Konspekt 7
Wprowadzenie do teorii przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo – to „podmiot gospodarczy który prowadzi działalność produkcyjną, handlową lub usługową w celach zarobkowych i na własny rachunek” (Podstawy ekonomii R. Milewski)
„Przedsiębiorstwo, jako kategoria ekonomiczna, jest różnie definiowane. Najogólniej określa się je jako jednostkę gospodarczą, wyodrębnioną pod względem techniczno-produkcyjnym, organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym.” (Dach)
Jest to podmiot gospodarczy wyodrębniony pod względem prawnym ekonomicznym i organizacyjnym, w którym zostały zorganizowane zasoby rzeczowe, osobowe i finansowe. Celem przedsiębiorstwa jest zysk
Cechy
Odrębność techniczno-produkcyjna - posiadanie różnego rodzaju majątku produkcyjnego, przystosowanego do wytwarzania określonych wyrobów.
Odrębność organizacyjna - istnienie zespołu pracowników podporządkowanych kierownikowi, realizującego określoną fazę procesu gospodarczego.
samodzielność ekonomiczna i finansowa – przeds. podejmuje decyzje ekonomiczne we własnym zakresie, na własny koszt i ryzyko, pokrywa wszystkie wydatki przychodami z własnej działalności oraz uzyskuje nadwyżkę finansowa. (posiada osobowość prawną)
(dach)
Cele
„W neoklasycznym modelu przedsiębiorstwa prywatnego, fundamentalnym celem działania jest maksymalizacja zysku. Model ten opiera się na założeniu doskonałej konkurencji. Ponieważ przedsiębiorstwo na konkurencyjnym rynku nie ma wpływu na cenę, może ono maksymalizować zysk na jednostkę produkcji przez obniżenie kosztów wytwarzania oraz
maksymalizować masę zysku przez zwiększenie produkcji i sprzedaży.
Motyw zysku odgrywa decydującą role w małych i średnich przedsiębiorstwach prywatnych w których występuje personalna tożsamość właściciela i menedżera. W odniesieniu zaś do dużych przedsiębiorstw – spółek akcyjnych (które dominują we współczesnej gospodarce), charakteryzujących się często oddzieleniem własności od zarzadzania, założenie maksymalizacji zysku, jako celu działania, nie jest już tak oczywiste. Pojawia się wówczas możliwość prowadzenia przez menedżerów działalności nastawionej na cele inne niż
zysk właścicieli. Jeszcze mniejsza role zysk może odgrywać w przedsiębiorstwach publicznych” (dach)
Współczesne teorie wyjaśniające zachowanie przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej, poddają krytyce koncepcje jednego celu i przyjmują założenie, ze przedsiębiorstwa realizują równolegle pewien ich zbiór, czyli wiązkę celów:
- wzrost poziomu technicznego,
- ilościowy i jakościowy wzrost produkcji,
- poprawa efektywności gospodarowania,
- ekspansja eksportowa,
- wzrost kwalifikacji i morale pracy załogi,
- poprawa warunków pracy,
- powiększenie majątku produkcyjnego.” (dach)
Funkcje przedsiębiorstwa
„- inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej,
- wdrażanie innowacji techniczno-organizacyjnych,
- podejmowanie kluczowych decyzji związanych z działalnością przedsiębiorstwa,
- podejmowanie ryzyka związanego z działalnością gospodarcza oraz innowacjami.” (dach)
Rola przedsiębiorcy
„W gospodarce rynkowej producent występuje w podwójnej roli. W celu wytwarzania dóbr producent musi się zaopatrzyć na rynku w niezbędne czynniki produkcji (surowce, maszyny, siłę roboczą). Z drugiej strony producent
występuje jako sprzedający (oferent) wytworzonych w przedsiębiorstwie produktów i usług.”(M. Rekowski)
Majątek przedsiębiorstwa
Majątek przedsiębiorstwa dzieli się na trwały i obrotowy:
Środki trwałe – wykorzystywane są w długim okresie czasu w wielu cyklach produkcyjnych, zachowują swą naturalną postać przez cały okres użytkowania, zużywają się stopniowo; przedstawiają określoną wartość pieniężną, która stopniowo przenoszona jest na nowo wytworzone produkty w postaci odpisów amortyzacyjnych (min. Okres użytkowania i min. Wartości kwalifikujące dany składnik majątku do środków są ściśle określone przepisami)
Obejmują: maszyny, urządzenia produkcyjne, środki transportu, budynki, grunty oraz umownie - wartości niematerialne i prawne, takie jak patenty i licencje.
