WYKŁAD 1

Przedmiotem nauk o przedsiębiorstwie są przedsiębiorstwa, które wytwarzają dobra, świadczą usługi i nastawione są na zaspokajanie cudzych potrzeb, które posiadają właściciela i właściciel przeznacza część kapitału na prowadzenie działalności. Nauka ta interesuje się jednostkami gospod. i funkcjonowaniem tych jednostek., nie zajmuje się gospodarstwami domowymi!! W tych jednostkach można wymienić wiele spółek: przedsiębiorstwa. kapitałowe, sp.
z o.o.

Współcześnie przedsiębiorstwa działają w warunkach gospodarki kapitalistycznej, wiąże się to z funkcjonowaniem rynku. Konkurencja między przedsiębiorstwami zmusza do innowacyjności, jest związana z punktu widzenia wewnątrz przedsiębiorstwa (problem usprawnienia struktur, procedur) oraz na zewn.- ma lepiej zaspokajać potrzeby konsumentów, zdobyć uznanie na rynku. Przedsiębiorstwo musi odpowiadać na potrzeby rynkowe, zgodnie z zasadą podejścia systemowego; przedsiębiorstwo kształtuje też rynek.

Współcześnie przedsiębiorstwa mają cechy wspólne (systemowe) i cechy je różniące. Jeżeli weźmiemy pod uwagę system gospodarczy, to wyróżniamy cechy systemów i modeli:

• niezależne: przedsiębiorczość, innowacyjność, gospodarowanie, równowaga finansowa.

• zależne: autonomia, dochodowość, formy własności.

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ- właściwa cecha przedsięb, polega na podejmowaniu inicjatyw we wszystkich sferach przedsięb., łącznie z uwzgl. ryzyka. RYZYKO powstało na tle oddzielenia zarządzania od własności.

ZASADA INNOWACYJNOŚCI -wynika z utrzymania się na rynku i bycia konkurencyjnym; odnosi się do produktów, technologii, organizowania oraz do metod i techniki zarządzania.

ZASADA GOSPODARNOŚCI- jest właściwa każdemu podmiotowi gospod.; wyraża się max. celu, zysku i min. nakładów oraz kosztów.

ZASADA RÓWNOWAGO FINANSOWEJ -wynika z potrzeby utrzymania się w dłuższym okresie na rynku. Przychody i koszty działalności muszą być co najmniej sobie równe lub przychody > od kosztów.

Jeżeli jest inaczej, przedsięb. bankrutuje.

Zasady gospodarności i równowagi finansowej obowiązują w każdym systemie gospodarczym.

Zależne:

ZASADA AUTONOMII- wyraża się samodzielnością w ustalaniu planu gospod., podziału zysku. (jak opracować wytyczne do planu; potrzeby rynku a własne potrzeby)

ZASADA DOCHODOWOŚCI I MAX ZYSKU:

Dochodowość jest skutkiem, a aktywność gospodarcza jest przyczyną. Zasada ta mówi o nadwyżce; jest ona krytykowana, bo zysk nie zawsze jest jedynym celem przedsięb., np. pozycja na rynku, wartość przedsięb., świadczenie usług dla załogi.

ZASADA FORMY WŁASNOŚCI -w gospod. kapitalistycznej dominuje własność prywatna, ale są też własności publiczne, które podlegają władzom komunalnym; właściciel ma prawo do decydowania, ale jest on również zobowiązany do współpracowania z załogą.

Typy KAPITALIZMU: (wg Boyer`a)

• rynkowy (USA, Nowa Zelandia, Kanada, Australia)

zał.:

-mechanizm rynkowy rządzi prawie wszystkimi sferami aktywności gospodarczej i społecznej.

-ustawodawstwo ma jedynie na celu podtrzymanie konkurencyjności.

• mezokorporacyjny (Japonia)

zał.:

-ustawodawstwo państwowe stwarza pewne mechanizmy koordynujące działania sił rynkowych,

-ta koordynacja dokonywana jest przez instytucje pozarządowe (agencje)

• socjaldemokratyczny (była Szwecja)

zał.:

-rokowania zawsze odbywają się w trójkącie: pracodawca,

związki zawodowe, jako przedstawiciel pracowników i przedstawiciel państwa.

-ma zapewnić konkurencyjność na dłuższą metę i stały wzrost dochodów przy możliwie największym przestrzeganiu równości.

• etatystyczny (np. Francja)

zał.:

-partnerom społ. Trudno jest negocjować, bo nie mają siły przebicia

-pracodawcy nie są dostatecznie potężni, aby narzucić pewną strategię.

Stąd zadaniem państwa jest, by stwarzać możliwość budowy procesów dostosowawczych w sferze gospodarczej i finansowej poprzez określone regulacje prawne.

Żaden z tych modeli nie występuje w czystej postaci, zawsze jest mix. ( w Niemczech- elem. modelu socjaldemokrat. i etatystycznego).

Obok przedsiębiorstwa mogą istnieć również zakłady. Ich funkcje:

-jest to baza materialno-techniczna, w której realizowane są procesy gospodarcze,

-są to wewnętrzne jednostki bardziej złożonych przedsiębiorstw.

(przedsiębiorstwa wielozakładowe)

ZAKŁAD od przedsiębiorstwa odróżnia tzw. osobowość prawna (cecha formalna). Przedsiębiorstwo jest osobą prawną, tzn. może być stroną w obrocie gospodarczym. Z punktu widzenia nauk można powiedzieć, że zakład jest zawsze podległy przedsiębiorstwu.

PRZEDSIĘBIORSTWO -jest to gospod., prowadzące działalność zarobkową. To jedn. gosp., działająca na własny rachunek, w celu osiągnięcia korzyści materialnych (zysku) i ponosząca ryzyko i odpowiedzialność zgodnie z przepisami prawa i stosunkami rynkowymi.

Z Kodeksu Handlowego z 1897r.- I-szy zapis: „Kupcem jest ten, który prowadzi we własnym imieniu przedsięb. zarobkowe.”

*prof. Gruszecki podaje 7 cech uniwersalnych przedsiębiorstwa:

1. Podmiot gospod. działa w sferze produkcji; wytwarza w sposób zorganizowany dobra i usługi dla potrzeb odbiorców.

2. Ekonomiczność podmiotowości przedsiębiorstwa (związana jest z nią podmiotowość prawna).

3. Profesjonalizm w zakresie max. korzyści materialnych.

4. Podstawą ekonomiczną funkcjonowania przedsiębiorstwa jest kapitał, czyli suma kapitału niematerialnego i materialnego.

5. Kapitał jest czynny i zaangażowany.

6. Przedsiębiorstwo animuje przedsiębiorca.

7. Przepisy prawne decydują, które formy organizacyjne mogą występować na rynku, jako przedsiębiorstwa.

WYKŁAD 2

ROZWÓJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA

-podejście neoklasyczne

-koncepcja managerska

-podejście behawiorystyczne

-przeds. jako mechanizm alokacji zasobów

-przeds. w ujęciu teorii agencji.

PODEJŚCIE NEOKLASYCZNE

To najbardziej popularne podejście w literaturze ekonomicznej.(oparte o teorię systemów). Założenia:

1. Ta teoria traktuje przedsięb. jako czarną skrzynkę, która ma wejście i wyjście; a podst. cel to max zysku.

2. Ekonomistów i managerów interesuje ilość, rodzaj dostarczanych czynników produkcji, wybór odpowiedniej techniki wytwórczej, która zapewnia efekt w postaci zysków ze sprzedaży produktów.

3. Oparte jest na zasadach racjonalnego gospodarowania, czyli:

max zysków i min kosztów. Później dołączono jeszcze 2 zał. uzupełniające.

4. Metody optymalizacji, przydatne do osiągnięcia celów organizacji

5. Mało interesują przedmioty, które zachodzą wewnątrz czarnej skrzynki, o ile przedsięb. uzyskują pozytywne wyniki.

ZALETY:

-prosty, konsekwentny i logiczny układ

-nadaje się do stosowania metod, technik ilościowych

-łatwo opisać zmiany, skutki zmian

-łatwe do zrozumienia funkcjonowanie zasad sterowania.

WADY:

-często modele optymalizujące nie przystają do rzeczywistości

-brak jest informacji do rzeczywistej optymalizacji

-managerowie przyjmują rozwiązania wystarczająco dobre

-nie uwzględnia się procesów zachodzących wewnątrz przedsięb.

-współczesne przedsięb. są bardzo złożone i działają w warunkach

niepewności i ograniczonej informacji.

KONCEPCJA MANAGERSKA

Rozwinęła się w latach 60-tych; oparta jest o doświadczenia. Wychodzi z 2 założeń:

1. Wielkie korporacje na świecie charakteryzują się rozproszoną własnością. Dużo jest udziałowców i akcjonariuszy.

2. Korporacje te są zarządzane przez managerów, którzy nie posiadają udziałów albo mają niewielkie udziały.

-w tej koncepcji oddzielono własności od procesu zarządzania

-motywacja managerów -podejmowanie decyzji, dot. zarządz. organiz.

-managerowie są skłonni dążyć do własnych celów, nie koniecznie

zbieżnych z celami właściciela

-właściciele mają ograniczone możliwości kontrolowania managerów

-zasada max własnych korzyści managerów.

PODEJŚCIE BEHAWIORYSTYCZNE

Nacisk na proces podejmowania decyzji w przedsięb. oraz na stosowanie kryteriów decyzyjnych. (szkoły zarządzania: klasyczna, behawioralna, ilościowa)

Jak przedsięb. podejmuje decyzje w warunkach złożoności i niepewności, które dotyczą ich działania. Przedstawicielem jest H. SIMON, stwierdził, że:

1. jeżeli zajmujemy się wyłącznie warunkami i ............., to zaniedbujemy rzeczywisty proces, w którym ten wybór jest dokonywany.

2. ludzie mają ograniczoną zdolność do poznania rzeczywistości, więc kierują się oni ograniczoną racjonalnością.

3. poszukiwania idą w kierunku kryteriów, ustalających minimalne warunki dla rozwiązań wystarczająco dobrych

4. kryteria oceny stanowią element każdej, określonej syt. Decyzyjnej

SIMON wyciąga dwa wnioski:

-można mówić o pewnym poziomie aspiracji dla przedsiębiorstw, który jest możliwy do osiągnięcia w danym czasie.

-określa jako nacisk; jest rozpiętością pomiędzy poziomem aspiracji a osiągnięciami. Można mówić o:

-frustracja, apatia, zwątpienie

-aspiracje nieosiągalne

-motywacje, jako naciski optymalne. SIMON wprowadził do nauki o przedsięb. pojęcia racjonalności proceduralnej, czyli wybór i analizę procesów poznawczych w poszukiwaniu rozwiązań decyzyjnych.

PRZEDSIĘBIORSTWO jako alternatywny MECHANIZM ALOKACJI ZASOBÓW wobec rynku

Funkcjonują 2 mechanizmy alokacji zasobów:

1. mechanizm rynkowy, który działa bezosobowo; popyt i podaż

2. mechanizm wew. przedsięb., w którym funkcjonują hierarchiczne metody zarządzania; są podejmowane decyzje o alokacji zasobów, które uruchamiają środki na alokację zasobów; działa osobowo.

Wewnątrz przedsiębiorstwa niektóre procesy alokacji mogą być dokonywane bez udziału w rynku. (pojęcie: koszty transakcyjne i oszczędności na tych kosztach)

ŹRÓDŁA KOSZTÓW korzystania z mechanizmów rynkowych:

1. Koszty tworzenia cen.

2. Koszty zawierania umów w transakcjach rynkowych.

3. Koszty budowania powiązań kooperacyjnych.

Aby uniknąć tych kosztów lub je obniżyć, tworzy się przedsiębiorstwo.

ZAKRES KOSZTÓW:

-koszty zawierania transakcji

-poszukiwanie, zbieranie i przetwarzanie informacji o rynku

-koszty monitorowania z egzekucją zobowiązań.

Pięć czynników, które determinują .......

