PRZYRODA POLSKI

1. Wymień czynniki decydujące o tym , że przyroda Polski ma urozmaicony charakter .

Położenie ( morze< || >góry ) u styku starych tarcz krystalicznych i młodych gór fałdowych. Przejściowy klimat ( atlantycki – kontynentalny) . Przeszłość ( zlodowacenia ) . Działalność człowieka ( długo było tu prymitywne rolnictwo , a potem się zintensyfikowało   , nastąpił rozwój przemysłowy ) łączenia wpływów kulturowych i naturalnych  pozytywnie wyróżnia przyrodę Polski na tle europejskiej .

2. W jakim kierunku zmienia się w Polsce i Europie stopień przekształcenia przyrody przez działalność gospodarczą człowieka ?

W kierunki łączenia wpływów kulturowych i naturalnych .

3. Co wyróżnia polskie lasy na tle przyrody europejskiej ?

Ich naturalność , występowanie lasów niżowych będących rzadkością w Europie zachodniej i południowej . Wśród nich wyróżnia się jeszcze puszcza białowieska – najdalej na wschód wysunięty kompleks środkowo europejskich lasów liściastych .

4. W jaki sposób przekształcono rzeki Europy Zachodniej , w jaki europy Wschodniej ? Co wyróżnia niektóre polskie rzeki na tym tle ?

Zachodnie rzeki są kanalizowane i uregulowane do potrzeb żeglugi , mniejsze rzeki zmieniono w kanały łączące większe rzeki .

Wschodnie ( krajach byłego ZSRR) duże rzeki zostały poprzegradzane zaporami i zamienione   w system jezior połączonych kaskadowo .

Polskie rzeki wciąż zachowują jeszcze dużo cech naturalnych . pomimo wycięcia lasów łęgowych w dolinach rzek i uregulowania mniejszych rzek ogólny bilans ekologiczny dolin rzecznych wciąż zachowuje wartości naturalnej przyrody . Dzięki temu mamy organizmy które w Europie zostały już bezpowrotnie wytępione .

5. Jaką część Polski zajmowały pierwotne tereny podmokłe ? Jakie było ich znaczenie dla przyrody i człowieka ? Dlaczego polskie tereny podmokłe są cenne dla przyrody europejskiej ?

1\3 powierzchni Polski . Stanowiły one naturalne zbiorniki retencyjne , rezerwujące wodę w czasie suszy i magazynujące nadmiar wody w czasie wysokich opadów. Siedlisko specyficznej flory i fauny .

Zachowują dziedzictwo przyrodnicze Europy ( torfowiska ) . Są rzadkością .

6. Dlaczego ekosystemy górskie  w Polsce są mniej przekształcone przez człowieka od ekosystemów niżowych ? Które pasma górskie w Polsce mają największą wartość przyrodniczą ? Które z nich wykazuje największą różnorodność  geologiczną ?

Ponieważ antropopresja(?) zaczęła się tam później i na mniejszą skalę niż na nizinach , przyczyną tego jest mniejsza korzystność terenów górskich od nizinnych dla gospodarki człowieka .

Wartość przyrodnicza – Tatry i Pieniny , Bieszczady oraz Gorce .

Różnorodność geologiczna – Sudety .

7. Jakie czynniki ukształtowały charakter polskich lasów ?

Zlodowacenia , ocieplenia , oraz wpływ człowieka .

8. Porównaj czas istnienia lasów w Polsce i lasów tropikalnych ? Jakie są konsekwencje różnic ?

Polskie lasy 10-12 tys. lat Równikowe 30 mln. lat , Główna różnica polega na różnorodności gatunkowej tych lasów .

9. Jakie zespoły leśne i zaroślowe kształtują się na obszarach objętych długotrwałymi zalewami , jakie na obszarach objętych zalewami okresowymi ?

Lasy i zarośla bagienne ( zarośla łozowe , olsy , bór bagienny ) na obszarach objętych długotrwałymi zalewami , zarośla i lasy łęgowe ( zarośla wiklinowe , łęg wierzbowo-topolowy , łęg wiązowo-jesionowy) na obszarach objętych zalewami okresowymi .