Środki obrotowe – to te składniki majątku, które zużywają się całkowicie w danym cyklu produkcyjnym, ulegają przeobrażeniu.
Typowe przykłady środków obrotowych: materiały, półprodukty, paliwa, przedmioty nietrwałe, ponadto: produkcja w toku, wyroby gotowe na składzie, środki pieniężne.
Amortyzacja – stopniowa utrata wartości środka trwałego, spowodowana jego wykorzystaniem w procesie produkcji, stanowi element kosztów produkcji pod postacią odpisów amortyzacyjnych, które służą późniejszemu odtworzeniu danego środka.
Źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa
Majątek przedsiębiorstwa – jest finansowany z różnych źródeł, do których należą fundusze własne i obce, stanowią one pasywa przedsiębiorstwa.
Fundusze własne – równowartość wkładu kapitałowego właściciela w przedsiębiorstwach prywatnych wraz z kapitałem z emisji akcji lub wyposażenie majątkowe otrzymywane z budżetu państwa w przedsiębiorstwach państwowych, część zysku przeznaczona na rozwój (zysk zakumulowany).
Fundusze obce – kredyty bankowe, pożyczki, obligacje przedsiębiorstw.
Koncentracja kapitału polega na powiększeniu kapitału poprzez przyłączenie do niego części wypracowanych zysków.
Centralizacja kapitału oznacza łączenie już istniejących kapitałów i może się odbyć 3 drogami:
Spółka akcyjna
Kapitał bankowy
Fuzja przedsiębiorstw ( łączenie) dobrowolne albo przymusowe
„Zysk przedsiębiorstwa decyduje o stopniu samofinansowania przedsięwzięć rozwojowych. Przedsiębiorstwo może finansować inwestycje ze środków własnych (z rezerw kapitałowych tworzonych z zysku) lub ze środków obcych (np. kredytów bankowych lub kapitałów uzyskanych ze sprzedaży i emisji akcji).
Analizy przyczyn bankructw przedsiębiorstw wskazują iż jednym z ważnych elementów przyczyniających się są niedostateczne rezerwy kapitałów własnych.” (Rekowski)
Klasyfikacje przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwa są zróżnicowane pod względem:
Formy własności:
Prywatne (wyróżniamy przedsiębiorstwa będące własnością 1 osoby a także spółki osobowe, kapitałowe, jawne, komandytowe, komandytowo-akcyjne, partnerskie, akcyjne, z.o.o)
Największy rozwój przeds 1 osobowych miał miejsce we wczesnej fazie rozwoju kapitalizmu, obecnie odgrywają one coraz to mniejsze role ze względu na postępujący podział pracy.
Publiczne: państwowe,
Państwo z reguły jest właścicielem przedsiębiorstw niekomercyjnych ale przyjmuje również na własność wybrane przeds komercyjne: (o znaczeniu strategicznym dla funkcjonowania gospodarki jak koleje, sieci energetyczne; elektrownie atomowe; dostarczające znacznej większości dochodu państwa np. OPEC eksploatacja ropy naftowej; przedsiębiorstwa deficytowe; ważne dla kultury, tradycji). Sektor własności państwowej stanowi ok10-30% ogółu przeds. Efektywność jest niższa o 14% od efektywności sektora prywatnego. Podczas kryzysu przeds państwowe stabilizują sytuację na rynku pracy.
spółdzielcze
wyróżniamy spółdzielnie konsumenckie – łączą użytkowników próbują minimalizować koszty; spółdzielnie producenckie – typowe przeds nastawione na zysk (sp. Rolnicze, kupieckie, kredytowe)
komunalne- samorządowe
Samorządy przejmują na własność te przedsiębiorstwa które mają dostarczyć na identycznych warunkach dobra dla wszystkich członków danej społeczności.