1. Charakter praw własności.

2. Specjalny charakter umów o pracę.

3. Cele indywidualne uczestników na rynku.

4. Charakter bodźców, struktur organizacyjnych.

5. Regulacje prawne, otoczenie kulturowe, które są konieczne dla funkcjonowania rynku.

PRZEDSIĘBIORSTWO W UJĘCIU TEORII AGENCJI

Są tu określane role osób, występujących w przedsiębiorstwie. Interesujące są ich zachowania i stosunki między nimi. Relacje stworzone na potrzeby teorii:

*pryncypał- agent. Teorie agencji w 1973r. wprowadził S.A. ROSS i w przedsiębiorstwie wyróżnił dwa układy:

• pryncypał - agent

• managerowie a pracownicy

Określa zachowania tych ludzi: skutki działania managerów, pracowników i właścicieli; działanie i zachowanie w tych dwóch ukł. przypomina grę hazardową; z gry wynika, że jeśli wygrałeś raz, to nie znaczy, że jesteś najlepszym graczem.

WNIOSKI:

1. jest mało prawdopodobne, aby akcjonariusz, nie pracując w przedsięb. a mając akcje tego przedsięb., znał to przedsięb. lepiej niż ......

2. pryncypał i agent są zawsze motywowani własnym interesem, nie zawsze zgodnym z interesem całego przedsiębiorstwa.

6. Agent posiada informacje i wybiera wariant, który przynosi jemu max korzyści

7. Pryncypał będzie zawsze motywował agenta dla swoich korzyści.

Ta teoria agencji jest wykorzystywana do tworzenia wynagrodzenia, ale nie w Polsce.

PODEJŚCIE BADAWCZE w nauce o przedsiębiorstwie mówi, jak badać i opisywać modele, które objaśniają zjawiska w przedsiębiorstwie.

1. Podejście czynnikowe -twórca: Gutenberg; wyróżnił dwa rodzaje czynników produkcyjnych:

• elementarne -czynniki ludzkie

• dyspozycyjne -kierownictwo; planowanie i organizacja

Wykorzystanie tych czynników zostało opisane za pomocą kosztów i produktywności.

2. Podejście decyzyjne -system traktuje przedsięb., jako system

społeczno -ekonomiczny, akcentowane jest miejsce człowieka w przedsięb., z potrzebami, rolami w tym przedsięb.; podkreślane są tu konkretne problemy kierownictwa.

3. Podejście systemowe -oparte na teorii decyzji; to uzupełnienie podejścia decyzyjnego.

4. Podejście sytuacyjne -nawiązuje do założeń szkoły sytuacyjnej; pozwalają wyjaśnić zachowanie się przedsiębiorstw.

5. Podejście zorientowane na pracę -kładzie silny akcent na potrzeby pracowników, warunki pracy, ich satysfakcję z pracy, sprawiedliwe wynagrodzenie, samorealizację.

6. Podejście marketingowe -silnie zwrócone na konkurenta i rynek; jest tu mało elementów technicznych i produkcyjnych.

7. Podejście ekologiczne -zrównoważony rozwój; bierze pod uwagę środowisko, produkcję, jakość.

WNIOSKI:

- nie ma jednej koncepcji, która objaśniałaby całe przedsiębiorstwo, (najczęściej stosowane podejścia, to czynnikowe, decyzyjne, systemowe i marketingowe)

- problemy sądów wartościujących -nie ma jednolitego poglądu; wyst. duże, różne potrzeby wystąpienia różnych podejść.

SĄDY WARTOŚCIUJĄCE -stosowanie różnych ocen:

• ogólne -są małowartościowe

• konkretne -dotyczą konkretnych procesów; oparte są o pewien system wartości, który podkreśla wyższy stopień realizacji celów.

• autorskie -zawsze mają charakter subiektywny; są to sądy indywidualne (wynikają z badań i obserwacji rzeczywistości).

• Często sądy mają charakter przeciwstawny.

WYKŁAD 3

Klasycy, tj. A. Smith, B. Say, Schumpeter zajmowali się poniższymi pojęciami.

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ -to cecha człowieka inteligentnego, twórczego, aktywnego oraz skłonnego do działania w warunkach niepewności. Przejawia się w różnych sferach działalności człowieka.

- synonimy, tj.: zmysł przedsiębiorczości, postawy, zachowania przedsiębiorcze; może dotyczyć wszystkich dziedzin działalności przedsiębiorstwa;

W tym pojęciu mieszczą się także inne pojęcia, tj.:

• ekspansywność -stawianie sobie ambitnych zdań

• innowacyjność -to pewne narzędzia przedsiębiorczości

Peter Drucker -„Przedsiębiorczość i innowacyjność”:

• Przedsiębiorczość -to pewna cecha, sposób zachowania się przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, pod którą rozumie się 3 etapy:

• gotowość i zdolność do podejmowania i rozw. w sposób twórczy i nowatorski nowych problemów

• pewna umiejętność wykorzystywania pojawiającej się szansy i okazji

• elastyczne przystosowanie się do zmieniających się warunków.

CECHY przedsiębiorczości zależą od wielu czynników:

• system ekonomiczny w kraju

• osobiste predyspozycje

• system zarządzania w przedsiębiorstwie

• wykształcenie

• uwarunkowania kulturowe (kultura organizacyjna w przedsięb., w narodzie)

PRZEDSIĘBIORSTWO:

*prof. E. Lipiński -„Przedsięb., to jeden z największych wynalazków ludzkości”

*prof. Oscar Lange -„Przedsięb. jest ośrodkiem stosowania zasady racjonalnego gospodarowania.”

*prof. St. Sudoł -“Przedsięb. przemysłowe charakteryzują trzy cechy:

• techniczny podział pracy

• techniczne uzbrojenie pracy -jest to uzbrojenie stanowiska w maszyny

• warunki pracy -są dużo bardziej zróżnicowane.”

WNIOSKI:

• są to problemy interesujące i każdy niesie za sobą inną treść

• nie ma jednolitego stanowiska i poglądu na te sprawy.

*prof. O. Lange -to zespół ludzi, uprawiających w sposób systematyczny działalność zarobkową.

Praktyczne cechy przedsiębiorstwa:

• odrębność techniczna, produkcyjna i organizacyjna

• odrębność ewidencji nakładów, wyników w jednostkach pieniężnych

• posiada osobowość prawną, która umożliwia występowanie jako podmiot obrotu cywilnego, zaciąganie zobowiązań i umów; wymaga ona, że każde przedsięb. musi mieć swoją nazwę, miano; firma nie jest przedsiębiorstwem.

PRZEDSIĘBIORCA:

• to osoba, która łączy czynniki produkcji, przenosząc zasoby ekonomiczne z obszaru niższej do wyższej efektywności (Say)

• cechuje go umiejętność oszczędzania i mobilizowania kapitału (Smith)

• przedsiębiorca dynamizuje gospodarkę przez wprowadzenie innowacji, które są siłą napędową, która porusza mechanizmy gospodarcze (Schumpeter -jest ojcem innowacyjności).

W aspekcie ekonomicznym:

• to właściciel zasobów (czyli środków produkcji, potrzebnych do prowadzenia danego rodzaju działalności) i prowadzący tę działalność przy pomocy pracowników najemnych na swoje własne ryzyko, na własny rachunek, wg własnego uznania.

W aspekcie organizacyjnym:

• jego decyzje wprawiają w ruch cały zespół ludzi, zorganizowanych w przedsiębiorstwie

• współcześnie: to aktywny właściciel środków produkcji.

*klasyk R. Cantillon: „Przedsiębiorstwo spełnia istotne funkcje organizatora produkcji i różnych sił, które są w zasięgu oddziaływania przedsiębiorstwa”.

Schumpeter -Przedsiębiorca to ten, kto:

• tworzy przedsiębiorstwo

• wprowadza postęp techniczny

• wprowadza nowe wyroby

• zdobywa nowe rynki zbytu

• podejmuje decyzje organizacyjne, dotyczące połączenia produktów

Te cechy łączą przedsiębiorstwo z przedsiębiorcą.

**Przedsiębiorca - manager (czy to jest to samo?)

• czy współcześnie, gdzie przeważają spółki akcyjne, można jednoznacznie wskazać przedsiębiorców i podmioty przedsiębiorczości? Znaczna część właścicieli (akcjonariuszy), to inwestorzy pasywni; trudno im przypisać tę nazwę.

• Najbardziej aktywni dzisiaj w spółce są managerowie, ale oni niekoniecznie muszą byś akcjonariuszami. W rozumieniu Schumpetera trudno ich nazwać przedsiębiorcami. Można tu postawić pytanie:

Czy oddzielenie własności od zarządzania (co było w latach 20-tych) jest jednoznaczne z oddzieleniem właścicieli środków produkcji od kategorii przedsiębiorcy?

Trzeba wziąć pod uwagę, że:

1. Skomplikowanie procesów gospodarczych wpłynęło na pojawienie się managerów. Najemni managerowie mają dużą wiedzę i są w stanie zarządzać przedsiębiorstwem.

2. Właściciele pasywni nie są przedsiębiorcami; dostarczają kapitału dla funkcjonowania przedsiębiorstwa.

3. Konkurencja, która występuje w gospod. wymaga, by managerowie zachowywali się tak, jak przedsiębiorcy.

4. Motywem przedsiębiorczości jest pragnienie osiągania możliwie największych zysków. Z punktu widzenia właściciel - to powiększenie wartości przedsiębiorstwa.

PRAWO WŁASNOŚCI - gwarantuje je jedynie prywatna własność, do wyniku finansowego działań przedsiębiorczości.

Przedsiębiorcą może być jedynie właściciel środków produkcji!!!

Najemny manager kieruje się:

• wynagrodzeniem

• osiągnięciem i utrzymaniem dobrej posady

• uznaniem i samorealizacją.

Te trzy motywy sprawiają, że są one zbieżne z motywami przedsiębiorców

W warunkach oddzielenia własności od zarządzania, inicjatywa właściciela jest ograniczona do wyznaczenia osób zarządzających i nadzorujących, na podstawie osób i ich kwalifikacji.

Radę Nadzorczą wybiera walne zgromadzenie akcjonariuszy lub udziałowców. Jest to wynikiem racjonalnego podziału praw własności. Główny akcjonariusz wytycza strategię działania spółki.

Przedsiębiorczość właścicieli jest ograniczona do dwóch spraw:

• kontroli działań strategicznych

• wybiera zarys koncepcji działania.

*Występuje niebezpieczeństwo nadmiernego oddzielenia własności
od zarządzania (a to ma miejsce dzisiaj przy rozproszonym kapitale):

• mała skuteczność kontrolowania zgodności zarysu działania

• z realizacją

• motywacje najemnych managerów ograniczają się na .......

*Jak właściciele mogą motywować managerów do pracy?

- W Przedsiębiorstwach państwowych zanika motywowanie do działań przedsiębiorczych. Trzeba tak inicjować działania, aby były zbliżone.

Jest niska efektywność, a państwo wprowadza restrykcyjne metody finansowania.

WYKŁAD 4

BIZNES - to działalność gospodarcza

INTERES - osiąganie zamierzonego celu

1. Grupy interesów a działalność gospodarcza przedsięb.

Interes jest zawsze motywem, który skłania jednostkę ludzką do 2 spraw:

• do podjęcia działalności gospod., zajęcia się biznesem

• do pełnienia określonej funkcji społecznej, bycia managerem czy pracownikiem.

Współcześnie interes ma określone skutki: społeczne i ekonomiczne.

• prakseologia - „sprzeczność interesu jest motywem rozwoju”,(sprzeczność interesów poszczeg. podmiotów, grup, które pełnią określone funkcje).

2. Analiza grup interesów wew. przedsiębiorstwa.

Aby przeprowadzić analizę, należy określić czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, które mają wpływ na cele jednostek gospodarczych.

