VIII. Sukcesja ekologiczna także sukcesja biocenoz lub po prostu sukcesja - jedna z najważniejszych form zmienności biocenoz w czasie. Prawidłowo sukcesja oznacza następstwo i bardzo dobrze oddaje istotę zjawiska. W odróżnieniu od cyklicznych fluktuacji sezonowych sukcesja ekologiczna jest procesem kierunkowym. Proces przebiega etapami od stadium początkowego poprzez stadia pośrednie, do końcowego zwanego klimaksem. Stadium klimaksu w danych warunkach klimatyczno-siedliskowych można uznać za stadium stabilne. Jednak i to stadium podlega zmianom, dzieje się tak pod wpływem ciągłych zmian klimatu oraz ewolucji.
W naturalnych warunkach Polski zmiany biocenoz klimaksowych zachodzą ok. 10 razy wolniej niż zmiany w biocenozach etapów wcześniejszych. (np. jezioro->wypłacanie jeziora->bagno->las podmokły przejscowy->las podmokły olchowy).
Sera – ciąg charakterystycznych zmian obserwowanych w sukcesji ekologicznej (model klasyczny, koncepcja Clementsa). Według Clementsa sukcesja jest procesem deterministycznym i kierunkowym, kolejne stadia sukcesyjne biocenozy zastępują się, dzięki zmianie warunków wywołanych przez poprzednie stadia. W zależności od warunków początkowych wyróżnia się: hydrosera - sukcesja rozpoczynająca się w środowisku wodnym, np. przy zarastaniu jeziora, kserosera - sukcesja rozpoczynająca się w ubogim organicznie środowisku lądowym, np. na popiołach wulkanicznych, litosera - sukcesja rozpoczynająca się na nagich skałach, np. odsłoniętych przez lodowiec, mikrosera - sukcesja drobnoustrojów, np. na rozkładającym się liściu. W przebiegu sukcesji pierwotnej Clements wyróżniał: faza nudacji (ogołocenia, udostępnienia przestrzeni), faza ecezji (imigracji gatunków), faza konkurencji (konkurencja pojawiających się gatunków) faza reakcji (zmiena charakteru biocenozy poprzez mianę warunków wywyłanych obecnoscia wczesniejszych imigrantów).
Klimaks – w klasycznej teorii sukcesji to końcowe, stabilne stadium rozwojowe biocenozy. Stan końcowy rozwoju biocenozy uwarunkowany jest lokalnym klimatem. (monoklimaks, poliklimaks).
Modele sukcesji - zastępowania, hamowania, tolerancji, hamowania, kolonizacji, wyspy.
Sukcesja autogeniczna są to zmiany sukcesyjne, zapoczątkowane przez czynniki wewnętrzne, które zachodzą pomiędzy biocenozą a czynnikami abiotycznymi. Sukcesja pierwotna jest to proces, w którym organizmy pionierskie zajmują nowe środowiska, jak dotąd nie zajmowane przez żadną inną biocenozę. Gatunki pojawiające się jako pierwsze muszą umieć korzystać z ubogich zasobów dostępnych w nowym środowisku.
W sukcesji allogenicznej przemiany są zapoczątkowywane przez czynniki zewnętrzne, środowiskowe. Czynniki te możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy: długotrwałe i krótkotrwałe. Za czynniki długotrwałe możemy uznać np. zmiany klimatyczne związane z następującymi po sobie zlodowaceniami. Przykładem zmian krótkotrwałych może być nagromadzenie się osadów po powodzi. Takie krótkotrwale działające czynniki mogą zakłócić proces sukcesji lecz po pewnym czasie zwykle następuje powrót na utarty szlak.
Model układu klimaksowego - zmiany cykliczne powtarzają się wciąż na nowo, stanowiąc element wewnętrznej dynamiki biocenozy. Cykl życiowy dominujących organizmów określa zmiany cykliczne, z których wiele jest spowodowanych zmniejszeniem się z wiekiem żywotności roślin wieloletnich. W wielu lasach polanki utworzone przez przewracające się drzewa (luki leśne) tworzą mozaikę płatów przechodzących cykliczne zmiany w obrębie biocenozy klimaksowej.