KRESOMÓZGOWIE (telencephalon)
Budowa zewnętrzna:największa i najbardziej wysunięta do przodu część mózgowia/składa się z 2 silnie rozwiniętych półkul mózgu (hemispheria cerebri)/oprócz półkul kresomózgowie buduje niewielkie kresomózgowie środkowe (telencephalon medium):* pole przedwzrokowe (area preoptika) - w części kresomózgowiowej komory 3* blaszka krańcowa (lamina terminali) - stanowiąca przednią ścianę komory 3* spoidła (commisura) kresomózgowia (przednie, sklepienia, ciało modzelowate)/przegroda przeźroczysta - strzałkowo pomiędzy przednimi częściami sklepienia i ciała modzelowatego/najstarsze filogenetycznie -> twory węchomózgowia (rhinencephalon): opuszka węchowa, pasmo węchowe (ku tyłowi przechodzi w trójkąt węchowy)
Półkule mózgu:
przedzielone szczeliną podłużną mózgu (fissura longitudinalis cerebri) na dnie której leży kresomózgowie środkowe
zawiera 3 powierzchnie: górno-boczną (przylega do sklepienia czaszki), przyśrodkowa (zwrócona do półkuli przeciwległej), dolna (spoczywa na podstawie czaszki i namiocie móżdżku);
powierzchnie te łączą się brzegami: górnym, dolnym, przyśrodkowym
biegun przedni (czołowy), tylny (potyliczny), boczny (skroniowy)
bruzdy o różnej głębokości pokrywają powierzchnię półkul mózgu i oddzielają od siebie zakręty (gyri)
grupy zakrętów ograniczone głębszymi bruzdami tworzą płaty (lobi):
* płat czołowy
* płat ciemieniowy
* płat skroniowy
* płat potyliczny
piątym płatem jest tzw. wyspa (insula) położona w głębi bruzdy bocznej.
Komory boczne (ventriculi laterales):
leżą symetrycznie wewnątrz obu półkul
kształt nieregularnej przestrzeni, która zawiera część środkową i 3 rogi: przedni, tylny, dolny
część środkowa - położona w płacie ciemieniowym
róg przedni - w płacie czołowym
róg tylny - w płacie potylicznym
róg dolny - w płacie skroniowym
jądro ogoniaste (nucleus caudatus) zawiera głowę (jest to najgrubsza część), która pukla się od strony bocznej do rogu przedniego, trzon jądra leży w ścianie dolnej części środkowej, ogon (najwęższa część jądra) kieruje się do rogu dolnego
przyśrodkowo od splotu naczyniówkowego znajduję się sklepienie (fornix)
- jest to parzyste, łukowato przebiegające pasmo włókien nerwowych; początek w ścianie rogu dolnego strzępkiem hipokampa, koniec - ciała suteczkowate;
po wyjściu ze strzępka hipokampa przechodzi w odnogę sklepienia (crus fornicis);
w kierunku do przodu odnogi zbliżają się (pomiędzy nimi rozpięta jest blaszka włókien poprzecznych - spoidło sklepienia; odnogi dalej łączą się tworząc trzon, którego powierzchnia górna zrasta się z ciałem modzelowatym;
w rogu dolnym komory bocznej znajduję się tzw. hipokamp (hippocampus) - kształt sierpowaty, wypukłością zwrócony w stronę boczną; w części przedniej rozszerza się w stopę hipokampa; hipokamp zawiera korę mózgu i od komory oddzielony jest warstwą istoty białej, włókna istoty białej przechodzą w strzępek hipokampa i dalej podążają do odnogi sklepienia.
w rogu tylnym wzniesienie zwane ostrogą ptasią (calcar avis) wywołane przez bruzdę ostrogową
płyn mózgowo-rdzeniowy odpływa z komory bocznej do komory 3 przez otwór międzykomorowy.
