PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - wykład, dn. 24.11.2010

PODEJŚCIA TEORETYCZNE W PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

*Rodzaje teorii w psychologii społecznej (wg Shawa i Constanzo):

1. Podejścia opierające się na teorii wzmocnienia - np. teoria uczenia się społecznego Dollarda i Millera, teoria elementarnych zachowań społecznych Homansa, teoria wyników interakcji Thibauta i Kelleya itp.

2. Teorie orientacji poznawczej - np. teoria aktów komunikacji Newcomba, teoria dysonansu poznawczego Festingera.

3. Teorie pola - które wywodzą się z prac Lewina; np. teoria Heidera,, teoria władzy społecznej Cartwrighta.

4. Teorie psychoanalityczne - np. teoria organizacji i zmiany postaw Sarnoffa, teoria grupowego funkcjonowania Biona.

5. Teorie transorientacyjne - korzystają z niejednolitych teoretycznie podejść, co powoduje, że nie dają się jednoznacznie zakwalifikować do którejś z wcześniej wyróżnionych grup; np. teoria zewnętrznej atrybucji Kelleya, teoria grupowych osiągnięć Stogdilla.

*Teorie uczenia się (społecznego):

-Podstawowe konstrukty:

1. bodziec i reakcja

2. popęd

3. siła reakcji

4. generalizacja i różnicowanie

5. wzmocnienie

6. wygaszanie

-Generalnie: wszelkich zachowań społecznych wyuczyliśmy się poprzez obserwacje innych (Miller, Bandura i Walters) bądź dlatego, że zachowania innych ludzi stanowią dla nas kary i nagrody (Romans, Thibault i Kelley, Adams i Romney).

*Teorie pola (sił):

-Podstawowe założenie wywodzi się z twierdzeń dotyczących teorii postaci: w procesie spostrzegania, części lub elementy nie istnieją oddzielnie, lecz są organizowane w jednostki lub całości.

-Zasady połączenia są determinowane właściwościami organizacji, kierującymi procesami spostrzegania.

-Podstawowe konstrukty:

1. Przestrzeń życiowa - tzw. pole sił.

2. Zachowanie - każda zmiana w polu sił.

3. Przemieszczenie - czyli ruch osoby w jej przestrzeni.

4. Siła - czyli to, co powoduje zmianę. Ma natężenie, kierunek i punkt przyłożenia (np. normy, potrzeby jednostki itp.).

5. Napięcie (sytuacja, gdy w przestrzeni życiowej pojawiają się siły, będące ze sobą w konflikcie).

6. System napięć (funkcjonuje jako siły prowadzące do podjęcia działania).

-Ogólnie:

• Zachowanie jest wypadkową aktualnie działających w przestrzeni życiowej jednostki sił. Przykładem może być teoria współpracy i rywalizacji Deutscha.

• Sytuacja jest kooperacyjna wtedy, gdy cel jest osiągalny dla danego człowiek czy grupy oraz gdy osiągają go również inni, będący w tej samej przestrzeni sił.

• A sytuacja rywalizacyjna jest wówczas, gdy ludzie dążą do tego samego celu, lecz osiągnięcie go przez jednego z nich uniemożliwia jego osiągnięcie pozostałym.

*Teorie poznawcze:

-Podkreślają ważność procesów centralnych dla wyjaśniania zachowania.

W podstawowych założeniach teoria ta jest podobna do założeń psychologii postaci i Leninowskiej teorii pola sił.

-Podstawowe pojęcia:

1. Poznanie - wiedza, jaką jednostka uzyskuje poprzez doświadczenia społeczne.

2. Struktura poznawcza - zbiór cech i relacji między nimi, dzięki czemu możliwe staje się identyfikowanie związków między tymi właściwościami (różnią się złożonością, zorganizowaniem, stopniem zróżnicowania elementów itp.).

3. Bodziec - obiekt fizyczny wraz z towarzyszącą mu sytuacją, stymulujący organizm za pośrednictwem bodźców proksymalnych.

4. Reakcja - proces organizacji bodźców i informacji z nimi związanej.

5. Znaczenie - konsekwencja procesu kategoryzacji, który stanowi podstawę percepcji.

-Ogólnie:

• Działanie podejmujemy na podstawie znaczenia, jakie posiadają dla nas bodźce i sytuacje Anie tylko dlatego, że się one pojawiają.

• Złożone zachowanie można zrozumieć jedynie wówczas, gdy jego analiz przeprowadzimy za pośrednictwem takich koncepcji jak percepcja, idea, wyobrażenie czy oczekiwanie a właściwą metodą analizy jest podejście holistyczne.

• Proces uczenia się i inne zachowania mogą być konsekwencją pojawienia się napięcia i tendencji do jego redukcji lecz jednakowo ważną rolę spełniają zdolności i ich realizacja.

