Spis Treści
Medycyna Sportowa – cele i zadania 3
Znaczenie aktywności ruchowej w życiu człowieka 5
Zagrożenia wynikające z aktywności sportowej 5
Przeciwwskazania do udziału w wf i uprawianiu sportu 6
Akinezja i hipokinezja, czyli dlaczego warto ćwiczyć 8
Znaczenie aktywności ruchowej 12
Zagrożenia zdrowotne u młodych sportowców 13
Człowiek w górach. Trening wysokościowy a możliwości wysiłkowe 26
Postać ostra choroby górskiej 29
Postać przewlekła choroby górskiej 30
Wpływ przewlekłej hipoksji i TW na organizm 32
Historia
Chiny 3500-4000 lat wstecz
Kung-Fu – pierwsza gimnastyka zdrowotna
może się odnosić zarówno do walki jak i innych dziedzin życia (dosłownie każdej innych czynności)
wyraża gotowość, do której dochodzi się przez wytężoną pracę
Cel: uzyskanie efektów profilaktycznych
Równolegle rozwija się Taj-Dzi – system gimnastyki leczniczej
skłony ciała, powolne, harmonijne ruchy rr i nn, zwroty, medytacja w ruchu, odprężenie ciała i umysłu, ćwiczenia jako „masaż” narządów wewnętrznych
Twórcami tych systemów gimnastycznych byli m.in. Cesarz Chuang-Ti,
filozofowie – Konfucjusz, Lao-tse oraz mnisi i lekarze.
Równocześnie w Indiach powstaje Joga Starohinduska
jeden z najważniejszych systemów filozofii indyjskiej
nauka o wyzwoleniu, wskazuje drogę do doskonałości
system gimnastyki leczniczej, sposób na zachowanie harmonii duszy i ciała, higieny ciała oraz dobrej kondycji psychofizycznej.
Cel: uzyskanie najwyższej wydolności psychofizycznej organizmu
Joga mówi że ciało i umysł są ze sobą połączone i wzajemnie na siebie oddziałują:
stan umysłu wpływa na stan ciała i ma w nim swoje odzwierciedlenie, stan ciała wpływa na stan umysłu. Nie można bezpośrednio wpływać na umysł ale można wpływać nań pośrednio
Asany lub pozycje jogistyczne – określone ćwiczenia i pozycje ciała
Cel: osiągnięcie wewnętrznej harmonii i wzmocnienie ciała
ciało sztywne i napięte należy rozciągnąć i rozluźnić, ciało zbyt rozluźnione należy wzmocnić
Pranajama czyli ćwiczenia oddechowe.
Ich zadaniem jest oczyszczenie systemu nerwowego oraz reszty ciała z toksyn
Panowanie nad oddechem ściśle związane jest z kontrolą nad emocjami, wyciszeniem, zwróceniem zmysłów do wewnątrz i wsłuchiwaniem się w pracę własnego organizmu.
Medytacje w pozycji kwiatu lotosu – pomijane w nowoczesnych systemach
Grecja
Hipokrates (460-377 r. p. n. e.) – znaczenie gimnastyki i diety jako metody leczniczej i higienicznej, ojciec medycyny
Filistrates Flawiusz (3 w. p. n. e.) – znaczenie wychowania fizycznego dla prawidłowego rozwoju człowieka
Rzym
Galen – lekarz gladiatorów
„gimnastyka jest częścią higieny” – drugiej obok terapii gałęzi medycyny
„wychowawca fizyczny powinien pracować pod kontrolą lekarza”
dał początek neurofizjologii
wymyślił leki preparowane na miejscu w aptece z prostych składników – leki galenowe
„Ruch jest w stanie zapisać prawie każdy lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu!”
lek. Wojciech Oczko XVI w.
Henryk Jordan - polski lekarz, społecznik, pionier wf w Polsce.
Dzięki działaniom Jordana w szkołach wprowadzono obowiązkowe lekcje gimnastyki oraz opiekę lekarską, a także kursy dla nauczycieli wychowania fizycznego na UJ.
Największym i najbardziej zapisanym w historii dziełem było założenie na krakowskich Błoniach w 1889 pierwszego w Europie publicznego ogrodu zabaw i gier ruchowych dla dzieci so lat 15, który nazywano parkiem miejskim dra Henryka Jordana.
W parku znajdowały się basen i 12 boisk – każde o innym przeznaczeniu, ścieżki zdrowia i wiele innych. Po zajęciach dzieci mogły się wykąpać i dostawały jeść.
1924 r. Lwów – pierwsza Poradnia dla Sportowców
1925 r. Kraków – pierwsze kursy medycyny sportowej dla lekarzy
1937 r. pierwszy zjazd lekarzy sportowych w Worochcie (uzdrowisko, teraz już na Ukrainie)
1948 r. Miejska Przychodnia Sportowo-Lekarska w Krakowie – organizator prof. S. Grochmal (jeden z pierwszych rektorów wyższej szkoły wf – teraźniejszego AWF)
Wojewódzka Przychodnia Sportowo-Lekarska
1958 r. uznana zostaje specjalizacja lekarska II stopnia z medycyny sportowej (II stopnia tzn. że najpierw trzeba zrobić jakąś bardziej ogólną specjalizację z medycyny)
symulacja i dysymulacja (groźna) - idąc do lekarza ktoś może symulować uraz żeby uzyskać zwolnienie lub ktoś może ukrywać uraz żeby nie musiał poddać się ograniczeniom spowodowanym danym urazom.
Medycyna Sportowa (standardy), szerzej medycyna aktywności ruchowej, jest interdyscyplinarną dziedziną wiedzy lekarskiej, wykorzystującą osiągnięcia takich nauk podstawowych jak fizjologia, antropologia oraz ogólna i szczegółowa patofizjologia i klinika.
Podstawowym celem medycyny sportowej jest ochrona zdrowia osób biorących udział w aktywności fizycznej począwszy od zajęć wf do sportu wyczynowego, od rekreacji do treningu zdrowotnego i od profilaktyki chorób do ich leczenia i rehabilitacji.
Medycyna sportowa zajmuje się człowiekiem aktywnym ruchowo w zdrowiu i chorobie we wszystkich okresach życia.
W odróżnieniu od innych dyscyplin medycznych, medycyna sportowa obejmuje całość procesów fizjologicznych i patologicznych, jakie dokonują się w organizmie pod wpływem aktywności fizycznej lub jej braku we wszystkich układach i narządach.
Działy:
kontrola lekarska
traumatologia (nauka o urazach a szczególnie skutkach urazów) i rehabilitacja sportowa
odnowa biologiczna (zmęczenie, przemęczenie, przetrenowanie i środki stosowane w odnowie
biologicznej oraz wspomaganie)
W wieku rozwojowym (dzieciństwo do zakończenia wzrastania)
znaczenie dla prawidłowego rozwoju:
pobudzające (rozwój fiz. psych. sprawność, zręczność, szybkość, umiejętności ruch./sport.)
adaptacyjne (do zmiennych warunków środowiskowych – hartowanie)
kompensacyjno-korekcyjne (kompensacja niedoboru ruchu)
znaczenie w profilaktyce schorzeń cywilizacyjnych (dają o sobie znać później ale zaczynają się w wieku rozwojowym)
W wieku dojrzałym
znaczenie w profilaktyce tzw. chorób cywilizacyjnych (wynik hipokinezji przewlekłej)
jest już za późno żeby zapobiec powstaniu tych chorób ale można złagodzić jej skutki
znaczenie w podtrzymaniu kondycji, dobrego samopoczucia-zdrowia psychicznego (walka ze stresem)
W wieku starszym
profilaktyka osteoporozy (dokładniej profilaktyka powikłań osteoporozy) ale to wiek rozwojowy determinuje jakie będą kości i czy powstanie osteoporoza
utrzymanie sprawności i siły mięśniowej potrzebnej do wykonywania czynności domowych, zakupów, samoobsługi
znaczenie dla samopoczucia, zdrowia psychicznego
Medycyna sportowa traktuje ruch jak lek, który skutkuje wtedy, gdy jest stosowany we właściwej dawce – zbyt mała dawka jest nieskuteczna, ale zbyt duża może być szkodliwa!
H. Szwarc, 1984
Uwaga: Źle dobrany sport tez może być szkodliwy!!!