Budowa wewnętrzna:istota szara leży powierzchownie i tworzy korę mózgu (cortex cerebri)
istota biała leży głębiej, jest otoczona przez istotę szarą, ale zawiera też w sobie skupiska istoty szarej, które tworzą jądra podkorowe kresomózgowia
Kora mózgu:
pokrywa powierzchnię bruzd i zakrętów
warstwa grubości od 1,2 mm do 4,5 mm
tylko w niektórych okolicach można w obrębie istoty szarej dostrzec pasmo istoty białej (np. prążek Vice d'Azyra)
wyróżnia się 3 rozwojowo różne części: korę dawną (paleocortex), korę starą (archicortex) - obydwie zajmują ok. 5% powierzchni półkuli; zbudowane z trzech warstw; korę nową (neorotex) - najbardziej rozwinięta, zajmuje przeszło 95%, wyróżnia się w niej 6 kolejno ułożonych warstw:
* drobinową (mało komórek nerwowych, raczej glejowe)
* ziarnistą zewnętrzną (liczne, małe komórki ziarniste, których wypustki nie opuszczają istoty szarej i często rozgałęziają się w pobliżu komórki)
* piramidową zewnętrzną (luźne komórki piramidowe, z reguły najgrubsza warstwa kory)
* ziarnistą wewnętrzną (gęsto ułożone komórki ziarniste, najlepiej rozwinięta w korze strefy czuciowej, w korowym ośrodku wzroku i słuchu)
* piramidową wewnętrzną/zwojową (komórki piramidowe małe, średnie i duże, występują też tu komórki olbrzymie Betza, z których wychodzą włókna dróg korowo-rdzeniowych i korowo-jądrowych)
* komórek różnokształtnych (różnorodność kształtów komórek, dendryty tych komórek kierują się do warstw obwodowych, neuryty wchodzą do istoty białej).
Lokalizacja czynnościowa w korze mózgu:
Kora ruchowa:w skład wchodzą: * zakręt przedśrodkowy* części zakrętów: czołowego górnego, środkowego i dolnego * część płacika okołośrodkowego
/w zakręcie przedśrodkowym - najniżej pole dla mięśni głowy, wyżej dla mięśni kończyny górnej i tułowia, w przejściu na powierzchnię przyśrodkową półkuli mózgu dla kończyny dolnej.
/w tylnej części zakrętu czołowego środkowego występuje korowy ośrodek spojrzenia w bok
/w tylnej części zakrętu czołowego dolnego znajduję się ruchowy ośrodek mowy (skoordynowana praca mięśni związanych z mową).
Kora czuciowa:w skład wchodzą:* zakręt zarodkowy* część płacika okołośrodkowego
ośrodki czuciowe główne i dodatkowe (obszary te tworzą wielką strefę rzutową czuciowo-ruchową)
ośrodki poznania przedmiotów przez dotyk - tylna część płata ciemieniowego
ośrodki ruchowe i czuciowe wtórne
Kora wzrokowa:w skład wchodzą:* bruzda ostrogowa* częściowo klinek (tzw. pole prążkowe)
kończą się tutaj włókna promienistości wzrokowej (prowadzą impulsy z siatkówki oka
ośrodki rozumienia i pamięci widzianego obrazu (w polu potylicznym)
wtórne pole wzrokowe (np. ośrodek czytania zwany także ośrodkiem pamięci znaków pisarskich)
Kora słuchowa:w skład wchodzą:* górna powierzchnia zakrętu skroniowego górnego* zakręty skroniowe poprzeczne (w nich kończy się droga słuchowa biegnąca z receptorów ślimaka)
ośrodek czuciowy mowy Wernickego - zniszczenie tego ośrodka powoduje brak rozumienia słyszanych słów (w tylnej części zakrętu skroniowego górnego)
Kora smakowa:w skład wchodzą:* wieczko czołowo-ciemieniowe
pola czuciowe dla twarzy
Kora węchowa:
związana z węchomózgowiem (przednia część powierzchni podstawnej mózgu)
-ośrodek pamięci wykonywania wyuczonych ruchów i prawidłowego używania przedmiotów (w tylnej części płata ciemieniowego)
-ośrodki kojarzeniowe - związane z procesami psychicznymi; tutaj tworzą się myśli, pojęcia, występuje koncentracja uwagi (w płacie czołowym)
Przy obustronnym uszkodzeniu kory czołowej ziarnistej występują zmiany charakteru i obniżenie sprawności intelektualnej.
