FUNKCJIONOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA W WARUNKACH KONKURENCJI DOSKONAŁEJ

OTOCZENIE RYNKOWE

Każda z firm musi podjąć dwie ważne decyzje:

• wybrać wielkość produkcji

• ustalić cenę

Gdyby firma nie miała żadnych ograniczeń to ustalałaby dowolnie wysoką cenę i wytwarzałaby dowolną wielkość produkcji.

Żadna firma nie funkcjonuje w izolowanym otoczeniu, a zatem w swojej działalności napotyka na określone bariery czyli ograniczenia.

Jednym z tych ograniczeń są ograniczenia rynkowe, które polegają na tym,, że firma może produkować tyle na ile pozwolą jej możliwości produkcyjne i może ustalać dowolnie wysokie ceny, ale sprzedać może tylko tyle, ile konsumenci zechcą po tej cenie kupić. Jeśli ustalimy pewną cenę towaru, to po tej cenie możemy sprzedać ściśle określoną ilość tego towaru wynikającą z krzywej popytu.

Zależność między ceną ustaloną przez firmę a sprzedaną ilością produktu nazywamy krzywą popytu jaką napotyka dana firma.

Gdyby na rynku działałaby tylko jedna firma to jej krzywa popytu zarazem byłaby krzywą popytu rynkową, wyrażającą ile konsumenci chcą kupić chcą kupić po różnej cenie.

Jeśli na rynku istnieją różne przedsiębiorstwa, to dana firma musi wybrać swój wariant ceny i wielkości produkcji, na podstawie przewidywania o zachowaniu się konsumentów.

Charakterystyka konkurencji doskonałej

Cechą gospodarki rynkowej jest konkurencja między podmiotami gospodarczymi, która może przybierać różne formy i różne natężenie.

Podstawowymi formami konkurencji są:

• konkurencja cenowa, która polega na wykorzystaniu ceny produktu do rywalizacji między podmiotami gospodarczymi.

• konkurencja pozacenowa, która polega na tym, że do rywalizacji wykorzystuje się elementy pozacenowe (np. jakość produktu, warunki gwarancji, serwis, reklamy itp.)

W teorii ekonomii wyróżnia się cztery rodzaje konkurencji rynkowej:

• konkurencja doskonała

• monopol pełny

• konkurencja monopolistyczna

• oligopol

Różnice między tymi rodzajami rynków polegają na sposobach wyznaczania cen i wielkości produkcji.

Rynek doskonale konkurencyjny odznacza się tym, że żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę. Każdy z nich stanowi tylko małą cząstkę ogółu uczestników rynku. Producent przyjmuje cenę jako daną i stosownie do tej ceny oraz kosztów produkcji wybiera taką wielkość produkcji, która pozwala mu maksymalizować zysk. Cena kształtuje się na rynku jako wartość wypadkowa oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania konsumentów na dany produkt. Na rynku doskonale konkurencyjnym każda firma przyjmuje cenę jako wartość niezależną od własnego poziomu produkcji a to oznacza, że musi troszczyć się wyłącznie o to ile wytwarzać, ponieważ to co wytworzy może być sprzedane wyłącznie po jednej cenie, która jest ceną rynkową.

Przykładem jest wiele małych firm wytwarzających identyczny produkt, przy czym każda z nich stanowi jedynie małą cząstkę rynku.

Krzywa popytu rynkowego wyraża związek między ceną rynkową i całkowitą ilością sprzedanego produktu. Zależy ona od zachowania konsumentów. Natomiast krzywa popytu, którą napotyka firma, wyraża związek między ceną rynkową a produkcją tej firmy i zależy od zachowania konsumentów i konkurentów.

Poszczególne przedsiębiorstwa w konkurencji doskonałej nie mają wpływu na poziom ceny rynkowej. A zatem krzywa popytu ma postać linii prostej, równoległej do osi oznaczającej wielkość produktu. Oznacza to, że po cenie rynkowej firma może sprzedać dowolną ilość produktu. Po cenie wyższej firma nie sprzeda nic, natomiast po cenie niższej od ceny rynkowej firma przejmie cały popyt rynkowy, ale wówczas nie osiągnie maksymalnego zysku na jaki pozwala wielkość ceny rynkowej.

Popyt na produkty przedsiębiorstw doskonale konkurencyjnych jest doskonale elastyczny.

Model konkurencji doskonałej

Założenia budowy modelu:

• jednorodność produktu założenie to oznacza, że produkty każdego producenta są identyczne tzn. kupującemu jest obojętne od którego producenta kupi produkt.