1) Czynniki zewnętrze.

a) charakter rynku, czyli poziom konkurencji, stopień otwarcia się gospodarki na wymianę handlową, siły roboczej, pieniądza, kształt prawno -ekonomiczny instytucji, tworzących kategorie rynku (giełda, banki, agencje antymonopolowe, rządowe).

b) grupa o charakterze kulturowym - kształtują mentalność, oczekiwania społeczeństwa, wpływy kulturowe (kultura organizacyjna), a jej elementy, to:

• postawy wobec pracy i bogactwa

• modele konsumpcji, które występują w danej gospodarce

• indywidualizm

• skłonność do współdziałania w zespołach

• ostrożność lub skłonność do ekspansji i pole panowania ryzyka.

Głównym celem każdej organizacji, bez względu na charakter, typ jest przetrwania (istnienie organizacji). Każda organizacja wyznacza pewne środki ekonomiczne, organizac., społeczne do realizacji celów. Są związane z przetrwaniem.

Cele a analiza przetrwania

TEZA: Analiza przetrwania jednostki (istnienie) jako wzgl. ich działalności jest sumą wpływów interesu grup wew. przedsięb. i czynników otoczenia tych na zewnątrz.

Konkurencja wyznacza rozwój i ma istotny wpływ na przetrwanie. Brak konkurencji w gospod. rynkowej powoduje, że jednostki próbują zachować „ status quo”.

2) Czynniki wewnętrzne a wpływ na cel przedsiębiorstwa.

W każdym przedsięb. z teoretycznego punkty widzenia można wydzielić 3 grupy społeczne:

1. właściciele - reprezentują kapitał

2. managerowie - reprezentują informacje

3. pracownicy - reprezentują pracę.

(nie jest to podział rozłączny; kombinacja zależy od typu własności organizacji).

TEZA: Czynnikiem różniącym konfiguracje celów przedsięb. jest typ własności. Czyn. pierwotnym jest typ własności środków produkcji.

3. Typy własności i kształtowania celów gospodarczych.

Ze względu na typy własnościowe przedsięb. i wpływ danego typu na cele jedn. gospod. można wydzielić 6 form modeli prawno - organizac. Przedsiębiorstwa:

1. przedsięb. prywatne bez wzajemnej siły roboczej - biznes familijny

2. przedsięb. prywatne jednoosobowe

3. przedsięb. jako własność na częściach ułamkowych właścicieli (do 10 współwłaścicieli).

4. przedsięb. prywatne jako korporacja - spółka akcyjna

5. spółka pracownicza

6. przedsięb. prywatne, komunalne

Wskazać należy na konflikty między kapitałem, informacjami i pracą oraz, gdzie należy wypatrywać elementów współpracy i współdziałania.

1. Przedsięb. prywatne bez wzajemnej siły roboczej - biznes familijny.

Nie występuje podział na własność managera i pracowników;

- podział ma charakter rodzinny: jest wtórny;

- nie występuje konflikt, wszystkie czynności są traktowane równorzędnie jako potencjalne źródła wzrostu zysku; biznes jest mały; wyst. często.

2. Przedsięb. prywatne jednoosobowe

• występują 2 czynniki: praca i kapitał

• właściciel kapitału jest zarazem managerem, nie zatrudnia siły

• najemnej- kadry managerskiej, gdyż brak jest oddzielenia własności od zarządzania

• są to małe zakłady (np. rzemieślniczy)

• wyst. 2 grupy przeciwstawnych interesów:

- gr. właścicieli - zainteresowane zwiększeniem zysku w dłuższym okresie czasu

- pracownicy - zainteresowani max. swoich płac.

Właściciel płace traktuje jako koszt, a pracownicy - jako dochód.

Z zasady racjonalnego gospod. wynika, że każdy chce max. dochody lub min. koszty!! Występuje naturalny konflikt na tej bazie. Rozwiązanie tej sprzeczności, to próby do opracowania systemów partycypacji. Polegają one na uzależnieniu płac od wyników przedsiębiorstwa.

3. Przedsięb. jako własność na częściach ułamkowych właścicieli.

• tzw. partnerskie przedsięb.;

• od strony prawnej to spółki jawna lub z o.o., komandytowa, własność jest
  w dyspozycji kilku osób fizycznych.

Cechy:

• niewielka ilość właścicieli (do 10 osób)

• przejrzysta struktura udziałów -są one znane

• ile, kto wniósł do przedsięb., zakres uprawnień decyzyjnych, unormowanych
  w prawie; znane są kwalifikacje

• są inwestorzy aktywni, zainteresowani interesem, rozwojem, zyskiem.

• Pojawia się kadra managerska najemna, a wynika to z zakresu działalności gospodarczej.

Trzeba powołania prezesa zarządu. Kadra managerska ma mały wpływ na kształtowanie celów przedsięb. Tę kadrę należy traktować jako najemna siła robocza z wyższym wykształceniem.

*W tych typach przedsięb. mamy takie konflikty, jak:

• płacowy - struktura i wysokość płac między średnią klasą managerską
  a pracownikami

• ścisłe uzależnienie płacy managerów od wyników ekonomicznych przedsiębiorstwa

**W grupie właścicieli powstają nowe konflikty interesów; chodzi o czerpanie korzyści finansowych, dochodów przez właścicieli w 2 formach:

• wynagrodzenie - właściciel pełni również funkcję członka rady nadzorczej zarządu.

• udział w zyskach i we wzroście wartości przedsiębiorstwa.

W grupach właścicieli te sprzeczności są nieantagonistyczne; dopóki właściciele rozwiążą przedsięb. w dłuższym okresie czasu, to nie ma konfliktów. Ale, gdy zmieni się sytuacja na rynku, a w szczególności, gdy zagraża to istnieniu przedsięb., niepewności przyszłych zysków, to w tej grupie powstają konflikty (sens istnienia, przetrwanie).

Do tej grupy należą przedsięb. małe i średnie.

4. Przedsięb. prywatne jako korporacja.

Europejska wytyczna do korporacji - to spółka akcyjna; przedsięb., które dysponują dużym kapitałem, duża skala działalności gospod.; występują
3 grupy podmiotów:

- właściciele

• managerowie

• pracownicy

Każda z tych grup w korporacji odmiennie widzi swój interes, ma inne cele społ. - ekonomiczne. Właściciele to inwestorzy, którzy inwestują w małe przedsięb., są to:

• inwestorzy aktywni - mają znaczne udziały przedsiębiorstwa.

• inwestorzy pasywni - mają małe udziały własności lub równolegle inwestują w inne przedsięwzięcia kapitałowe.

*Inwestorzy aktywni - motywuje ich cel - maksymalizacja stopy zwrotu kapitału; z tego powodu są zainteresowani posiadaniem dużej ilości wpływów decyzyjnych. Dotyczą one strategii nabycia majątku lub zbycia; podziału zysków.

* Dążą oni do pełnego wykorzystania 3 praw:

• posiadania akcji (bieżące użytkowanie)

• prawo rozporządzania (zamiana akcji ,sprzedaż i kupno, darowizna)

• korzystania (korzyści)

* Zasiadają w Radach Nadzorczych, z tego tytułu pobierają wynagrodzenie, mają wgląd
w strategię, w stan ekonomiczno - finansowy spółki, mają wpływ na wybór managerów.

*Inwestorzy pasywni - dostarczają kapitału, który umożliwia funkcjonowanie spółki;
w szczególności zainteresowani są prawem korzystania z kapitału - maksymalizacja stopy zwrotu kapitału, który zaangażowano w kupno akcji, poprzez:

• dywidendy - przypadające na 1 akcję

• rozrost wartości akcji.

Aby zrealizować cel, potrzebna jest max zysku w dłuższym okresie czasu -to warunek konieczny! Realizacja:

• obserwacja max dywidendy na 1 akcję

• wartość akcji na rynku kapitałowym

• działanie przez udział w Radzie Nadzorczej, kontrole decyzji;

• te cele nie muszą być konfliktowe, ale często są; ranga poszczególnych decyzji zależy od struktury grup interesu.

*Najemna kadra managerska wysokiego szczebla - to Rada Nadzorcza i Zarządu; jest wybierana przez grupę interesantów aktywnych, kontrolujących przedsięb., oni reprezentują właścicieli aktywnych. Ich zadania, to:

• dokonać transmisji celów właścicieli aktywnych na język praktyki gospodarczej;


Cel tej grupy, to:

• zainteresowanie zachowaniem statusu quo, (pozycja zawodowa - w społeczeństwie)., pozycja dochodowa;

Właściciel musi uaktywnić postawy grupy - oto sposoby:

• system partycypacji w zyskach przedsiębiorstwa

• wypłaca się nagrody w formie akcji przedsięb. - zmienia się struktura własnościowa; mogą wpływać na cele i mogą korzystać z prawa własności.

*Pracownicy najemni - to kadra managerska niższego szczebla. Mają bardzo mały wpływ na kształtowanie celów organizacji.

Są opracowywane dla nich systemy partycypacji i cele składają się z zagwarantowania podejmowania decyzji w zakresie warunków pracy. Grupa dąży do wzrostu poziomu wynagrodzeń; może to spowodować skoordynowanie celów przedsiębiorstwa.

5. Spółka pracownicza - właścicielami są wyłącznie pracownicy; sp. Z o.o. lub akcyjna; ta formuła ma wiele wad i zalet.

- czynniki produkcji: kapitał i praca; konflikt między teraźniejszością (płaca), a przyszłością (zysk).

6. Przedsięb. państwowe i komunalne - własność jest wspólna; środki produkcyjne należą do państwa; nie następuje transmisja celów właściciela kapitału na cele szczegółowe.

- właściciel jest zainteresowany reprodukcją kapitału poprzez zysk w dłuższym okresie czasu

- istnienie wynika z dodatnich zysków

- występuje sprzeczność między managerami a właścicielami; brak jest wspólnego celu - max zysku

- państwo wprowadza twarde zasady finansowania: restrykcyjne systemy ekonomiczno - finansowe w odniesieniu do tych przedsiębiorstw. Systemy te mają stymulować zachowanie managerów i właścicieli, poprzez wynagrodzenia. Wyjściem z tej sytuacji jest komercjalizacja, przekształcenie w spółki Skarbu Państwa, a potem próba ich sprywatyzowania.

WNIOSKI: Cel tworzy Rada Nadzorcza i Zarząd i jest on pewnym kompromisem dla tych grup interesu.

WYKŁAD 5

Interesy pracownicze w przedsiębiorstwie.

1. Stosunki między pracodawcami a odbiorcami wiążą się z problemami. „Jaka część dochodów przedsięb. jest przeznaczona na płace?”

- Pracownicy dla zwiększenia swej pozycji przetargowej łączą się w związki zawodowe, nie chcąc być przedmiotem zarządzania, ale uczestniczyć w realizacji decyzji różnorodnych interesów.

2. Pracobiorcy - najemni pracobiorcy:

Cele pracobiorców (pracowników):

a) płace - poziom płac, relacje między poszczególnymi grupami; oddziaływanie bodźcowe

b) zatrudnienie - ochrona miejsc pracy, dyscyplina pracy, zwolnienia i awanse

c) warunki pracy

W interesie pracodawców jest, by włączyć pracowników w proces podejmowania decyzji. Powody przemawiające za tym:

• zachowanie spokoju społecznego

• elastyczność i trafność podejmowanych decyzji (lepsze wykształcenie pracowników)

• integracja pracowników z przedsiębiorstwem (lojalność, absencja)

• motywacja do pracy (wydajność, produktywność).

3. Stosunki przemysłowe:

We współczesnym przedsięb. podstawową formą uspołecznienia procesów podejmowania decyzji są stosunki przemysłowe - zbiorowe stosunki pracy.

Przedmiot zainteresowania:

• pokojowe czy konfliktowe interakcje między ludźmi, grupami, organizacjami

• w wyniku ich interakcji powstają określone normy i porozumienia.

„Co jest podstaw. uwagą stosunków przemysłowych?” - PRACOWNICY

4. Zagadnienia przedmiotów stosunków przemysłowych:

• zatrudnienie, płace i warunki pracy

• współuczestnictwo w przygotowywanych i podejmow. decyzjach, dotyczących działalności przedsiębiorstwa.