10. W jakich siedliskach i w której części kraju występowały dąbrowy kwaśne ? Jakimi drzewostanami zastąpiono większość z nich ?

Rosły na wszystkich glebach skąpo-żyznych , kwaśnych glebach mineralnych na terenie zachodnim kraju . Zostały jednak zastąpione w większości przez uprawę sosny i świerka .

11. W jakich siedliskach występują dąbrowy kwaśne ?

występują na glebach skąpo-żyznych , kwaśnych glebach mineralnych na zachodzie kraju , należą do rzadkości .

12. Jakie lasy są typowymi klimaksowymi ekosystemami leśnymi Europy Środkowej? W jakich siedliskach one występują ? Jakie gatunki drzew i krzewów w nich przeważają?

Grądy , występują na glebach żyznych i średniożyznych , występują na wysoczyznach , wyższych tarasach i stokach dolin . Przeważają tam w górnym piętrze : dąb szypułkowy i lipa drobnolistna z domieszką klonu zwyczajnego świerka jodły i buka  , na niższym piętrze : grab , klon polny , dzika jabłoń i grusza pospolita , podszyt : porosty i wszystkie gatunki krzewów leśnych .

13. Jakie zespoły leśne występowały pierwotnie w miejscu większości polskich pól i osiedli ludzkich ?

Grądy

14. Gdzie w Polsce występują bory świerkowe i jodłowe ?

W górach tworzą piętro regla górnego , oraz na torfowiskach Polski północno – wschodniej .

W Górach Święto krzyskich  , na roztoczu i Podkarpaciu występuje bór jodłowy jedlina świętokrzyska .

15. Na jakich glebach rosną naturalne bory sosnowe ?

Na glebach najuboższych ,

16. Jaki gatunek drzew przeważa w polskich lasach ?

Sosna i modrzew

17. Jakie działania podejmuje się by zwiększyć różnorodność gatunkowa i genetyczną polskich lasów ?

Sadzi się drzewa różnych gatunków , wykorzystuje się bardziej różnorodny materiał szkółkarski . Ograniczenie zrębów zupełnych na rzecz częściowych (zróżnicowanie wiekowe i biomasy drzewostanów ) , ograniczenie zamiany gruntów leśnych przez stosowne opłaty , oraz zalesianie terenów bezleśnych . Oraz tworzenie obszarów chronionych ( parki narodowe , rezerwaty itd.) dla najcenniejszych biocenoz.

18. Co to są murawy i zarośla kserotermiczne ? Kiedy zaczęły się one kształtować ? Skąd przywędrowały do Polski tworzące je rośliny ? W jaki sposób człowiek przyczynił się do ich przetrwania ? W jakich siedliskach mogą się one utrzymywać ? Jakie rośliny je tworzą ? Na czym polega ich czynna ochrona ? Czy tworzenie rezerwatów ścisłych jest właściwą formą ochrony muraw i zarośli kserotermicznych ? Dlaczego ? Wymień parki narodowe w Polsce , w których występują murawy i zarośla kserotermiczne .

Zwane są stepowymi , półnaturalne zbiorowiska roślinne o złożonej genezie .Zaczęły się kształtować na początku epoki polodowcowej , zanim lasy wkroczyły na tereny opuszczone przez tundrę , na osady i gleby jeszcze zasobne w sole mineralne . Przywędrowały do Polski z południowego - wschodu Europy ze stepów nad morzem Czarnym , z Niziny węgierskiej przez Bramę Morawską iż zachodu , od strony , od strony Brandenburgii przez dolinę dolnej Odry i Warty . Człowiek przyczynił się do ich przetrwania poprzez wyręb lasów i wypas zwierząt . Mogą się utrzymywać na glebach wapiennych , na lessach i świeżych glinach morenowych w miejscach dobrze oświetlonych i nagrzewanych poronieniami słońca  .

Tworzą je rośliny : trawy ( ostnice , kosodrzewiny i wiechliny) zielne rośliny dwuliścienne oraz krzewy ( głównie róże). [ berberys , dzika róża , jałowiec , ligustr , tarnina i inne krzewy]. 