Wielkości:
mikroprzedsiębiorstwo – do 20 pracowników, roczny przychód ze sprzedaży
nie przekracza równowartości w złotych 2 milionów euro lub suma wartości jego majątku nie przekracza równowartości w złotych 2 milionów euro.
małe przedsiębiorstwo - mniej niż 50 pracowników, roczny przychód ze sprzedaży
do 10 milionów euro lub suma wartości jego majątku poniżej 10 milionów euro. Małe przedsiębiorstwa są najbardziej innowacyjne i najszybciej wchodzą w nisze rynkowe (popyt pojawiający się nagle)
średnie przedsiębiorstwo - do 250 pracowników, roczny przychód ze sprzedaży do 50 milionów E suma wartości jego majątku poniżej43 milionów euro. MŚP stanowią 80 % ogółu firm i zatrudniają ok 70 % prasujących z stąd ich rola w rynku jest ogromna.
duże przedsiębiorstwo – więcej niż 250 pracowników, roczny przychód ze sprzedaży
powyżej 50 milionów euro lub suma wartości jego majątku przekracza 43 milionów euro.
Organizacyjnym:
Indywidualne
Spółki
Korporacje
Zasięgu:
Krajowe
światowe
Formy organizacyjne przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwo indywidualnego właściciela
1. Przedsiębiorca jest właścicielem kapitału zarówno pieniężnego, jak i produkcyjnego, ulokowanego w środkach produkcji (maszyny, budynki, surowce).
2. Przedsiębiorca jest właścicielem wytworzonego produktu, produkuje na sprzedaż.
3. Przedsiębiorca zatrudnia wolną siłę roboczą. Pozbawieni środków produkcji ludzie tworzą rynek pracy, zapewniający dopływ siły roboczej do przedsiębiorstw.
4. Przedsiębiorca jest jednocześnie kierownikiem produkcji, głównym księgowym i głównym inżynierem.
Decyduje o tym, co ma być produkowane i za pomocą jakich metod. Sam ponosi cale ryzyko prowadzenia działalności produkcyjnej. W razie niepowodzenia odpowiada całym swoim majątkiem.
5. Male przedsiębiorstwa dysponują niewielkim kapitałem i brak jest im rezerw.
6. brak wiedzy właścicieli na temat mechanizmów ich funkcjonowania.
„Spółka cywilna jest najprostszą formą zorganizowanego współdziałania dwóch lub więcej osób w celu wspólnej realizacji określonego działania gospodarczego. Wspólnikiem może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. nie ma osobowości prawnej. Podmiotem praw i obowiązków są sami wspólnicy, a nie spółka jako osoba prawna. Każdy ze wspólników obowiązany jest do wniesienia wkładu oznaczonego w umowie. Każdy wspólnik jest współwłaścicielem majątku spółki. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie, również majątkiem osobistym. Każdy wspólnik uprawniony jest do równego udziału w zyskach i stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Umowa spółki może natomiast przewidywać inny stosunek udziału poszczególnych wspólników zarówno w zyskach, jak i w stratach. Można zwolnic wspólnika od udziału w stratach, natomiast nie można go wyłączyć z udziału w zyskach. Spółka cywilna może być założona na czas nieokreślony albo na czas oznaczony ustalonym terminem lub osiągnieciem pierwotnie określonego celu gospodarczego. Obowiązuje ją prawo cywilne”
Spółka Cicha
„Prawa i obowiązki stron spółki cichej wyznacza przede wszystkim treść umowy. Spółka cicha jest taka umowa, w której wspólnik cichy zobowiązuje się do wniesienia wkładu na rzecz przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarcza, w zamian za odpowiedni udział w zyskach. Umowa spółki cichej tworzy wiec stosunek miedzy kontrahentami. Jest zatem czymś pośrednim miedzy pożyczką a udziałem w cudzym przedsiębiorstwie. Wspólnik cichy uczestniczy w stratach jakie przynosi działalność gospodarcza, ale udział w stratach jest ograniczony do wysokości wkładu. Ponosi on również odpowiedzialność za zobowiązania spółki wobec wierzycieli. Podobnie jak w spółce akcyjnej, występuje w niej ograniczona odpowiedzialność za długi firmy do wysokości udziałów. Zasadnicza różnica miedzy nimi polega na tym, ze spółki akcyjne mogą sprzedawać akcje szerokiej publiczności, a spółkom cichym nie wolno tego robić. Dodatkowa ważną różnicą jest fakt, ze akcje spółek akcyjnych mogą być odsprzedane w każdym momencie, natomiast udziały współkach cichych mogą być odsprzedane tylko za zgoda innych udziałowców.