• Pełna mobilność czynników produkcji oznacza to, że nie istnieją żadne przeszkody ekonomiczne, prawne, społeczne i inne do wchodzenia i wychodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi produkcji rozumianej jako ten rodzaj produkcji, do którego należą wszyscy producenci wytwarzający dany produkt, czyli bez żadnych przeszkód możemy zmieniać czynniki produkcji.

• Duża ilość sprzedających i kupujących założenie to oznacza, że udziały każdego sprzedającego w globalnej podaży i każdego kupującego w globalnym popycie są niewielkie tzn. że odejście z rynku któregokolwiek z nich bądź wejście na rynek innych uczestników nie wpłynie na cenę danego wyrobu i każdy z uczestników rynku zaakceptuje cenę rynkową.

• Istnieje doskonała informacja o rynku założenie to oznacza, że sprzedający i kupujący dysponuje określonymi wiadomościami o produkcie i jego cenie i mogą przewidywać jak te dane będą kształtować się w przyszłości.

Firma musi odpowiadać na pytanie jaki wybrać poziom produkcji aby jej zysk był maksymalny. Ponieważ zarówno przychód jak i koszt zależą od wielkości produkcji.

Zgodnie z zasadą optymalizacji firma będzie maksymalizować zysk przy tej wielkości produkcji, przy której UK jest równy KK. UK = KK = p, co oznacza, że dodatkowy dochód uzyskany z jednej jednostki produkcji więcej, zrówna się kosztem związanym z wytworzeniem tej dodatkowej jednostki produkcji.

Jeśli ten warunek nie jest spełniony to firma może zwiększać zyski zwiększając lub zmniejszając poziom produkcji.

Przypadki gdy cena równa się UK i nie równa się KK

• założenie, że p > KK

Oznacza to, że wzrost przychodu z dodatkowego produktu przemieszcza wzrost kosztów poniesionych na wytworzenie tego produktu ??????????? a zatem zysk rośnie.

• przypadek, kiedy p < KK

W tym przypadku zmniejszenie produkcji zwiększa zysk, ponieważ strata na przychodzie będzie zrekompensowana przez obniżkę kosztów tzn. obniżka kosztów będzie większa od strat przychodów związanych z procesami produkcji.

Graficzna interpretacja optymalizacji zysków firmy konkurencyjnej

Warunek maksymalizacji zysku

UK = KK

UP - KP = ZP

ZP * Q = ZC

Wielkości produkcji Q₁ i Q₃ są to tak zwane punkty wyjścia na swoje, przy których firma nie przynosi strat ani nie przynosi zysku.

Dla produkcji mniejszej od Q₁ i większej od Q₃ firma ponosi straty.

Wielkość produkcji między Q₁ a Q₃ oznacza produkcję przynoszącą zysk, który osiąga maksimum w punkcie Q₂. W punkcie tym styczna do krzywej KC, która wyraża KK jest równoległa do linii UC i różnica między UC a KC jest w tym punkcie największa.

Dla konkurencji doskonałej przy poziomej krzywej popytu UP jest stały i równy UK, ponieważ nie zmienia się ze zmianą ilości sprzedanej Q.

Optymalna wielkość produkcji zapewniająca maksymalny zysk całkowity może być również wyznaczana za pomocą wielkości przeciętnych UP i KP. Wyznaczamy ją w punkcie, w którym UK = KK jest to punkt B na rysunku.

Jeśli dla tej wielkości produkcji, przy której UK = KK od wartości UP (punkt b) odejmiemy wartość KP (punkt a) to otrzymamy ZP, który pomnożony przez odpowiadającą tym punktom wielkość produkcji Q₂ daje ZC, który na rysunku wyrażony jest polem UP₁, b, a, KP₁.

Warunkiem koniecznym maksymalizacji zysku jest równość KK = UK.

Natomiast warunkiem wystarczającym jest aby KK był rosnący.

W przypadku, gdy UK = KK ale KK jest malejące to zysk osiąga minimum (jest to największa strata)

Jeśli przedsiębiorstwo osiągnie wielkość produkcji, która maksymalizuje zysk przy danych kosztach produkcji i cenie rynkowej, to mówimy, że znajduje się w stanie równowagi, ponieważ nie jest zainteresowane zmianą wielkości produkcji. Tę wielkość produkcji przedsiębiorstwo zmieni tylko wówczas, gdy zmieni się cena lub koszty produkcji, wówczas przedsiębiorstwo będzie poszukiwać nowej wielkości produkcji pozwalającej osiągnąć maksymalny zysk tzn. nowy stan równowagi.