Uwaga: Doping!!! – może zepsuć wszystko, nawet doprowadzić do śmierci
Trening sportowy niesie za sobą obciążenia wysiłkowe
obciążenia wysiłkowe = bodźce wyzwalające reakcje przystosowawcze
w ich wyniku powstają zmiany adaptacyjne,
czyli korzystne/oczekiwane/fizjologiczne efekty pozytywne
adaptacja
plastyczność
Zachwianie równowagi
obciążenie = możliwości adaptacyjne
wtedy pojawiają się zmiany przeciążeniowe
nie chciane! patologiczne! efekty negatywne – niekorzystny efekt treningu
są one różne w zależności od wieku
różne w zależności od natężenia i intensywności wysiłku fizycznego
różne w zależności od uprawianej dyscypliny sportowej
mogą występować w postaci ostrych zmian pourazowych
lub zmian przeciążeniowych
Zmiany przeciążeniowe mogą wystąpić:
w tkankach miękkich (w mm - np. powysiłkowa martwica mm., w ścięgnach)
w tkance kostnej (patologia chrząstki wzrostowej, jałowe martwice, złamania zmęczeniowe/przeciążeniowe – rozwijają się powoli)
w narządach wewnętrznych (serce – nadmierny przerost serca, krew – anemia sportowców/niedokrwistość sportowa – wyeksploatowanie szpiku kostnego, niedobór żelaza, układ odpornościowy – byle infekcja powala takiego sportowca)
nadmierny przerost (mm -> złamania awulsyjne – mięsień jest tak silny że odrywa kawałek kości; serca)
przedwczesne zużycie (zmiany bliznowate w mm)
zmiany zwyrodnieniowe (chrząstki stawowej, w drobnych stawach kręgosłupa)
Bezwzględne okresowe (czasowe)
choroby infekcyjne górnych dróg oddechowych
choroby zakaźne
ostre nieżyty przewodu pokarmowego
stany zapalne dróg moczowych i narządów płciowych
ostre schorzenia skóry
niektóre schorzenia chirurgiczne możliwe do wyleczenia np. przepuklina
stany pourazowe
zwolnienie obejmuje ostry okres choroby, okres rekonwalescencji (różnie długi)
konieczność badania okolicznościowego/kontrolnego!!!
Bezwzględne stałe
Choroby internistyczne
niewydolność krążenia, poważne zaburzenia rytmu serca, zapalenie mm sercowego, poważne wady serca, kardiomiopatia – przerost serca, zespół płucno-sercowy, tętniaki, choroba wrzodowa żołądka nie poddająca się leczeniu, ostre choroby krwii i szpiku
Choroby chirurgiczne
Choroby ortopedyczne (skoliozy II stopnia, wady rozwojowe kości lub stawów, jałowe martwice kości (nie wszystkie))
Względne (do jakiejś szczegółowej aktywności ale nie do wszystkich)
Przed rozpoczęciem danej dyscypliny powinny być przeprowadzone badania czy może dana osoba trenować tą dyscyplinę.
Wniosek
Konieczność okresowych kontroli – „przeglądów technicznych” u fachowców w wyspecjalizowanych punktach usługowych!
Służba medycyny sportu realizuje zadania w odniesieniu do:
osób uczestniczących w zajęciach wf
osób uczestniczących w zajęciach rekreacji ruchowej,
osób uprawiających sport, w tym również osób niepełnosprawnych,
osób uczestniczących w zajęciach rehabilitacji ruchowej,
sędziów sportowych.
Wg. IOC Medical Commision team sportowo-lekarski obejmuje:
lekarz
fizjoterapeuta
fizjolog
psycholog
masażysta
dietetyk sportu
trener odnowy biologicznej
biochemik
stomatolog
podiatra (gość od stóp)
i inni w zależności od potrzeb
Placówki medycyny sportu w Polsce
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Centrum Medycyny Sportu w Warszawie
Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, regionalne przychodnie sportowo-lekarskie
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, grodzkei lub powiatowe przychodnie sportowo-lekarskie (w planach)
Zakłady opieki zdrowotnej, indywidualne specjalistyczne praktyki lekarskie
Ważne – czy lekarz ma uprawnienia, kontrakt z NFZ i kasą chorych.
Szereg aktów prawnych:
22.12.2004
w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą
22.12.2004
w sprawie zakresu koniecznych badań lekarskich oraz częstotliwości ich przeprowadzania w stosunku do dzieci i młodzieży do ukończenia 21 roku życia, ubiegających się o przyznanie licencji albo posiadających licencję na amatorskie uprawianie określonej dyscypliny sportu
23.03.2009
rozszerzono do 23 roku życia poprzednie badania
28.08.2009
ostatnia modyfikacja
3.10.2006
rozporządzenie ministra sportu w sprawie kwalifikacji lekarzy uprawnionych do wydawania zaświadczeń lekarskich licencji zawodnika, trenera
Podsumowanie
Nie przeszkadzać biologii
Nie stosować wczesnej specjalizacji
sprawą akinezji i hipokinezji zaczęto interesować się w związku z rozwojem lotów kosmicznych.
ze środowiska o obniżonej przestrzeni ruchowej i braku grawitacji kosmonauci (więc wyselekcjonowana grupa) wychodzili chorzy (dochodziło do złamań w obszarze kręgosłupa, omdleń)
„Fatalne skutki długotrwałego unieruchomienia w pozycji leżącej”
(3 tygodnie) zmiany jakie zachodzą w org. zaczynają się już w dniu unieruchomienia
dzień 0-3
zwiększenie diurezy
zwiększenie wydzielania sodu i wapnia z moczem
zmniejszenie objętości płynów ustrojowych
zmniejszenie wydzielania soków żołądkowych
obniżenie tolerancji glukozy (wstęp do cukrzycy)
obniżenie tolerancji na przyspieszenie
obniżenie tolerancji ortostatycznej (tolerancji na zmianę pozycji ciała)
zwiększenie lepkości krwi
zwiększenie powrotu żylnego i wypełnienia żylnego
obniżenie przepływu krwi w łydkach
zwiększenie funkcji żernych neutrofili
zwiększenie zawartości PO4 w moczu (tzn. że fosforany w następnych dniach będą czerpane z kości)
dzień 4-7
kreatynonuria (kreatyna w moczu)
hydroksyprolinuria (skutek tego i poprzedniego - rozpoczyna się zmniejszenie masy mięśniowej)
fosfaturia
ujemny bilans azotowy
zwiększenie ilości fibrynogenu we krwi, zwiększona krzepliwość
zwiększona aktywność fibrolityczna krwi (tworzą się skrzepy, które mogą być niebezpieczne dla życia)
podwyższony próg słyszalności
obniżony ostrości widzenia (wydłużona ogniskowa)
zwiększone przekrwienie spojówek (rozszerzenie naczyń krwionośnych w spojówce)
obniżenie wchłaniania neutrofilów
zmniejszenie tempa odbudowy kości
obniżenie stężenia hormonów przytarczycy we krwi i odmiany witaminy D
zwiększenie lepkości krwi
dzień 8-14
pirofosforanuria
zmniejszenie masy czerwonych krwinek (nie ma bodźców pobudzających szpik kostny)
zmniejszona zdolność fagocytarna leukocytów (dalsze pogorszenie układu odpornościowego)
zwiększona hipertermia wysiłkowa
zmniejszone przewodnictwo cieplne tkanek
zwiększona lepkość krwi
powyżej 15 dni
szczyt wydzielania wapna z moczem
zmiana wrażliwości na bodźce termiczne
dalsze zwiększenie progu słyszalności
zmniejszenie tolerancji na przyspieszenia (+G2)
po dwóch tygodniach
przerywano zazwyczaj doświadczenia z powodu ryzyka znacznego uszkodzenia zdrowia
Podsumowanie
skutki 3-4 tyg unieruchomienia (AKINEZJI)
zmniejszenie objętości krwi 0 15-20% spadek erytrocytów, HB i osocza
nasilenie katabolizmu -> ujemny bilans białkowy -> atrofia mm oraz innych tkanek i narządów (między anabolizmem a katabolizmem powinna być równowaga, a tu jest przewaga katabolizmu)
zaburzenie układu krążenia -> wzrost HR, zaburzenia ortostatyczne
w sumie – drastyczny spadek wydolności fizycznej
po 6 tygodniach zrzeszotnienie kości -> wzrost łamliwości
Historia rozwoju cywilizacji = historia utraty aktywności ruchowej-hipokinezji
homo sapiens (żył w naturze, musiał używać mm w obronie przed zwierzętami, napastnikami oraz do zdobycia pożywienia – narząd ruchu jest bardzo dobrze wykształcony dzięki temu) -> homo laborans (człowiek w końcu wymyślił ogień, potem narzędzia proste, potem pierwsze maszyny, podział pracy i wreszcie powstał homo laborans – przywiązany do maszyny) -> homo sedentarius (dalsze ułatwienia jakie czyni sobie człowiek doprowadziły do człowieka prowadzącego siedzący tryb życia).