Ochrona polega na zachowaniu równowagi pomiędzy murawami a zaroślami , tak by krzewy nie zacieniały niższej roślinności i nie torowały drogi ekspansji lasu .

Nie , tworzenie ścisłych rezerwatów nie ma tu sensu , ponieważ taką roślinność należy chronić w sposób aktywny poprzez wykonywanie racjonalnych , kontrolowanych wypasów i koszeń . Zalesienia takich terenów nie dają spodziewanych efektów drzewa rosną krzywo lub krzaczasto . Dlatego  nie należy obejmować tych trenów ochroną ścisłą wykluczającą ingerencję człowieka .

Parki z murawami i zaroślami kserotermicznymi w Polsce to: Ojcowski park narodowy i Pieniński park narodowy .

19. Jakie czynniki ukształtowały łąki niżowe Polski ? Co im zagraża ? Na czym powinna polegać ich ochrona ? Wymień polskie parki narodowe , w których występują łąki niżowe .

Gospodarka rolna na siedliskach łęgowych , wilgotnych grądów i borów mieszanych przez wielowiekowe koszenie roślinności . Zagraża im osuszanie , nawożenie ,przeorywanie i sianie kilkoma gatunkami traw i roślin motylkowych . Ochrona powinna polegać na zaniechaniu osuszania i przeorywania  oraz ewentualnym umiarkowanym nawożeniu , koszeniu . Parki: Kampinoski , Biebrzański , Poleski .

20. Jakie czynniki ukształtowały łąki górskie ? Jakie warunki są konieczne do ich utrzymania ?

Wypasanie owiec i bydła w reglu dolnym i górnym gór na polanach śródleśnych . Czynna ochrona w parkach narodowych i rezerwatach .

21. Co to są halofity ? Jakich siedlisk one wymagają ? Co im zagraża ? Czy tworzenie rezerwatów ścisłych jest właściwa formą ich ochrony ? Dlaczego ?

Rośliny słonolubne .

Wybrzeża gdzie są zraszane słoną wodą morską oraz koło słonych źródeł w głębi lądu , wymagają także dużego nasłonecznienia nie mogą być zacienione , i muszą mieć w glebie chlorek sodu w podwyższonej ilości .

Zagrożeniem są wszelkie formy zagospodarowania wybrzeża , oraz opadanie poziomu solanki w glebach w pobliżu źródeł .

Nie , gdyż potrzebują one braku zacienienia , a pozostawienie ich samopas nie gwarantuje nam nie zarośnięcia terenów przez nie zasiedlonych . Świadczą o tym istniejące już rezerwaty tych roślin , które nie gwarantują ich występowania.

22. Co to są wrzosowiska ? W jakich siedliskach one występują ? Jakie zagrożenia przyczyniły się do zmniejszenia ich liczby ? Jaka forma ochrony prawnej jest dla nich najbardziej odpowiednia ?

Są to zbiorowiska krzewinek wrzosowatych urozmaiconych kępami żarnowca na zachodzie i jałowca w pozostałej części kraju .

Występują na wyjałowionych , kwaśnych glebach porolnych na stromych zboczach wąwozów na glebie piaszczysto żwirowej .

Zagrożenia: dawniej były ekstensywnymi pastwiskami , i uważano je za nieużytki , rekultywowano i zalesiano .

Ochrona : Uznanie ich jako użytki ekologiczne .

23. Kiedy i w jakich warunkach zaczęły powstawać torfowiska ? Wyjaśnij różnicę między torfowiskiem niskim , przejściowym i wysokim . W jaki sposób człowiek zagraża ekosystemom torfowisk ? Czy osuszanie torfowisk jest w perspektywicznie racjonalne ? Dlaczego ?

Powstawały u schyłku epoki lodowcowej w szczególnych warunkach topograficznych gwarantujących wysoką wilgotność .

Różnice dotyczą zasilania : wysokie – opady atmosferyczne , niskie – wody powierzchniowe , przejściowe – tak i tak .

Zagrożenia : eksploatacja torfu ( opał , użyźnianie, ocieplanie , lecznictwo), osuszanie torfowisk (utlenianie torfu).