Interpretacja graficzna w długim okresie

W krótkim okresie pojawiający się na rynku przedsiębiorcy, którzy reprezentują niższy poziom kosztów od przeciętnego mogą osiągnąć zyski. W odpowiedzi pozostałe firmy będą wprowadzać elementy postępu technicznego co w konsekwencji doprowadzi do zmniejszenia ich kosztów produkcji i ceny produktu, a więc utarg będzie malał.

W długim okresie zysk będzie się zmieniał, a krzywa KC będzie styczna do linii UC i przedsiębiorstwo będzie produkować przy niższym KP równym KK

KP = KK = UK = UP

Dla tych warunków optymalna wielkość produkcji staje się jednocześnie wielkością produkcji zapewniającą jedynie wyjście na swoje.

Proces dostosowywania się przedsiębiorstwa do nowych warunków rozpoczyna się od nowa wówczas, gdy któraś z firm wprowadzi elementy postępu technicznego.

Zaprzestanie produkcji

W sytuacji doskonałej konkurencji

Jeśli UP = UK = KK i przekracza KP to firma wykazuje zysk.

Jeśli UP = UK = KK = KP, to firma wychodzi na swoje.

Jeśli UP = UK = KK i UP < KP, to firma wykazuje straty.

Granicę maksymalnych dopuszczalnych strat wyznacza poziom PKZ (przeciętne koszty zmienne).

Jeśli cena pokrywa PKZ czyli koszty bieżące związane z produkcją, to produkcji nie należy przerywać, ponieważ koszty stałe i tak musi się pokrywać, jeśli nie chce się zlikwidować przedsiębiorstwa.

Gdyby cena produktu spadła poniżej PKZ, to produkcja będzie przynosić ciągle zwiększające się straty i należy ją przerwać.

Powierzchnia KP1 - p - a - b przedstawia stratę całkowitą, która jest maksymalną dopuszczalną stratą.

Gdyby cena spadła poniżej wartości p to strata całkowita powiększy się i produkcję należy przerwać.

Przeciętne koszty zmienne (KPZ) granicą dopuszczalnych strat WYKRES

Konkurencja doskonała

Niedoskonałość konkurencji polega na tym, że udział jednego producenta lub sprzedawcy w podaży jest tak duży, że jej zmiana może wywołać zmianę ceny.

Cechą konkurencji niedoskonałej jest opadająca krzywa popytu na produkcję pojedynczego wytwórcy, a to daje mu możliwość wytwarzania ceny.

Im mniejsza jest ilość producentów, tym większa możliwość powstania takiego zjawiska.

W skrajnym przypadku mamy do czynienia tylko z jednym producenta, którego nazywamy monopolistą.

Monopol jest to panowanie na rynku jednego producenta lub jednego sprzedawcy.

Jeśli na rynku występuje jedna firma, nie traktuje ceny jako danej ale rozpoznaje cenę i swój wpływ na tą cenę i stosownie do tego wybiera taki poziom produkcji i ceny aby maksymalizować swoje zyski.

Monopol nie może wybierać ceny niezależnie od poziomu produkcji i na odwrót, przy każdej cenie może sprzedać tylko tyle ile rynek po tej cenie może wchłonąć. Oznacza to, że monopolista może dowolnie wyznaczyć cenę towaru ale wówczas rynek określi ilość jaką będzie mógł po tej cenie sprzedać.

Jeśli monopolista wyznaczy ilość jaką chce sprzedać, to wówczas rynek wyznacza cenę, po której będzie mógł tę ilość sprzedać.

Monopolista nie może jednocześnie wyznaczać i ceny i ilości sprzedanego towaru, ponieważ dla sprzedającego wielkością niezależną jest popyt rynkowy tzn. że popytowe zachowania konkurentów ograniczają swobodę monopolu w zakresie ustalania ceny i wielkości produkcji.

Przyczyny powstawania monopolu:

• przyznanie przez państwo lub władze lokalne jakiejś firmie wyłącznego prawa produkcji jakiegoś towaru lub świadczenia jakiś usług.

• Patenty i prawa autorskie, które zapewniają właścicielowi wyłączne prawo eksplantacji wynalazków lub rozpowszechniania wyrobu przez określony czas.