Hipokinezja zaczyna się od ok. 7 roku życia!
przewlekły niedobór ruchu + niewłaściwy sposób żywienia = choroby cywilizacyjne
choroby cywilizacyjne to cena jaką płaci człowiek za ułatwienia
1900 r.
gruźlica
zapalenie płuc
biegunki i schorzenia jelitowe (dury)
choroby serca
1963 r.
choroby serca – epidemia chorób układu krążenia
choroby nowotworowe
choroby naczyniowe mózgu
wypadki komunikacyjne
grypa i zapalenie płuc
epidemia cukrzycy
Przyczyny tych zmian
postęp medycyny
sedenteryjny tryb życia
bardzo obfite, bardzo energetyczne jedzenie, nieracjonalne żywienie
stresy – wzrost napięcia nerwowego
zmiana środowiska zewnętrznego – spadek naturalnych bodźców,
zmiana/skażenie atmosfery i ziemi uprawnej -> rośliny -> zwierzęta
zmiany w materiale genetycznym, zatrucie OUN
(o upadek Rzymu podejrzewa się używanie naczyń z cyny, które zawierały ołów),
przewlekłe choroby górnych dróg oddechowych – astma, choroby zawodowe i urazowe
I grupa – choroby metaboliczne
Otyłość – zespół metaboliczny X (początek i zazwyczaj powód wszystkiego w tych chorobach)
Miażdżyca – zmiany w naczyniach spowodowane przede wszystkim nieprawidłowym profilem lipidowym krwi
- choroba niedokrwienna serca -> choroba wieńcowa
- zawał serca
- zatory -> udary mózgowe
- zmiany zarostowe tętnic obwodowych
Cukrzyca
Osteoporoza (była znana już w starożytności – np. dobrze urodzeni zamiast chodzić byli noszeni)
w ciagu ostatnich lat doszło do wyrównania wystąpień osteoporozy na wsi i w miastach
II grupa – choroby z przeciążenia układu nerwowego
Nerwice
Zaburzenia i choroby psychiczne
Choroby psychosomatyczne
-choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
-spastyczne i wrzodziejące zapalenie jelit
-choroba nadciśnieniowa
III grupa – choroby urazowe
przeciążenia układu nerwowego i zaburzenia narządów zmysłu oraz zmniejszona sprawność i wydolność fizyczna
-wypadki komunikacyjne
-wypadki przy pracy
-wypadki w domu
IV grupa – choroby i zatrucia wynikające ze szkodliwych wpływów środowiska
choroby zawodowe – np. pylice
zatrucia przemysłowe
choroba popromienna
następstwa działania środków owadobójczych, nawozów sztucznych
CHOROBY NOWOTWOROWE
Choroby cywilizacyjne powodują:
pogorszenie stanu zdrowia jednostki i społeczeństwa
absencja chorobowa = zasiłki chorobowe
wcześniejsza renta
zwiększona umieralność – nadumieralność!!!
Choroby układu krążenia
przyczyna przedwczesnej umieralności mężczyzn w wieku produkcyjnym
(34,5% zgonów przed 65 r. życia)
na choroby układu sercowo naczyniowego codziennie umiera w Polsce średnio 476 osób
na zawał rocznie 80-100 tys. osób
na nadciśnienie choruje w Polsce 9 mln osób
w wyniku czego na udar mózgu zapada rocznie ok. 60 tyś z czego 40% umiera
kiedy i jak
w latach 70 rozpoczęły się ruchy prozdrowotne (na początku w Kanadzie)
Lalonde – czynniki warunkujące zdrowie człowieka/społeczeństwa
I gr. czynniki genetyczne (biologiczne) – 20%
II gr. środowisko fizyczne i społeczne – 20 %
czynniki ekologiczne – dające się korygować dużym wysiłkiem zbiorowym
niekontrolowany rozwój przemysłu, energetyki, komunikacji, sfery usługowej itd.
powoduje szkodliwe zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby i żywności
nowotwory, pylica, przewlekłe choroby dróg oddechowych, serce płucne
społeczne czynniki środowiskowe – stres psychospołeczny
- migracje milionów ludzi -> utrata wsparcia rodziny, środowiska
- przyspieszona budowa kapitalizmu -> bezrobocie, zubożenie części społeczeństwa,
stresy z powodu konkurencji, konfliktów
służba zdrowia – 10 %
styl życia i zachowania zdrowotne
kształtują sytuacje zdrowotną człowieka aż w 50% a nawet więcej !
- co jemy i w jakiej ilości
- stosowanie używek – papierosy, alkohol
- aktywność fizyczna
- kontrola stanu zdrowia
Dieta i aktywność fizyczna to kluczowe punkty zawarte w globalnej strategii zdrowia przyjętej na ostatnim zgromadzeniu Światowej Organizacji Zdrowia WHO. Stosowanie odpowiedniej diety i regularnej aktywności fizycznej stwarza szanse zapobiegania chorobom układu sercowo-naczyniowego, jednego z najczęstszych zabójców naszych czasów.
Znaczenie w profilaktyce schorzeń cywilizacyjnych –
szczególnie w wieku rozwojowym ale też w każdym.
Znaczenie aktywności ruchowej
Korzystnie wpływa na:
nadciśnienie tętnicze
hiperlipidemię (obniżenie lipidów osocza – czynników które powodują miażdżycę)
regulację masy ciała
przemiany metaboliczne i hormonalne
tolerancję glukozy – odporność na cukrzycę
stan kości – profilaktyka osteoporozy
układ immunologiczny (m.in. odporność na nowotwory)
choroby nowotworowe
stan psychiczny człowieka
poprawa wydolności fizycznej
ruch jest traktowany jako środek na równi skuteczny z leczeniem farmakologicznym –
to znaczy powinny być stosowane równocześnie i równomiernie
Znaczenie aktywności ruchowej w życiu człowieka
Mięsień jako narząd dokrewny – wytwarza cytokiny – substancje działające miejscowo ale także dostając się do krwi działa jak hormon – interleukina 6 – korzystna cytokina - wpływa na tkankę tłuszczową zwiększając rozkład tłuszczu, w wątrobie poprawiają odtwarzanie glukozy oraz wpływa na obniżenie niekorzystnych cytokin wpływając przeciwzapalnie.
Mięsień produkuje ogromną ilość protein – 2900 różnych białek z tego 400 jest wydzielanych do krwi działając w różnych miejscach.
Aktywność ruchowa Polaków
odsetek osób deklarujących dużą aktywność fizyczną wg krajów –
Polska na tle innych krajów – 7% my inni zdecydowanie więcej
Osoby deklarujące małą aktywność fizyczną – tu jesteśmy najwyżej – 74 %
Porównanie rekreacyjnej aktywności ruchowej – zdecydowana przewaga siedzącego trybu życia
20 do 50% młodzieży ma niedostateczną ilość ruchu w tygodniu
Ale ok. 70% młodziezy ocenia swoją sprawnosć jako dobrą lub bardzo dobrą
ok. 1/3 młodzieży poświęca poniżej 3 godzin w tygodniu na aktywność ruchową
ok. 50% młodzieży spędza powyżej 3h dziennie przed ekranem TV lub monitorem
otyłość i nadwaga
7% u dziewcząt w wieku 14-16 lat
8,4 % u chłopców wieku 14-16 lat
podwyższone ciśnienie tętnicze krwi
16,7 % u dziewczyn w wieku 14-16 lat
19,5% u chłopców w wieku 14-16 lat
Skutki małej aktywności ruchowej u dzieci i młodzieży – w wieku dojrzałym jest wtedy też niska oraz oczywiście stan zdrowia w tym wieku będzie niski – błędne koło – zniechęcone dzieci w wieku dojrzałym będą unikały aktywności ruchowej – jeżeli one będą unikały to ich dzieci też będą unikały
Minimum aktywności ruchowej
tygodniowo 3x30x130
okazało się że jest to za mało
minimum 30’ wysiłku dziennie
optimum 45-60’ wysiłku dziennie
idealnie 12 km biegu dziennie
jaka aktywność?
co kto lubi
Zwiększone ryzyko urazów sportowych w porównaniu z dorosłymi (odrębnosci morfologiczne, fizjologiczne i psychologiczne) złoty okres motoryczności => niezgrabność ruchowa.
Zmiany przeciążeniowe narządu ruchu (zaburzenia chrząstki wzrostowej, wady postawy)
eksploatacja rabunkowa” wg. Dziaka – pragnienie sukcesu dzieci powoduje ich nadmierną eksploatacje.
Nadmierne obciążenie psychiczne – treningi, obozy, zgrupowania – utrata dzieciństwa.
Nieprawidłowa regulacja masy ciała i jej skutki: „robienie wagi”, body building” (odżywki, anaboliki).
Łatwiejsze przegrzewanie i wychładzanie ciała:
mniejszy organizm ma większą intensywność procesów metabolicznych w przeliczeniu na kg masy ciała, produkowane jest zatem więcej ciepła
większa powierzchnia ciała w stosunku do jego masy
mniejsza objętość minutowa serca przy tym samym poziomie metabolicznym (mniejsze przenoszenie ciepła)
niedojrzałość receptorów zimna i ciepła
mniejsza zdolność do wydzielania potu
mała zdolność samooceny swoich możliwości reakcji na wysiłek przy silnej motywacji
wolniejsze tempo aklimatyzacji (2x dłuższe)
większe niebezpieczeństwo przegrzania i udaru cieplnego
Znajomość odrębności między dziećmi i młodzieżą a dorosłymi.