5. Stosunki przemysłowe mogą odnosić się do:

• stosunków między pracodawcami a pracownikami oraz ich organizacjami, występującymi w przedsięb. (związki zawodowe, org. pracodawców - biznes club) PARTYCYPACJA ZAKŁADOWA

• stosunki między związkami pracodawców, pracobiorców a państwem PARTYCYPACJA POZAZAKŁADOWA

• W Polsce - Komisja Trójstronna; pracownicy mogą realizować swoje uprawnienia w ramach określonego modelu stosunków przemysł.

6. Modele stosunków przemysłowych:

a) Model zdecentralizowany:

• partycypacja pracownicza - koncentruje się na przedsięb., wywierany jest wpływ przez pracowników na różnych szczeblach kierowania (TOP management, średni, niski)

• pracownicy mogą realizować swoje uprawnienia w sposób:

- pośredni - partycypacja przedstawicielska

- bezpośredni - partycypacja przy zakładzie pracy

- partycypacja finansowa - jest to współudział pracowników
w zyskach lub własności przedsiębiorstwa.

b) Model scentralizowany:

• występuje tu dominacja rozwiązań opartych na zbiorowych, ponad zakładowych negocjacji (lokalne, branżowe, ogólnokrajowe), które gwarantują w istotnych kwestiach realizację interesu ogólnokrajowego. W wyniku tych negocjacji dochodzi do zawierania umów; tworzone jest prawo, programy rozwoju społ. - gospod. kraju. Można tu wyróżnić dwa modele:

- model ADMINISTRACYJNY - dominująca strona to państwo obok pracodawców
i pracobiorców; negocjacje są bardzo rozwinięte.

- model PARTNERSKI - wys. w Niemczech i Austrii; ekspanuje się wspólnotę interesów wszystkich uczestników życia gospodarczego: państwa, pracodawców, pracobiorców. Często ten model jest przeciwieństwem modelu konfliktowego.

PARTYCYPACJA POŚREDNIA - realizowana jest za pomocą organów przedstawicielskich, wybieranych przez pracowników.

Do tych organów należą:

• rady pracownicze

• związkowe rady zakładowe

Taki udział związków zawodowych w zarządzaniu przedsiębiorstwem sprowadzany jest do prowadzenia negocjacji; stroną w tych negocjacjach jest pracodawca; podpisywanie zakładowych układów zbiorowych pracy w imieniu załogi. Polega także na udziale pracowników w pracach Rady Nadzorczej i to jest zagwarantowane prawem - w ustawie
o komercjalizacji.

Można wyróżnić w Europie 3 rozwiązania:

• na zasadzie parytetu - jest równa liczba przedstawicieli pracobiorców i kapitału + neutralny przewodniczący, wybierany przez obie strony.

• pracownicy zajmują 1/3 miejsc w Radzie Nadzorczej spółki; (jest stosowane w Polsce),

• tworzy się dwu lub trzy osobowe reprezentacje pracowników w organach zarządzających spółką: Rada Nadzorcza, Zarząd.

PARTYCYPACJA FINANSOWA- polega na udziale pracowników w podziale majątku:

1. pracownicy mogą posiadać akcje do otrzymania dywidendy

2. uczestnictwo w podziale zysku - na Walnym Zgromadzeniu

3. czerpanie korzyści z funduszy, tworzonych z odpisów zysku - fundusz socjalny, mieszkaniowy, premiowy.

PARTYCYPACJA BEZPOŚREDNIA - wywieranie bezpośredniego wpływu na podejmowane decyzje przez zarząd:

1. stosowanie określonych form organizacji pracy - grupy autonomiczne; sposób wykonywania zadań, podział czynności, rozpoczęcie i zakończenie pracy, prowadzenie norm pracy - to wymaga bezpośredniej zgody pracowników.

2. Konsultacyjny styl zarządzania - zebrania załogi (badania opinii pracowników).

3. Prowadzenie koncepcji zarządzania zasobami ludzkimi.

Dlaczego opracowujemy te koncepcje?

• osiągnięcie zaangażowania pracowników

• pełne wykorzystanie możliwości i umiejętności zatrudnionych osób

• kontrola jakości w organizacji

• tworzenie warunków pracy do pracy zespołowej

• gotowość do elastycznego działania, zdolności adaptacyjnych i do doskonałości.

Charakterystyczne: różnorodność w podejściu; jest zależna od tradycji, to jest kultura organizacyjna, zależy od mentalności, elastyczności managerów, rodzajów produkcji, stosowanych technologii, od struktur organizacji.

Podsumowanie: rodzaje partycypacji- są zapisane, regulowane prawnie;

c) Model scentralizowany (patrz wyżej) - przejawia się w modelu partnerskim;

• równe traktowanie ruchu związkowego, org. pracodawców

• jest to partycypowanie pracowników w zarządzaniu - rozwinięty system rad zakładowych

• udział pracowników w Wadach Nadzorczych (zasada parytetu)

7. Polskie stosunki przemysłowe:

*Charakterystyka:

• silna pozycja ponad zakładowych organizacji związkowych

• słabe powiązania poziome między zakładowymi związ. Zawodowymi

• słabe związki pracowników

• słaba wola porozumiewania się i kompromisu

• brak infrastruktury informacyjnej, mediacyjnej i doradczej

(Izba Gospodarcza, Izby Rzemieślnicze)

8. Form prawno - organizacyjne przedsiębiorstw.

Każdy system prawny, który dotyczy działalności gospod. wskazuje na pewne podst. formy prawno - org. przedsięb. Cech tego prawa:

- różnorodność - jakie wzorce są dopuszczone do stosowania w gospod.

• pozwala na dopasowanie do konkretnych potrzeb

• swoboda - wybór formy.

9. Biorąc pod uwagę przedsięb. i firmy własności:

• prywatne

• publiczne i państwowe

• komunalne

• organizacje i stowarzyszenia, które prowadzą działalność gospod.

Wybór formy prawno - org. dokonuje się w momencie utworzenia.

* Formy te wskazują:

• wymagania założycieli

• strukturę zarządzania

• odpowiedzialność i możliwość przekształcenia.

* Formy występujące w Kodeksie Spółek Handlowych:

1. spółka cywilna 1 - osobowe przedsięb.

2. spółki osobowe:

- cywilne, jawne, komandytowe, partnerskie.

c) spółki kapitałowe:

- z o. o., Sp. Akcyjna.

** W prawie europejskim i polskim występują specyficzne postacie spółek:

• jednoosobowa spółka państwa

• przedsięb. państwowe są uregulowane odrębnymi

• przedsięb. spółdzielcze przepisami (PKP, NBP, LOT)

Odrębne są uregulowania w zakresie zarządzania (własność prywatna, komunalna, państwowa i o mierzonej własności).

10. Problemy wyboru form działalności gospodarczej.

* Występowanie: w momencie zakładania nowego przedsiębiorstwa
i w różnych fazach rozwoju; stosowane często dla różnych okresów, badamy przydatność wybranej formy.

a)Kryteria decydujące o wyborze formy:

• wymagania założycielskie

• zakres odpowiedzialności zakładowej i poziom ryzyka

• możliwość finansowania działalności

• zakres kierowania i kontrolowania zarządzania przedsięb.

• obciążenie podatkowe

b) dodatkowe kryteria dotyczą 3 spraw:

• dziedziczenia

• możliwości upłynnienia udziałów

• trwałość formy prawno - organizacyjnej.

** Należy zwrócić uwagę szczególnie na elementy:

• powiązania występujące pomiędzy kryteriami, które tworzą całość silnie powiązaną

• określenie stopnia ryzyka z odpowiednim wyprzedzeniem.

** Co trzeba robić?

• należy obserwować tendencje gospodarcze

• charakter rynku

• rodzaj podejmowanych decyzji

• preferowanie form o ograniczonym ryzyku kapitałowym.

11. Upadłość i likwidacja przedsięb.

1. postępowania naprawcze

• połączenie

• podział

• likwidacja

2. likwidacja przez wykupienie, fuzja, podział

3. upadłość.

12. Przekształcenia własnościowe przedsięb. państwowych.

Problemy komercjalizacji, prywatyzacji bezpośredniej i pośredniej.

„Leksykon prywatyzacji” PWE 1996 r.

WYKŁAD 6

KAPITAŁ PRZEDSIĘBIORSTWA

Kapitał jest pojęciem wieloznacznym. Różnorodność w def. Kapitału zależy od tego, kto zajmuje się tym pojęciem, jakie dziedziny.

KAPITAŁ - to dobro nagromadzone, służące do rozwijania dalszej produkcji oraz zasoby pieniężne, stosowane w produkcji.

KAPITAŁ - to kategoria ekonomiczna; ozn. wartość, która ma zdolność wzrostu. To dobro pożądane, bo posiadaczowi umożliwia określoną działalność.

Różnica wartości, która powstaje na skutek wzrostu, to wartość dodatkowa - ZYSK.

Jeżeli kapitał jest zaangażowany w pewnej działalności, to można się liczyć z jego zwrotem.

Kapitał jest najmniej zbadanym czynnikiem. Powody:

• kapitał zmienia swój skład

• wykazuje znaczne zmiany płynności

• źródło pochodzenia

• Różnorodność jego określania wynika z odmienności zastosowania.

W ekonomice kapitał często jest łączony z pojęciem zasobów. Zasoby te znajdują się
w każdym przedsięb., w jego czynnikach wytwórczych;
są wykorzystywane w procesie produkcyjnym i w procesie wymiany.

1. Czynnikami produkcyjnymi są:

• praca

• kapitał (rzeczowy, finansowy, ludzki i informacyjne)

• czynniki niematerialne: wiedza, lojalność pracowników, procedury).

2. Często stosowany jest klasyczny podział zasobów w przedsięb.:

• ludzkie - to pracownicy, ich umiejętności i doświadczenie;

• naturalne - to zasoby dane przez naturę; nie są wytworzone przez człowieka;

• kapitałowe - wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych, będące wynikiem pracy człowieka.

3. Do rzeczowych zasobów kapitałowych należą:

• środki pracy - maszyny, urządzenia, instalacje, narzędzia,
  za pomocą których człowiek wytwarza produkty lub świadczy usługi;

• przedmioty pracy - to surowce, półprodukty, które służą do produkcji dóbr;

• zasoby kapitałowe to też: walory finansowe (śr. pieniężne, które występują w różnej postaci: gotówka, kredyt, papiery wartościowe).

5. Jeżeli jako punkt odniesienia weźmiemy czas zużywania się śr. produkcji, to kapitał można podzielić na:

a)obrotowy - wyczerpuje się całkowicie podczas jednego cyklu produkcyjnego (zapłata za surowce, energię, siłę roboczą, transport, itp.)

b) trwały- to budynki, urządzenia, maszyny, które są stopniowo wykorzystywane w ciągu kilku lat (amortyzacja).

Te pojęcia mają odzwierciedlenie w tzw. ruchu okrężnym kapitału.

6. RUCH OKRĘŻNY KAPITAŁU.

Wskazuje on na przekształcenie się środków z jednej formy na inną,
z różnych stadiów produkcji, usługi i obrotu. To pojęcie abstrakcyjne, ale wyraża rzeczywiste procesy produkcyjne, które zachodzą w przedsięb.
w danym czasie.

Środki obrotowe przedsięb. - są w nieustannym ruchu i przechodzą kolejno przez takie fazy:

• faza zaopatrzenia - czyli strefa produkcji

• faza zbytu.

Te środki obrotowe przybierają postać produkcyjną, naturalną, pieniężną.

~~FAZY w ruchu okrężnym:

I. Przedsięb. wydaje swoje śr. pieniężne na zakup przedmiotów pracy, to przeobraża się w towar, zapasy materialne do produkcji. Śr. obrotowe przyjmują postać rzeczową i ze sfery obrotu przechodzą do sfery produkcji

II. Sfera produkcji - przedmioty pracy znajdują się w następujących postaciach:

• prod. niezakończona -

• nakłady na opanowanie nowej produkcji.