• Wyłączna własność źródeł zasobów koniecznych do wytworzenia danego produktu (np. ropa naftowa)

• Oszczędności na produkcji na dużą skale, które osiągamy w wyniku malejących kosztów produkcji. Ma to miejsce wówczas, gdy jakaś firma chce produkować określony towar i dzielić się rynkiem z innym produkującymi ten towar przedsiębiorstwami. Ale firma ta nie jest zdolna do obniżenia kosztów do poziomu tego przedsiębiorstwa jeśli zaspakaja ono cały popyt rynkowy. Produkcja na mniejszą skalę jest nieopłacalna.

• Lokalizacja producentów albo dostawców w pobliżu odbiorców, dotyczy to przede wszystkim usług.

Założenia do budowy monopolu:

• monopol może wytwarzać produkty jednorodne lub zróżnicowane ale na rynku nie ma bliskich substytutów tych produktów.

• Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monoplo.

Ograniczenia mogą wynikać z uwarunkowań:

• technicznych

• ekonomicznych

• prawnych

Przyczyny:

• nie umiem (ograniczenia techniczne)

• nie opłaci mi się (ograniczenia ekonomiczne)

• nie mogę (ograniczenia prawne)

ad 3

Wytwarzanie danego wyrobu może być objęte ochroną państwa.

Ad 2

Koszty mogą się zwrócić w długim okresie.

Ad 1

Nie mam odpowiedniego wyposażenia do produkcji tego wyrobu.

C.D. założeń do budowy monopolu

• jeden sprzedający wielu kupujących

• istnieje informacja o rynku

Efekt skali to większa siła połączonych przedsiębiorstw, niż wynikałoby to z prostej sumy tych przedsiębiorstw (2+2=5 matematyczny zapis efektu skali)

ORGANIZACJA PRZEDSIĘBIORSTWA

W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa są własnością prywatną, są własnością indywidualnych osób.

W gospodarce centralnie planowanej przedsiębiorstwa są własnością państwa.

W Polsce mamy do czynienia ze sprzedażą przedsiębiorstwa państwowych w ręce indywidualnych osób. Zjawisko to nosi nazwę prywatyzacji (zmiana właściciela).

Dzieje się to dlatego, gdyż przedsiębiorstwo będące własnością prywatną działa efektywniej, ponieważ właściciel jest zainteresowany osiąganiem korzyści z przedsiębiorstwa.

Celem przedsiębiorstwa jest osiąganie zysków.

Przedsiębiorstwa państwowe służą zaspakajaniu potrzeb ludności, których realizacja może być nieefektywna (która może nie przynosić zysków), czyli państwo bierze na siebie ciężar zaspokajania potrzeb, które niekoniecznie przynoszą zysk (np. poczta, komunikacja).

W gospodarce rynkowej właściciele firm są odpowiedzialni za ich funkcjonowanie i ponoszą z tego tytułu zarówno koszty jak i korzyści.

Firmy mogą być zorganizowane w następujący sposób:

• jako indywidualne przedsiębiorstwo

• jako spółki

• korporacje lub spółki akcyjna

Przedsiębiorstwa indywidualne są własnością indywidualnych osób.

Spółki są w posiadaniu dwóch lub więcej osób. Spółka istnieje tak długo jak żyją jej właściciele i jak długo zgadzają się na jej utrzymanie.

Przykładami spółek są:

- spółki cywilne

• spółki komandytowe

• spółki jawne

Spółka cywilna działa w oparciu o kodeks cywilny, właściciele odpowiadają za zobowiązania spółki całym osobistym majątkiem.

Spółka komandytowa i jawna działają w oparciu o kodeks spółek handlowych.

Spółka jawna, w której uwidocznione są nazwiska wszystkich właścicieli. Właściciele odpowiadają za zobowiązania spółki całym osobistym majątkiem.

Spółka komandytowa to taka spółka, w której jeden z współwłaścicieli odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem osobistym, a pozostali współwłaściciele do wysokości wniesionych udziałów.

Spółki akcyjne znajdują się w posiadaniu wielu osób, a ich istnienie jest prawnie oddzielone od istnienia właścicieli. Spółka akcyjna może istnieć dłużej niż żyją jej właściciele. W tej spółce mamy do czynienia z akcjami, które mogą być przedmiotem obrotu to jest można je sprzedawać i kupować. Spółka akcyjna nie musi być notowana na giełdzie i najczęściej nie jest. Za zobowiązania spółki właściciele odpowiadają do wysokości swoich udziałów.

Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością różnią się od akcyjnych tym, że przedmiotem obrotu są udziały a nie akcje. Spółki akcyjne i z.o.o. działają w oparciu o kodeks spółek handlowych.

W przedsiębiorstwach indywidualnych i spółkach właściciele odgrywają rolę bezpośrednich kierowników w rzeczywistym zarządzaniu firmą, ich celem jest maksymalizacja zysków.