Właściwa opieka medyczna nad młodym sportowcem (badania)
Prowadzenie oświaty zdrowotnej wśród zawodników
Choroby układu krążenia
Przyczyna 50% zgonów w Polsce (prawie 2x więcej niż w UE).
Przyczyna przedwczesnej umieralności mężczyzn w wieku produkcyjnym (34,5% zgonów przed 65 r. życia). Polska populacja w młodym i średnim wieku charakteryzuje się znacznym nasileniem klasycznych czynników ryzyka M 40-60%, K 24-58% (tytoń, nadciśnienie, cholesterol, masa ciała). Do tego ludzie nie leczą prawidłowo nadciśnienia.
Choroba wieńcowa -> zawał serca.
Nadciśnienie tętnicze -> udar mózgu, zaburzenia przepływu krwi w narządach wewnętrznych oraz kończynach dolnych.
Główną przyczyną pogorszenia stanu zdrowia jest miażdżyca tętnic – przewlekły, postępujący proces chorobowy (zwyrodnieniowo-wytwórczy), polegający na uszkodzeniu śródbłonka naczyń tętniczych, gromadzenia makrofagów, proliferacji komórek mięśniowych gładkich, tworzenia tkanki łącznej oraz akumulacji w tych miejscach lipidów (cholesterolu i jego estrów) -> zwężająca tętnice płytka miażdżycowa , która później ulega zwapnieniu, rozpadowi -> zakrzepy-> zamknięcie światła naczyń -> przerwanie przepływu krwi -> martwica (zawał serca) lub mózgu.
Miażdżyca ma okres utajony. Okres objawowy pojawia się w wyniku niedokrwienia poszczególnych narządów. Czynniki ryzyka: wiek, płeć męska, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze (powyżej 140/90 mm HG), więcej lipidów w surowicy krwi (trójglicerydów i cholesterolu LDL), zaburzenia tolerancji glukozy, otyłość, niedostateczna aktywność ruchowa, czynniki socjopsychiczne i cechy osobowości, czynniki genetyczne, poziom kwasu moczowego we krwi, hałas.
Główne czynniki CHNS i udaru mózgu: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej, cukrzyca, nadwaga, nikotynizm, niewiedza! Ocenę ryzyka tej choroby należy wykonywać u każdej osoby powyżej 20 r. ż.
Niepokojące obawy:
Niemiarowa praca serca
Szybkie męczenie się
Zawroty lub bóle głowy
Przyspieszona akcja serca w spoczynku
Uderzenia gorąca
Omdlenie
Korzyści treningu zdrowotnego:
Zmniejsza częstość skurczów serca w spoczynku i podczas wysiłku
Zwiększa rzut serca i jego pojemność minutową (wzrost masy serca, wzrost serca, pojemności komór, wzrost właściwości kurczliwych serca, wzrost objętości krwi)
Zmniejszenie ciśnienia tętniczego (hipotensyjne działanie ćwiczeń widoczne jest już po 3 tygodniach pracy), zmniejszenie systemowego oporu naczyniowego, zmniejszenie masy ciała
Zwiększa kurczliwość/siłę serca (wydłuża fazę rozkurczu – napełniania komór)
Poprawia krążenie wieńcowe
Zmniejsza zużycie tlenu przez serce
Normalizacja i stabilizacja wydolności tlenowej
Aktywność ruchowa a nadciśnienie tętnicze
30-45% dorosłych Polaków ma nadciśnienie tętnicze i jest przyczyną 50% chorób układu krążenia (choroba i przyczyna innych chorób!)
Siedzący tryb życia sprzyja rozwojowi nadciśnienia
Mała aktywność fizyczna ma negatywny wpływ na metabolizm oraz koreluje z odpornością insulinową i hiperinsulinemia, dyslipidemią i otyłością.
Tylko co drugi chory wie o nadciśnieniu. Tylko 40% pacjentów otrzymuje zalecenia od lekarzy do zwiększenia aktywności ruchowej. Wiedza jest nie wystarczająca.
Przyczyny nadciśnienia tt:
Miażdżyca
Otyłość
Palenie tytoniu
Nadmierny stres
Choroba nerek
Przed rozpoczęciem treningu fizycznego celowe jest przeprowadzenie u pacjentów z nadciśnieniem próby wysiłkowej. Wysiłek powinien podejmowany być 30 do 60 minut 3 razy w tygodniu w formie szybkiego spaceru, biegu, jazdy na rowerze, gry w piłkę, biegu narciarskiego czy pływania (bez nurkowania).
Przy ciężkim nadciśnieniu i u pacjentów z chorobą wieńcową, przeciwwskazany jest wysiłek izometryczny w formie treningu siłowego. Niektórzy odradzają też wysiłek dynamiczny z komponentą izometryczną (siatkówka, tenis).
Intensywność wysiłku
Mała -> HR 35-59% przewidywanej maksymalnej wartości
Umiarkowana -> HR 60-79%
Mały lub umiarkowany wysiłek wywołuje identyczne lub większe efekty hipotensyjne niż ciężki trening, który dodatkowo zwiększa ryzyko urazów. Trening skutecznie obniża ciśnienie u ponad 75% pacjentów, ale niestety efekt ten szybko mija.
Mechanizm obniżania ciśnienia po regularnym wysiłku:
Wzrost aktywności układu przywspółczulnego
Obniżenie stężenia katecholamin
Spadek aktywności układu współczulnego
Zmniejszenie aktywności ukł. renina-aldosteron
Zwiększenie zdolności wazodylatacyjnej mięsni szkieletowych
Prewencja chorób ukł. krążenia
Pierwotna, wtórna
Obciążenia o wydatku 700-2000 kcal tygodniowo
Kozłowski „Granice przystosowania”.
Zmęczenie – (najczęstsza def.) przemijający stan zmniejszonej zdolności do pracy, wywołany pracą albo innymi czynnikami.
Zmęczenie - zjawisko fizjologiczne, mające charakter odruchu „obronnego” – chroni ustrój przed wyczerpaniem.
Zmęczenie – przejściowy stan naruszenia równowagi funkcjonalnej (wewnętrznej, homeostazy) narządu lub ustroju w następstwie wykonywania pracy fizycznej.
Zmęczenie – niezdolność do wykorzystywania źródeł energii na odpowiednim poziomie – niezdolność mięśni do wytwarzania energii w wystarczająco szybkim tempie.
Definicja ta obala wyczerpanie zasobów energetycznych jako przyczyna zmęczenia.
Zmęczenie – zaburzenie w (re)syntezie ATP w tkance mięśniowej.
Teoria wyczerpania (pierwsza koncepcja, w większości przypadków nieprawdziwa).
Rozwój zmęczenia jest wynikiem wyczerpania się zasobów energetycznych.
Koncepcja gromadzenia się kwaśnych metabolitów (kwas mlekowy, jako „chłopiec do bicia”). Kwas mlekowy jest potrzebny i używany podczas wysiłku do produkcji źródeł energii do pracy poszczególnych narządów. Zmęczenie nie jest tylko i wyłącznie wynikiem nagromadzenia się kwasu mlekowego.
Teoria niedotlenienia. Rozwijające się zmęczenie mięśni podczas pracy fizycznej jest wynikiem postępującego niedoboru tlenu. W wysiłkach tlenowych niedotlenienie występuje na początku wysiłków, na podjazdach albo podbiegach i na finiszu.
Teoria zatrucia. W czasie wysiłku tworzą się swoiste toksyny powodujące rozwój zmęczenia, np. wolne rodniki, amoniak, ketokwasy.
Teoria katastrof (efekt domina, efekt lawiny). Jeżeli w jakimś miejscu w organizmie coś się zepsuło to zaczyna się wszystko walić i rozwija się tzw. „błędne koło” – jedna niekorzystna zmiana napędza następne.
Teoria kryzysu energetycznego w komórce mięśniowej – są duże zasoby energetyczne ale nie mogą zostać zużyte.
Zmęczenie pracą fizyczną nigdy nie jest takie samo.
Przyspieszenie glikolizy (beztlenowej)
Beztlenowe produkty przemiany
Kwasica wewnątrzkomórkowa
Zmniejszenie aktywności fosforylazy Zmniejszenie interakcji
i fosfofruktokinazy aktyny i miozyny
Zmniejszenie wytwarzania ATP Zmniejszone rozwijanie
napięcia mięśniowego
Zmniejszona wydolność wysiłkowa
(Kozłowski, 1986)
Zmęczenie
jeden niekorzystny proces pociąga za sobą drugi, nasilanie się niekorzystnych zmian
(Kozłowski, 1986)
Wyczerpanie glikogenu mm. - wysiłek musi być zbliżony do maratonu żeby to nastąpiło.
