Dr Jarosław Odachowski

E-LEARNING

Rok akademicki: 2013/2014

Zatrudnianie młodocianych

(art. 190 - 206 ustawy Kodeks pracy)

DZIAŁ DZIEWIĄTY

ZATRUDNIANIE MŁODOCIANYCH

Rozdział I

Przepisy ogólne

Art. 190. § 1. Młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat.

§ 2. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat.

Standardy zatrudniania osób poniżej 18 lat na podstawie umowy o pracę w prawodawstwie Unii Europejskiej określa m.in. dyrektywa Rady 94/33¹ (jest to podstawowy akt prawny Unii dotyczący ochrony młodych pracowników). Polskie unormowania w tym zakresie całkowicie je wypełniają. Ich głównym celem jest, aby młode osoby (w wieku poniżej 18 lat) były chronione przed ekonomicznym wykorzystywaniem oraz przed jakąkolwiek pracą, która mogłaby szkodzić ich bezpieczeństwu, zdrowiu lub rozwojowi fizycznemu, umysłowemu lub społecznemu, lub narażać na niebezpieczeństwo ich kształcenie (art. 1 dyrektywy Rady 94/33).

Regulacjami w zakresie warunków, w jakich młodociani mogą podejmować pracę, są przepisy działu dziewiątego Kodeksu pracy. Normują one zatrudnienie młodocianych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego oraz umowę o pracę przy wykonywaniu prac lekkich.

Warunków podejmowania zatrudnienia przez dzieci (osoby niemające 16 lat), a więc wyjątków od zasady wyrażonej w art. 190 § 2, dotyczy art. 304⁵ KP oraz przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum².

Unormowanie, że zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat, jest zgodne również z art. 65 ust. 3 Konstytucji, który stanowi, że stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane, a formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa.

Według większości poglądów umowa o pracę zawarta wbrew zakazowi wyrażonemu w § 2 analizowanego artykułu jest ważna. Osoba, która ją zawarła, w zakresie uprawnień pracowniczych powinna być traktowana tak jak pracownik skutecznie zatrudniony. Pracodawca jest obowiązany do wypowiedzenia tej umowy i niezwłocznego odsunięcia młodocianego od wykonywania pracy i zapłaty wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Zawarcie umowy o pracę wbrew zakazowi, o którym wyżej mowa, stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny (art. 281 pkt 5 KP).

Od dnia 1 września 2018 r. art. 190 uzyskuje brzmienie:

„§ 1. Młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat;

§ 2. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat”.

Powyższa zmiana, dokonana ustawą z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw³, wynika z faktu, że z dniem 1 września 2018 r. na rynku pracy znajdą się pierwsi absolwenci gimnazjum, którzy rozpoczęli spełnianie obowiązku szkolnego w roku szkolnym 2009/2010 jako sześciolatki⁴.

Art. 191. § 1. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

1) ukończyli co najmniej gimnazjum,

2) przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

§ 2. Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.

§ 3. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia zasady i warunki odbywania przygotowania zawodowego oraz zasady wynagradzania młodocianych w tym okresie.

§ 4. (skreślony).

§ 5. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne:

1) zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum,

2) zwolnienie młodocianych nie posiadających kwalifikacji zawodowych od odbycia przygotowania zawodowego,

3) zatrudnianie osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum,

4) zatrudnianie osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum.

Nauka w gimnazjum stanowi drugi etap realizacji powszechnego obowiązku szkolnego. Rozpoczęcie w nim nauki poprzedzone jest edukacją w sześcioletniej szkole podstawowej, którą większość uczniów kończy w wieku 13 lat. Zasadą jest, że nauka w gimnazjum trwa 3 lata. Z reguły zatem młody człowiek, kończąc gimnazjum, osiąga wiek 16 lat (art. 9 ust. 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 15 ust. 2 ustawy o systemie oświaty⁵).

Przepis art. 191 został znowelizowany ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy – Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego, ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw⁶. Na mocy § 5 pkt 1, 3 i 4 rozważanego artykułu Minister Pracy i Polityki Społecznej wydał dnia 5 grudnia 2002 r. rozporządzenie w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum.

Z młodocianym (czyli osobą w wieku od 16 do 18 lat), który nie ukończył gimnazjum, może być na wniosek jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna zawarta umowa o przyuczenie do wykonywania określonej pracy, jeżeli został on przyjęty do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w gimnazjum oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej albo, posiadając taką opinię, uzyskał zezwolenie właściwego miejscowo dyrektora gimnazjum na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą. Z młodocianym, który nie ukończył gimnazjum, spełniającym za zezwoleniem dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka, obowiązek szkolny poza szkołą, może być, po ukończeniu przez niego przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, po uzyskaniu pozytywnej opinii poradni psychologiczno­pedagogicznej, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu (§ 1 tego rozporządzenia).