Po zakończeniu tej fazy prod., prod. niezakończona przekształca się
w wyroby gotowe (nowe towary, produkty, usługi). Wartość tych środków zaangażowanych jest mniejsza na początku od środków wytworzonych.

- środki wytworzone zachowują postać rzeczową; opóźniają sferę produkcji i przechodzą do sfery obrotu.

III. Sfera obrotu - sprzedaż wyrobów gotowych - czyli zamiana środków towarowych na pieniężne.

Można zapisać ten ruch okrężny tak:

I II III



P T; Pr; T1 P1;

T1 >T

7. Środki trwałe - reprodukcja środków trwałych jest problemem; jest ona realizowana w 3 stadiach:

• zużycie materialne środka - dotyczy produkcyjnego wykorzystania śr. trwałych

• amortyzacja - tworzy rezerwę pieniężną

• odtworzenie - polega na przemieszczeniu wart. śr. trwałych
  w nowe śr. trwałe.

W literaturze może być inny schemat reprod. śr. trwałych; może mówić o inwestowaniu, zużyciu ale i o sprzedaży. Wiele jest pomysłów, interpretacji procesów.

8. ISTOTĄ RUCHU OKRĘŻNEGO KAPITAŁU jest:

• przepływ kapitału - związana jest z tym przepływem:

• płynność finansowa - dotyczy posiadania śr. pieniężnych
  na zakup.

* Dyscypliny naukowe zajmujące się ruchem okrężnym:

• zarządz. kapitałem

• zarządz. finansami przedsięb.

** Zagadnienia związane z kapitałem:

• źródła finansowania składników majątkowych, zgromadzonych
  w przedsięb. (kredyty bankowe, własne, obce);

• kapitał jest związany z charakterem podmiotu własności
  (np. fundusze);

• kapitał, który jest w dyspozycji przedsięb. najogólniej można podzielić na: własny i obcy - wiążą się z tym podziałem następujące zagadnienia: źródła, tworzenie i pozyskanie kapitału; jego struktura; wartość przedsięb.

9. Kapitał własny i obce - tworzenie i pozyskiwanie kapitału.

a) k. własny tworzy się z:

• wkładów właścicieli i wspólników

• opłat udziałowców i akcjonariuszy za nabyte udziały, akcje.

b) k. obcy jest dodatkowym źródłem finansowania majątku;
ma on charakter:

• długoterminowy (np. pożyczki bankowe)

• krótkoterminowy (np. zobowiązania wobec dostawców, ZUS).

10. Przepisy prawa finansowego określają liczbę i rodzaj kapitału
w przedsięb. Kapitał własny składa się z: k. zakładowego
i k. rezerwowego (zapasowego).

a) K. zakładowy - jest to pierwotny wkład właścicieli lub współwłaścicieli, który został wniesiony na uruchomienie przedsięb.; przy jego założeniu przepisy prawa określają min. wkład, ale może być podwyższony. Zależnie od formy prawnej jednostki gospod. kapitał zakładowy ma różne nazwy:

• w państwowych jedn. gospod. - to Fundusz Założycielski i Fundusz Przedsiębiorstwa.

• w spółdzielniach - tzw. Fundusz Udziałowy

• w przedsięb. prywatnych 1- os. - to kapitał właściciela

• w sp. Z o. o. - k. udziałowy

• w sp. akcyjnych - k. akcyjny.

Kapitał zakładowy jest trwale związany z jedn. gospod.; ma charakter długoterminowy, statyczny. Stąd bywa też nazywany k. związanym. Daje on doskonałą informację klientom.

b) K. rezerwowy - to rezerwy, czysty zysk; określany jest kapitałem rozporządzalnym, albo dyspozycyjnym.

AKCJE - to papiery wartościowe, emitowane przez przedsięb. Nabywca akcji staje się współwłaścicielem. Cała procedura emisji akcji jest dokładnie określana przez komisję .......... .

ZYSK NETTO - to zysk po zapłaceniu podatku. (różnica pomiędzy wyjściem a wejściem). Dzieli się zawsze na 2 części:

• zysk zatrzymany, przeznaczony na rozwój przedsięb.

• zysk do podziału (zysk, który przypada na 1 akcję do podziału - jest to dywidenda).

*Ze względu na możliwość wypłacenia dywidendy dzieli się akcje na zwykłe i uprzywilejowane.

• Posiadacz akcji uprzywilejowanych ma pierwszeństwo w wypłacie dywidendy oraz
  w razie likwidacji przedsięb. ma pierwszeństwo w podziale masy upadłościowej.

• Cechą najważniejszą każdej akcji jest jej wartość!

Rozróżniamy:

• wartość nominalną

• wart. emisyjną

• wart. rynkową - po której nabywamy akcje

• wart. księgową.

W gospod. rynkowej przedsięb. emituje także papiery wartościowe
w celu uzyskania i zwiększenia swojego kapitału.

11. Kontrola emisji w systemie akcyjnym jest kontrolą publiczną i wykonywaną przez co najmniej trzy podmioty:

• sprawowana przez państwo - Komisja Papierów Wartościowych

• giełda - przy niej działa komisja, która dopuszcza papiery do obrotu

• społeczeństwo - istnieje obowiązek publikowania bilansów, wyników giełdy, ważniejszych wydarzeń.

12. Struktura kapitału.

• K. własny - najbardziej stabilna podstawa finansowania działalności przedsięb.
  W istotny sposób wpływa na utrzymanie płynności finansowej przedsięb.; Wysokość tego kapitału jest informacją dla wierzycieli, do jakiej kwoty przedsięb. zdolne jest ponosić konsekwencje finansowe w razie powstania straty. Jeżeli straty są większe niż kapitał - ogłasza się bankructwo.

• K. obcy - wymaga spłacenia w ustalonych terminach wierzycieli; mogą one występować w przedsięb. stale, w różnej wysokości.

*Refinansowanie kredytów - to branie następnego kredytu
na spłatę starego kredytu.

13. Wybór najlepszej struktury kapitału obcego:

• max. korzyści udziałowców przedsięb.; mierzy się to stopą zyskowności kapitału własnego;

• zapewnienie płynności płatniczej.

Stąd w przedsięb. ocenę struktury dokonuje się przy pomocy określonych wskaźników:

1. rentowności kapitału - oddaje on zdolność przynoszenia dochodów
   z zastosowanego kapitału:

• rentowność k. własnego:

zysk netto lub brutto




k. własny

• rentowność k. łącznego:

zysk netto lub brutto + odsetki od k. obcego




kapitał łączny

• dźwignia finansowa - efekt:

rentowność k. własnego




rentowność k. łącznego

Jeżeli > 1, to jest dobrze!!

Jeżeli < 1, to jest problem!! (przeważa kapitał obcy).

WYKŁAD 7

BIZNES PLAN - jest to plan średniookresowy, bowiem sporządza się go w okresie do 5 lat. Ze względu na charakter - to plan operacyjny działalności przedsięb.; podstawą do budowy planu jest przyjęta przez przedsięb. strategia.

Biznes plan - stanowi uszczegółowienie i rozwinięcie strategii. Plan ten ma charakter operacyjny ze względu na:

• szczegółowy plan sprzedaży oraz działań marketingowych
  z określonym budżetem marketingu.

• szczegółowy plan finansowy, zawierający bilanse „proforma”;
  (to plany bilansów, które są przedstawione w części finansowej).

• rachunki wyników

• przepływy pieniężne

• analizę progu rentowności

• analizę wskaźnikową.

Jest on adresowany do ZARZĄDU; to punkt odniesienia do oceny działalności przedsiębiorstwa.

GŁÓWNE CELE BIZNES PLANU:

• ocena efektywności przyszłych działań przedsięb.

• wyznaczenie strategicznych i szczegółowych celów, sposobów realizacji, wykorzystania zasobów przedsięb.

• uporządkowanie (zracjonalizowanie) organizacji przedsięb.

GRUPY biznes planu:

I. Adresaci zewnętrzni:

a) potencjalni inwestorzy - (sektorowi, finansowi);

*oczekują oni:

• możliwości uzyskania efektu skali, (czyli rozszerzenia swojej produkcji)

• możliwości uzyskania efektu synergii ( „2+2= co najmniej 5”)

• możliwości wykorzystania „know how” i technologii

• możliwości korzystania z benchmarketingu ( korzystanie od najlepszych).

- stopa zwrotu z kapitału= zysk


....

• wskaźnik zysku ekonomicznego =

= zysk operac. - obciążenia podatkowe - koszt kapitału

** Naszą rolą jest przekonać potencjalnego inwestora, że uzyska zwrot
z kapitału.

b) kredytodawcy - (banki, itp.)

W biznes planie trzeba przedstawić zdolność kredytową, aby uzyskać kredyt. To uzyskanie nadwyżki finansowej z bieżącej działalności,
na poziomie co najmniej wielkości raty kredytu.

- bezpieczna płynność finansowa - inf. o posiadanym majątku; jeżeli dysponujemy zasobami, które zabezpieczają majątek, to możemy
je dać pod zastaw lub pod hipotekę.

c) donatorzy - to nietypowa grupa; to osoby prawne, instytucje lub osoby fizyczne, które zakładają fundacje (instytucje „non profit”), związane ze szczytnymi celami. Dla tych instytucji sporządza się raczej plan budżetu. Plan działania jest potrzebny, aby zarejestrować fundację!!!

d) wierzyciele postępowań układowych - postępowanie układowe to zawarcie umowy z wierzycielami, dotyczące redukcji długów.

II. Adresaci wewnętrzni:

Reprezentują ich:

1. właściciele - w Sp. akcyjnej - Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy; w Sp. z o.o. - Zgromadzenie Wspólników).

2. Rady Nadzorcze - ich rolą jest zatwierdzenie (akceptacja),

w imieniu właścicieli, biznes planu oraz strategiczny monitoring biznes planu.

3. Zarząd - jest odpowiedzialny za opracowanie i realizację biznes planu!!!

***ZASADY opracowywania biznes planu i jego zawartości:

• Biznes plan jest dokumentem inżynierskim (napisanym w sposób zwięzły) i konkretnym;

• uwzględnia standardy (chodzi o nazewnictwo jego elementarnych części składowych);

• produkt - to każdy rodzaj wyrobu, towaru lub usługi, który zaspokaja potrzeby klientów;

Każdy biznes plan powinien zawierać następujące standardowe elementy:

1. bazową strategię

2. plan sprzedaży i działalności marketingowych

3. analizę konkurencji i konkurencyjności (ma być przedstawiona w aspekcie produktów i konkurentów);

4. plan finansowy

5. analiza wrażliwości (daje odp. na pyt., Jak zmieni się efektywność projektu
   w przypadku, gdy:

a) zmieni się sprzedaż na skutek:

• mniejszych cen

• mniejszej ilości (wolumenu) sprzedaży;

b) wrażliwości na koszty:

• wzrosną koszty zmienne

• wzrosnę koszty stałe.

6. analiza i czynniki ryzyka (czynniki ryzyka makro- i mikroekonomiczne).

WYKŁAD 8

Grupy i zasady ewidencji majątku trwałego

Majątek trwały:

• Finansowy majątek trwały - stałe udziały i akcje danej jednostki w innych podmiotach,

• Środki trwałe (śr trw),

• Wartości niematerialne i prawne (wn i p).

Każda z grup jest inaczej ewidencjonowana, co wynika z ustawy o rachunkowości.