Spółki handlowe
Spółka jawne są w znaczeniu prawnym spółkami osobowymi, w których wspólnicy uczestniczą osobiście i ponoszą pełną i solidarna odpowiedzialność za ryzyko gospodarcze całym swoim majątkiem (tym, który ulokowali w spółce, i tym, który posiadają poza spółka).
Wszyscy wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem i solidarnie. W nazwie z reguły ujawnione są nazwiska wspólników
„Spółka jawna jest pod względem swej konstrukcji prawnej bardzo zbliżona do spółki cywilnej. Jest ona jednak uregulowana w przepisach kodeksu spółek handlowych. Spółka jawna jest spółką osobowa, prowadzi
przedsiębiorstwo pod własną firma, jest zawiązana do prowadzenia przedsiębiorstwa w większym rozmiarze.” (Dach)
Spółka Komandytowe
Spółka komandytowa – spółka, w której są dwie kategorie wspólników:
- komplementariusze-odpowiadają za zobowiązania spółki w sposób nieograniczony, to oni zarządzają tą spółką;
- komandytariusze – oni odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości wniesionego wkładu własnego.
„Spółka komandytowa jest spółką osobowa, mającą na celu prowadzenie
przedsiębiorstwa pod własną firma, w której wobec wierzycieli
za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez
ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej
jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.” (dach)
Spółka komandytowo-akcyjna
„ jest spółką osobowo-kapitałową, mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firma, w której
wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.” (dach)
Spółka partnerska
„Spółka partnerska jest spółką osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu, prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firma. Partnerami w spółce mogą być wyłącznie
osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów, określonych w kodeksie. Spólki partnerskie mogą zakładać m.in. przedstawiciele takich zawodów, jak: adwokaci, aptekarze, architekci, biegli rewidenci, brokerzy ubezpieczeniowi, doradcy podatkowi, księgowi, lekarze, notariusze, pielęgniarki, tłumacze przysięgli. Wspólnicy spółki partnerskiej ponoszą odpowiedzialność tylko za sprawy przez siebie prowadzone i nie odpowiadają za błędy w sztuce innego partnera. Umowę spółki partnerskiej zawiera się w formie aktu notarialnego. Spółka powstaje z chwila wpisu do rejestru handlowego” (dach)
Spółki kapitałowe – występuje w nich przywilej ograniczonej odpowiedzialności ten że wspólnicy (udziałowcy) za zobowiązania spółki odpowiadają jedynie do wysokości wniesionego do spółki kapitału
Spółka Z ograniczoną odpowiedzialnością (private comapny) krąg osób znajomych, rodziny które w trakcie tworzenia bardzo się poznają. Z reguły liczba udziałowców jest ograniczona do 50 os. Dysponuje ona mniejszym kapitałem niż akcyjna dlatego produkcja jest mniejsza. Sprzedaż udziałów w spzoo wymaga zgody pozostałych wspólników i mają oni pierwszeństwo do ich zakupu
Spółka akcyjna (public comapny) kapitał pochodzi od dużej ilości anonimowych osób lub firm
Spółki z udziałem zagranicznym są forma organizacyjna działalności gospodarczej znanej w literaturze obcej pod nazwą joint ventures (wspólne ryzyko, wspólne przedsięwzięcie). Przyjmują one postać spółek akcyjnych lub spółek z ograniczona odpowiedzialnością. Z punktu widzenia systematyki pojęć dotyczących międzynarodowych stosunków ekonomicznych jest to kategoria zagranicznych inwestycji bezposrednich
Spółki osobowe – to te w których przynajmniej część wspólników odpowiada za zobowiązania spółek całym swoim majątkiem i solidarnie (to nie zanczy równo)
W Polsce jedna z najczęściej spotykanych form prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka cywilna Spółki akcyjne są zazwyczaj dużymi firmami, natomiast spółki ciche i cywilne są to głównie małe, rodzinne przedsiębiorstwa. Spółki ciche, z ograniczona odpowiedzialnością i spółki akcyjne
nazywane są spółkami kapitałowymi.” (Dach)
W zależności od charakteru wspólników wyróżnia się
Spółki prywatne
Skarbu Państwa
mieszane
Specyfikacja korporacji międzynarodowych
„Korporacja jest to spółka akcyjna, jest to forma organizacji przedsiębiorstwa będącego własnością
wielu indywidualnych posiadaczy akcji.
