Językoznawstwo - Nauka o języku, zajmująca się badaniem jego budowy i rozwoju. Język – główny przedmiot badań językoznawstwa.

- Wewnętrzne – skupia się na badaniu samej budowy języka,

- Zewnętrzne – bada stosunek języka do innych zjawisk kultury społeczeństwa itd. A zatem socjolingwistyka, dialektologia, psycholingwistyka, glottodydaktyka. Badania są interdyscyplinarne – doprowadziły do wyłonienia się gałęzi językoznawstwa Ogranicza językoznawstwa, odrębne nauki, mocno rozbudowane. Socjolingwistyka – bada związek między językiem a społeczeństwem, rozwarstwienie społeczne, wytwarzanie się społecznych odmian językowych (socjolekty – języki miast, profesjolekty – języki grup zawodowych, biolekty – języki kobiet i mężczyzn). Badanie społeczności dwu-lub wielojęzycznych, procesy interferencji (wzajemnego oddziaływania), np. gwara i język literacki.

Psycholingwistyka – psychologia języka, bada zjawiska psychologiczne i fizjologiczne zachodzące podczas komunikacji językowej, bada naturalne procesy opanowywania języka ojczystego przez dziecko, procesy rozwoju języka jednostki, procesy związane z uczeniem się języków obcych itd.

Etnolingwistyka – lingwistyka antropologiczna, albo kulturowa. Bada język w aspekcie jego stosunku do kultury i poprzez badanie języka zmierza do odsłonięcia zawartego w nim tzw. językowego obrazu świata. Na przykład tabu: klątwy, obyczaje, magia, porzekadła itd.

Rodzaje językoznawstwa

• Językoznawstwo opisowe – ma ono charakter empiryczny. Bada teksty powstałe w danym języku, aby go dokładnie opisać na wszystkich poziomach (jego budowę), odwołuje się do ustaleń teoretycznych, proponowanych przez językoznawstwo teoretyczne.

• Językoznawstwo ogólne – teoretyczne – bada wszystkie języki, aby zbudować spójną teorię języka i na jej podstawie opisywać szczegółowo poszczególne języki. Teorie wypracowane na gruncie językoznawstwa teoretycznego są sprawdzane w procesie opisu konkretnych języków.

• Językoznawstwo synchroniczne – system językowy w określonym momencie historycznym i co ważne jest ono statyczne. Interesuje się tym co jest tu i teraz, a nie tym co było przedtem.

• Językoznawstwo diachroniczne – historyczne bierze pod uwagę język w jego rozwoju. Interesuje się zmianami w systemie językowym, ustala ich przebieg oraz przyczyny i jest dynamiczne. Obserwuje proces przechodzenia języka z jednej fazy do następnej fazy rozwojowej, i pyta co było wcześniej i dlaczego tak było, dlaczego doszło do tej zmiany.

• Językoznawstwo porównawcze – porównuje różne języki, kładzie nacisk na aspekt diachronicznych. Ujmuje podobieństwa i różnice, na tle rozwoju i przemian porównywanych systemów językowych.

• Językoznawstwo kontrastywne – ma charakter synchroniczny, porównuje języki takie, jakie są w danym momencie historycznym.

Inne podziały

• Teoretyczne – główne zadania: zbudowanie teorii języka, sprawdzanie ich potem

• Stosowane – teoretyczna wiedza o języku, w tym wypadku znajduje różne zastosowania praktyczne. Możliwość takich zastosowań. Zalicza się tu wiele dziedzin, tj.

  • logopedia – nauka o kształtowaniu prawidłowej wymowy;

  • glottodydaktyka – nauka zajmująca się procesami nauki języka i uczenia się języków obcych; metodyka nauczania języka ojczystego;

  • kultura języka – nauka o poprawności językowej;

  • badania nad tłumaczeniami maszynowymi i teorie przekładu;

  • udoskonalenie przekazywania informacji w systemach telekom unik.

Uniwersalia – cechy wspólne wszystkich języków świata.

• Uniwersalia gramatyczne – każdy język posiada system gramatyczny,

• Uniwersalia fonologiczne – każdy język posiada system fonologiczny

Rodziny języków (indoeuropejskie):

1. indoeuropejskia, indoirańska (też w Australii i Amerykach),

2. afroazjatycka = semitochamicka, elitrejska (saharyzyjska część Afryki),

3. ałtajska (bardzo ekspansywna, w centralnej Azji, Turcja),

4. uralska (nazwa od pasma górskiego, też są języki europejskie),

5. chińsko-tybetańska,

6. austro-azjatycka,

7. austronezyjska (wyspy oceanu spokojnego),

8. kamczacko-czukocka(języki paleoazjatyckie-archaiczne)

9. eskimosko-aleucka(Alaska, Grenlandia)

Podrodziny:

1)Indoirańska  tereny Indii, Pakistanu, Iranu. Rózne odmiany sanskrytu, np. weddyjski, wielkiego eposu.