Wn i p - nabyte przez jednostkę prawa majątkowe, które nadają się do wykorzystania gospodarczego:

• prawo wieczystego użytkowania gruntu,

• spółdzielcze prawo własności do lokalu,

• prawo autorskie,

• prawa do projektów, wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów zdobniczych, licencji,

• programy komputerowe o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż 1 rok,

• koszty poniesione przy założeniu, poszerzeniu S.A.,

• prace podnoszące wartość spółki,

• koszty zakończonych prac rozwojowych, których wyn ik jest wykorzystywany w produkcji i technologii,

Do wn i p zalicza się też koszty prac rozwojowych, które są prowadzone na potrzeby własne, a są poniesione przed rozpoczęciem produkcji. Warunki:

• produkt lub technologia są ściśle ustalone, a koszt prac rozwojowych został wiarygodnie określony (kalkulacja, opisy, projekty),

• przydatność techniczna produkcji i technologii została stwierdzona i wiarygodnie udokumentowana, a dodatkowo podjęto decyzję o produkcji lub wykorzystaniu technologii,

• koszty prac rozwojowych zostaną pokryte przyszłymi przychodami ze sprzedaży.

Odpisy amortyzacyjne od wn i p są dokonywane tak jak dla środków trwałych - określa ustawa o rachunkowości, z tym, że okres amortyzacji nie może być dłuższy niż 5 lat.

Śr trw - jest przeznaczony na własne potrzeby lub do wynajmu i stanowi własność lub współwłasność:

• nieruchomości (grunty, budynki, budowle, lokale własne, inwestycje w obcych obiektach),

• maszyny (aparatura),

• urządzenia,

• środki transportu,

• inwentarz żywy.

Muszą być one kompletne i zdatne do użytku w momencie przyjęcia do użytkowania. Okres używania wynosi więcej niż 1 rok. Mogą być przeznaczone na własne potrzeby jednostki, mogą być też oddane do użytkowania na podstawie umowy:

• najmu,

• dzierżawy,

• inne.

Do śr trw zalicza się też obce obiekty, jeśli używane są na podstawie ww. umów. Ważne jest tu, kto ma prawo naliczać amortyzację.

Kryteria klasyfikacji obiektów do śr trw:

• własność lub współwłasność oraz prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych,

• okres używania więcej niż 1 rok,

• zdolność do użytku w momencie przyjęcia do używania,

• przeznaczone na własne potrzeby lub oddane do użytkowania na podstawie umowy.

Śr trw w zależności od przyjętego kryterium klasyfikuje się wg:

1. Tytułu własności:

• własne,

• obce - na podstawie umów: dzierżawy, najmu, leasingu. Rozróżnienie tych umów
  ma charakter prawny.

Konsekwencje tego podziału:

• zasady ewidencji,

• amortyzacja,

• likwidacja.

1. Przeznaczenia:

• produkcyjne - wykorzystane są w działalności operacyjnej przedsiębiorstwa w fazach:

zaopatrzenie - produkcja - zbyt

• nieprodukcyjne - związane są z działalnością pozaprzemysłową, a wykorzystywane
  są na cele kulturalne, oświatowe, ochrony zdrowia, sportowe.

1. Intensywności wykorzystania śr trw:

• czynne - użytkowane są stale lub sezonowo,

• nieczynne czasowo - rezerwy lub w naprawie,

• trwale nieczynne - obiekty nie wykorzystane w okresach dłuższych niż pół roku.

1. Przeznaczenie technologiczne lub użytkowe.

Każda grupa rodzajowa dzieli się tak:

GRUPA RODZAJOWA

PODGRUPY

RODZAJE

KLASY

Wg GUS rzeczowy majątek trwały dzieli się na grupy:

1) budynki,

2) obiekty inżynierii lądowej i wodnej,

3) kotły i maszyny energetyczne,

4) maszyny, urządzenia i aparatura ogólnego stosowania,

5) maszyny, urządzenia i aparaty branżowe i specjalne,

6) urządzenia techniczne,

7) środki transportu,

8) narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie.

2. Ekonomiczne:

• 1) i 2) ma zapewnić warunki do przebiegu procesu technologicznego i działalności nieprodukcyjnej,

• 3), 4), 5), 6) i częściowo 8) - bezpośrednio oddziałuje na przedmiot pracy,

• 7) - umożliwiają przemieszczenie ludzi i przedmiotów.

Każda klasyfikacja rodzajowa umożliwia usystematyzowanie śr trw i dostosowana jest do:

• potrzeb ewidencji syntetycznej i analitycznej,

• sporządzania sprawozdawczości,

• obliczenia amortyzacji,

• planowania inwestycji i remontów.

Śr trw - zasadniczy majątek trwały jest poddany badaniom:

• ocena gospodarcza,

• decyzje dotyczące zmian stanu środków trwałych (nabycie, likwidacja, wykorzystanie),

• stopień zużycia,

• okres eksploatacji.





Rys. Zestawienie wskaźników i współczynników do badania efektywności.


Rys. Mechanizm wpływu gospodarki środkami trwałymi.



Wycena wartości środków trwałych

Ponieważ śr trw to podstawowy składnik materialny przedsiębiorstwa, stąd dokładna wycena ma pierwszorzędne znaczenie dla całej wyceny przedsiębiorstwa.

Posługujemy się:

Wartością początkową (brutto lub netto) - suma nakładów inwestycyjnych faktycznie poniesionych na:

• wytworzenie,

• nabycie, łącznie z kosztami zakupu, montażu i zainstalowania w miejscu eksploatacji.

BRUTTO - wg cen bieżących - to pełne nakłady związane z oddaniem środka trwałego
do eksploatacji.

Często wartość początkowa jest powiększana o koszty jej ulepszenia (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja, adaptacja, modernizacja).

Wartość użytkową śr trw mierzy się okresem używania lub zdolnością wytwórczą lub produkcyjną, jakością wytwarzanych produktów, kosztami eksploatacji albo inne.

Wartość początkowa jest oddawana odpisom amortyzacyjnym, które zmniejszają wartość
do wartości księgowej netto.

Amortyzacji nie podlegają:

• grunty, które nie służą wydobyciu kopalni,

• dzieła sztuki,

• eksponaty muzealne.

Plan amortyzacji określa:

• stawki,

• kwoty rocznych odpisów amortyzacyjnych dla poszczególnych śr trw.

Metody obliczenia amortyzacji:

• liniowa - równe raty amortyzacji,

• degresywna - malejące raty.

Amortyzacja nie oddaje dokładnej wielkości zużycia śr trw, stąd wartość początkowa jest przeliczana na wartość odtworzeniową (przeszacowanie). Metody przeszacowania:

• bezpośrednia,

• wskaźnikowa.

Fizyczne i moralne zużycie środków trwałych

Fizyczne - utrata właściwości techniczno - produkcyjnych, jakie posiada śr trw w momencie oddania do eksploatacji. Tempo zużycia zależy od wielu czynników, m.in.:

• jakość materiału,

• sposób, warunki, intensywność wykorzystania,

• jakość i terminowość przeglądów,

• konserwacje, remonty.

Moralne - charakter niematerialny - utrata wartości wymiennej, co następuje pod wpływem postępu technicznego (modele samochodów).

Metody stosowane do oceny fizycznego zużycia:

1. Metody inżynierskie (analizy, pomiary),

2. Metody ekonomiczne (skutki pośrednie):

• spadek wydajności maszyn i urządzeń,

• pogorszenie jakości wytwarzanego wyrobu,

• wzrost zużycia materiałów, surowców,

• awaryjność maszyn,

• wzrost nakładów na remonty.

Sprawozdawczość - ewidencja

Ujmowane są poprzez odpisy amortyzacyjne. Ustawa o rachunkowości nakazuje weryfikację stawek amortyzacji. Amortyzacja jest źródłem dopływu gotówki (cash flow).

miarą ekonomicznego zużycia śr trw jest średni wiek śr trw i rzeczywisty okres eksploatacji.

Zasady gospodarowania śr trw:

1. Zwiększenie produkcji,

2. Obniżenie kosztów własnych.

Wiąże się to z pojęciami:

• regulowanie zasobów śr trw łącznie z ich wykorzystaniem,

• efektywność wykorzystania - tworzone są pewne wskaźniki,

• remonty, modernizacja, inwestycje.

Majątek obrotowy

Majątek obrotowy składa się z:

1. Majątku rzeczowego,

2. Majątku finansowego.

Majątek rzeczowy - występuje w formie zapasu:

• zapasy materiałowe,

• zapasy produkcji niezakończonej (w toku),

• zapasy wyrobów gotowych.




ZAPASY MATERIALNE

ZAPASY MATERIALNE i PRODUKCJA W TOKU = ZAPASY PRODUKCYJNE

ZAPASY WYROBÓW GOTOWYCH = ZAPASY TOWAROWE, TOWARY HANDLOWE

W przedsiębiorstwie handlowym występują:

• materiały o charakterze pomocniczym,

• towary.

W przedsiębiorstwie usługowym:

• zapasy materiałowe.

Zapasy zapewniają:

• wykorzystanie podstawowych czynników wytwórczych (praca, majątek trwały, założony poziom obsługi rynku),

• są kapitałochłonne,

• kosztotwórcze.

Utrzymanie ich wymaga zaangażowania znacznych kapitałów, co osłabia:

• możliwości rozwojowe,

• rozbudowę potencjału produkcyjnego, rynkowego i innowacyjnego.

Wiążą one środki finansowe, co obniża krótkookresowa płynność finansową.

Zapasy są przedmiotem szczególnej analizy, oceny, kontroli. Przedmiotem kontroli jest:

• ekonomika zużycia materiałów - za pomocą mierników materiałochłonności,

• projektowanie, normalizacje, unifikacje, technologie materiałooszczędne.

WYKŁAD 9

I. Majątek finansowy przedsiębiorstw

Składa się z dwóch grup aktywów

1. Należności i roszczenia

2. Środki pieniężne

Ad1). Należności to środki przedsiębiorstwa, które służą finansowaniu rozliczeń z kontrahentami. Traktujemy je jako nieoprocentowany, krótkoterminowy kredyt udzielony odbiorcom.

Do należności zaliczmy:

1. Zobowiązania handlowe od odbiorców (zagraniczni lub krojowi) za dostarczone towary lub usługi,

2. Świadczenia z budżetu

3. Rozrachunki z pracownikami

4. Zaliczki dla dostawców, przedpłaty

5. Roszczenia sporne

Ad2). Środki pieniężne występują jako:

1. Gotówka w kasie

2. Środki na rachunku rozliczeniowym

3. środki na rachunkach krajowych w walutach obcych

4. Rachunki lokat terminowych

5. Inne środki pieniężne

6. Krótkookresowe papiery wartościowe

Aby była należność zawsze występuje umowa. Zawsze jest określony czas regulowania należności jeżeli jest on przekroczony przedsiębiorstwo ma prawo obciążyć dłużnika karnymi odsetkami.

Odsetkami swojej działalności przedsiębiorstwo powinno kierować się zasadą „minimalnego poziomu należności”. Poziom ten zależy od wielu czynników szczególnie solidności, wypłacalności klientów i płynności finansowa.

Aby minimalizować należności trzeba:

1. Bieżąco kontrolować stan należności

2. Szybka identyfikacja należności przeterminowanych

3. Opracowanie sposobu ich ściągania

4. Ubezpieczenie dużych transakcji i kontraktów, szczególnie z klientami, którzy budzą wątpliwości

5. Jest prowadzona analiza wskaźnikowa, dla każdej instytucji są tworzone wartości progowe tych wskaźników wskaźników to tworzy system ostrzegania.

Typowe mierniki oceny należności w przedsiębiorstwie:

1. Wskaźnik cyklu - szybkość obiegu gotówki

2. Należności są określone w relacji do sprzedaży

3. Udział należności w aktywach bieżących

4. Udział należności w aktywach ogółem

5. Udział należności trudno ściągalny w należnościach ogólnych

(książka: Sterpińska „Ocena przedsiębiorstwa” - wypisać wzory)

Środki pieniężne to rezerwa niezbędna do regulowania bieżących zobowiązań finansowych:

1. Zobowiązania handlowe wobec dostawców

2. Zobowiązania wobec budżetu z tytułu podatków

3. Zobowiązania w postaci wypłat wynagrodzeń dla załogi

4. Spłaty zaciągniętych kredytów i odsetek

Środki pieniężne akumuluje się z wypracowanego zysku.