NIE ponieważ torfowiska retencjonują wodę ( znaczenie przy gospodarce wodnej) , zapewniają różnorodność biologiczną (1\3 rodzimych gatunków ) .

24. Na czym polega ochrona terenów podmokłych ?

Zaniechanie eksploatacji tych terenów , nie osuszaniu ich oraz ich zlewni , tworzeniu obszarów chronionych , najczęściej rezerwatów , parków narodowych .

25. Wymień polskie parki narodowe utworzone dla ochrony terenów podmokłych .

Biebrzański , Narwiański ,Poleski i „Ujście Warty”

26. Dlaczego regulacja rzeki jest szkodliwa dla przyrody ? Dlaczego budowa zapory wodnej jest szkodliwa dla przyrody ? Jakie warunki powinno spełnić korzystanie przez człowieka z wody rzeki i jej brzegów by nie dewastować rzek pod względem przyrodniczym ? Wymień polskie Parki narodowe utworzone dla ochrony dolin rzecznych ? Czy ochrona punktowa jest właściwą formą ochrony rzeki i jej przyrody ? Dlaczego ?

Ponieważ ujednolica środowisko i zubaża ekosystemy i przyspiesza odpływ wody ze zlewni .

Budowa zapory wodnej zmienia przyrodę na dużym obszarze .

Nie należy zmieniać głęboko technicznie brzegów i koryta rzeki

Biebrzański ,Narwiański , Drawieński i „Ujście Warty” .

Nie , ponieważ to nie ma sensu , powinno się chronić cały brzeg rzeki , gdyż punktowa ochrona nie przyniesie  pożądanego rezultatu .

27. W której części Polski występuje najwięcej jezior ? Co to są jeziora lobeliowe ? W którym z polskich parków narodowych znajduje się kilka jezior lobeliowych ?

Na północy polski .

Lobeliowe : są to jeziora oligotroficzne o twardym dnie i piaszczystych brzegach , zlewnie tych jezior porastają z reguły bory sosnowe . Bardzo podatne na zanieczyszczenia wody .

W parku narodowym „Bory Tucholskie”

28. Na czym polega wartość przyrodnicza „oczek wodnych” ? Co im zagraża ? Jaka forma ochrony prawnej jest dla nich najwłaściwsza ?

Są ostoją różnorodności biologicznej i miejscem rozpłodu np.  płazów .

Zagrażają im osuszenia i zasypywania .

Ochrona prawna: uznanie za użytki ekologiczne .

29. W której części Polski znajduje się najwięcej stawów ? Na czym polega ich wartość przyrodnicza ?

Środkowej i południowej .

Tworzą swoistą faunę i florę z nimi związaną , zróżnicowanie ekologiczne , tworzą własne mikro ekosystemy .

30. Na czym polega wartość przyrodnicza wodospadów ? W których polskich parkach narodowych można je zobaczyć ? Jakie formy ochrony są dla nich właściwe (poza terenem parków narodowych) ?

Na tym że są rzadkie i niezwykłe.

Tatrzański park narodowy i Karkonoski .

 Tworzenie rezerwatów i pomników przyrody .

31. Na czym polega wartość przyrodnicza źródeł i źródlisk ? Jakie formy ochrony prawnej są dla nich właściwe ?

Na osobliwości występującej tam flory i fauny , szczególnie bezkręgowców i okrzemek oraz innych glonów . Są również naturalnym alarmem dotyczącym spadku poziomy wody ( błędach w gospodarce wodnej ) .

Różnej rangi obszary chronione i pomniki przyrody .

32. Na czym polega przyrodnicza wartość wysp ?

Posiadają wyjątkowy mikroklimat . Stanowią więc dogodne siedliska dla wielu gatunków roślin i zwierząt . Są odizolowane , mogą oddzielać niektóre organizmy od naturalnych wrogów lub innych gatunków dominujących .

33. Kiedy wygasły w Polsce ostatnie wulkany ? W jakich częściach kraju jest najwięcej śladów wulkanizmu . Podaj przykłady .

5 mln. lat temu .

Góry Kaczawskie i Niecka Złotoryjska .