W spółkach akcyjnych właściciele zazwyczaj są menażerami. Następuje oddzielenie własności od zarządzania, które polega na tym, że właściciele formułują cele i kontrolują ich wykonanie. Celem spółek akcyjnych jest maksymalizacja zysków.

Interpretacja graficzna maksymalizacji zysku

Warunki maksymalizacji zysku monopolu są następujące:

• warunek konieczny UK = KK

• warunek wystarczający KK rosnący lub KK malejący wolniej niż UK.

Monopol poszukuje takiej kombinacji ceny i produkcji, przy której osiągnie maksymalny zysk. Warunek konieczny mówi, że UK ma być równe KK, natomiast warunek wystarczający mówi, że KK ma być rosnący. Ponieważ krzywa popytu oraz krzywa UK mają nachylenie ujemne to KK nie musi być rosnący w punkcie przecięcia się krzywych UK i KK. Wówczas warunek maksymalizacji zysku monopolu będzie spełniony jeśli KK będzie spadał wolniej od UK.

Punkt równowagi monopolu jest wyznaczony przez tę wielkość produkcji, przy której monopol maksymalizuje zysk. W punkcie tym monopol ustala maksymalną cenę, po której sprzeda wszystkie produkty. Po wyższej cenie nie sprzeda wszystkich produktów.

Jest to cena monopolowa, która odpowiada punktowi przecięcia się krzywej popytu z wielkością produkcji maksymalizującą zysk.

Różnicowanie cen (dyskryminacja cenowa)

Monopol działa na nieefektywnym poziomie produkcji, ponieważ ogranicza produkcję do punktu, w którym konsumenci są skłoni płacić więcej za dodatkowy produkt, niż wynosi koszt jego wytworzenia. A więc w punkcje, gdzie UK > KK monopol nie chce wytworzyć tego dodatkowego produktu, ponieważ musiałby obniżyć cenę, która obiełaby całą jego produkcję a nie tylko dodatkowy produkt. Gdyby jednak monopolista mógłby sprzedać różne jednostki produkcji po różnych cenach to jego zysk byłby zupełnie inny. Sprzedawanie różnych jednostek po różnych cenach nazywamy różnicowaniem cen lub dyskryminacją cenową.

Wyróżniamy trzy rodzaje różnicowania cen:

• I stopnia

• II stopnia

• III stopnia

Różnicowanie cen I stopnia oznacza sprzedaż różnych jednostek produkcji po różnych cenach oraz że ceny te są różne dla różnych osób.

Różnicowanie cen II stopnia polega na tym, że stosujemy różne ceny do różnych jednostek produkcji np. jeśli kupujemy więcej jakiegoś towaru to płacimy mniej za jedną jednostkę.

Różnicowanie cen III stopnia oznacza sprzedaż różnym osobą po różnej cenie, ale każda jednostka produktu jest sprzedawana danej osobie po tej samej cenie np. zniżki PKP - zniżki dla studentów, emerytów.

Zalety i wady monopolu:

Wady:

• podnoszenie cen znacznie ponad koszty produkcji i osiąganie nadmiernych zysków kosztem ogółu odbiorców. Konsekwencją tego jest obniżenie dochodów realnych czyli podzielenia dochodów nominalnych przez cenę artykułów konsumpcyjnych.

• Ograniczenie ilości dostarczanej na rynek produkcji, oznacza świadome ograniczenie podaży rynkowej po niższej możliwości produkcyjnej.

• Brak popierania postępu technicznego, wdrażania innowacji i zwiększania efektywności.

Zalety:

• odnoszą się wyłącznie do konkurencji monopolistycznej a nie do monopolu pełnego i polegają na tym, że wielkość osiąganego zysku zależy od ponoszenia jakości produkcji.

Porównanie monopolu i konkurencji doskonałej

Porównania dokonamy w ten sposób, że to samo przedsiębiorstwo traktować będziemy jako podmiot działający na rynku konkurencji doskonałej a następnie jako monopol pełny. Zakładamy, że koszty są takie same dla obu rodzajów konkurencji, a więc krzywe KC przedsiębiorstwa i KK będą takie same.

Dla konkurencji doskonałej punkt równowagi znajduje się przy UK = KK, ponieważ krzywa popytu dla konkurencji doskonałej jest doskonale elastyczna (linia pozioma) UK jest równoznaczny z ceną czyli linią popytu. W punkcie równowagi UK = KK, czyli punkt D na rys., przedsiębiorstwo wytwarza wielkość Q_k i sprzedaje po cenie p_k. Zysk jednostkowy przedsiębiorstwa konkurencyjnego jest różnicą między ceną p_k i KP w punkcie równowagi. Natomiast ZC równa się polu prostokąta p_kDEF.