Z osobą niemającą 16 lat, która ukończyła gimnazjum, może być zawarta umowa o naukę zawodu, jeżeli wyrazi na to zgodę jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun oraz zostanie przedstawione zaświadczenie uprawnionego lekarza, stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby, i pozytywna opinia poradni psychologiczno­pedagogicznej (§ 2 i 4 tego rozporządzenia).

Z osobą niemającą 16 lat, która nie ukończyła gimnazjum, może być zawarta umowa o przyuczenie do wykonywania określonej pracy, przy analogicznym udziale przedstawiciela ustawowego (opiekuna) oraz uprawnionego lekarza. Również w tym przypadku konieczne jest przedstawienie pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej (§ 3 i 4 tego rozporządzenia).

Młodocianych można zatrudnić na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Analiza art. 191 § 2 w zw. z art. 200¹ § 1 KP, dodanym ustawą nowelizującą z dnia 24 sierpnia 2001 r., prowadzi do wniosku, że młodociany bez względu na to, czy posiada kwalifikacje zawodowe, czy też ich nie posiada, może być zatrudniony także na podstawie („zwyczajnej”) umowy o pracę (czyli w celach zarobkowych), ale wyłącznie przy wykonywaniu lekkich prac.

Pracodawcom, którzy zawarli z młodocianymi pracownikami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, przysługuje dofinansowanie kosztów kształcenia na zasadach określonych w art. 70b ustawy o systemie oświaty.

Przygotowanie zawodowe młodocianych może odbywać się przez naukę zawodu albo przez przyuczenie do wykonywania określonej pracy. W związku z tym rozróżniamy umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, odbywanego w formie nauki zawodu, oraz umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, odbywanego przez przyuczenie do wykonywania określonej pracy (art. 195 § 1 pkt 1 KP).

Umowie o pracę w celu przygotowania zawodowego, odbywanego w formie nauki zawodu, poświęcone są przepisy rozdziału 1, 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania⁷.

Zgodnie z nimi umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, odbywanego w formie nauki zawodu, zawiera pracodawca z młodocianym w terminie przyjęć kandydatów do zasadniczych szkół zawodowych (§ 5 ust. 1), a jeżeli młodociany nie dokształca się w tego rodzaju szkole, to umowa może być zawarta w innym terminie (ust. 2). Co do zasady nauka zawodu trwa nie dłużej niż 36 miesięcy (§ 6 ust. 1, § 12).

Zawody, w których odbywa się nauka zawodu, oraz czas jej trwania określają przepisy dotyczące klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (§ 6 ust. 2)⁸. Zatrudnienie młodocianego odbywającego naukę zawodu jest dopuszczalne tylko przy pracach objętych programem praktycznej nauki zawodu (§ 7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania).

Pracodawca zatrudniający młodocianego w celu nauki zawodu jest obowiązany do realizacji programu nauczania dopuszczonego do użytku szkolnego uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodzie występującym w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego lub realizacji programu zapewniającego spełnienie wymagań egzaminacyjnych określonych w standardach będących podstawą przeprowadzania egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika w zawodach nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, a także do zapewnienia, by osoby szkolące młodocianych posiadały kwalifikacje, o których mowa w odrębnych przepisach (§ 8).

Pracodawca, który zatrudnia w celu nauki zawodu większą liczbę młodocianych, niż wynika to z jego potrzeb, może zawierać z młodocianymi umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego na czas określony, jednak nie krótszy niż wymagany przez prawo okres kształcenia zawodowego – § 9 (jest to wyjątek od reguły, że umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego zawierane są na czas nieokreślony – art. 194 KP).

Pracodawca zatrudniający młodocianych w celu nauki zawodu organizuje ich dokształcanie teoretyczne, konieczne do złożenia egzaminu na tytuł robotnika wykwalifikowanego lub czeladnika (§ 10 ust. 1). Nauka zawodu młodocianego kończy się egzaminem (§ 11).

Umowie o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego przez przyuczenie do wykonywania określonej pracy poświęcone są przepisy rozdziału 1, 3 i 4 rozporządzenia. Przyuczenie młodocianego do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy. Czas trwania, zakres oraz programy przyuczenia są ustalane przez pracodawców (§ 15). Przyuczenie do wykonywania określonej pracy kończy się egzaminem sprawdzającym (§ 16)⁹.