Przykłady : Stożek wulkaniczny z gołoborzem na szczycie jest Ostrzyca Proboszczowicka , Kruczy Kamień to intruzja porfiru w skałach osadowych , Organy Wiesławske to odsłonięcie porfiru na ciosie słupowym .

34. Gdzie w Polsce znajdują się największe skupiska skałek ?

W Parku Narodowym Gór Stołowych (, Karkonoskim Parku Narodowym ,na Wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej , w Beskidach , Górach Świętokrzyskich ).

35. Gdzie w Polsce znajdują się jaskinie . Wymień najbardziej znane jaskinie Polski . W jakich skałach mogą powstawać jaskinie ? Wymień zagrożenia antropogeniczne dla jaskiń ?

Na terenie jury Krakowsko – Częstochowskiej , Ojcowskiego parku Narodowego w Tatrach i Sudetach .

Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie ,Grota Łokietka i Jaskinia Ciemna w Ojcowie , Jaskinia Raj w Górach Świętokrzyskich .

Wapieniach , rzadziej w piaskowcu ,

„Odwiedziny pseudo spaleologów”- niszczenie szaty naciekowej , śmiecenie  itp. podwyższenie temperatury w jaskiniach przez zbyt częste odwiedziny turystów . ( zmiana mikroklimatu).

36. Co to jest przełom ? Czym wyróżnia się flora i fauna dolin przełomowych ? Podaj przykłady przełomów ?

Fragment doliny rzecznej , o węższym dnie , zboczach wyższych i bardziej stromych niż w obu sąsiednich odcinkach .

Wyróżnia się tym , że umożliwia życie nawet na nizinach gatunkom górskim .

Przykłady : Przełom Dunajca , Przełom Bobru .

37. Co to są głazy narzutowe ? W której części Polski jest ich najwięcej ?

Skały wyrwane przez lodowiec z gór skandynawskich i przetransportowane daleko od nich .

NA PÓŁNOCY POLSKI .

38. Zaproponuj prawne formy ochrony właściwe dla: głazu narzutowego , pojedynczej skałki , doliny przełomowej , jaskini , śladów wulkanizmu .

głazu narzutowego – pomnik przyrody

pojedynczej skałki – pomnik przyrody

doliny przełomowej – rezerwat przyrody , park krajobrazowy , użytek ekologiczny

jaskini – pomnik przyrody , rezerwat  .

śladów wulkanizmu – ( ucięcie głowy przy samej dupie) , lub pokrycie kosztu usunięcia szkody , rekonstrukcji jeśli jest możliwa , surowej kary finansowej . 

39. Podaj przykłady współgrania ochrony przyrody i ochrony dóbr kultury

- kurhany i grodziska ( np. Rezerwat Archeologiczny „ Będkowice „ )

- zamki i ich ruiny ( np. zamek Chojnik na Górze Chojnik w rezerwacie Chojnik )

- ślady dawnego górnictwa np. Krzemionki Opatowskie koło Tarnobrzega

- parki zabytkowe – do znanych zaliczamy: Łańcut, Wilanów, Nieborów, Arkadia

40. Co to jest krajobraz? Wymień typy krajobrazów ze względu na stopień przekształcenia przez człowieka. Podaj przykłady.

Krajobraz- w języku potocznym słowo używane jest na określenie widoku; za krajobraz uważa się ogół cech przyrodniczych i antropogenicznych wyróżniających określony teren, zespół typowych cech danego terenu. Dodatkowo w krajobrazie występują obok siebie różne ekosystemu, np. w lesie występują jeziora, rzeki, torfowiska, polany itd. W ekologii krajobraz może być zdefiniowany jako zbiór przestrzenny ekosystemów o zbliżonej strukturze zewnętrznej (ekosystemy leśne, łąkowe, wodne), które połączone są procesem obiegu materii i przepływu energii, a także oddziaływaniem antropogenicznym.