Współczesne języki indyjskie – hindi (najbardziej rozpowszechniony), urdu (promowany jako język państwowy Pakistanu, liczne cechy języka perskiego), bengali (bangalski).

Język kurdyjski, tadżycki, osetyński.

2)Anatolijska (hetycka)- wymarła, znane z napisów w starożytnej Anatolii-dziś Turcji- hetycki, lidyjski, karyjski

3)Tocharska - wymarła, pojawił się w buddyjskich tekstach w chińskiej prowincji.

4)Armeńska - język armeński (ormiański) – Armenia, część Turcji, także Syria, Grecja, Liban, USA, kraje Ameryki Południowej.

Lub tracko-armeńska:

Trackie- frygijski, tracki, dacki

5)Albańska - język albański – Albania , rejon Kosowa, północne i południowe rejony Grecji, południe Włoch, także USA i Kanada, Argentyna, Australia.

6)Grecka -klasyfikacja dotyczy wszytskich odmian i etapów rozwojowych greki (od pisma lineranego z XV w. p.n.e. przez grekę homerycką, klasyczną) – język grecki macedoński, grecki krymski, nowogrecki.

7)Celtycka - język kornicki (okolice Kornwalii), galijski, wymarłe, walijski, bretoński, irlandzki- jedyny z nich ma status państwowego, ale używa go2%obywateli, szkocki.

8)Italska - wymarła np. wenetyjski, sycylijski, kamuński, faliski, wolski- Milewski nie wyróżnia w klasyfikacji grupy romańskiej, a języki z niej daje do italskiej jako kontynuatory języków wymarłych

9)Romańska - prajęzykiem jest łacina, w niej języki: rumuński, dalmatyńskie, mołdawski(grupa bałkańska) włoskie i sardyńskie (italo-romańskie), francuski i prowansalski-kompleks etnolektów (galo-romańskie), kataloński, hiszpański, portugalski(grupa ibero-romańska), baskijski (izolowany).

10)Bałtycka - język litewski i łotewski i wymarły staropruski

11)Germańska

Zachodnia: język angielski, fryzyjski, niemiecki, holenderski i flamandzki (niderlandzkie), afrikaas (południe Afryki, urzędowy w RPA), jidysz, luksemburski (najmłodszy język germański, silne wpływy języków afrykańskich, powstał na bazie języka holenderskiego).

Północna: język norweski, duński, szwedki, farerski (Wyspy Owcze)i islandzki.

Wschodnia (wymarła): język gocki, ostrogocki, wizygocki, burgundzki.

12)Słowiańska

Zachodnia: język polski, kaszubski, czeski, słowacki, dolnołuzycki, górnołużycki.

Południowa: SCS,język bułgarski, macedoński, słoweński, serbski, chorwacki.

Wschodnia: rosyjski, ukraiński, białoruski, rusiński.

Grupa południowosłowiańska – dawniej był oficjalnym język serbsko-chorwacki (zatwirdzony w 1950r.), chociaż od poczatku był nieakceptowany społecznie na terenie Jugosławii. Istniały odmiany dialektalne. W 1954r. narzucono ten język bez uwględnienia różnic, dialeków. Tendencja do unifikacji języka.

Liga językowa - Grupa jezyków, które wskutek długotrwałego współżycia mówiących nimi społeczności wytworzyła szerg wspólnych cech w strukturze gramatycznej(wewnetrznej), ale też zewnętrznej(czynniki społeczno-ekonomiczne, ekologiczno-geograf.).

1. Liga bałkańska – rumuński, macedoński, bułgarski, mołdawski, albański, grecki, turecki.

2. Liga rokytnicka - Język polski, litewski, białoruski, ukraiński, kaszubski.

3. Liga dunajska – czeski, słowacki, węgierski, słoweński, serbski, chorwacki.

4. Liga SAE – wielkich języków Europy – angielski, niemiecki, francuski, włoski, rosyjski.

Lang i parol- różnice.

Langue (język) – system znaków służących do porozumiewania się między sobą członków danej społeczności; zjawisko społeczne; abstrakcyjny, abstrakcyjność; społeczność,ogólność; potencjalność; ograniczoność; psychiczność.

Parole (mówienie) – aktywizowanie (użycie) systemu; zjawisko indywidualne; konkretny, konkretność; jednostkowość,indywidualność; aktualność; nieograniczoność; zdarzenie fizyczne.

Chomski, jego def. Języka Język jest według Chomsky'ego nieskończonym zbiorem zdań, generowanych za pomocą skończonej liczby reguł i słów.

Praskie koło językoznawcze.

