Zwierzęta posiadają szereg odcinków różniących się budową morfologiczną i funkcjami:

-jama gębowa i jej pochodne

-przełyk

-żołądek

-dwunastnica i jej pochodne (wątroba i trzustka)

-jelito cienkie

-okrężnica (jelito grube)

-prostnica razem z odbytem

Ściana przewodu pokarmowego posiada trzy warstwy:

-śluzowa (wewnątrz)

-mięśniowa (w środku)

-błona surowicza (zewnętrzna)- oddziela układ pokarmowy od wnętrza ciała

*śluzówka pokryta nabłonkiem:

-nabłonek wielowarstwowy płaski (jama gębowa, przełyk aż do żołądka)

-nabłonek jednowarstwowy cylindryczny (od żołądka do odbytu)

* warstwa mięśniowa:

-mięśnie gładkie (mimowolne skurcze)- jedne ułożone okrężnie, drugie podłużnie

-na zewnątrz warstwa podłużna, skurcze mięśni podłużnych- skrócenie odcinka układu pokarmowego, robi się on szerszy, grubszy, rozszerzenie światła odcinka przewodu pokarmowego (spirala o dużym skoku, nie są ściśle równoległe do osi odcinka przewodu pokarmowego)

-okrężne zwężenie światła odcinka przewodu pokarmowego, gęsta spirala

-skurcze mięśni mięśniówki ściany jelita to perystaltyka przewodu jelit tj. skrócenie, zwężenie, rozszerzenie itp., przesuwanie treści pokarmowej, częstotliwość skurczów różna w zależności od gatunku

*błona surowicza- rola ochronna, chroni przed przedostaniem się różnych mikroorganizmów z treści pokarmowej do jamy ciała

- bardzo śliska- powoduje poruszanie się jelit

Zwierzęta gospodarcze dzielimy na 3 grupy:

-roślinożerne (bydło, owce, kozy, konie, króliki)

-wszystkożerne (świnie, drób grzebiący, wodny)

-mięsożerne (lisy, norki, psy, koty)

Inny podział w oparciu o budowę przewodu pokarmowego:

-monogastryczne (jednożołądkowe), świnia (modelowa budowa układu pokarmowego

-poligastryczne (przeżuwacze)

Budowa układu pokarmowego świni jako przykład układu pokarmowego monogastrycznego

1.Świnia:

jama gębowa, przełyk, żołądek, jelito cienkie (dwunastnica, jelito czcze, jelito biodrowe) jelito grube (jelito ślepe, okrężnica), odbyt in. Prostnica.

*jama gębowa: pobieranie pokarmu, rozdrabnianie, naślinienie, uformowanie kęsa, przesunięcie do przełyku

-gruczoł:

Ślinianki- ułatwienie przesuwania miazgi pokarmowej do żołądka, posiadają enzym amylazę ślinową, która rozkłada skrobię do dekstryn i cukrów prostych

-język- wał mięśniowy pokryty błoną śluzową, nabłonek płaski wielowarstwowy, ruchliwy- służy do przesuwania pokarmu pod zęby, a także do dalszego przesuwania pokarmu.

Dzięki niemu powstaje podciśnienie służące do picia, ssania.

-brodawki językowe-jest ich 4, nadają szorstkość językowi, przydatne do podtrzymywania pokarmu, trzy z nich są zaopatrzone w kubki smakowe.

*przełyk: łączy on przez gardło jamę gębową z żołądkiem 60cm dł., nabłonek wielowarstwowy płaski

-ruchy perystaltyczne

-nerw błędny- niezależny od naszej woli

*żołądek: wstępne procesy trawienia białka i węglowodanów

-amylaza w żołądku traci moc (przy pH 5,0)

-kwaśne pH w żołądku

-jednokomorowy żołądek, nieduża pojemność od 5-8litrów

-część denna żołądka, krzywista mniejsza i większa,…

-część przedsionkowa- nabłonek wielowarstwowy płaski, dalsza część nabłonek jednowarstwowy cylindryczny

-gruczoły z enzymami nabłonek jednowarstwowy cylindryczny

-cała powierzchnia pokryta nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym

-w części dennej i odzwiertnikowej- gruczoły z enzymami trawiennymi: enzym pepsynogen trawi białko (forma nieaktywna), pepsyna rozkłada białko na peptydy i aminokwasy; pepsynogen ulega uczynnieniu pod wpływem kwasu solnego do pepsyny (aktywna forma)

-część wydzielnicza

*jelito cienkie (od odźwiernika do jelita prostego)

-funkcje trawienne i wchłanianie strawionych substancji organicznych

-gruczoły jelitowe wytwarzające enzymy: trzustka wątroba

-wchłanianie na całej długości jelita

-długość jelita u trzody chlewnej 24m (od żołądka do odbytu) w tym: jelito cienkie (dwunastnica, czcze, biodrowe)-18m, jelito grube-5m, jelito ślepe- 20cm

dwunastnica: ośrodek gruczoło- twórczy 2 gruczoły wątroba i trzustka, oba gruczoły połączone są z dwunastnicą, długość dwunastnicy ok. 1m jest między żołądkiem, a jelitem.