• Należności niesporne: środki pieniężne, krótkoterminowe papiery wartościowe. Zalicza się je do aktywów o wysokiej płynności finansowej. Mając te aktywa przedsiębiorstwo jest zawsze zdolne obsłużyć bieżące zobowiązania

• Utrzymanie właściwej płynności finansowej tworzy określony imane tego przedsiębiorstwa w otoczeniu:

1. Opinia solidnego kredytobiorcy (łatwo dostaje się kredyt)

2. możliwość korzystania z kredytów obrotowych (przeznaczonych do sfinansowania obrotów - krótko lub długoterminowych).

Wolne środki finansowe należy inwestować w miarę ich powstawania

• Problem związany z „cash flow” - przepływy pieniężne tam występujące, wszystkie relacje wynikające z należności i zobowiązań. Mamy obraz majątku finansowego.

Rada Nadzorcza na każdym swoim posiedzeniu, gdy analizuje sytuację ekonomiczno - finansową spółki to również dokonuje oceny, oblicza w/w wskaźniki.

II. Zatrudnienie

W swojej działalności przedsiębiorstwo wykorzystuje różne zasoby m.in.: zasoby ludzkie - inaczej zasoby siły roboczej i one się aktywizują w procesie pracy i dlatego też nazywa się je również zasobami pracy.

Każdy z tych zasobów jest mierzony, można je określić ilościowo i jakościowo. Posługujemy się miernikami:

1. Liczba ludzi zatrudnionych (niejednoznaczne)

2. Czas pozostający w dyspozycji przedsiębiorstwa w danym czasie kalendarzowym - godziny pracy

Jeżeli potraktujemy zasób w ilości pracowników zatrudnionych to mówimy o zatrudnieniu.

Zatrudnienie - kategoria, którą określa się jako aktywność zawodowa o odpłatnym zaangażowaniu sił i umiejętności ludzkich w procesie pracy.

Z takiej definicji wynikają dwa następujące pojęcia:

• Wykonywanie pracy podporządkowanej - wynikającej ze stosunku pracy. Łącza tu się 3 zagadnienia: praca, płaca, uprawnienia do świadczeń społecznych.

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa interesujące jest wąskie pojmowanie zatrudnienia, ograniczone tylko do pracy podporządkowanej.

Przedsiębiorstwo działa w otoczeniu stąd można mówić o pewnym rynku pracy.

Rynek pracy i zakładowa polityka zatrudnienia:

Jak na każdym rynku trzeba analizować podaż i popyt. Popyt od strony potrzebujących pracy. Podaż od strony przedsiębiorstwa.

Relacje popytu i podaży określa problem bezrobocia.

Rynek pracy wpływa na zakładową politykę zatrudnienia, a przez to rozumiemy zbiór decyzji i działań mających na celu optymalne dostosowanie

- poziomu kwalifikacyjno - zawodowego

- struktury zatrudnienia

do wielkości realizowanych zadań.

Dąży się do osiągnięcia optymalnego z punktu widzenia przedsiębiorstwa stanu liczbowego załogi. Łącza się z tym 2 problemy:

1. Optymalne wykorzystywanie czynnika ludzkiego

2. Połączeni potrzeb pracownika z wymaganiami przedsiębiorstwa

Efektywność pracy - co to jest

Jakość pracy - w czym się wyraża

Cechy pracy o dobrej jakości

Zadania zakładowej polityki zatrudnienia

Można sprowadzić to do 6 zagadnień:

1. Prognozowanie i planowanie potrzeb zatrudnienia (rekrutacja, dobór pracowników, wprowadzenia nowych pracowników do pracy)

2. Organizowanie kształcenia i doskonalenia zawodowego

3. Ocena pracowników i ustalenie kryteriów awansowania

4. Zapobieganie nadmiernej płynności załogi

5. Troska o zaspokojenie potrzeb (biologiczne, psychologiczno - społeczne, psychiczne)

6. Zabezpieczenia odpowiednich warunków pracy

Ponieważ polityka zatrudnienia, zasoby ludzkie należą do podstawowych zasobów przedsiębiorstwa, dlatego są one szczególnie analizowane.

Racjonalne zatrudnienie - …

- Chodzi o dostosowanie poziomu struktury zatrudnienia do rozmiarów rozmiarów zadan przedsiębiorstwa

- najlepsze spożytkowanie kwalifikacji, czasu pracy i aspiracji pracowników

- zapewnienie określonych warunków dla wydajnej i bezpiecznej pracy (przynoszącej satysfakcję pracowników)

Instrumenty stosowane w realizacji zakładowej polityki zatrudnienia dotycza:

1. prawa pracy

2. kształcenie i doskonalenie zawodowe

3. pośrednictwo pracy

4. wartościowanie pracy

5. normowanie pracy

6. motywacja materialna i wewnętrzna

7. system doboru oceny i selekcji pracowników w tym również dla kadry pracowniczej (zaplecza)

8. substytucja pracy żywej praca uprzedmiotowioną - mechanizacja, automatyzacja, informatyzacja

Skuteczność zakładowej polityki zatrudnienia - jest ona stale poddawana ocenie i dotyczy ona różnych storn gospodarowania czynnikiem ludzkim. Ta ocena jest dokonywana za pomocą szeregu wskaźników:

1. Wskaźnik wykorzystania nominalnego czasu pracy

2. Wskaźnik wydajności pracy na jednego zatrudnionego

3. Stopień wykonywania norm czasu pracy

4. Wskaźnik zatrudnienia „zgodnie lub nie” z posiadanymi kwalifikacjami do zawodu

5. Ocena stopnia zadowolenia pracowników z wykonanej pracy

6. Wskaźnik absencji

7. Wskaźnik zwolnień z różnych przyczyn

8. Mierniki struktury zatrudnienia w różnych przekrojach

Bariery racjonalizacji zatrudnienia:

• z punktu widzenia czynników zewnętrznych (otoczenia)

• z punktu widzenia czynników wewnętrznych (przedsiębiorstwo)

Nadrzędnym celem racjonalizacji zatrudnienia jest wzrost wydajności pracy i satysfakcja z pracy w przedsiębiorstwie

Działania menedżerskie:

1. Optymalny poziom zatrudnienia

2. Sprawdzenie płynności załogi do uzasadnionych rozmiarów

3. Wykorzystanie nominalnego czasu pracy

4. Dbałość o jakość zasobu pracy i kwalifikacje

5. Tworzenie prawidłowych stosunków społecznych pracy

III. Przedmiot działalności przedsiębiorstwa

Aby przedsiębiorstwo mogło istnieć musi systematycznie wymieniać różnego rodzaju dobra z otoczeniem.

Istnieć, przetrwać, rozwijać się.

Rodzaje dób - dobra materialne i niematerialne

Przedsiębiorstwo:

1. pozyskuje z otoczenia określone dobra, zasoby

2. występuje z ofertą dostarczenia określonego zestawu dóbr otoczeniu

W gospodarce rynkowej te relacje między przedsiębiorstwem a otoczeniem mają postać transakcji kupna - sprzedaży.

- kupno - transformacja - sprzedaż

(przetwarzanie)

pomiędzy tymi 3 fazami może być różna struktura.

Przedsiębiorstwo może prowadzić swoja działalność w dwóch sferach:

1. wytwórczości (produkcji)

2. wymiany (handlu)

lub może łączyć te dwie sfery jako przedsiębiorstwo produkcyjno - handlowe.

Zgodnie z nauką i pewną klasyfikacją przez wytwórczość

- rozumie się produkcję dóbr i usług materialnych

- produkcję - świadczenie usług niematerialnych.

Podstawowy rodzaj działalności określa przedmiot i związany jest z dominującą działalnością, która skierowana jest na stworzenie rynkowej oferty przedsiębiorstwa.

Stąd przedmiot działalności przedsiębiorstwa może być:

- produkcyjny,

- handlowy,

- produkcyjno - handlowy

często ten podział jest uściślony.

W sferze produkcji:

1. produkcja materialna,

2. usługi materialne

3. usługi niematerialne

GUS dzieli przedmiot działania uwzględniając branżowość na:

1. produkcję

• przemysłowa

• budowlana

• rolnicza

• transport

• usługi

• materialne

• nauka

• ochrona zdrowia

• inne usługi niematerialne

• wymiana (handel)

• zaopatrzenie

• zbyt

• handel hurtowy

• handel detaliczny

• import - export

Można tworzyć kombinacje tych sfer.

Kodeks Spółek Handlowych: w nazwie przedsiębiorstwa występuje także określenie przedmiotu działania:

• Produkcyjne

• Transportowe

• Produkcyjno - handlowe

• Naukowo - produkcyjne

• Rolniczo przemysłowe

• Remontowo budowlane

WYKŁAD 11

Specyfikacja, która może występować w nazwie spółki organizacyjnej ma być umieszczona w dokumentach założycielskich ( status, umowa) i zapisane to jest w rejestrze sądowym. Zatem ustalony zakres przedmiotowy przedsiębiorstwa wymaga decyzji właścicieli. Biorąc pod uwagę działalność ze względu na hierarchię zadań, można wyróżnić funkcje podstawowe- główne zadania realizowane w przedsiębiorstwie, oraz funkcje pomocnicze- wspomagające realizację zadań.

Do funkcji podstawowych zaliczamy w przedsiębiorstwie typu:

• Produkcyjnym - wytwarzanie i sprzedaż wyrobów,

• Usługowym - świadczenie usług,

• Handlowym - sprzedaż towarów,

Natomiast do funkcji pomocniczych zaliczamy w przedsiębiorstwach typu:

• Produkcyjnym- zaopatrzenie, transport, remont, gospodarka narzędziowa, ewidencja, sprawozdawczość.

W niektórych przedsiębiorstwach f. pomocnicze są f. podstawowymi w innych przedsiębiorstwach. Podziały te można odnieść do struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa.

W przedsiębiorstwie można wyróżnić podział funkcji dokonywany ze uwzględnieniem cyklu działania zorganizowanego:

• F. regulacyjne czyli kierownicze- mają charakter koncepcyjny (np. funkcja zarządzania- funkcja planowania) i są one powiązane z przygotowaniem, podejmowaniem i przekazywaniem decyzji oraz jej kontrolą

• F. wykonawcze- wykonywanie poszczególnych poleceń

Podział na f. regulacyjne oraz f. wykonawcze ma także wpływ na kształtowanie struktury organizacyjnej i systemu zarządzania przedsiębiorstwem.

Powszechnie stosowany jest podział funkcji wg faz procesu gospodarczego. W zależności od typu przedsiębiorstwem ( głównie dla przemysłowych) wyróżnia się fazy:

1. Techniczne przygotowanie produkcji

2. Zatrudnienie i gospodarowaniem czynnikiem ludzkim,

3. Inwestycje i gospodarowanie majątkiem trwałym,

4. Produkcja podstawowa,

5. Działalność pomocnicza i usługowa

6. Sprzedaż

7. Zaopatrzenie,

8. Gospodarowanie środkami trwałymi,

9. Ewidencja i sprawozdawczość.

Wyróżniamy szczególne problemy:

1. Podział, który dokonaliśmy ma charakter umowny. Istnieje możliwość odmiennego wyodrębnienia i grupowania funkcji,

2. Odmienność struktury funkcji i stopnia rozbudowy zależny jest od podmiotu działania a więc od profilu działalności,

3. Zmienność struktury stopnia rozbudowy zmienia się w czasie stąd w zależności
   od potrzeb jest uściślanie przedmiotu działania ( wymaga akceptacji właściciela).

Ewolucja przedsiębiorstwa

Czynniki mające wpływ na ewolucję:

1. Poziom rozwoju gospodarczego

2. Postęp naukowo- techniczny

3. Mechanizm funkcjonowania gospodarki

4. Wielkość przedsiębiorstwa

Obszary, w których następuje rozwój struktury niematerialnej:

• gospodarka,

• zarządzanie finansami,

• sprzedaż, marketing

• ochrona środowiska

Wskaźnik koncentracji działalności gospodarczej, który występuje w dwóch formach:

1. koncentracja materialna produkcji, która polega na organizowaniu działalności
   w coraz większych zakładach, ( sensu stricto?)