Czeska szkoła strukturalna. Funkcjonalny charakter języka. Język ogólnonarodowy to język literacki. Istnieje język wewnętrzny – myśli i uzewnętrzniony. Język intelektualny i emocjonalny. Funkcja komunikacyjna narzuca językowi rozwijanie się.

ZNAK – coś, co przedstawia lub zastępuje coś innego.

ZNAK JĘZYKOWY – ciągom głosowym odpowiadały pojęcia ogólne, a nie rzeczywiste przedmioty. Związek między dźwiękami i pojęciami miał charakter arbitralny, tzn. że nie ma żadnego naturalnego związku łączącego głoski d-rz-e-w-o z pojęciem „drzewa”, a jedynie określona umowa (konwencja).

Znak językowy = znaczące/znaczone = obraz akustyczny/pojęcie = drzewo/”drzewo”

signifiant/signifie

Morfem - najmniejszy element stanowiący połączenie kształtu fonologicznego (jednego fonemu lub ich ciągu) i znaczenia (funkcji). Najmniejszy znaczy to, że dalej nierozkładalny na alementy znaczące (jedynie na diakryty).
Funkcje morfemów są dwojakie:
a)semantyczna - odniesienie do zjawisk pozajęzykowych
b) syntaktyczna - sygnalizowanie relacji wewnątrztekstowych.

Rodziny języków.

Cztery rodziny językowe zdecydowanie dominują na kuli ziemskiej

• Indoeuropejska, Nieindoeuropejska

• Chińsko-tybetańska, Semito-hamicka

Fleksyjne – podstawowe jednostki – morfemy, w których skumulowana jest informacja gramatyczna. Przymiotnik: liczba, rodzaj, przypadek. Języki słowiańskich, w tym polszczyzna, a także niektóre języki romańskie oraz łacina.

Aglutynacyjne – przypominają języki fleksyjne – morfemy aglutynacyjne (w odróżnieniu od morfemów fleksyjnych) charakteryzują się tym, że mają tylko jedną funkcję (cząstka by powoduje tryb przypuszczający). Języków należą ugrofińskie, języków Bałtu i język turecki, język drabdyjski.

Języki alternacyjne - języki semickie (funkcje gramatyczne pełnią różnego rodzaju wymiany głoskowe, oboczności). W polszczyźnie wymiany głoskowe, które występują w formach czasownikowych różniących się aspektem, np. rzucić-rzucać, przynoszę-przyniosę.

Języki analityczne – wykorzystują w funkcji gramatycznej wyrazy posiłkowe, np. będę robić, będę czytała. Takimi językami są: język chiński, angielski, nowoperski, bułgarski

Języki polisyntetyczne – inkorporacyjne, informacja gramatyczna włączana jest na różne sposoby do podstawowych jednostek ciągu językowego (do wyrazów, zdań). Języki paleoazjatyckie, języki Indian amerykańskich, niektóre języki kaukaskie.

Plan treści, plan wyrażania.

Semiologowie dzielą relacje między znakami na paradygmatyczne, tj. relacje między znakami w systemie językowym, oraz syntagmatyczne, tj. relacje między znakami w określonej, konkretnej wypowiedzi. W samych znakach semiologia wyróżnia plan wyrażania (signifiant – znaczące, zewnętrzną formę dźwiękową i – wtórnie – graficzną znaku) oraz plan treści (signifié - znaczone; paralelną wobec planu wyrażania warstwę znaku konstruującą jego sens)

Grupa języków nieindoeuropejskich na terenie Europy.

Nieindoeuropejskie – w Europie: Etruskowie, Sardyńsczycy, Piktowie, Kaledonowie, Iberowie, język bastyjski, ugrofińskie, Bałkany i północny wschód: węgierski, fiński, estoński, lapoński, karylski.

Języki samo-i spółgłoskowe.

Samogłoskowe – francuski, pewne języki polinezyjskie

Spółgłoskowe – język polski, gruziński, języki słowiańskie

Języki pozycyjne – języki w których każda część zadania ma swoje ustalone miejsce, które pozwala na zachowanie sensu wypowiedzi (np. język angielski). Języki pozycyjne to zwykle języki izolujące i przeciwstawia się im języki fleksyjne.

Zmiana pozycji części zadania następuje w przypadku inwersji, czyli zamienności części zdania przy stawianiu pytań, czy zastosowaniu czasowników silnych jak np. can w języku angielskim: angielski, francuski, chiński i paszto.

Cechy języka:

Arbitralność – związany z konwencją. Brak powiązań naturalnych pomiędzy formą a treścią.

Semantyczność – odsyłanie do elementów rzeczywistości.

Dwustopniowość struktury – elementy pozbawione znaczenia np. głoski k, o, t, w połączeniu tworzą elementy znaczące – kot, kto.

Autonomiczność – możliwość mówienia o czasach przeszłych i o przyszłości.