Śluzówka dwunastnicy- okrężne fałdy układające się spiralnie- funkcją ich jest zwiększenie powierzchni jelita.

-fałdy na całej długości jelita cienkiego

-komórki nabłonkowe skierowane do wnętrza tworzą charakterystyczny meszek tzw. kosmki jelitowe.

Gruczoły dwunastnicy: komórki kubkowe, gruczoły Brunera i Libertyna- zawierają wszystkie gruczoły trawienne

-długość jelita czczego 16m

-jelito biodrowe ma 1m długości

jelito czcze: Gruczoły libertyna liczne w nim, brak gruczołów Brunera

-jelito umocowane na kresce- (jelita kreskowe)

*okrężnica od jelita biodrowego do odbytu

-okrężnica in. Prostnica ma ok. 5m długości, brak w niej kosmków

-obfitość gruczołów Libertyna, komórki kubkowe produkujące śluz

-funkcja: zagęszczenie niestrawionych resztek pokarmu

jelito ślepe- nie potrafimy określić funkcji jelita ślepego

*odbytnica- 0,5m dł. u świń, śluzówka pokryta gruczołami Libertyna i kubkami produkującymi śluz

-wydalanie kału

-odbytnica kończy się odbytem- otoczony dwoma pierścieniami mięśni: gładkie (wewnętrzne) i prążkowane (zewnętrzne)

2.Koń:

*Monogastryczny żołądek typu złożonego, oddzielony na dwie części krawędzią szczępiastą: pierwsza część przedsionkowa, druga większa gruczołowa od krawędzi szczępiastej aż do odźwiernika.

-pojemność żołądka od 15-20litrów

*dwunastnica 3m- prowadzi do niej wspólny przewód trzustkowo- żółciowy

*jelito cienkie 16-24m długości w tym jelito czcze zajmuje 80%długości, a biodrowe 4m długości

-na długości 5m w jelicie czczym występują jeszcze gruczoły Brunera

*jelito ślepe 33l pojemności; ma dwa otwory zabezpieczone zwieraczami: 1. Pół jelita ślepego z czczym, 2. Na końcu ślepego drugie połączenia jelita czczego z okrężnicą uniemożliwiają cofanie się treści pokarmowej

-jelito ślepe pełni podobną rolę jak żwacz u przeżuwaczy- procesy trawienno- fermentujące, rozkład celulozy, która jest rozkładana także w okrężnicy

*okrężnica- szeroki worek o pojemności nawet do 100litrów, dzieli się na dwie części: okrężnicę wielką i mała; bez wyraźnej granicy przechodzi w odbytnicę

3.Kura (przykład ptaków):

*jama gębowa inna niż u ssaków, nie ma podniebienia twardego i miękkiego, zamiast zębów dziób (lekko zakrzywiony, ostro zakończony narząd chwytny)

-podniebienie twarde przechodzi od razu w przełyk

-nabłonek wielowarstwowy płaski jak u ssaków

-nie mogą zassać wody jak ssaki, bo nie maja podniebienia miękkiego

-liczne gruczoły ślinowe, słabo rozwinięte wystarczające na produkcję śliny

-śladowe ilości amylazy

*przełyk jest równy długości szyi, w dolnej części rozszerza się tworząc wole

*wole- pokarm zalega w wolu i ulega tam rozmiękczeniu, nabiera wilgoci, czasem dostaje się tam sok z żołądka (ruch antyperystaltyczny)

*żołądek- pierwsza część zaraz za przełykiem, żołądek gruczołowy w jego błonie śluzowej gruczoły z enzymami głównie sok żołądkowy (pepsynogen i kwas solny), mniejsze gruczoły śluzowe, umięśniony (ujścia gruczołów przewoźniczych mają wspólne ujście do światła żołądka); druga część to żołądek mięśniowy

-naprzemienne Skórcze warstw mięśni powodują skurczenie tego żołądka, powodując przecieranie pokarmu.

-znajdują się tam ziarnka piasku ułatwiające rozcieranie

*jelito (ślepe, cienkie, końcowe), brak okrężnicy

Długość jelita 160-170cm

*jelito cienkie zbudowane z dwunastnicy, jelita czczego i biodrowego