nalezy
wierzyc pobieznym analizom, czesto anachronicznym, ktore temu przecza,
poniewaz dawne igrzyska olimpijskie byly mocno zwiazane z systemami spolecznymi
i lokalnymi (wyraznie rozniacymi sie od naszych), ktorym zawdzieczaly znaczenie
i wlasny styl. Wspolczesny sport tez posiada pewne specyficzne cechy: swiecki
charakter czasu i miejsca spotkan, jednakowe dla wszystkich warunki rywalizacji,
specjalizacje, racjonalizacje regul, poscig za rekordami.

Znaczny rozwoj roznych dziedzin sportu wynika dzisiaj zarowno z powszechnego
dazenia do wyczynow i panowania nad cialem, jak i z rozglosu nadawanego
zawodom przez media. Jak zauwaza antropolog C.Auge, podczas telewizyjnej
retransmisji meczow pilki noznej po raz pierwszy w historii ludzkosci w
regularnych odstepach czasu, o ustalonej godzinie, miliony ludzi zasiadaja
przed swym domowym oltarzem, aby uczestniczyc
w celebrowaniu tego samego rytualu, w ktorym 23 celebransow odgrywa dramat
przed wielotysiecznym tlumem powstajacym i krzyczacym zaleznie od przebiegu
gry1.

Dyscypliny sportowe poprzez swoj ceremonial, scisle reguly oraz implikacje
symboliczne sa zblizone do rytualow, lecz bardzo trudno calosciowo przyporzadkowac
je do okreslonej grupy obrzedow. Wywodza sie z indywidualnych rytualow
cielesnych, ale na poziomie zachowan i wartosci zbiorowych
bliskie sa rytualom grupowym. Jednak przez swoj publiczny i spektakularny
charakter spelniaja oczekiwania spoleczenstwa masowego - szeroki dostep,
wypelnianie wolnego czasu, szukanie zbiorowych emocji zwiazanych z gra,
wielokrotne wspolzawodnictwo miedzy miastami i narodami.

Uwazna obserwacja imprez sportowych wykazuje obecnosc licznych rytualow,
a dazenia do sukcesu i postepu coraz bardziej przenikaja elementami symbolicznymi,
na co wskazuje J.Raharisoa. Widac to juz w etapie przygotowan do rywalizacji
sportowej. Na poczatku treningu zawodnicy narzucaja sobie inny rytm zycia,
diete, czesciowe odosobnienie - odbywa sie cos na ksztalt obrzedu oczyszczenia
implikujacego liczne ofiary (wysilek, ograniczenia, czasem cierpienia).
Na poziomie zbiorowym, gdy chodzi o przygotowanie ekipy, mamy do czynienia
z obrzedami przyjecia. Kariera sportowca obfituje w ten wlasnie rodzaj
rytualow zwiazanych z inicjacja, a nastepnie z promocja: otrzymywanie stopni,
podzial na kategorie wiekowe (mlodzicy, juniorzy, seniorzy).


Rytualy zwiazane z ubraniem:
ubior zalezy od dyscypliny sportowej (kostium, spodenki, kimono), klubu
(kolor, emblemat) i rangi zawodnika (opaska, numer). Oprocz funkcji sygnalizacyjnej
i odrozniajacej rytualy te pelnia role symboliczna wzmacniajaca tozsamosc
grupowa wsrod sportowcow i kibicow. Jakas czesc lub detal kostiumu moze
nabrac znaczenia fetysza.

Widowisko sportowe: wspolczesnie
stanowi samo w sobie prawdziwa ceremonie, bogata w symbole, ze swymi uswieconymi
miejscami, chwilami i osobami, publicznoscia.


Przestrzen rozgrywek, walki, turnieju stanowi centrum sceny, ktora
pozostaje niedostepna dla widzow - z wyjatkiem sporadycznych i znaczacych
przekroczen (entuzjazm lub szal publicznosci). Kulminacja spektaklu sportowego
staja sie wielkie miedzynarodowe spotkania w pilce noznej, tenisie, boksie,
a szczegolnie igrzyska olimpijskie. Teatralnosc rytualow otwarcia i zamkniecia
igrzysk jest bardzo wyrazna: przemarsze, prezentacje ekip, witanie sztandarow
i proporczykow klubowych, wyznaczanie arbitrow. Emocje zbiorowe znajduja
wyraz w owacjach, krzykach i gwizdach publicznosci, jednak czasem dochodzi
do aktow przemocy wyzwolonej przez kibicow a nawet do smierci ludzi na
trybunach stadionu (Eidhoven). Na zakonczenie zawodow czci sie zwyciezcow
i rytualnie rozdaje nagrody: medale, trofea, puchary i w ten sposob jednorazowy
sukces nabiera trwalosci.

Mozna postawic pytanie, czy reguly sportowe nie wypra kultu religijnego
badz politycznego w czasach, gdy mity i ideologie sie zuzyly. Taka hipoteza
zasluguje na czasowo-przestrzenna analize porownawcza. Pomimo wielu oznak
podobienstwa nalezy sie zastanowic, jak proponuje C.Bromberger2,
nad stopniem analogii pomiedzy meczem pilki noznej a obrzedem religijnym.
Chodzi tutaj o rytual bez egzegezy, ktorego aktorzy byc moze tak nie nazywaja,
ale trzeba by dowiedziec sie, czy nie przezywaja
go w ten sposob.

W kazdym razie wspolczesny sport, jak wiekszosc tego typu instytucji
przynoszacych rozrywke, posiada wiele cech wlasciwych naszej epoce: gwiazdorstwo
zawodnikow (nawet w bardzo spojnych ekipach), dazenie do wyczynowosci,
ktore prowadzi do instrumentalnego traktowania ciala sportowca, spekulacje
reklamowe (sponsoring). Jesli nawet ekipa sportowa zbyt czesto ulega przekupstwu
i przemocy, to jednak zachowuje walecznosc i szacunek dla wartosci symbolicznych.




1 A.Guttman, From ritual to record,
Nowy Jork, 1978; G.Chartier i G.Vigarello, Trajectoire du sport,
[w:] Le Debat, 1982, nr 17 oraz C.Auge, Football.De l'histoire sociale
a l'anthropologie religieuse, w tym samym przegladzie.

2 Artykul o klubach w przegladzie Esprit:
Le nouvel age du sport, 1987.


This page hosted by
Get your own Free Home
Page