Kreacyjność – język jest otwarty, człowiek może mówić o tym co zechce.

1)szkoła kazańska

a) Baudouina de Courtenay, Mikołaj Kruszewski

b)zajmowali się fonetyką c)rozróżnili synchronię(określa współistnienie zjawisk w danym momencie historycznym,statyczne) oraz diachronię(ukazuje je w przebiegu czasowym,dynamiczne) d)rozróżnianie języka zbiorowości od języka jednostki e)nowa koncepcja fonemu(może mieć on cechy wyróżniające, zmiana głoski równa się zmianie znaczenia)

2)szkoła genewska

a)de Saussure(kurs językoznawstwa ogólnego albo szkice językoznawsta ogólnego- to drugie bardziej autentyczne, pierwsze wydali studenci) b)język jest systemem relacji między znakami(znaczące i znaczone) c)język jest systemem relacji między formą(tym co należy do struktur językowych) a substancją(coś poza językiem) d)relacje między znakami mogą być paradygmatyczne(zbiór wszystkiego) i syntagmatyczne(zbiór podobnych do siebie) e)wprowadził rozróżnienie między język, mowę i mówienie.

3)SZKOŁA PRASKA

a)Jackobson, Havranka, Trubiecki b)teoria binarnych opozycji fonologicznych(twardość, miękkość, dźwięczność, bezdźwięczność) c)nacisk na funkcjonalność języka d)wyróżnienie tematu(dana informacja) i rematu(zdanie ma podwójną wypowiedź:co się mówi i jak sie na ten temat mówi) e)każdy element komunikacji ma funkcję f)zwrócenie uwagi na funkcję poetycką

4)SZKOŁA KOPENHASKA a)Bronal i Hjemslev

b)próba budowy metajęzyka c)badania semiotyczne i semiologiczne(wyraz jako znak)

d)zdefiniowanie homonimi(to samo brzmienie inne znaczenie) i polisemi(wieloznaczności) e)glossemantyka- dwa plany- treści i wyrażania- badanie relacji między nimi f)Hjemslev uważał ze językoznawstwo jest przede wszystkim synchroniczne g)treść to rzeczywistość, wyrażanie- środki za pomocą których przekazuje się te treści h)wyrażanie:substancją są ruchy narządów mowy, formą jest psychiczny obraz substancji i)treśc:substancja-obiektywna rzeczywistość, formą subiektywny obraz świata

5)SZKOŁA AMERYKAŃSKA

a)Bloomfield, Sapir b)językoznawstwo opisowe(deskryptywne) c)praca dystrybutywna- czyli zbiór kontekstów w jakich dany element tekstowy występuje d)procedury odkrywania jakiegoś jezyka e)hipoteza Sapira-Whorfa(człowiek widzi świat poprzez język) f)próba wyjaśnienia języka w kategoriach behawioralnych

GRAMATYKA TRANSFORMACYJNO-GENERATYWNA

a)twórcą Chomsky b)zakłada generowanie zdań, które ulegają transformacją c)zdania mogą zmieniać znaczenie d)Chomsky zadał sobie pytanie- jak możemy budować i rozumieć zdania z którymi się nie zetknęliśmy e)jest opozycyjna do językoznawsta kognitywnego f)Zdolność ta tłumaczy się faktem rozporządzania przez mówiącego skończoną liczbą reguł gramatycznych, za pomocą których tworzy on syntagmy i zdania ze znanych sobie wyrazów. g)podstawową jednostką języka jest zdanie h)struktura powierzchniowa-skupienie na budowie i)struktura głęboka-nie jest dostępna bezpośrednio

KOGNITYWIZM

a)związane z teorią poznania b)pragnienie odtworzenie świata na podstawie danych językowych c)chęć ukazania świata w konstrukcji pojedynczych jednostek d)przedstawiciele Lakoff i Johnson e)język jest metaforyczny f)metafory:

1)orientacyjne-góra dół(jestem w siódmym niebie)

2)ontologiczne- związane ze stanami-strach, rozpoznawanie przyczyn 3)literackie- wyrafinowanie 4)metonimia-nazwanie zjawiska inną nazwą pozostającą w koorelacji- biały dom- prezydent USA g)zjawiska mają cechy istotne

MŁODOGRAMATYCY

a)Lipsk b)Brugmann, Osthoff, Delbruck

c)w Polsce Łoś, Rozwadowski d)chcieli nadać jezykoznawstwu charakter nauki ścisłej jak nauki przyrodnicze e)wierzyli w bezwyjątkowosć praw głosowych(jeśli zachodzi zmiana w jednym wyrazie, musi zachodzić we wszystkich)

f)twierdzenie analogii- powstawanie wyrównań fonetycznych niezgodnych z prawami fonetyki

g)podejście historyczne, język jest tworem indywidualnego doświadczenia

h)jezyk jest działaniem