Odwodnienie i zmiany jonowe w kom. mm. - równocześnie zmniejsza się ilość osocza czyli też ilość krwi krążącej – występuje konflikt „krótkiej kołdry” – za mało krwi żeby wszędzie było jej tyle ile trzeba. Żeby nadążyć serce dodatkowo podwyższa częstość skurczów serca zbliżając się do tętna maksymalnego.
Zmiany rozmieszczenia krwi - dużo w mm, ale też w skórze żeby przenieść ciepło z mm na zewnątrz.
Wzrost wentylacji płuc - duszność wysiłkowa – związana z hiperwentylacją, nie astmą.
„Wyczerpanie nadnerczy” - wyczerpywanie się hormonów stresowych.
Objawy zmęczenia
(nie wszystkie)
Subiektywne
Uczucie wyczerpania
Uczucie duszności
Bóle mięśni
Bóle w klatce piersiowej
Nudności
Zawroty głowy
Obiektywne
Obniżenie pobudliwości mięśnia
Zmniejszenie siły skurczu
Zmniejszenie szybkości skurczu
Zaburzenie koordynacji
Pogorszenie precyzji ruchu
Podwyższenie temperatury ciała
Przyspieszenie częstości oddechów i akcji serca
Czasem wymioty
Omdlenie
Można zrobić jeszcze punkcję mm (żeby sprawdzić ubytek ATP), pobrać krew z palca albo płatka usznego (sprawdzić poziom zakwaszenia) lub połknąć czujnik rejestrujący zmiany w organizmie.
Lokalne – kiedy zaangażowana jest np. jedna kończyna do pracy.
Ogólne (obwodowe)– jeżeli zaangażowane jest więcej niż 30% wszystkich mm (np. dwie kończyny), wtedy zmiany w mm oddziaływują na cały organizm.
Ostre, Przewlekłe (przy powtarzających się wysiłkach z niewystarczającym czasem na odpoczynek)
Centralne (serce, płuca), Ośrodkowe (CUN), Obwodowe
Zmiany w mm:
Hekoskinaza – blokowana przez ADP
Fosfofruktokinaza – blokowana przez ADP, H+, mleczan
Zmiany w pracujących mm:
Spadek siły i szybkości skurczu mm
Pogorszenie precyzji ruchów
Zaburzenie koordynacji
Bóle mm
Długotrwały wysiłek – kilkadziesiąt minut do kilku godzin
Obniżenie zasobów fosfokreatyny.
Reakcja adrenergiczna (zwiększa się ilość katecholamin w krążeniu powodując użycie glikogenu wątrobowego doprowadzając do powrotu cukru. Pojawiają się też niekorzystne zmiany – np. dodatkowe przyspieszenie akcji serca)
Upośledzenie zaopatrywania mózgu (może dojść do omdlenia, utraty przytomności).
Pogorszenie sprawności OUN.
Podwyższenie reakcji ukł. krążenia i oddechowego na wysiłek.
Wzrost wytwarzania mleczanu
Konsekwencje zdrowotne (choroba cieplna)
Dodatkowy koszt energetyczny pracy
Wzrost zużycia tlenu
Uczucie duszności
Obciążenie układu krążenia
W trakcie/bezpośrednio po wysiłku
Opóźniona bolesność mm szkieletowych –DOMS (delayed onset of muscle sorreness)
Wyczerpanie zapasów glikogenu mm – „puste mm”
Zmiana metabolizmu tkanki łącznej (wzrost wydalania hydroksyproliny z moczem).
Objawy:
Narastające odczucie ciężkości pracy
Narastające odczucie bólu mm
Spadek motywacji do pracy
Spadek koncentracji
Spadek sprawności psycho-ruchowej
Uczucie duszności
Dyskomfort związany jest ze wzrostem temp. Ciała i zapocenia skóry, tętnienia w skroniach, wysychania błony śluzowej i jamy ustnej
Zmiany w OUN:
Upośledzeni funkcji OUN (zaburzenie homeostazy – kwasica, hipoglikemia, zaburzenia osmolarności płynów ustrojowych – wzrost przez odwodnienie – zagęszczenie płynów)
Przekroczenie optimum aktywacji OUN (tworu siatkowatego) -> zaburzenia koordynacji, percepcji bodźców, zaburzenia koncentracji
Zwiększone wytwarzanie serotoniny w mózgu
Zwiększony dopływ tryptofanu do komórek mózgowych
Wynik zwiększenia stężenia tryptofanu we krwi i zmniejszenia stężenia aminokwasów o rozgałęzionych łańcuchach (BCCA)
Jak jest mało dopaminy rozwija się parkinsonizm
Jak jest za dużo serotoniny zaburzona jest równowaga w neuroprzekaźnikach
Podając BCCA można zachować tryptofan na obwodzie opóźniając zmęczenie ośrodkowe
Po skończeniu pracy fizycznej rozpoczyna się okres restytucji powysiłkowej, po całkowitej restytucji, gdy możliwości wracają do stanu wyjściowego (uporządkowanie środowiska wewnętrznego) rozpoczyna się okres superkompensacji (wyprodukowanie pewnej nadwyżki), która po jakimś czasie wraca do poziomu wyjściowego. Rozpoczynając wysiłek o takim samym obciążeniu w fazie superkompensacji ten sam wysiłek nie spowoduje już aż takiego obniżenia. Jeżeli trening wystąpił przed pełnym wypoczynkiem ten sam wysiłek powoduje dużo bardziej negatywne skutki – może dojść do kontuzji, przetrenowania.
Do tej pory nie znaleziono skutecznych metod do obliczenia czasu wystąpienia superkompensacji.
*Dynamicznie zmienny stan ustroju, następujący bezpośrednio po zakończeniu, bądź też zmniejszeniu intensywności wysiłku fizycznego lub umysłowego, w trakcie którego przeważają procesy asymilacyjne (anaboliczne).
*Stan wewnątrzustrojowy, który może być wzmocniony lub zakłócony z zewnątrz.
Wypoczynek składa się z następujących po sobie odcinków, w których występują pewne procesy (jak na przykład spłata długu tlenowego). Inne zabiegi potrzebne są zaraz po skończeniu wysiłku, inne po dwóch godzinach od zakończonego wysiłku, inne po kilku godzinach. Potrzebne są różne działania wzmacniające wypoczynek (odnowa biologiczna). Odnowa biologiczna musi być oparta na naukowych faktach i dopasowana do odpowiedniego odcinka czasu po wysiłku. Wiele metod w odnowie biologicznej opiera się na mitach, znajomość procesów następujących po wysiłku może wspomóc ten proces a nieznajomość zaszkodzić.
Okienko węglowodanowe – podanie porcji węglowodanów 30 min do 2 h po wysiłku przyspieszy odnawianie glikogenu. Podanie węglowodanów po wysiłku powoduje wzrost węglowodanów we krwi, trzustka wydziela insulinę i wytwarzanie glikogenu. Działa to również anabolicznie i gdy poda się dodatkowo białko, przyspieszona zostaje odbudowa białek. Podanie odpowiedniej ilości płynów w ciągu dwóch godzin po wysiłki przyspieszy wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych.
Długotrwałe zmęczenie zdolności do pracy i wydajności pracy
Wzrost gotowości wypadkowej (ilości błędów)
Zachwianie równowagi emocjonalnej – gotowość konfliktowa
Spadek odporności immunologicznej
Tło dla rozwoju nerwic
Zaburzenia hormonalne
Hormony anaboliczne (hormon wzrostu, hormony płciowe)
W saunie wydzielane są hormony kataboliczne dlatego nie powinno się jej stosować po intensywnym wysiłku - do południa trening, popołudniu/wieczorem sauna – akumulacja działania hormonu wzrostu z sauny z działaniem hormonu wzrostu nocnego.
Schładzanie po wysiłku ma lepsze zastosowanie niż sauna.
Przetrenowanie
Nieplanowane zmniejszenie lub stagnacja wydolności, trwające przez dłuższy czas, wywołane przeciążeniem organizmu sportowca.
Nie jest wynikiem ostrego zmęczenia!
Przyczyny:
Niewłaściwy stosunek między obciążeniem a odpornością organizmu na te obciążenie.
Przewlekła rozbieżność między wymaganiami a możliwościami zawodnika (jego zdolnościami adaptacyjnymi).
Przekroczenie min. 3 stref czasowych rozregulowuje zegar biologiczny
Typy przetrenowania:
Typ I (współczulny) – basedowowy, sympatykotoniczny, bogatoobjawowy, martwe zmęczenie (anormalne). Występuje głównie u młodych sportowców i osób trenujących dyscypliny siłowo-szybkościowe. Pobudzenie – zaburzenia snu, obniżony apetyt, ↑ podstawowej przemiany materii i ↓ masy ciała, ↑ temperatury ciała, pocenia się, przyspieszone tętno spoczynkowe, kłucia, bicia serca, skłonność do nadciśnienia, opóźniony powrót HR do normy po wysiłku, hiperwentylacja podczas wysiłku, nadpobudliwość na bodźce zewnętrzne, zaburzenia koordynacji, skrócenie czasu reakcji, drżenia mm., niepokój, drażliwość, nadpobudliwosć.