Monopol jest w równowadze w punkcie, w którym UK = KK i przy malejącym UM. W punkcie równowagi monopol sprzedaje produkcję o wielkości Q_m po cenie p_m. Zysk jednostkowy monopolu jest różnicą między ceną p_m i KP. KCP jest to odcinek ab. ZC monopolu jest iloczynem zysku jednostkowego i wielkości produkcji Q_m i równa się obszarowi p_mABC.

Równowaga przedsiębiorstwa, konkurencja doskonała - monopol

Różnice:

• zysk monopolu jest większy od zysku przy konkurencji doskonałej. Pole prostokąta p_mABC > p_kDEF.

• Cena monopolowa jest wyższa od ceny przy konkurencji doskonałej p_m > p_k.

• Ilość produkcji w stanie równowagi monopolu jest mniejsza od ilości przy konkurencji doskonałej Q_m < Q_k.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

Jest to taka struktura rynku, w której istnieje duże zróżnicowanie produktu oraz wiele elementów monopolistycznych i wiele elementów konkurencji doskonałej.

Struktura ta jest monopolistyczna w tym sensie, że każda firma napotyka opadającą krzywą popytu na swój produkt, oznacza to, że firma posiada pewną siłę rynkową, ponieważ więcej ustala cenę swojego produktu niż akceptuje cenę rynkową.

Struktura taka ma cechy konkurencji doskonałej w tym sesje, że musi konkurować z innymi o pozyskanie konsumentów, zarówno jeśli chodzi o cenę jak i rodzaj sprzedawanego produktu.

Przykładem konkurencji monopolistycznej tzn. takiej struktury, która ma cechy i konkurencji i monopolu, jest branża, w której istnieje wiele firm wytwarzających podobne, ale nie identyczne produkty np. przemysł wyrobów bezalkoholowych.

Założenia budowy konkurencji monopolistycznej

• produkty są bliskimi substytutami ale nie są identyczne i odznaczają się cechami, których nie posiadają inne produkty, a cechy te czynią je bardziej atrakcyjnymi dla większej liczby odbiorców.

• istnieje dość duża swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania go.

• jest wielu sprzedających i kupujących. Liczba firm w konkurencji monopolistycznej jest dosyć duża ale nie aż tak duża jak w konkurencji doskonałej. Przyjmuje się, że każda firma w konkurencji monopolistycznej dostarcza od 1% do 10% całego zaopatrzenia rynku (może być od 10 do 100 firm).

• w ustalaniu cen i ilości towaru dostarczający na rynek sprzedający nie biorą zazwyczaj pod uwagę cen i ilości towarów dostarczanych przez konkurentów.

• istnieje doskonała informacja o rynku.

Krzywa popytu konkurencji monopolistycznej

Krzywa popytu jaką napotyka firma będzie zależała od decyzji podażowych i cen ustalonych przez inne firmy wytwarzające podobne produkty. A zatem nachylenie krzywej popytu danej firmy będzie zależało od tego na ile wyroby innych firm są podobne do wyrobów tej firmy. Jeśli wiele firm wytwarza produkty identyczne to krzywa popytu dotycząca każdej z nich będzie płaska tzn. że każda firma musi sprzedawać swój produkt za cenę żądaną przez inne firmy.

Krzywa popytu przy wchodzeniu coraz większej liczby firm do branży ulega następującym zmianą:

• przesunie się do początku układu współrzędnych, ponieważ przy każdej cenie firma sprzeda coraz mniejszą ilość produktów, ponieważ część tych produktów konsumenci kupują u innych firm.

• Krzywa popytu stanie się bardziej elastyczna tzn. będzie bardziej płaska.

Jeśli nowe firmy wchodzą do danej gałęzi produkcji to równowagę gałęzi możemy opisać w następujący sposób:

• każda firma sprzedaje przy kombinacji ceny i produkcji leżącej na krzywej popytu danej firmy.

• każda firma maksymalizuje zysk przy krzywej popytu, która dotyczy tej firmy.

• Wejście nowych firm do gałęzi spycha zyski każdej firmy do zera.

Wnioski:

Krzywa popytu i krzywa KP muszą być do siebie styczne, a zatem punkt pracy danej firmy musi należeć jednocześnie do obu tych krzywych.

Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji monopolistycznej spotyka się z dwiema krzywymi popytu:

• pierwsza krzywa występuje wówczas, gdy zmianie ceny produktów danego przedsiębiorstwa nie towarzyszy zmianie cen produktów przedsiębiorstw konkurencyjnych

• druga krzywa występuje wówczas, gdy zmiana ceny produktu danego przedsiębiorstwa wywołuje zmianę ceny produktów przedsiębiorstw konkurencyjnych.

Krzywa d jest krzywą popytu wówczas, gdy na obniżenie ceny przez przedsiębiorstwo nie reaguje konkurenci. Wówczas po cenie p₁ przedsiębiorstwo sprzedaje ilość Q₁. Jeśli obniży cenę do wartości p₂ to sprzeda ilość Q_2. Jeśli konkurenci również obniżą cenę swoich produktów to zmniejszy się popyt na produkty analizowanej firmy, wówczas po cenie p₂ firma ta będzie mogła sprzedać mniejszą ilość produktów wyznaczoną teraz przez krzywą D i wynoszącą Q₂.

Krzywa D jest krzywą popytu na produkty przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy konkurenci również obniżyli cenę.

Jeśli przedsiębiorstwa konkurencyjne podnoszą ceny swoich produktów to spadek sprzedaży danego przedsiębiorstwa nastąpi dodatkowo również z powodu nie tylko wzrostu ceny ale także dlatego, Ze część kupujących przerzuci się na wyroby konkurencji. Ponieważ produkty w konkurencji monopolistycznej są zróżnicowane to producenci mogą sprzedawać je po różnych cenach przy czym zmiany cen różnych producentów nie muszą być proporcjonalne do zmiany cen konkurencji.

W konkurencji monopolistycznej przedsiębiorstwa mogą wpływać na przesunięcie krzywych popytu w wyniku różnicowania produktów i reklamy. Działania te przesuwają również krzywe kosztów.

Krzywe popytu na produkt przedsiębiorstwa oznaczone di D. Cena wynosi p₁, zaś odpowiadająca jej wielkość sprzedaży Q₁. Krzywa KK przecina UK w punkcie C. Zakładamy, Ze udział produkcji przedsiębiorstwa w całym rynku jest niewielkim, co powoduje, że zmiana ceny przez przedsiębiorstwo nie wpłynie znacząco na popyt konkurentów. Krzywa UK odnosi się do krzywej popytu d. Zgodnie z warunkami maksymalizacji zysku monopolu UK = KK, ceną maksymalizującą zysk jest wartość p₂.

Jeśli konkurenci nie zmienią cen to przedsiębiorstwo sprzeda po cenie p₂ wielkość Q₂. Jeśli ceny przedsiębiorstw konkurencyjnych nie maksymalizują ich zysków, wówczas konkurenci również obniżą ceny swoich produktów, w wyniku czego sprzedaż przedsiębiorstwa po cenie p₂ obniży się do wartości Q₂' (punkt na krzywej D). W tej nowej sytuacji rynkowej krzywa popytu d przesuwa się do położenia d' i przecina krzywą popytu D na poziomie ceny p₂, a więc w punkcie B'. Punkt ten odpowiada cenie p₂, ale wielkość produkcji Q₂' (rys. B). Wraz z przesunięciem krzywej d, przesunięciu ulega także krzywa UK do położenia UK'. Ta nowa krzywa UK' przecina krzywą KK w punkcie C'. W tej sytuacji cena p₂ nie maksymalizuje zysku przedsiębiorstwa, bowiem nie odpowiada punktowi UK' = UK. Jeśli przedsiębiorstwo podejmie działania dostosowawcze i obniży cenę do wartości p₃, a konkurenci nie zmienią swoich cen, to cena p₃ będzie ceną maksymalizującą zysk przedsiębiorstwa. Jeśli konkurenci obniżą ceny to przedsiębiorstwo sprzeda wielkość Q₃, wyznaczoną w punkcie przecięcia ceny p₃ z krzywą popytu D. Krzywa d' przesunie się ponownie do takiego położenia, aby przeciąć krzywą D i przy nowym poziomie ceny p₃ na rynku powstanie kolejna nowa sytuacja wymagająca dalszych przedsięwzięć dostosowawczych polegających na zmianie cen. Doprowadzi to do sytuacji, w której przedsiębiorstwo nie jest zainteresowane dalszą zmianą ceny. Mówimy, że osiągnęło równowagę w krótkim okresie, ponieważ cena równowagi odpowiadająca jej wielkości produkcji zapewnia maksymalny zysk. Sytuację tę ilustruje rysunek.