• Zachowanie jest zorganizowane w określone całości a jego najważniejszym elementem jest poznanie: uczenie to proces reorganizacji poznawczej, a percepcja to włączanie nowych danych do już istniejących struktur poznawczych.

*Klasyczna psychoanaliza:

-Wg Freuda społeczeństwo i kultura to konglomerat indywidualnych osobowości, a system społeczny to makrowersja indywidualnej osobowości.

-Podstawowe pojęcia:

1. Libido.

2. Struktura psychiki - podświadomość, przedświadomość, świadomość.

3. Struktura osobowości - id, ego, superego.

4. Stadia rozwoju osobowości - oralna, analna, falliczna.

*Nowsze ujęcie psychoanalityczne - trójwymiarowa teoria zachowania interpersonalnego Schulza (1958, FIRO - Fundamental Interpersonal REaltions Orientation):

-Jednostka w relacjach interpersonalnych dąży do zrealizowania trzech potrzeb interpersonalnych, które rozwijają się w dzieciństwie podczas interakcji z dorosłymi:

1. Potrzeba włączania.

2. Potrzeba kontroli.

3. Potrzeba silnego związku emocjonalnego.

-Jeśli w dzieciństwie te potrzeby nie były wystarczająco zaspokajane wówczas rozwijają się mechanizmy obronne (są to specyficzne wzory zachowań), które można obserwować w relacjach interpersonalnych.

*Teorie transorientacyjne:

-Teoria porównań społecznych Festingera:

• Wpływ społeczny i zachowania rywalizacyjne wynikają z tego, że jednostka ma potrzebę samowartościowania, którą realizuje poprzez porównywanie się z innymi.

• Rozważane zagadnienia to:

1. Na jakiej zasadzie wybierane są osoby, z którymi się porównujemy.

2. Na jakich wymiarach się porównujemy.

3. Jakie czynniki wpływają na zmiany na wymiarach.

4. Co wpływa na to, że przestajemy się porównywać.

• Często wykorzystywana do analiz funkcjonowania w grupie, formowania się grupy, zmiany członkostwa itp.

-Teorie atrybucyjne:

• Rozwinęły się na gruncie badań nad spostrzeganiem społecznym.

• Atrybucja to wnioskowanie obserwatora o stanach wewnętrznych działających na podstawie ich zewnętrznych, obserwowalnych zachowań.

• Przedmiotem badań są prawidłowości takiego wnioskowania oraz konsekwencje poczynionych atrybucji dla społecznego funkcjonowania.

-Teorie sądów społecznych (Sheriff, Hovland):

• Człowiek strukturuje wszystkie sytuacje, które są dla niego ważne.

• Strukturowanie obejmuje zarówno czynniki wewnętrzne (np. emocje, postawy, ubiegłe doświadczenia itp.) oraz zewnętrzne (przedmioty, osoby, otoczenie fizyczne).

• Czynniki te wchodzą ze sobą w interakcję, czego konsekwencją jest tworzenie swoistego układu odniesienia.

• Zachowania i działania danej osoby mogą być zrozumiane tylko w ramach tego układu odniesienia.

• Ocena formułowana przez daną osobę wynika z porównania danego zdarzenia, zachowania czy osoby z punktem odniesienia (punktem zakotwiczenia) i skalami sądów.

• Procesy pamięciowe porównywania (i osądzania) leżą u podłoża kształtowania się i zmiany postaw.

-Opisowy model reakcji społecznych Willisa (diamentowy model zachowań konformistycznych, 1964):

• Jest to model starający się pokazać możliwe reakcje na wpływ społeczny:

• Definicje punktów kotwiczących:

1. Czysty konformizm - jednostka postępuje dokładnie w myśl oczekiwań grupy.

2. Czysty antykonformizm - reakcja, będąca całkowitą odwrotnością tej, której oczekuje grupa.

3. Zupełna niezależność - zachowanie, na które żadnego wpływu nie wywarły oczekiwania grupy.

4. Zupełna zmienność - zachowania, które są ciągłą zmianą reakcji na oczekiwania normatywne.

-Teorie roli:

• Rola - termin zaczerpnięty z terminologii teatralnej, a definiowany w ramach różnych orientacji (teoria uczenia się, teorie poznawcze, teoria pola itp.).

• Terminy, które w tych teoriach występują:

1. Terminy opisujące osoby wchodzące w relacje (ja, ego lub alterego, nie-ja, obiekt).

2. Terminy opisujące wymieniane zachowania (oczekiwania, normy, sankcje).

3. Terminy opisujące zbiory uczestniczących osób i ich zachowań:

1. Pozycje - miejsce zajmowane w strukturze społeczności.

2. Role - zbiór przepisów, które określają pożądane zachowanie osoby, zajmującej określoną pozycję.

4. Terminy opisujące relacje osób i ich zachowań (zgodność, dostosowanie się, dokładność itp.).

NIEZALEŻNOŚĆ

ZMIENNOŚĆ

KONFORMIZM

NONKONFORMIZM

---