Szybciej ustępuje – do 3 mc-y. Zwalczać wyciszeniem organizmu, masażem, sauną.
Typ II (przywspółczulny) – adisonowy, parasympatykotoniczny, ubogoobjawowy, łatwe męczenie (anormalne). Występuje głównie u starszych i doświadczonych sportowców – „wytrzymałościowców”. Hamowanie – sen niezakłócony, apetyt normalny, masa ciała w normie, tak jak termoregulacja. Bradykardia/Hiperbradykardia, brak kłuć serca, wzrost rozkurczowego ciśnienia krwi, powrót tętna do normy w porządku, brak zaburzeń oddychania, zaburzenie koordynacji, czas reakcji może być wydłużony, spokój, brak drażliwości.
Ciężko je zauważyć. Ustępuje od 3 do kilkunastu mc-y. Zwalczać zabiegami pobudzającymi.
Markery przetrenowania:
Wydolnościowe
Anatomiczne
Fizjologiczne
Biochemiczne
Immunologiczne
Psychologiczne
Wysiłek fizyczny powoduje m.in. przyrost temperatury i postępujący ubytek płynów ustrojowych.
Produkcja ciepła endogennego zależy od:
Intensywności wysiłku,
Warunków termicznych otoczenia,
Długotrwałości wysiłku.
Ilość wytworzonego ciepła w trakcie wysiłku fizycznego może zwiększyć się nawet 10-20 krotnie.
Awaria ośrodka termoregulacji. Po 5-7 min wysiłku temperatura ciała wzrosłaby o 1˚C, po 15 min wzrosłaby do 40˚C, a po 2,5h sięgnęłaby 70˚C.
Temperatura wewnętrzna = 37˚C +/- 1˚C – w tej temperaturze najlepiej pracują narządy.
Odchylenie tej temperatury o 2˚C zakłóca procesy metaboliczne komórek i narządów.
Odchylenie tej temperatury o 3˚C upośledza funkcje psychiczne i fizyczne.
Dalsze odchylenia mogą spowodować śmierć.
Zyskiwanie ciepła (endogenne i egzogenne) musi równoważyć się z eliminacją ciepła z organizmu (przez promieniowanie, konwekcję, przewodzenie i parowanie potu oraz w niewielkim stopniu przez oddychanie).
Wielkość odwodnienia (głównie z powodu pocenia się) w spoczynku, w temperaturze otoczenia bliskiej 20˚C: ok. 25 ml/godz. (500-600 ml na dobę). Przy temperaturze otoczenia 28˚C 350-400 ml/godz. Podczas intensywnego wysiłku – 1-1,5 l/godz. U biegaczy lub kolarzy nawet do 3,5 l/godz. Jeden z maratończyków (Alberto Salazar) odwadniał się na poziomie 3,7 l/godz.
W chłodnym otoczeniu również dochodzi do pocenia – 2l w ciągu 20 min meczu piłkarskiego przy temperaturze 10˚C.
Nawet pomimo uzupełniania płynów, w wyniku parowania potu można stracić na masie ciała. Utrata wody dotyczy również pływaków w basenie.
Czynniki sprzyjające zaburzeniom termoregulacji:
Czynniki zewnętrzne – ruch wiatru, ukształtowanie terenu.
Czynniki funkcjonalne – wytrenowanie, przebyte gorączki, choroby, biegunki.
Czynniki nabyte – np. leki psychotropowe, uspokajające, środki stosowane we wspomaganiu, narkotyki, beta-blokery.
Zwiększone ryzyko zaburzeń termoregulacyjnych może wystąpić w następujących dyscyplinach:
Sporty walki, podnoszenie ciężarów, kulturystyka (kategorie wagowe, rzeźba mm.),
Dyscypliny, w których ubiór nie przepuszcza ciepła (np. szermierka),
Dyscypliny eksponowane na promienie słoneczne (także odbite od podłoża),
Wyścigi samochodowe,
Zawody jeździeckie.
Skutki odwodnienia:
Pogorszenie możliwości wysiłkowych (zarówno tlenowych jak i beztlenowych),
Zaburzenia cieplne (choroba cieplna).
Konsekwencje zdrowotne (wg. WHO):
Skurcze cieplne,
Omdlenia cieplne,
Wyczerpanie cieplne,
Udar cieplny,
Hiponatremia (obniżenie poziomu sodu przez picie złych napojów),
Rabdomioliza (rozpad włókien mm.).
Wyczerpanie cieplne (przy utracie masy ciała w wyniku odwodnienia rzędu 5-10%).
Objawy:
Zmniejszenie pocenia,
Skóra gorąca, zaczerwieniona (może być blada, ziemista),
Suchość w ustach,
Bóle, zawroty głowy,
Tętno przyspieszone,
Spadek ciśnienia tt,
Przyspieszenie oddechów,
Uczucie wyczerpania,
Kurcze mm.,
Nudności, wymioty,
Zaburzenia koordynacji i orientacji,
Wzrost temperatury rektalnej do 39,5˚C.
Pomoc: podawać napoje i obniżyć temperaturę! Kontrola HR, temperatury i ciśnienia krwi. Przy braku poprawy leczenie szpitalne, oznaczenie elektrolitów i ocena białek surowicy, hematokrytu i enzymów surowicy krwi.
Udar cieplny (przy utracie masy ciała w wyniku odwodnienia powyżej 10%).
Objawy:
Brak pocenia,
Anuria (nerki nie wytwarzają moczu),
Obrzęk języka,
Zaburzenia koordynacji,
Skurcze mm., drgawki,
Podwyższenie aktywności enzymów kom. surowicy krwi (uszkodzenie mm. i narządów),
Zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego,
Zaburzenia OUN (apatia lub agresja i omamy),
Śpiączka,
Temperatura wewnętrzna powyżej 40,5˚C.
Pomoc: schładzanie! Płyny podawane dożylnie (chyba że dotknięty udarem cieplnym jest przytomny). Obowiązkowo leczenie szpitalne.
Aklimatyzacja
60-75% korzystnych zmian przystosowawczych pojawia się po 4-6 dniach w gorącym otoczeniu – codzienny trening po 100 min. Prawie pełna aklimatyzacja 7-10 dni. Pełna po 14 dniach.
Co daje?
Zwiększa zapas wody
Obniża próg pocenia
Szybciej mobilizuje więcej gruczołów potowych
Gospodarka elektrolityczna oszczędza sód.
Profilaktyka odwodnienia
Uzupełnianie płynów! Na bieżąco i po wysiłku.
Napój hipotoniczny < 270 mOsm/l – szybko się wchłonie.
Napój hipertoniczny > 330 mOsm/l – najpierw musi zostać strawiony w jelicie zanim się wchłonie.
Napój izotoniczny 270-330 mOsm/l – dobrze się wchłania i uzupełnia elektrolity (ponad 50 mg/100ml Na, ok. 6% węglowodanów, max. 8%).
Napoje izotoniczne to napoje o osmolarności 300 mOsm +/- 10%, powinny zawierać 6-8% węglowodanów, ponieważ wtedy wchłaniają się najlepiej. Dodatkowo powinny zawierać przynajmniej 20 mmol/l Na).
Woda jest dobrym napojem dla sportowców jeżeli wysiłek trwa do 1 godziny, ale:
Rozcieńcza osocze (gasi pragnienie oszukując ośrodek w mózgu),
Nie zawiera sodu, więc pobudza produkcję moczu,
Nie dostarcza energii.
Kiedy podawać?
Na bieżąco i jak najwcześniej. Pragnienie jest efektem dopiero 2% odwodnienia, a już 1% obniża zdolności wysiłkowe (ubytek 4% pogarsza tempo opróżniania płynów z żołądka).
Bez wysiłku należy uzupełniać 2,5l wody na dobę, w upalny dzień nawet 4-6l na dobę.
Przy treningu w gorącym otoczeniu (2-3h) od 6 do 15l.
W dzień zawodów 500-600 ml na 2-3h przed zawodami, 250 ml na 15 min przed, 125-350 ml co 15-20 min w trakcie, 200-250 ml co 15-20 min po. 2/3 ubytku należy uzupełnić w ciągu 2h po zawodach/wysiłku. Do 24h po zawodach/wysiłku dostarczyć 1,25l na każdy 1l ubytku.
IO Meksyk 1968 – leży na wys. ok. 2600 m. Okazało się że ta wys. może przysporzyć sportowcom spore kłopoty – wyniki wielu dyscyplin mogły być dużo mniejsze, niektórych dużo większe.