Typy krajobrazów:

- pierwotny – nie przekształcony przez człowieka – lasy Puszczy Białowieskiej

- naturalny – przekształcony przez człowieka, funkcjonujący zgodnie z prawami przyrody, posadzony przez człowieka las sosnowy

- naturalno-kulturowy – np. park

-kulturowy – zurbanizowany, przemysłowy

-zdewastowany

41. Podaj przykłady zróżnicowania krajobrazów nadmorskich w Polsce.

- wybrzeże klifowe – np. Woliński Park Narodowy

- wybrzeże wydmowe- np. Słowiński Park Narodowy

- krajobraz jeziorno- bagienny z torfowiskami

- mierzeje – np. Łebska, Helska

- estuarium u ujścia Odry

- Żuławy Wiślane

42. Wymień cechy krajobrazu pojeziernego. W których parkach narodowych w Polsce chroniony jest krajobraz pojezierny ?

Cechy;

- wysokie wały moren czołowych

- faliste równiny moreny dennej

- głębokie, wydłużone jeziora rynnowe

- szeroko rozlewające się jeziora zastoiskowe

- dziesiątki oczek wodnych

- torfowiska, zabagnienia

- równinne obszary sandrów

- głęboko wcięte doliny rzek

Parki: Drawieński, Wigierski, Wielkopolski, Bory Tucholskie.

43. Wymień cechy krajobrazu równin starych zlodowaceń. W których parkach narodowych w Polsce chroniony jest krajobraz równin starych zlodowaceń?

Cechy:

- zajmują 29 % powierzchni kraju

- rozległe równiny

- obszar równin gęsto zaludniony, zajęty głównie pod uprawy rolne

- lesistość niewielka na zachodzie, wzrasta w kierunku wschodnim

Parki: Białowieski, Kampinoski, Biebrzański, Narwiński, Poleski

44. Wymień najważniejsze cechy krajobrazu wyżyn: Śląskiej, Krakowsko- Częstochowskiej, Małopolskiej, Lubelskiej, Gór Świętokrzyskich.

Wyżyny zajmują 12% terytorium Polski.

Wyżyna Śląska- krajobraz zdewastowany przez górnictwo oraz przemysł.

Wyżyna Krakowsko- Częstochowska – liczne zjawiska i twory krasowe powstałe w wapieniach, powstałe w takich siedliskach mioceny podlegają ochronie w Ojcowskim Parku Narodowym. Występują także liczne ruiny zamków.

Góry Świętokrzyskie – wznoszą się na wysokości ponad 600m. Charakteryzuje je różnorodność geologiczna podłoża, wysoka lesistość oraz przejawy dawnej i współczesnej działalności człowieka.

Wyżyna Małopolska- charakteryzują ją strome wzgórza kredowe i płaty lessu z charakterystycznymi tarasowymi polami i murawami kserotermicznymi.

Wyżyna Lubelska i Roztocze – ma charakter rolniczy, pocięta jest siecią głębokich wąwozów; Roztocze zbudowane z utworów kredowych.

45. Wymień cechy krajobrazu górskiego.

- góry zajmują 14 % powierzchni kraju

- krajobraz zmienia się wraz z wysokością

- w piętrze regla rośnie las mieszany, wyżej las świerkowy – tworzy regiel dolny; jeszcze wyżej znajdują się piętra kosodrzewiny i piętro alpejskie

- w wielu miejscach górskie lasy ustąpiły miejsca półnaturalnym łąkom górskim tzw. hale.

46. Wymień cechy krajobrazu dolin rzecznych.

- doliny rzek tworzą krajobrazy o szczególnej wartości, składają się na nie efekty dawnej i obecnej działalności erozyjnej i akumulacyjnej rzeki oraz miasta, zabytki architektury, stare młyny, mosty i zapory.

- obszar, w którym naturalna przyroda konkuruje z gospodarka człowieka

47. Wymień cechy krajobrazu polnego.

- zajmują ok. 60 % powierzchni Polski

- mozaikowatość pól, łąk i pastwisk

- zadrzewienia śródpolne

- śródpolne oczka wodne

48. Jakie walory ma krajobraz leśny ?

- różnorodność zbiorowisk leśnych związanych z topografią terenu oraz stare drzewostany zgodne z siedliskiem, a także wszelkie relikty dawnego użytkowania lasu i obiekty współczesnej kultury leśnej oraz urozmaiceniem krajobrazu i szczególnym siedliskiem życia organizmów