Układ limniczny i węchomózgowie:
obejmuje filogenetycznie starsze części kory mózgu wraz z niektórymi ośrodkami podkorowymi
stanowi anatomiczne podłoże afektów i emocji towarzyszących popędom
zespół ośrodków kontrolujących zachowanie emocjonalne i popędy
do układu limbicznego zaliczamy:
* węchomózgowie - należy do opuszka węchowa niego, która położona jest w przedniej części powierzchni dolnej płata czołowego; do niej (przez blaszkę sitową kości sitowej) wnikają nerwy węchowe; zwęża się ona i przechodzi w pasmo węchowe, następnie rozszerza się i tworzy tzw. trójkąt węchowy, który graniczy z istotą dziurkowatą przednią (nazwa dzięki licznym otworom, przez które przechodzą naczynia krwionośne); kora istoty dziurkowatej przedniej i przyległych tworów nazywa się pierwotną korą węchową.
* przegroda kresomózgowia - obejmuje przegrodę przezroczystą i zakręt przykrańcowy; przegroda przezroczysta to cienka ścianka rozdzielająca rogi przednie komór bocznych, rozpięta między przednimi częściami sklepienia i ciałem modzelowatym; zakręt przykrańcowy jest położony poniżej blaszki krańcowej, pod ciałem modzelowatym.
* płat limbiczny - ma kształt sierpa otaczającego ciało modzelowate, zaliczamy tutaj nawleczkę szarą, zakręt zębaty, zakręt obręczy (przedni jego koniec przechodzi w pole podspoidłowe) oraz zakręt hipokampa, zakręt językowaty (z tyłu) i hak (z przodu);
ciało migdałowate - największy ośrodek podkorowy układu limbicznego, znajduję się w ścianie górnej rogu dolnego komory bocznej, składa się z wielu jąder i od strony przyśrodkowej łączy się z korą węchomózgowia; ponad to do układu limbicznego zalicza się szereg struktur podkorowych - są to ciała suteczkowate, jądra uzdeczek, prążek rdzenny i krańcowy, jądra przednie i przyśrodkowe wzgórza, twór siatkowy i wiele innych;
czynność układu limnicznego obejmuje reakcje ukierunkowane na zachowanie życia pojedynczego osobnika oraz gatunku (reakcje emocjonalne, stany psychiczne - zadowolenie, uczucie przyjemności, sympatii, stany przerażenia, strachu, agresji, niektóre czynności układu pokarmowego, powonienia, niektóre czynności układu autonomicznego - ciśnienie krwi, praca serca, oddychanie, zachowania seksualne).
* jądra podkorowe - skupiska istoty szarej, położone w głębi półkul mózgu, zaliczmy: ciało prążkowane, przedmurze i ciało migdałowate.
ciało prążkowane - największe jądro podkorowe, składa się z jądra ogoniastego i jądra soczewkowatego, oddzielonych torebką wewnętrzną;
jądro ogoniaste - leży w ścianie komory bocznej, rozpoczyna się głową, która przechodzi w trzon, a następnie w ogon jądra ogoniastego,
jądro soczewkowate składa się z dwóch różnych części: gałki bladej (położona przyśrodkowo, zrasta się z torebką wewnętrzną, podstawą zwrócona do skorupy, szczytem do międzymózgowia) i skorupy (zrasta się z głową jądra ogoniastego, ale jest oddzielona od niego torebką wewnętrzną, przez którą prowadzą od jądra do jądra białe prążki (włókna rdzenne) oraz pasma istoty szarej (stąd wywodzi się nazwa - ciało prążkowane), oddzielonych blaszką rdzenną boczną;
przedmurze to cienka blaszka istoty szarej, położona pomiędzy jądrem soczewkowatym, a wyspą, ale od jądra oddzielone jest torebką zewnętrzną, a od kory wyspy torebką ostatnią;
ciało migdałowate -największy ośrodek podkorowy układu limbicznego, znajduję się w ścianie górnej rogu dolnego komory bocznej, składa się z wielu jąder i od strony przyśrodkowej łączy się z korą węchomózgowia; ponad to do układu limbicznego zalicza się szereg struktur podkorowych - są to ciała suteczkowate, jądra uzdeczek, prążek rdzenny i krańcowy, jądra przednie i przyśrodkowe wzgórza, twór siatkowy i wiele innych