Zawodnicy z Kenii i Etiopii zdobyli 39% medali w biegach średnich i długich (zamieszkują na wys. co najmniej 1500 m .n.pm.). Wiele rekordów w określonych konkurencjach zostało pobitych na IO w Meksyku.
Idea TW
Hipoksja wysokościowa prowadzi do wzrostu możliwości transportowych tlenu do pracujących tkanek w wyniku wzrostu pojemności tlenowej krwi
Wyniki sportowe biegaczy z Kenii i Etiopii, żyjących na wysokości 1500-2000m.n.p.m
Obserwacje zmian adaptacyjnych i możliwości wysiłkowych ludzi mieszkających w Andach (4000-5500m.n.p.m.) i Tybetu (do wys. 4500m n.p.m.)
Ograniczenia treningu wysokościowego
Postępujący z wysokością spadek wydolności fizycznej!!!
Trener planujący trening w górach musi liczyć się ze spadkiem VO2max wraz z wysokością – im mniejsze ciśnienie parcjalne tlenu tym większe pochłanianie tlenu.
Na wysokości Mt. Everestu pochłanianie tlenu było na poziomie ludzi chorych.
Spadek VO2max obserwowany na wys. u zawodników klasy międzynarodowej i innych dobrze wytrenowanych sportowców. Mniej więcej spadek ten wynosił 10% na 1000 m n.p.m.
Im większa wydolność początkowa badanych, tym większy spadek wydolności. Im zawodnik lepiej wytrenowany tym bardziej szkodzi mu wysokość.
Nawet u Kenijczyków następuje spadek VO2max na wysokości.
Podsumowanie
Obserwuje się spadek VO2max o 10% na 1000 m. wys.
Ale! Spadki VO2max rzędu 4-7% obserwowane były już na symulowanej wysokości 580 m. np. u wytrenowanych kolarzy.
Istnieją duże indywidualne różnice spadku VO2max szczególnie pomiędzy sportowcami wysokiej klasy. Większe spadki VO2max obserwowane były u bardziej wytrenowanych aerobowo sportowców VO2max > 63 VS VO2max < 51.
Spadek PO2 wraz ze wzrostem wysokości (PIO2)
Hipoksja wysokościowa/hipobaryczna (↓ ciśnienia parcjalnego tlenu we wdychanym powietrzu)
↓ ilości Tlenu w pow. Pęcherzykowym (PAO2)
↓ PO2 we krwi tętniczej (PaO2) = hipoksemia
↓ gradientu dyfuzyjnego na obwodzie
Pogorszenie zaopatrzenia tkanek w tlen
Na wys. 8848 wys. wysycenie Hb (hemoglobina) tlenem jest na poziomie 50-60%.
Do pewnej wysokości ludzie mogą normalnie żyć i pracować (trochę ponad 5000 m).
Zaburzenia – choroba wys., górska – od bólu głowy, zaburzeń widzenia, poprzez nudności, wymioty, duszności, niechęć do jedzenia, aż do skłonności do omdleń i utraty przytomności.
Reakcje organizmu na hipoksję wysokościową
Doraźne ostre przystosowanie do hipoksji bezpośrednio po osiągnięciu wys. 2000-3000 m. Reakcja na ostrą hipoksję – doraźne zmiany pozwalające człowiekowi przeżyć.
Aklimatyzacja wysokościowa rozwijająca się stopniowo w miarę przebywania na wysokości.
Trwała, genetyczna adaptacja do środowiska wysokogórskiego.
Wpływ ostrej hipoksji na organizm
Ostra hipoksja powoduje hipoksemię a to z kolei reakcje układu krążenia – w spoczynku wzrost HR, w wysiłku submaksymalnym wyższe obciążenie, a mimo to jest niemożność wykonania wysiłku maksymalnego jaki wykonałby na poziomie morza, HR może być mniejsze na poziomie wysiłku maksymalnego. Spadek objętości wyrzutowej w każdym przypadku (czy spoczynek czy wysiłek) i tak samo spadek pojemności minutowej. Reakcje układu krążenia są gorsze niż w warunkach normoksji.
Hipoksemia
Pobudzenie chemoreceptorów tętnicy szyjnej
Pobudzenie ośrodka oddechowego w pniu mózgu
↑ częstości ruchów oddechowych i wentylacji płuc (w spoczynku i podczas wysiłku submax)
Są to wszystko niekorzystne zjawiska
Powoduje to pozbywanie się CO2 z krwi – rozwija się alkaloza. CO2 pobudza ośrodek oddechowy w mózgu dlatego jest to zjawisko niekorzystne. Może dojść do zatrzymania oddechu szczególnie w trakcie snu. Dochodzi wtedy do bardzo szybkich oddechów, po czym zatrzymania oddechu dopóki nie wzrośnie poziom CO2 we krwi. Kolejne zmiany - przesunięcie krzywej dysocjacji Hb w lewo. Tlen łatwiej jest oddawany do tkanek. Utrata wody przez drogi oddechowe - w powietrzu oddechowym jest mało pary wodnej i następuje oddawanie jej z organizmu.
Zmiany hormonalne
Spadek aktywności reniny-angiotensyny- aldosteronu
Więcej sodu wydzielane jest na zewnątrz, zwiększenie diurezy
Odwodnienie
Spadek objętości osocza (PV) i zagęstnienie krwi
Wzrost sekrecji adrenaliny, spadek sekrecji noradrenaliny
Wzrost stężenia hormonów tarczycowych – powoduje przyspieszenie metabolizmu i ujemny bilans energetyczny i białkowy -> spadek masy mm i masy ciała!!!!
Wzrost kortyzolu w większości badań (hormon stresowy) -> wskaźnik stresu/adaptacji obciążeń treningowych się pogarsza, spadek sprawności układu odpornościowego.
Zwiększona biosynteza erytropoetyny, która pobudza szpik kostny do produkcji erytrocytów i Hb.
Zmiany metaboliczne w spoczynku
↓ zdolności oksydacyjnej tkanek
↓ aktywności ATP-az i spadek resyntezy ATPw mm
Nasilenie przemian pirogronianiu do kwasu mlekowego
↓ pojemności buforowej krwi
Zmiany metaboliczne podczas wysiłku
Upośledzenie tlenowych mechanizmów resyntezy ATP w mm.
↑ udziału procesów beztlenowych
Nasilenie przemian pirogronianu do kwasu mlekowego podczas wysiłków – „paradoks mleczanowy”
↑ użycia glukozy i glikolizy w kom. Mm oraz spadek udziału glikogenu podczas wys.
↑ kosztu energetycznego pracy mm. !!!
Zawodnicy różnych dyscyplin sportowych zaczęli trenować w górach.
W wyniku tego towarzyszący im badacze otwarli ludziom oczy na wysiłek w warunkach górskich.
Wzrost stresu oksydacyjnego
Uszkodzenie błon kom. w spoczynku i podczas wysiłku na wys. powyżej 2000 m.
Ponad 50% wzrost TBARS w osoczu od 4 dnia treningu
Czynniki sprzyjające stresowi oksydacyjnemu (produkcji wolnych rodników)
Hipoksja i reperfuzja tkanek
Niska temp. otoczenia
Wpływ ekspozycji na promieniowanie UV
Odwodnienie organizmu
1. Utrata wody przez drogi oddechowe - nasilona wentylacja, oddychanie rozrzedzonym powietrzem.
Wysokość 2500-4300m n.p.m. - u kobiet dodatkowy ubytek 850 ml/dzień u m 1900 ml/d.
2. Spadek aktywności układu renina –angiotensyna-aldosteron – dodatkowa utrata wody ok. 500 ml/dzień Profilaktyka! Wzrost spożycia napojów do 4-5 litrów na dzień.
8-14 dzień treningu na wysokości – największe zaburzenia układu odpornościowego – gorączka, kaszel, ból gardła, mogą pojawić się wymioty i biegunka. Później dolegliwości te się zmniejszają. Trening wysokogórski to zazwyczaj do 14 dni.
Choroba wysokościowa występuje powyżej wys. 2300-2500m n.p.m (rysy, alpy, himalaje, andy)
Częściej występuje po szybkim osiągnięciu wysokości (samolot, kolejka, samochód, kolej) – brak aklimatyzacji.
Wzrost przepuszczalności drobnych naczyń krwionośnych
Przesiąkanie płynu tkankowego do płuc i mózgu
Obrzęk płuc i mózgu
Może dojść do zgonu
Choroba ta (wysokościowa) dotyczy ok. 20% osób, które znalazły się na wysokości ponad 3000m n.p.m. W jej przebiegu występują osobnicze różnice.
