Jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest prawo pracownika do bezpiecznych warunków pracy. Pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie i życie pracowników poprzez organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Jednak praktyka życia codziennego pokazuje, iż mimo licznych nakazów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy czy przepisów sanitarnych dochodzi do zdarzeń mających charakter wypadków przy pracy. Ich przyczyny mogą być różne: począwszy od błędu człowieka w procesie pracy, poprzez wady maszyn i urządzeń czy nawet ich normalne zużycie, aż po sytuacje mające charakter siły wyższej, jak na przykład zawalenie się konstrukcji budowlanej wskutek działania sił przyrody. Oczywiście ryzyko wystąpienia wypadku przy pracy jest zróżnicowane i zależy od przedmiotu działalności pracodawcy, a także rodzaju wykonywanej przez pracownika pracy. Niewątpliwie ryzyko wypadku przy pracy jest większe u pracownika fizycznego czy pracującego przy urządzeniach i maszynach niż u pracownika wykonującego pracę umysłową na przykład w biurze. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć pracownika, które nastąpiło
w związku z pracą:
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
w czasie pozostawania przez pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Przedstawiona wyżej definicja ma charakter podstawowy. Ustawodawca przewidział jednak szereg zdarzeń, które zrównuje z wypadkiem przy pracy. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ między innymi w czasie podróży służbowej, chyba, że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych zadań; podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony; przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające
u pracodawcy organizacje związkowe.
Elementami zdarzenia pozwalającymi zakwalifikować je jako wypadek przy pracy są:
|
|---|
Nagłości zdarzenia nie należy rozumieć w sensie dosłownym, pojmując ją jako działanie błyskawiczne, jednorazowe. Doznanie obrażeń w wyniku upadku i uderzenia
o twarde przedmioty jest przykładem zdarzenia nagłego. Zdarzenie nagłe to takie zdarzenie, które nastąpiło wskutek działania przyczyny zewnętrznej w ciągu krótkiego czasu, nieprzekraczającego jednej dniówki roboczej. W literaturze prawa pracy nagłość jest uznana za przeciwieństwo powolności i stopniowania, jako właściwych chorobie zawodowej.
O przyczynie zewnętrznej wypadku można mówić tylko wtedy, gdy przyczyna ta znajdowała się poza organizmem pracownika. Za przyczynę zewnętrzna należy uznać między innymi wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne, urazy termiczne, działanie osób trzecich. Zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być więc każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym. W praktyce jednak wszelkiego rodzaju schorzenia wewnętrzne mogą zostać także uznane za wypadek przy pracy, jeżeli nastąpi element sprawczy o charakterze zewnętrznym i stymulującym, który pogłębi istniejący stan chorobowy. Również nieudzielenie pomocy pracownikowi, który zasłabł w miejscu pracy, stanowi przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy.
Związek przyczynowy między wypadkiem a pracą zachodzi wówczas, gdy jedno zdarzenie jest skutkiem drugiego. Do oceny, czy ten związek istnieje, bez znaczenia pozostaje okoliczność, czy ma on charakter bezpośredni czy pośredni. Związek wypadku z pracą zachodzi wówczas, gdy istotną przyczyną wypadku jest pełnienie przez pracownika obowiązków wynikających ze stosunku pracy bądź związanych z nim. Okoliczność, że wypadek zdarzył się w czasie przeznaczonym na pracę (związek czasowy)
i w miejscu pracy (związek miejscowy), stwarza domniemanie związku przyczynowego
z pracą, chyba że zachodzą okoliczności wykluczające istnienie takiego związku. Związek przyczynowy wypadku z pracą zachodzi już wówczas, gdy wypadek nastąpił podczas wykonywania przez pracownika swoich zwykłych czynności, nie tylko w związku z ich wykonywaniem. Pozwala to na uznanie wypadku także wtedy, gdy wypadek nie stoi nawet
w bezpośrednim związku z wykonywaniem czynności, pod warunkiem jednak, że zdarzył się podczas ich wykonywania. W celu ustalenia związku przyczynowego wypadku z pracą wystarczy istnienie chociażby pośredniego związku między wypadkiem a pracą. W razie wątpliwości należy przyjmować, że taki związek istnieje. Nie przerywa też związku przyczynowego z pracą okoliczność, że wypadek nastąpił wskutek udowodnionego naruszenia przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowanego przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, a przed wszystkim, gdy przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku wskutek stanu nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających albo substancji psychotropowych (chociaż w takim przypadku pracownik może nie otrzymać świadczeń przewidzianych
w ustawie).