Przedsiębiorstwo osiąga równowagę, gdy KK = UK, jest to punkt przecięcia się krzywych KM i przychodu marginalnego Ce. Zaś krzywe popytu D i d przecinają się przy tej samej wielkości produkcji Qe, wyznaczając wartość ceny równowagi.

Równowaga w długim okresie

W długim okresie zmiany rozmiarów produkcji następuje w wyniku zmian wielkości przedsiębiorstwa, jego wyposażenia oraz liczby przedsiębiorstw wytwarzających daną grupę produktów. Czynniki te sprawiają, że krzywa popytu D zmienia swoje położenie. Równowaga przedsiębiorstwa ma miejsce wówczas, gdy zyski przedsiębiorstwa i przedsiębiorstw konkurencyjnych są zerowe. W punkcie równowagi E krzywa popytu d (wyrażająca UK) jest styczna do krzywej KP w długim okresie. d jest krzywą popytu w sytuacji, w której przedsiębiorstwa konkurencyjne nie reagują na obniżenie ceny przez dane przedsiębiorstwo. Natomiast D jest krzywą popytu na wyroby przedsiębiorstwa wówczas, gdy po obniżeniu przez nie ceny, konkurenci również obniżą ceny. Wielkość sprzedaży Qe odpowiadająca cenie p_e wskazuje, że maksymalny zysk przedsiębiorstwa w długim okresie wynosi 0, ponieważ KP jest równy PP ( przychodowi przeciętnemu) czyli cenie p_e. Jeśli przedsiębiorstwo zmieni cenę, a ceny konkurentów nie zmienią się to przedsiębiorstwo będzie przynosić straty np. zwiększenie ceny do wartości p₁ oznacza spadek sprzedaży do Q₁ a dla tej wielkości sprzedaży KP jest wyższy od UP czyli ceny p₁. Podobnie będzie w przypadku obniżenia ceny poniżej wartości p_e. A zatem tylko punkt E wyznacza maksymalny zysk w długim okresie.

Maksymalizacja zysku oznacza zrównanie się UK, odpowiadającego krzywej popytu d z KK w krótkim i długim okresie w punkcie leżącym na linii Eqe.

Równowaga w długim okresie oznacza, że przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, również w krótkim okresie UK = KK.

Reklama jest to promowanie przez firmę swoich towarów w celu zwiększenia liczby ich nabywców. Polega na informowaniu o istnieniu i miejscach zakupu, zwłaszcza nowego oraz podkreślenie jego atrakcyjności w celu wywołania korzystnych dla firmy zmian w preferencjach odbiorców. Reklama i jej koszty jest cechą konkurencji niedoskonałej.

W konkurencji doskonałej reklama jest zbędna, ponieważ produkt jest jednorodny i stanowi doskonały substytut innego, bez względu na to, od którego z licznych producentów pochodzi. Zróżnicowanie produktu stwarza konieczność jego promocji. Reklama rozpoczęta przez jedną firmę wymusza taką działalność na innych firmach, ponieważ gdyby nie podjęły tej działalności to ich przychody byłby znacznie mniejsze od przychodów firm stosujących reklamę.

Koszty reklamy zaliczają się do kosztów sprzedaży i są one bardzo duże, ale w wyniku stosowania reklamy znacznie zwiększają się również przychodu firmy.

Wyznaczenie optymalnej wielkości kosztów reklamy polega na porównaniu KK ponoszonych na działalność reklamową ze zwiększonym w wyniku tej działalności UK.

Następstwem reklamy jest przesunięcie krzywej popytu w prawo w górę, a to powoduje wzrost UP i UK. Wzrastają równocześnie KP i KK.

Aby wyznaczyć optymalne nakłady na reklamę, pozwalające maksymalizować zysk, należy doprowadzić do zrównania KK z uwzględnieniem kosztów reklamy i UK uzyskanym w wyniku reklamy.

Im wyższy jest udział kosztów reklamy w kosztach ogólnych, tym większy jest zysk.

W wyniku reklamy konsument dowiaduje się o nowych nieznanych produktach, a także o miejscach sprzedaży i cenach reklamowanych produktów.

Siła monopolu (konkurencji niedoskonałej) jest to zdolność firmy lub grup firm do wywierania wpływu na cenę rynkową sprzedawanego przez nie towaru lub usługi. Zależy od czynników, które przyczyniają się do powstawania monopolu, ustaw państwowych, prawa monopolowego i autorskiego, własności źródeł (zasobów), malejących kosztów produkcji, kosztów transportu, a także od zróżnicowania produktu.

---