Spółki akcyjne (korporacje) są podstawową formą organizacyjną przedsiębiorstwa
we współczesnym świecie. Ma ona osobowość prawna. Może we własnym imieniu i na własny rachunek
sprzedawać, kupować, produkować dobra i świadczyć usługi oraz zawierać kontrakty.
Ponadto w korporacji obowiązuje prawo ograniczonej odpowiedzialności, każdy z jej współwłaścicieli odpowiada finansowo do pewnej granicy (do wysokości kapitału ulokowanego w zakupionych akcjach), co chroni ich przed nadmiernym ryzykiem oraz przed utrata majątku osobistego.
Dochodem z tytułu posiadania akcji jest dywidenda. Dywidenda jest dochodem niestałym i wypłacana jest z zysku otrzymywanego przez korporacje.
Akcja jest najczęściej papierem wartościowym na okaziciela, można ja wiec sprzedać w dowolnej chwili i dowolnej osobie. Akcje są emitowane przez korporacje i lokowane najczęściej za pośrednictwem banku na rynku papierów wartościowych.” (dach)
Akcja – papier wartościowy o zmiennym dochodzie nazywanym dywidendą. Akcje są świadectwem współwłasności w spółce akcyjnej w zależności od rodzają mogą one dawać różne dodatkowe przywileje
Akcje imienne – wpisane do ksiąg spółki i ich sprzedaż i nabycie wymaga zgody władz spółki (skarbu państwa)
Akcje na okaziciela – podlegają swobodnemu obrotowi na giełdzie
Akcje zwykłe – dają prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy ale okresowo mogą nie przynosić dywidendy. Nabywają je osoby które chcą być właścicielami.
Akcje uprzywilejowane – dają różne przywileje:
Pierwszeństwo w wypłacie dywidendy
Stała dywidenda
Kumulowanie dywidend
Wyróżnia się 3 organy spółki akcyjnej:
Walne zgromadzenie akcjonariuszy ( w skład wchodzą akcjonariusze posiadający akcje dające prawo głosu. Odbywa się ono raz w roku a w szczególnych przypadkach na wniosek określonej w statucie liczby członków może być zwoływane częściej. Walne zgromadzenie podejmuje decyzje dotyczące zmian statutu spółki, powoływania członków zarządu i rady nadzorczej, podział zysku, wprowadzenia nowego produktu, fuzji)
Zarząd (składa się z rady dyrektorów )
Rada nadzorcza ( występuje jedynie w spółkach krajów anglosaskich. Jej zadaniem jest kontrola pracy zarządu w okresach między walnymi zgromadzeniami. Są to finansiści lub prawnicy.)
