III. Mutacja nagła, utrzymująca się w czasie zmiana substancji dziedzicznej. Może ona polegać na zmianie liczby chromosomów, zmianie struktury chromosomu lub genu. M. jest wynikiem błędu w replikacji DNA.
Rekombinacja genów: crossing-over - proces wymiany materiału genetycznego między chromosomami homologicznymi, w wyniku którego zwiększa się zmienność genetyczna.
Polimorfizm genów obecność w puli genowej licznych alleli powodujących fenotypowe zróżnicowanie osobników w populacji: 1) homozygota organizm posiadający identyczne allele danego genu (np. aa lub AA) w chromosomach. Hom. dominująca sytuacja, gdy oba allele danego genu są dominujące (zapis np. AA). Hom. recesywna sytuacja, gdy oba allele danego genu są recesywne (zapis np. aa). 2) heterozygota organizm posiadający zróżnicowane allele tego samego genu (np. Aa), w tym samym locus na chromosomach homologicznych.
Metody pomiaru różnorodności genetycznej: 1) elektroforeza – rozdział mieszaniny białek albo fragmentów DNA umieszczonych na żelu w roztworze o optymalnym pH i poddaniu działaniu prądu elektrycznego, a następnie rozdział na podstawie ruchliwości. Analiza taka pozwala określić częstość występowania w genotypie czy puli genowej genów polimorficznych oraz ich alleli 2) liczba % genów polimorficznych (mających allele) w ogólnej liczbie genów populacji 3) liczba alleli przypadających na jeden gen polimorficzny 4) liczba % genów polimorficznych przypadających na jednego osobnika.
Dryf genetyczny to przypadkowa różnica w przekazywaniu alleli między pokoleniami, powodująca fluktuacje w częstości alleli. Zjawisko to może powodować różnice w częstości alleli pomiędzy oddzielnymi populacjami jednego gatunku. Najlepiej widoczny w małych, izolowanych populacjach.
Efekt szyjki od butelki zachodzi w momencie gdy liczebność populacji ulega gwałtownemu zmniejszeniu, co powoduje utratę różnorodności genetycznej populacji (zmniejszenie zaciemnienia wąskiej części wstęgi). Wzrost różnorodności dzięki zachodzącym mutacjom lub mieszaniu się z osobnikami pochodzącymi z innej, genetycznie różnej populacji (szeroka zaciemniona część wstęgi).
Efekt założyciela – populacja powstaje z niewielu osobników założycieli (np. kolonizujących nowe, niezasiedlone, a izolowane od innych populacji obszary), których zmienność genetyczna jest jedynie fragmentem zmienności gatunkowej, co powoduje utratę różnorodności genetycznej w porównaniu z populacją macierzystą.
Metapopulacja to populacja składająca się z podpopulacji (dem, subpopulacja) zamieszkujących izolowane płaty środowiska pomiędzy którymi migrują osobniki. Płaty muszą być wystarczające do zamieszkania i wydania potomstwa. Metapopulacja będzie aktywna pod warunkiem, że tempo kolonizacji będzie większe niż ekstynkcja (tempo wymarcia).
Populacja duża to popolucja o dużej liczbie osobników, charakteryzuje ją na ogół duża różnorodność genetyczna. Liczebność takiej populacji może rosnąć, spadać lub utrzymywać się na stałym poziomie.
Populacja mała populacja o małej liczbie osobników. Liczebność też może wzrastać, maleć lub utrzymywać się w czasie.
Minimalna trwała populacji to najmniejsza izolowana populacja mająca 99% szanse na przetrwanie 1000 lat pomimo przewidywanych negatywnych wpływów demograficznych, środowiskowych, stochastyczno-genetycznych i przewidywanych naturalnych katastrof.
Efektywna wielkość populacji – liczba osobników populacji zdolnych do rozrodu.
Minimalna wielkość populacji zdolnej do wypełnienia jej ekologicznej funkcji w ekosystemie – wg tej koncepcji należy określić liczbę np. wilków niezbędnych do normalnego funkcjonowania biocenozy leśnej.
Przyczyny spadku liczebności i szybkiego wymierania małych populacji: 1) stopniowa utrata zmienności genetycznej 2) demograficzna nieprzewidywalność ich rozwoju na skutek wzrostu znaczenia zdarzeń przypadkowych wpływających na wielkość rozrodu i śmiertelności 3) wrażliwość na wahania stanu środowiska (drapieżnictwo, konkurencja, pokarm, choroby, lokalne katastrofy)
4) niekiedy utrata socjalnych bodźców rozrodu, np. zanik kolonii lęgowych ptaka rozmnażającego się tylko w grupach.