Z dniem 1 września 2018 r. w art. 191 w § 5 pkt 3 i 4 otrzymują brzmienie:

„3) zatrudnianie osób niemających 15 lat, które ukończyły gimnazjum,

4) zatrudnianie osób niemających 15 lat, które nie ukończyły gimnazjum”.

Art. 192. Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy.

Powinność tę należy wiązać przede wszystkim z brakiem doświadczenia młodych ludzi w zakresie wykonywania pracy zespołowej, zarówno tych zatrudnianych w celu przygotowania zawodowego, jak i przy pracach lekkich. Konieczne jest więc poinformowanie o włączeniu do zespołu pracownika młodocianego innych (dorosłych) pracowników, którzy w tych okolicznościach powinni zwrócić uwagę na zachowanie takiej osoby, uwzględniając przede wszystkim kwestię bezpieczeństwa młodocianego i innych członków zespołu oraz udzielając mu praktycznych rad odnoszących się w szczególności do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Opisaną powinność należy traktować jako element funkcji wychowawczej sprawowanej przez pracodawcę wobec młodych pracowników (art. 94 pkt 7 KP) oraz obowiązku kształtowania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego (art. 94 pkt 10 KP)¹⁰.

Art. 193. Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.

Zatrudniając młodocianych, pracodawca zobowiązany jest prowadzić ich ewidencję, co oznacza, że powinien sporządzić wykaz pracowników młodocianych obejmujący ich podstawowe dane oraz miejsce pracy. Wykaz taki winien być na bieżąco aktualizowany i dostępny. Realizacja wskazanego obowiązku ma służyć efektywnemu nadzorowaniu pracy młodocianych przez pracodawcę, zapewnić im bezpieczeństwo oraz umożliwić sprawną kontrolę przez organy nadzorujące zatrudnienie¹¹.

Rozdział II

Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego

Art. 194. Do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy kodeksu dotyczące umów o pracę na czas nie określony ze zmianami przewidzianymi w art. 195 i 196.

Oznacza to, że umowy o pracę z młodocianym w celu przygotowania zawodowego mogą być zawierane wyłącznie na czas nieokreślony i nie mogą być poprzedzone umową na okres próbny. Jedyny wyjątek od tej reguły jest przewidziany w rozporządzeniu wykonawczym do art. 195 § 2 KP – rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania¹².

Zawarcie umowy o pracę reguluje art. 29 KP¹³.

Art. 195. § 1. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności:

1) rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),

2) czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,

3) sposób dokształcania teoretycznego,

4) wysokość wynagrodzenia.

§ 2. Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których jest dopuszczalne zawieranie na czas określony umów o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Umowa¹⁴ o pracę zawarta w celu przygotowania zawodowego powinna być zawarta na piśmie, również zmiany jej warunków wymagają formy pisemnej. Niezachowanie tej formy nie powoduje nieważności umowy – skuteczna jest także umowa zawarta ustnie, a nawet w sposób dorozumiany, jednak niezawarcie tej umowy na piśmie rodzi po stronie pracodawcy obowiązek potwierdzenia pracownikowi na piśmie ustaleń co do stron, rodzaju umowy oraz jej warunków najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika (art. 29 § 1 i 2 KP).

Umowa ta powinna regulować co najmniej wszystkie kwestie wymienione w omawianym przepisie oraz w art. 29 § 1 KP. Ponadto może się w niej znaleźć np. zobowiązanie pracodawcy do zatrudnienia młodocianego po ukończeniu przez niego nauki na stanowisku zgodnym z jego wyuczonym zawodem.

Ponieważ regułą jest, że umowa w celu przygotowania zawodowego jest umową na czas nieokreślony, oznaczenie w niej czasu trwania przygotowania zawodowego oznacza wskazanie okresu, po zakończeniu którego stosunek pracy między stronami trwa nadal już jako „zwyczajny” stosunek pracy.

Wyjątek od zasady, że umowa zawarta w celu przygotowania zawodowego jest umową na czas nieokreślony, zawarty jest w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania¹⁵.

Art. 196. Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie:

1) niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych,

2) ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,

3) reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego,

4) stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.

Przepis ten dotyczy jedynie rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego za wypowiedzeniem. Rozwiązanie tej umowy bez wypowiedzenia, zgodnie z art. 194 KP, odbywa się na zasadach określonych w art. 52, 53 i 55 KP; można ją także rozwiązać za porozumieniem stron.

Umowy zawartej w celu przygotowania zawodowego pracodawca nie może wypowiedzieć z przyczyn innych niż wymienione w art. 196 KP¹⁶. Młodociany może zawsze wypowiedzieć umowę zawartą na czas nieokreślony.

