Wydawca „MYŚL POLSKA”; 8, Alma Terrace, London, W. 8
Z zasiłkiem Instytutu im. Romana Dmowskiego w St. Zjednoczonych
Do druku przygotowali: Antoni Dargas, Józef Płoski i Hanka Świeżawska
Printed by Gryf Printers (H. C.) Ltd. — 171 Battersea Church Road, London, S. W. 11.
STANISŁAW KOZICKI
HISTORIA LIGI NARODOWEJ
(OKRES 1887 — 1907)
„MYŚL POLSKA”, LONDYN 1964
CZĘŚĆ I
LIGA POLSKA (1887—1893)
ROZDZIAŁ ÓSMY
SKARB NARODOWY I ZWIĄZEK WYCHODZTWA POLSKIEGO
Sprawę Skarbu Narodowego postawił bodaj pierwszy Agaton Giller w wydawanym przez siebie piśmie Ojczyzna, a później propagował w Gazecie Narodowej, wychodzącej pad dyrekcją Jana Dobrzańskiego we Lwowie oraz w wydawanym od r. 1880 w Paryżu Kurierze Polskim. W Ameryce zaszczepił Giller tę myśl w założonym przez jego przyjaciół Związku Narodowym Polskim za pośrednictwem Zgody, tygodnika, będącego oficjalnym organem tej organizacji. Na skutek tych zabiegów powstały w kraju i na emigracji ogniska Skarbu, zwanego różnie — polskim, narodowym, narodowym-polskim. Poważniejsze ogniska Skarbu powstały w latach osiemdziesiątych zeszłego wieku w Paryżu, Londynie, Sofii, Jassach, Bukareszcie, w Milwaukee w Stanach Zjednoczonych. Później zajęły się zbieraniem funduszów na Skarb Narodowy towarzystwa polskie w Szwajcarii. Przyczynił się do tego bardzo Ludwik Michalski, gdy został prezesem związku tych towarzystw. Umierając (26 czerwca 1888) — zapisał na Skarb 30.000 franków. Duże ożywienie składek na Skarb nastąpiło po ukazaniu się broszury Z. Miłkowskiego Rzecz o obronie czynnej i Skarbie Narodowym. Broszura ta i zapis Michalskiego postawiły sprawę Skarbu na gruncie realnym.
Uregulowanie ostateczne tej sprawy nastąpiło w roku 1891 po obchodzie rocznicy konstytucji 3-go maja w Zurychu.
Obchód ten trwał dwa dni. W przeddzień, w sobotę, zebrali się Polacy i spędzili razem wieczór. W niedzielę odbyła się rano wspólna wycieczka do Muzeum Polskiego w Rapperswilu, a wieczorem uroczysty obchód w sali koncertowej hotelu „Zum Pfauen”. Przewodniczył i wygłosił pierwsze przemówienie Z. Miłkowski. Odczyt po niemiecku miał dr Bądzyński, późniejszy profesor uniwersytetu lwowskiego. Potem przemawiali: po francusku profesor literatury francuskiej Droz i po polsku Zygmunt Balicki, który „wykazał łączność zasadniczą, zachodzącą pomiędzy konstytucją 3 maja a aspiracjami i tendencjami, przejawiającymi się w społeczeństwie polskim obecnie”. Zakończył zebranie „Manifest”, „zaznaczający nieprzedawnione prawa narodu polskiego do bytu niepodległego”, odczytany przez B. Limanowskiego. Po obchodzie był bankiet, na którym wygłoszono szereg mów.
Nazajutrz, w poniedziałek 4 maja, odbyła się narada przedstawicieli środowisk emigracyjnych z udziałem osób z kraju.
Przewodniczył na niej B. Limanowski, na porządku dziennym były dwie przede wszystkim sprawy: organizacji Związku Wychodztwa i uregulowania poborów na Skarb Narodowy.
Wydziałowi, upoważnionemu do dobrania sobie dwóch członków z głosem doradczym, polecone zostało opracowanie dla Skarbu Narodowego, w porozumieniu z zarządem Związku Towarzystw Polskich w Szwajcarii, ustawy opartej na scentralizowaniu instytucji skarbowej i nadaniu jej charakteru funduszu publicznego. Do uprawomocnienia za pomocą głosowania ustawy, wyznaczono Związek Towarzystw Polskich w Szwajcarii.
Wydział wykonawczy, dobrawszy sobie dwóch członków z głosem doradczym — Władysława Bandurskiego i Z. Miłkowskiego — zebrał się w mieszkaniu tego ostatniego i przedyskutował projekt ustawy, napisany przez Z. Balickiego. Na czele instytucji postawiono „Komisję Nadzorczą”, uzupełniającą się przez kooptację. Fundusze postanowiono zdeponować w Muzeum Polskim w Rapperswilu. W roku następnym (1892) Wydział Wykonawczy Związku Wychodztwa przedstawił następujących kandydatów do Rady Nadzorczej Skarbu: dr Henryka Gierszyńskiego, lekarza z Quarville, Józefa Kajetana Janowskiego, architekta miasta Lwowa, dr Zygmunta Laskowskiego, profesora uniwersytetu w Genewie, dr Karola Lewakowskiego, posła do Rady Państwa w Wiedniu i płk. Zygmunta Miłkowskiego. Pierwsze posiedzenie komisji w komplecie odbyło się 5 sierpnia 1892 r. i wybrało na prezesa swego Z. Miłkowskiego, a na jego zastępcę dr Gierszyńskiego.
Związek Wychodztwa polskiego został ukonstytuowany ostatecznie na zjeździe delegatów emigracyjnych, zwołanym do Genewy na dzień 25 grudnia 1891 r., na podstawie uchwał powziętych 4 maja tegoż roku w Zurychu. Przybyli na zjazd delegaci od towarzystw polskich w Szwajcarii, w Paryżu i w Sofii; pewna ilość towarzystw nadesłała deklaracje i przystąpienie listownie. Przyjęto ustawę Związku i powierzono przewodnictwo w Związku zarządowi Związku Towarzystw Polskich w Szwajcarii. W ten sposób do Wydziału Wykonawczego weszli: jako prezes — Zygmunt Balicki, jako sekretarz Józef Słończewski, jako skarbnik Hipolit Tchórzewski. Na zebraniu tym wprowadzono także pewne zmiany w statucie Skarbu Narodowego.
Skarb Narodowy..., str. 35.
Skarb Narodowy..., str. 107 i nast.
Skarb Narodowy..., str. 112 i 113.
Wolne Słowo Polskie, 15. I. 1892.
Stanisław Kozicki Historia Ligi Narodowej
(Na podstawie wydania: „Myśl Polska”, Londyn 1964) Strona 2 z 2