2. koncentracja (sensu largo)- ma charakter organizacyjny, kapitałowy, umowny- polega na łączeniu lub przyłączaniu odrębnych przedsiębiorstw.

Rozwój może mieć charakter wewnętrzny- w ramach przedsiębiorstwa( largo, stricto) lub zewnętrzny (tylko largo.)

Forma specjalizacji działalności przedsiębiorstwa

Można tu wyróżnić specjalizację:

• przedmiotową- która prowadzi do zmniejszenia liczby lub różnorodności rodzajów przedmiotów działalności

• technologiczną- ograniczenie się do działalności wymagającej zastosowania ,mniej licznych technologii

• przemysłowa- prowadzi do kooperacji

Dywersyfikacja- odwrotny do specjalizacji i oznacza zwiększenie różnorodności przedmiotów albo obszaru działalności metod i technologii. Przeobraża się ona w poziomą,
( odejście od specjalizacji przedmiotowej ) i pionową ( odejście od specjalizacji technologicznej)

( WADY I ZALETY SPECJZALIZACJI, DYWERSYFIKACJI I KONCENTRACJI- nie znalazłam)

Poziom postępu techniczno - organizacyjnego

Postęp techniczny występuje w przedsiębiorstwie w:

• dziedzinie środków pracy ( technika)

• w metodach produkcji ( technologia)

Warunkiem rozstrzygającym czy w ogóle się tym zajmować jest kryterium efektywności ekonomicznej.

Z postępem związana jest innowacja i ona może być związana z metodami i wyrobami wytwarzania.

Model innowacji

Można określić cykl; rozwojowy zintegrowany i wygląda on następująco:

n a u k a - t e c h n i k a - p r o d u k c j a

Kryteria analizy innowacyjności:

1. ze względu na oryginalność zmian

• kreatywna

• imitująca

2. ze względu na sprzężenie osobowe i instytucjonalne

• sprzężona

• niesprzężona

3. ze względu na pobudzenie do innowacji

• podażowa

• popytowa

4. ze względu na przedmiot i rodzaje efektów z tym związanych

• produktowa

• technologiczna

Realizacja postępu technologicznego wiąże się z podejmowaniem decyzji:

1. rodzaj strategii rozwoju technicznego,

2. źródła zasilania innowacyjnego

3. moment wprowadzenia postępu technicznego do przemysłu

Kryteria podejmowania decyzji przejawiają się w 3 problemach:

• Kondycji finansowej

• Czynniku ludzkim, społecznym- nastawienie ludzi do innowacji

• Jakości zarządzania- kultura organizacji, identyfikacja pracowników
  z przedsiębiorstwem.

Ocena działalności przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo podlega ocenie. Działalność przedsiębiorstwa jest oceniana przez podmioty, które są związane z tym przedsiębiorstwem pośrednio lub bezpośrednio, czyli:

1. Właściciele, współwłaściciele, wspólnicy,

2. Rada Nadzorcza i Komisja Rewizyjna

3. Inwestorzy

4. Organy założycielskie np. wojewoda, miasto

5. Banki kredytujące działalność przedsiębiorstwa

6. Kontrahenci zawierający umowę

W rozwoju gospodarki rynkowej oceną zajmuje się wiele specjalistycznych organizacji, które zbierają informacje, oceniają przedsiębiorstwo na użytek innych zainteresowanych organizacji. Przedsiębiorstwo dokonuje samooceny- (kierownictwo, zarząd) i ta ocena dotyczy stopnia realizacji zadań, warunków, które zostały nałożone przez jednostki zewnętrzne.

Pojęcie oceny

Ocena nie jest pojęciem jednoznacznym. Występuje często zamiennie z pojęciem kontroli, elementy analizy ekonomicznej, diagnostyka ekonomiczna.

Istota oceny działalności przedsiębiorstwa wynika z celu przedsiębiorstwa i polega
na realizacji zadań gospodarki dla osiągnięcia celu.

Ocena działalności jest równoznaczna z ustaleniem stopnia spełnienia celów działania, przy uwzględnieniu warunków w jakich ten proces zachodzi.

Rodzaje ocen:

1. moment oceny; kiedy?

• ocena ex post ( po wykonaniu)

• ocena ex ante ( badanie przewidywanych skutków)

b) kryterium przedziału czasu objętego oceną

• ocena krótkookresowa- dane bieżące do 1 roku

• ocena długookresowa- sformułowanie strategii, powyżej 1 roku

c) przedmiot oceny

• 1 ocena odcinkowa

• ocena całościowa

WYKŁAD 12

Biorąc pod uwagę jako kryterium ocenę, można wyróżnić ocenę:

• Odcinkową ocena -dotyczy pewnych wybranych dziedzin przedsiębiorstwa,

• Całościową ocena - obejmuje całe przedsiębiorstwo lub kilka dziedzin działalności przedsiębiorstwa.

Kolejnym kryterium jest podmiot oceny:

• Wewnętrzna ocena- dokonują ją władze przedsiębiorstwa. Ocena często zapisywana jest w przedmiocie działania pewnych komórek np. dział magazynowania, kontroli finansowej.

• Zewnętrzna ocena - wykonywana jest przez banki, kontrahentów, inwestorów, organy założycielskie, ZUS, US

Każdy, kto dokonuje kontroli jest upoważniony odpowiednim przepisem prawnym oraz musi mieć upoważnienie. Z kontroli spisywany jest protokół.

Kryteria stopnia powtarzalności

• Ocena systematyczna- jest dokonywana regularnie, w ustalonych terminach, w ustalonym przedziale czasu.

• Ocena doraźna- dokonuje się jej w tedy, gdy zachodzi potrzeba. Są uzupełniane ocenami syntetycznymi. Trzeba wymienić trzy momenty, kiedy trzeba dokonać oceny: 1-nieprzewidziana zmiana celów, 2-pogorszenie wyników, 3-zmieniające się warunki działania przedsiębiorstwa.

Mierniki oceny - pozwalają na pomiar realizacji celu. Do danego problemu dobiera się zestaw mierników.

Miernik to kategoria ekonomiczna, odzwierciedla zdarzenie lub fakty gospodarcze. Każdy miernik ma odpowiednia miarę.

Dwie podstawowe funkcje mierników.

1. Ocena faktów

2. Kryterium podejmowania decyzji menadzerskich.

Dla spełnienia tych funkcji miernik musi spełniać dwa warunki, musi być prosty i przejrzysty, powinien posiadać dwie cechy pojemności i decyzyjności.

Pojemność - zakres zdarzeń i faktów, które odzwierciedla, stąd można mówić o miernikach syntetycznych i cząstkowych.

• Mierniki syntetyczne -duża pojemność, odzwierciedlają szeroki zakres zdarzeń np. zysk, rętowność, koszty

• Mierniki cząstkowe - ograniczone pole odzwierciedlenia zdarzeń np. wielkość zatrudnienia

System ocen zewnętrznych oparty jest na miernikach syntetycznych- ułatwiają podejmowanie decyzji.

Cząstkowe pełnią rolę wskaźników uzupełniających, ale w ocenach wewnętrznych pełnia rolę główną.

Dyspozycyjność miernika to zakres odzwierciedlony zjawiskami, na ile przedsiębiorstwo swoimi decyzjami może wpływać.

Jeżeli decyzyjność miernika jest mała niema możliwości wpływania na ten miernik.

Wymagane jest, aby pojemność i decyzyjność miernika były takie same lub zbliżone.

Biorąc pod uwagę poprawność systemu ocen można tworzyć tak zwane centra odpowiedzialności oraz centra kosztów - kierownicy mogą wpływać na koszty.

Sposoby dokonywania ocen

• Oceny dokonujemy zawsze w oparciu o zestaw mierników, problemem jest liczba mierników, ta liczba ma być możliwie mała.

Z stąd biorąc pod uwagę liczbę mierników można wyróżnić dwa problemy

Jakie i ile mierników?

Jednokryterialne i wielokryterialne optymalizowanie podejmowania decyzji.

Funkcja informacyjna w przedsiębiorstwie jest charakterystyczna dla działalności przedsiębiorstwa.

W działalności informatycznej posługujemy się większą ilością mierników.

Występują pewne sposoby, które redukują wiele mierników do jednego syntetycznego.

Przy budowie systemu ocen posługujemy się układem odniesienia

Układy odniesienia :

1. NORMATYWNY -wzorcem są wielkości planowane

2. CZASOWY- wzorcem są wielkości osiągnięte w minionym okresie w porównywalnych warunkach.

3. PRZESTRZENY- wzorcem są osiągnięte prędkości w tym samym czasie w podobnych przedsiębiorstwach. ( Taksonomia- szuka pewnego podobieństwa , szukanie lidera i porównywanie się z nim).

OCENY DZIAŁALNOŚCI PRZEDSĘBIORSTWA

Najbardziej powszechnymi ocenami stosowanymi w praktyce są MIERNIKI FINANSOWE.

Zalety mierników finansowych:

• Duża pojemność - są na ogół syntetyczne

• Łatwo je policzyć- prowadzona jest ewidencja wielkości przez księgowość

Wady:

• Dotyczą zdarzeń zaszłych (przeszłości)

Wśród wskaźników finansowych można wyróżnić wskaźniki dotyczące :

1. Rentowności (zyskowności)

1. Kapitału własnego

2. Kapitału całkowitego

3. Sprzedaży

Wskaźnik rentowności sprzedaży= zysk netto/ sprzedaż netto

Wskaźnik rentowności sprzedaży może być odniesiony do asortymentu produkcji.

2. Sprawności działania (zarządzania)

1. Wskaźnik produktywności środków trwałych

2. Wskaźnik obrotu zapasów

3. Wskaźnik obrotu należnościami- wskazuje ile razy w ciągu roku przedsiębiorstwo odtwarza stan swoich należności. Im wyższy wskaźnik tym , krócej zamrożone są środki pieniężne.

4. Wskaźnik produktywności płac - efektywność wykorzystania pracowników

wskaźnik prod. Płac = sprzedaż netto / płace

5. Wskaźnik wydajności płac (prac ?)

3. Płynności- wskaźniki te ukazują zdolność przedsiębiorstwa do wykonywania krótkoterminowych , bieżących zobowiązań.

1. Bieżącej płynności ( 1 stopnia)

2. Wskaźnik szybki

3. Wskaźnik zdolności kredytowej- wskazuje na zdolność spłaty kredytu.

4. Zadłużenia- ilustrują problem

1. Stopień zadłużenia- wskaźnik obciążenia majątku zobowiązaniami

2. Zdolność do obsługi długu- wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem ( pokrycia długu)

WSKAŹNIKI RYNKU KAPITAŁOWEGO

1. Wskaźnik zysku na jedną akcje = zysk netto / liczba akcji

2. Wskaźnik relacji ceny do zysku na jedna akcje= P/E

P- cena rynkowa 1 akcji

E- zysk netto na 1 akcje

Wartość ta ułatwia decyzję o inwestowaniu.

3. Wskaźnik stopy dywidendy =
   

Pokazuje korzyści płynące i inwestowania.

4. Wskaźnik stopy wypłat dywidendy =
   

Pokazuje udział dywidendy w zysku po opodatkowaniu.

SZCZEGÓLNE UWAGI :

1. Czas

2. W ocenie coraz częściej występują wskaźniki nie ilościowe (nie finansowe) np. jakość wyrobu, zadowolenie klienta.

3. Wybór mierników według :

1. Metody algorytmu

2. Metody heurystycznej- doświadczenie, znajomość pracowników, metoda ta wykorzystuje specjalistów.

4. Ocena jest zawsze powiązana z planowaniem strategicznym . jednym z elementów strategicznych jest analiza SWOT (metoda strategiczna)

26

Ksero

---