Z omawianego przepisu wynika, że w razie zawarcia z młodocianym umowy na czas określony¹⁷ nie jest możliwe wprowadzenie do niej na mocy art. 33 KP klauzuli o wcześniejszym rozwiązaniu jej za dwutygodniowym wypowiedzeniem¹⁸.

Rozdział III

Dokształcanie

Art. 197. § 1. Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat.

§ 2. W szczególności pracownik młodociany jest obowiązany:

1) do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli szkoły takiej nie ukończył,

2) do dokształcania się w zakresie szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych.

Obowiązek ten spoczywa zarówno na tych młodocianych, którzy są zatrudnieni w celu przygotowania zawodowego, jak i na tych, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę zawartej w celach zarobkowych¹⁹.

Art. 198. Pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się.

Powinność tę należy traktować na równi z obowiązkiem prowadzenia praktycznej nauki zawodu, gdyż wypełnienie jej umożliwia wykonanie jednego z głównych obowiązków młodocianego²⁰.

Art. 199. Jeżeli młodociany nie ukończył przygotowania zawodowego przed osiągnięciem 18 lat, obowiązek dokształcania się, stosownie do przepisów art. 197, może być przedłużony do czasu ukończenia przygotowania zawodowego.

Przepis art. 199 umożliwia przedłużenie przygotowania zawodowego na okres po ukończeniu przez daną osobę 18 lat, jeżeli do tego czasu nie ukończyła przygotowania.

Pracownik zostaje zwolniony z obowiązku dokształcania się z chwilą ukończenia przygotowania zawodowego²¹.

Art. 200. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zwolnienie młodocianych od obowiązku dokształcania się.

Na gruncie obowiązującego stanu prawnego nie przewiduje się możliwości zwolnienia młodocianego z obowiązku dokształcania się²².

Rozdział IIIa

Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe

Art. 200¹. § 1. Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac.

§ 2. Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.

§ 3. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 204.

§ 4. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie.

§ 5. Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed rozpoczęciem przez niego pracy.

Zatrudnienie przy wykonywaniu prac lekkich zastąpiło dotychczasową regulację art. 191 § 4 KP, zgodnie z którym brak kwalifikacji zawodowych nie był przeszkodą przy podejmowaniu przez młodocianych lekkich prac sezonowych i dorywczych. Zawarta w rozdziale IIIa działu dziewiątego regulacja nowej instytucji (art. 200¹-200² KP) w sposób kompleksowy i wyczerpujący określa zasady takiego zatrudnienia.

Zatrudnienie tego rodzaju adresowane jest do młodocianych, a więc do osób, które ukończyły 16 lat. Trzeba jednak zaznaczyć, że ustawodawca godzi się na naruszanie opisanej reguły poprzez to, że nie wyklucza się całkowicie możliwości zatrudniania w celach innych niż przygotowanie zawodowe osób, które nie ukończyły lat 16 (art. 200² § 3 zdanie drugie KP)²³.

Art. 200². § 1. Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego.

§ 2. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin.

§ 3. Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin.

§ 4. Wymiar czasu pracy określony w § 2 i 3 obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy.

Zasady i normy zatrudniania młodocianych przy lekkiej pracy różnią się istotnie od innych form świadczenia przez nich pracy²⁴.

Rozdział IV

Szczególna ochrona zdrowia

Art. 201. § 1. Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia.

§ 2. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Przepis art. 51 § 2 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Pracodawca jest obowiązany przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.

Pracę młodocianych chronią normy prawne, które kształtują status pracowniczy tej kategorii zatrudnionych korzystniej w porównaniu z ogółem pracowników, oraz normy, które nakładają na pracodawców specjalne obowiązki związane wyłącznie z zatrudnianiem młodocianych. Mają one także, w zakresie nieuregulowanym przez rozdział IIIa omawianego działu KP, zastosowanie do zatrudniania młodocianych przy wykonywaniu lekkich prac²⁵.

Art. 202. § 1. Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę.

§ 2. Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę.

§ 3. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy.

§ 3¹. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy.

§ 4. (skreślony).

W przepisach art. 202 KP ochrona zdrowia młodocianych realizowana jest poprzez stosowną regulację czasu pracy²⁶.

Art. 203. § 1. Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.

§ 1¹. Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22⁰⁰ a 6⁰⁰. W przypadkach określonych w art. 191 § 5 pora nocna przypada pomiędzy godzinami 20⁰⁰ a 6⁰⁰.

§ 2. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin.

§ 3. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.