Dwie postacie choroby górskiej – ostra (może wystąpić nawet w czasie jazdy kolejką w góry) i przewlekła (np. u alpinistów)
Przyczyny:
1. Niedotlenienie (hipoksja) – wynik spadku ciśnienia parcjalnego tlenu
2. Spadek ciśnienia atmosferycznego
Przy szybkim przemieszczeniu się
Objawy:
Apatia, euforia, spadek samokrytycyzmu, ryzykowne poczynania, pogorszenie samopoczucia, uczucie osłabienia, zmęczenia, senności, rozbicia, zaburzenia snu, pogorszenie procesów myślowych, pogłębienie i przyspieszenie oddechów, kaszel, odpluwanie pienistej plwociny, sinica, uczucie przerażenia – obrzęk płuc.
Przyspieszenie akcji serca przechodzące w bradykardię.
Nudności, bóle i zawroty głowy (napięcie opony miękkiej).
Postępowanie:
Odpoczynek w pozycji siedzącej
Tlenoterapia
Transport w niziny (helikopter, samochód)
Uwaga: obrzęk płuc ustępuje po przetransportowaniu w dół do wys. 1000-1500m, obrzęk mózgu może utrzymać się do tygodnia po przetransportowaniu z gór (u alpinistów do kilku tygodni).
Objawy: Apatia, zaburzenie koordynacji, osłabienie, zmęczenie, zaburzenia żołądkowo jelitowe (torsje, biegunki, wymioty), duszności, sinica, spadki ciśnienia krwi.
Czynniki sprzyjające wystąpieniu choroby górskiej
Choroby krwi, choroby ukł. krążenia, choroby ukł. oddechowego, brak aklimatyzacji. Choroby zarówno aktualne jak i przebyte.
Im wyżej n.p.m. tym niższa temperatura.
Wpływ przewlekłej hipoksji na organizm
czyli potencjalne fizjologiczne korzyści z TW (treningu wysokościowego)
Stymulacja:
Układ oddechowy
Układ sercowo naczyniowy
Układ krwiotwórczy
Układ hormonalny
MM szkieletowe
Cel: dostarczenie do tkanek wystarczającej ilości tlenu niezbędnego do produkcji energii w warunkach hipoksji.
Wpływ TW na VO2max – w czasie pobytu na wys. spadek VO2max, po powrocie obserwuje się zwiększenie się VO2max nie u wszystkich.
Czynniki wpływające na wielkość VO2max:
Ośrodkowe – dostarczanie O2 na obwód
Obwodowe – extrakcja, konsumpcja O2
Ośrodkowe – zwiększenie pojemności minutowej serca, pojemności tlenowej krwi (1g Hb – 1,34 ml O2). Obwodowe – różnica tętniczo żylna w wysyceniu krwi tlenem 5-15ml/dL (15 w czasie wys. fiz.).
Może to uleć polepszeniu poprzez zwiększenie:
Kapilaryzacji mm., gotowości enzymatycznej mm. (możliwość konsumpcji O2)
Wpływ na pojemność tlenową krwi
Hipoksja wysokościowa
Spadek poziomu O2 w tkance nerkowej
Stymulacja czujnika tlenowego w nerce
Stymulacja biosyntezy EPO
Stymulacja erytropoezy w szpiku kostnym
Wzrost masy erytrocytarnej, HB i wzrost pojemności tlenowej krwi
Hipoksja rzędu 13% (zmniejszenie ilości tlenu do 13% w powietrzu wdychanym) stymuluje biosyntezę EPO już po 90 minutach, szczyt poziomu EPO we krwi 3-6 godz. po zadziałaniu bodźca. Po jednorazowej stymulacji podwyższony poziom EPO utrzymuje się pomiędzy 2-4 dniami.
Wzrasta aktywność erytropoetyczna szpiku kostnego - > wzrost RET, RBC, Ht, HB, masy erytrocytarnej rzędu 10-13% po 4 tygodniach treningu.
Wzrost masy erytrocytarnej jest także wynikiem spadku PV rzędu 300-500ml. Po zejściu na niziny następuje wzrost PV (objętość osocza) i tym samym BV (objętość krwi krążącej).
Wzrost stężenia 2,3-DPG w krwinkach -> przesunięcie krzywej dysocjacji HB w prawo
Poprawa właściwości reologicznych erytrocytów (młode erytrocyty są w stanie dotrzeć w więcej miejsc niż stare).
Po testach okazało się że mogą być dwie reakcje: przy wrażliwości zawodników na tego typu trening poprawa o 4%, lub brak reakcji – brak wzrostu po powrocie na niziny.
Nie wszyscy zawodnicy reagują jednakowo na TW – może to być strata czasu lub może dojść do roztrenowania zawodnika. Trzeba odbyć taki trening żeby wiedzieć jakie przynosi skutki.
Powinny być wykonane odpowiednie badania reakcji zawodnika na TW czy na niego reaguje.
Jeżeli jest niedobór żelaza w organizmie w trakcie takiego treningu też nie będzie oczekiwanych zmian. Konieczne jest więc przeprowadzić badania i w razie potrzeby uzupełnić niedobór żelaza.
Rozbieżności te występują z powodu:
Wrażliwości na hipoksję wysokościową i TW
Niejednolita metodyka – np. oceny masy erytrocytarnej, całkowitej Hb
Różnej ekspozycji na niedotlenienie
Próg stymulacji to PeO2 ok. 70 mm hg – 1600m npm
Różny stan wytrenowania
Wpływ TW na VO2max
Poprawa utylizacji tlenu w mm, zwiększenie gęstości naczyń włosowatych/pojedynczych wł. mm, (na zwierzętach, u ludzi nie udało się jednoznacznie udowodnić). Wzrost zawartości mioglobiny w mm. Wzrost liczby mitochondriów w kom. mm. Wzrost aktywności enzymów oksydacyjnych w mitochondriach kom. mm.
Ale!
Nie potwierdzono zmian w mikrostrukturze mm wytrenowanych sportowców pod wpływem TW
Wzrost pojemności buforowej mm. od 6-18% - większa odporność na zakwaszenie – zakwaszenie wystąpi później
Dodatnia korelacja pomiędzy pojemnością buforową mm. a czasem biegu do wyczerpania w teście na poziomie morza po TW
Kto odniesie korzyści z treningu wysokościowego?
Sportowcy startujący w zawodach na wysokości
Sportowcy startujący niżej, ale których wysiłek trwa pomiędzy 1-2 min. do kilku godzin
Zawodnicy narażeni trening w warunkach hipoksji
Uwaga! Co najmniej 10% osób w teamie należy do niewrażliwych na TW.
Wysokości stosowane w TW
Wysokość efektywna to 1600m n.p.m. i wyżej ale nie za wysoko.
Powyżej 3000m uboczne (ujemne) skutki przeważają nad dodatnimi.
Ile trenować?
Trenować 3-4-6 tyg.
Powtórzyć po kilku tyg.
W USA powtarzają 3-4 razy w roku (wiodący ośrodek w Colorado Springs).
Jak długo trwa efekt?
Czas przeżycia erytrocytu to ok. 120 dni (4miesiące).
U ludzi intensywnie trenujących okres przeżycia krwinki jest skrócony do 2-3 miesięcy.
Przyjmuje się zatem, że pozytywne efekty treningu wysokościowego utrzymują się do końca 2 miesiąca, ale zaczynają się cofać już po 4 tygodniach.
Można mieszkać wysoko i trenować wysoko (LH-TH) lub mieszkać wysoko trenować nisko (LH-TH) (zależy co się chce osiągnąć)
Jaką metodę TW wybrać?
Trening mieszkaj wysoko-trenuj wysoko LH-TH
Korzyści - sprawniejszy transport tlenu do tkanek, poprawa utylizacji tlenu w mm.
Podobne efekty uzyskuje się podczas treningu w komorach hipobarycznych (zawodnik śpi na dużej wysokości, trenuje bez negatywnych skutków związanych z dużą wysokością)!!!
Z powodu negatywnych zmian hipoksji wymyślono trening:
Trening mieszkaj wysoko – trenuj nisko LH-TL
Cel - uniknięcie podczas treningu do zawodów na poziomie morza ujemnych następstw treningu na wysokości. Wykorzystanie naturalnych warunków – mieszkać/spać wysoko – na umiarkowanej wysokości 2000-2700m n.p.m., trenować na wysokości poniżej 1000 m.
Najnowsze trendy LH-TL.
Pojawiło się pojęcie treningu wysokościowego nie wysokogórskiego.
Domek/mieszkanie azotowe, popularne w Finlandii od lat 90.
Hipoksja normobaryczna stymulująca wysokość ok. 2000-3000 m:
Ciśnienie barometryczne ok. 760 mm HG,
Stężenie tlenu w powietrzu ok. 15,3%, zwiększone stężenie azotu.
Sportowcy śpią i mieszkają w domku przez 8-18 godz. na dobę, przez 5-28 dni, a trenują na poziomie morza lub podobnej wysokości. Hypoxico Tent system do ponad 4000 m. Koszt - 14 tyś. dolarów.
Komory hipobaryczne do treningu lub spania.
Na następnym wykładzie hiperoksja.