„Korporacja międzynarodowa jest z reguły wielkim przedsiębiorstwem, posiadającym własne filie produkcyjne lub usługowe w wielu krajach, które tworzą wraz z przedsiębiorstwem macierzystym jeden zintegrowany kompleks gospodarczy.” (DacH)
Korporacje międzynarodowe charakteryzują się następującymi właściwościami:
1) zajmują dominującą pozycje w kraju, z którego pochodzą,
2) rozporządzają olbrzymim kapitałem, umożliwiającym im podjęcie w innych krajach produkcji na wielka skale i opanowanie rynku kraju, który je przyjmuje,
3) maja przewagę techniczna nad przedsiębiorstwami kraju przyjmującego (stosują najnowsza technikę, wytwarzają najnowsze produkty),
4) rozporządzają nowoczesna organizacja, umożliwiającą uruchomienie efektywnej produkcji na wielka skale,
5) dysponują wysoko kwalifikowana kadra specjalistów.
„Zarząd korporacji składa się z dwóch ciał: rady dyrektorów
(pełniącej funkcje rady nadzorczej) i zarządu operacyjnego, tj. rady urzędników wykonawczych, menedżerów (tzw. egzekutywa korporacji – naczelne kierownictwo operacyjne). Na walnym zebraniu akcjonariuszy wybiera się nie cały zarząd, lecz tylko rade dyrektorów. Formalnie są oni reprezentantami interesów akcjonariuszy w okresie miedzy corocznymi walnymi zgromadzeniami akcjonariuszy.
Zadania rady dyrektorów są następujące:
1)wybór (bądź odwołanie) zarządu operacyjnego,
2) określenie głównych zadań spółki i jej polityki w nowej kadencji,
3) zatwierdzenie ogólnych wyników operacyjnych i finansowych spółki i zasad
podziału zysku,
4) kontrola działalności egzekutywy,
5) wyznaczanie wynagrodzenia jej członków, a przede wszystkim prezydenta
i wiceprezydenta.
Rada dyrektorów może tez powołać swojego prezesa, który automatycznie wstaje prezesem spółki.
W praktyce osoba ta najczęściej pełni raczej funkcje reprezentacyjna niż wykonawcza, chyba, ze - co się zdarza - prezes i prezydent egzekutywy jest ta sama osoba. Do wyboru zarządu lub obsadzenia rady nadzorczej i podejmowania ważnych uchwal potrzebna jest bezwzględna większość, tj. 51% głosów uczestników walnego zgromadzenia.”(Dach)
„Gdy korporacja staje się ogromna a jej zarządzanie zbyt trudne wtedy właściciele przedsiębiorstwa przestają się zajmować stroną techniczna produkcji. Wszystkie te funkcje spełniają za nich ludzie przez nich zatrudnieni, pracujący pod nadzorem grupy "założycieli", mającej pakiet kontrolny akcji. Zwykli akcjonariusze, formalnie współwłaściciele spółki, są w rzeczywistości
bardziej wierzycielami przedsiębiorstwa niż jego właścicielami. Ich funkcje ograniczają się często wyłącznie do obcinania kuponów akcji i pobierania dywidendy. W ten sposób nastąpiło oddzielenie się kapitału jako własności od kapitału funkcjonującego w spółce akcyjnej. Oddzielenie własności kapitału akcyjnego
od funkcji zarzadzania bieżącą działalnością spółki było nieuchronnym skutkiem
rozwoju sil wytwórczych, skutkiem postępującej złożoności procesów wytwarzania
i zbytu. Zjawiska te posłużyły do sformułowania w okresie międzywojennym
koncepcji rewolucji menedżerskiej.
Ogromne rozmiary kapitału skoncentrowanego w głównych spółkach akcyjnych,
a także charakter współczesnej techniki oraz organizacji produkcji i zbytu
sprawiają, ze spółki te musza być kierowane przez profesjonalistów – specjalistów.”(Dach)
„Źródła zwiększania kapitału korporacji można podzielić na:
- wewnętrzne (amortyzacja i zyski pozostałe po wypłacie dywidendy),
- zewnętrzne (kredyt bankowy, pożyczki hipoteczne, przyłączanie
innych przedsiębiorstw (fuzje), emisja akcji i obligacji).