Wyróżnia się następujące rodzaje wypadków według skutków:
wypadek śmiertelny przy pracy - to wypadek w wyniku którego nastąpiła śmierć poszkodowanego pracownika w okresie nie przekraczalnym 6 miesięcy od dnia wypadku,
wypadek ciężki przy pracy- to wypadek powodujący niezdolność do pracy w okresie ponad 28 dni, to uszkodzenie np. ciała pracownika- utrata kończyn, utrata wzroku, słuchu, mowy uszkodzenie podstawowych funkcji organizmu, choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do wykonywania pracy w zawodzie, zniekształcenie ciała,
wypadek zbiorowy przy pracy to taki, w którym uczestniczyły co najmniej 2 osoby
i uległy na skutek tego samego czynnika zewnętrznego lub zdarzenia,
wypadek inwalidzki to taki wypadek, w którym poszkodowany doznał np. trwałego kalectwa i uznano go za inwalidę jednej z trzech grup inwalidzkich,
wypadek lekki- to wypadek powodujący niezdolność do pracy w okresie 28 dni.
W definicji wypadku przy pracy pojawia się też element określany jako uraz. Uraz jest to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Za uraz nie można uznać zmian (np. neurologicznych, w układzie kostnym), jeśli powstały one przed zdarzeniem, które ma być uznane za wypadek pracy. W takich przypadkach nie ma znaczenia fakt, że przyczyną ich powstawania może być charakter wykonywanej pracy.
Można wyróżnić następujące skutki wypadków przy pracy:
śmierć
utrata narządów np. ręki , wzroku, słuchu, mowy,
złamania, pęknięcia,
ciężkie uszkodzenie ciała,
utrata zdolności do wykonywania zawodu,
lekkie obrażenia ciała.
W razie wypadku przy pracy na pracodawcy spoczywa szereg obowiązków, w zakresie weryfikacji stanu faktycznego, ustalenia przyczyn wypadku, zapobiegania wypadkom na przyszłość, a także obowiązków informacyjnych oraz ewidencyjnych.
Postępowanie powypadkowe:
zabezpieczenie miejsca wypadku,
powiadomienie właściwego inspektora pracy i prokuratora w razie zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego,
powołanie zespołu powypadkowego np. kadrową, osobę kierującą komórką BHP, społecznego inspektora pracy,
ustalenie przyczyn i skutków wypadku,
ustalenie czy wypadek powstał na skutek czynników zewnętrznych np. wybuchu, porażenia prądem, czy z winy pracownika,
ustalenie osób , które mogą być odpowiedzialne za powstałe czynniki zewnętrzne,
sporządzenie protokołu powypadkowego w terminie 14 dni od daty wypadku, należy protokół przedstawić poszkodowanemu, poszkodowany ma prawo do zastrzeżeń,
protokół powypadkowy musi być zatwierdzony przez kierownika zakładu w terminie 5 dni od daty sporządzenia.
Skutki wypadków przy pracy są rozpatrywane też w kategoriach moralnych. Cierpienia
i tragedie poszkodowanych pracowników i ich rodzin nie są jednak jedynym skutkiem wypadków. Mają one również swój wymiar ekonomiczny, ponieważ ich koszty ponosi całe społeczeństwo. Znaczna część tych kosztów obciąża bezpośrednio pracodawców. Ci ostatni często nie dostrzegają związków między poziomem bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie,
a osiąganymi wynikami ekonomicznymi. Ustalenie kosztów, które ponosi przedsiębiorstwo wskutek wypadków, może stać się jednym z istotnych argumentów na rzecz poprawy warunków pracy. Konsekwencją wypadku przy pracy jest obowiązek prowadzenia przez pracodawcę stosownej dokumentacji. Na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych pracodawca powinien prowadzić tzw. rejestr wypadków. Okres przechowywania przez pracodawcę protokółów powypadkowych wraz z pozostałą dokumentacją wynosi 10 lat.
Ustawa wypadkowa przyznaje poszkodowanemu w wyniku wypadku przy pracy,
a w przypadku jego śmierci członkom rodziny szereg świadczeń pieniężnych. Zalicza do nich:
- zasiłek chorobowy - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
świadczenie rehabilitacyjne - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
zasiłek wyrównawczy - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
jednorazowe odszkodowanie - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
jednorazowe odszkodowanie - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
rentę z tytułu niezdolności do pracy - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
rentę szkoleniową - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy
w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
rentę rodzinną - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej;
dodatek pielęgnacyjny.
Jeżeli chodzi o jednorazowe odszkodowanie to przysługuje ono ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przy czym:
za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy;
za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.
O wysokości świadczenia orzeka Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej, ustawa określiła, iż za 1% stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu przysługuje odszkodowanie w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia. Jednakże zgodnie z art. 21 ustawy wypadkowej świadczenia
z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadku, było udowodnione naruszenie przez niego przepisów dotyczących ochrony życia
i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, jak również ubezpieczonemu, który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.
Bibliografia:
„Nowy Kodeks pracy z komentarzem”, Wyd. Respublica, Warszawa 1996
Szubert W., „Zarys prawa pracy”, Wyd. PWN, Warszawa 1976