Wypoczynek dobowy młodocianych w odpowiednim rozmiarze gwarantowany jest przez zakaz zatrudniania w porze nocnej oraz co najmniej 14-godzinną nieprzerwaną obowiązkową przerwę w pracy obejmującą porę nocną, przypadającą między godziną 22⁰⁰ a 6⁰⁰ następnego dnia; dla osób, które nie ukończyły 16 lat, pora nocna rozpoczyna się o godz. 20⁰⁰. W każdym natomiast tygodniu młodociany ma ponadto prawo do co najmniej 48-godzinnego nieprzerwanego okresu odpoczynku obejmującego niedzielę²⁷.

Art. 204. § 1. Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.

§ 2. (skreślony).

§ 3. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych pracach.

Wykaz prac wzbronionych młodocianym zawiera załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac²⁸. Wykaz ten powinien być zamieszczony w regulaminie pracy (art. 104¹ § 1 pkt 6 KP).

W § 2 powyższego rozporządzenia zezwala się na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych na zasadach określonych w załączniku nr 2, w zakresie potrzebnym do przygotowania zawodowego, jeżeli prace te są przewidziane w programach praktycznej nauki zawodu.

Zatrudnianie młodocianych przy pracach, o których mowa powyżej, nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz powinno ograniczać się do zaznajamiania młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do wykonywania zawodu²⁹.

Rozdział V

Urlopy wypoczynkowe

Art. 205. § 1. Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych.

§ 2. Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat.

§ 3. Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu, o którym mowa w § 1 i 2, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych.

§ 4. Pracodawca jest obowiązany na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nie przekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

§ 5. W sprawach nie uregulowanych przepisami niniejszego rozdziału do urlopów przysługujących młodocianym stosuje się przepisy działu siódmego.

Regulacje te wypełniają zobowiązania Polski wynikające z ratyfikacji Europejskiej Karty Społecznej³⁰ (art. 7 ust. 7 Europejskiej Karty Społecznej), a także dostosowują normy krajowe do standardów prawa unijnego zawartych w dyrektywie Rady 94/33/WE³¹.

Rozdział VI

Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe

Art. 206. Przepisy art. 190-205 stosuje się odpowiednio do młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy o przygotowanie zawodowe u pracodawców będących rzemieślnikami.

U pracodawców będących rzemieślnikami zawiera się umowy o przygotowanie zawodowe. Przygotowanie takie może przybrać również formę nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonych prac³².

---

1. Dyrektywa Rady Nr 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych (Dz.U.UE L z dnia 20 sierpnia 1994 r. ze zm.).↩

2. Dz. U. Nr 214, poz. 1808 z późn. zm.↩

3. Dz. U. Nr 56, poz. 458.↩

4. Na podstawie: E. Maniewska, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, Kodeks pracy. Tom I. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, LEX, 2014.↩

5. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U.2004.256.2572 j.t. ze zm.).↩

6. Dz. U. Nr 111, poz. 1194 z późn. zm.↩

7. Dz.U.2014.232 j.t.↩

8. Patrz: rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. z dnia 3 stycznia 2012 r.).↩

9. Na podstawie: E. Maniewska, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, Kodeks pracy. Tom I. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, LEX, 2014.↩

10. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

11. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

12. Patrz: analiza art. 191 KP.↩

13. Na podstawie: E. Maniewska, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, Kodeks pracy. Tom I. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, LEX, 2014.↩

14. Na podstawie: E. Maniewska, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, Kodeks pracy. Tom I. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, LEX, 2014.↩

15. Patrz: analiza art. 191 KP.↩

16. Patrz też: art. 201 § 2 KP.↩

17. Patrz: analiza art. 191 KP.↩

18. Na podstawie: E. Maniewska, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, Kodeks pracy. Tom I. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, LEX, 2014.↩

19. Na podstawie: E. Maniewska, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, Kodeks pracy. Tom I. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, LEX, 2014.↩

20. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

21. J. Skoczyński, [w:] L. Florek (red.), R. Celeda, K. Gonera, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2011.↩

22. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

23. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

24. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

25. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

26. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

27. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩

28. Dz. U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.↩

29. Na podstawie: E. Maniewska, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, Kodeks pracy. Tom I. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, LEX, 2014.↩

30. Europejska Karta Społeczna - sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 r. (Dz. U. z dnia 29 stycznia 1999 r. ze zm.).↩

31. Na podstawie: E. Maniewska, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, Kodeks pracy. Tom I. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, LEX, 2014.↩

32. M. Włodarczyk, [w:] K.W. Baran (red.), B.M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J. Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy. Komentarz, WKP, 2012.↩