42. Problem realizmu w malarstwie XIX wieku

Realizm

- tendencja występująca w sztuce różnych epok, polegająca na odtwarzaniu rzeczywistości w sposób obiektywny,

- kierunek w literaturze i sztuce kształtujący się w połowie 19 w. i dominujący do lat 90,

- pierwszą znaczącą manifestacją realizmu była ekspozycja Courbeta zorganizowana w osobnym pawilonie nazwanym „Le Realisme”, w czasie trwania Wystawy Światowej w Paryżu w 1855 roku,

- twórcy realizmu dążyli przede wszystkim do wiernego, obiektywnego przedstawiania typowych przejawów rodzimego, codziennego życia współczesnego, często też wyrażali krytyczny stosunek wobec aktualnej sytuacji społecznej,

- Courbet uważał, że artyści jednego wieku nie są zdolni do ukazania wieku poprzedniego czy przyszłego, negował więc sztukę historyczną odnoszącą się do przeszłości, pisał również, że nigdy nie mógłby namalować anioła, skoro nigdy go nie widział,

Główni przedstawiciele:

Francja: Courbet, Millet, Breton, Manet, Daumier

Niemcy: Menzel, Leibl

USA: Homer, Easkins, Harnett

Rosja: Pieriedwiżnicy: Szyszkin, Pierow, Miasojedow, Kramskoj, Riepin

Rzeźba: Meunier

Polska: Olszyński, Sygietyński, Witkiewicz, Szermentowski, Gierymski, Kostrzewski, Chełmoński

Jean Francois Millet

- 1816- 1879,

- wiąże się pośrednio z Barbizończykami,

- pochodził z Normandii, z chłopskiej patriarchalnej rodziny,

- mając 20 lat wyjechał do Paryża, gdzie studiował malarstwo, ale co jakiś czas wraca to do Normandii, to do Paryża,

- spotkanie w Paryżu z Daumierem skłania go do podejmowania tematyki społecznej,

- w 1848 roku osiedlił się w Barbizonie, gdzie maluje pola, ciężką pracę rolnika, jego zmagania z naturą i niedostatek, postaciom wieśniaków nadaje rys heroiczny, ich przedstawienia naznacza patosem,

- w 1863 roku, naśladując Rousseau, poświęca się malarstwu pejzażowemu

• Zbieranie kłosów

• Wypoczywający pracownik winnicy

• Kobieta niosąca wiadra

• Anioł Pański

- uznawany za dobry przykład zetknięcia się realizmu połowy 19 wieku i rodzącego się mistycznego symbolizmu nabistów

Honore Daumier

- należał do artystów, wykorzystujących z jak największą swobodą najróżniejsze techniki, z jednakowym mistrzostwem wypowiadał się w litografii, rzeźbie i rysunku.

- znany jako wybitny karykaturzysta tworząc sceny z życia najbiedniejszych, życie praczek, czeladników,

- jego obrazy wyrażają treści społeczne, stanowią wyzwanie dla cenzury i tradycjonalistycznych upodobań publiczności oraz paryskiej krytyki,

• Grający w szachy

• Rady dla młodego artysty

• Don Kichot

• Praczka

• Brzemię

• Wagon trzeciej klasy

Gustave Courbet

- jego twórczość kończy okres lirycznego, literackiego romantyzmu i wyznacza początek bezpośredniej, skandalizującej interpretacji rzeczywistości,

- pod pretekstem studiów prawniczych wyjechał do Paryża, gdzie zajął się malarstwem, nawiązał znajomości z Gericaultem i Delacroix, ale nie podzielał ich romantyczno-idealistycznej formuły malarstwa,

- specjalizował się w każdym rodzaju malarstwa,

- pejzaże malował wprost w plenerze, unikał sztucznego światła i sztucznych gestów, malował widoki wiejskie, nadmorskie, szczególnie pejzaże zimowe, rzadkie dotychczas w malarstwie,

• Pogrzeb w Ornans

• Pracownia malarza

- manifest nowego sposobu rozumienia roli sztuki i artysty w społeczeństwie

• Dziewczęta na brzegu Sekwany

• Kąpiące się

• Spotkanie (Dzień dobry, panie Courbet)

- spotkanie malarza z kolekcjonerem Alfredem Bruyasem,

• Kamieniarze

- jedno z pierwszych dzieł realizmu społecznego,

Adolf von Menzel

- rozpoczął karierę jako samouk, pierwsze obrazy tworzył w wieku 30 lat pod wpływem realizmu malarzy środowiska berlińskiego,

- pod wpływem zetknięcia się z impresjonizmem podczas podróży do Paryża dokonuje rozjaśnienia palety barwnej i wprowadzenia do malarstwa scen z życia paryskiej ulicy,

- po powrocie do Niemiec interesuje go świat ludzi pracy, rozwój przemysłu, maluje wtedy fabryki i huty w realistycznym stylu

• Nabożeństwo w misji Buchenhalle pod Kosen

• Pokój z balkonem

Ilja Riepin

- 1844-1930,

- przebywał na stypendium w Paryżu, ale sztuka francuska w ogóle go nie pociągała,

- najbardziej znany pośród malarzy rosyjskich 19 wieku,

- jego pełne wyrazu obrazy mieszczą się w realistycznym nurcie sztuki,

- Riepin krytycznie ocenia akademicki system kształcenia i niechętnie odnosi się do podejmowania tematyki nierosyjskiej,

- ukazywał sceny najbardziej aktualne,

- jego twórczość była silnie zwiazana z działalnością społeczno-rewolucyjną,

- urzeczywistniał dewizę, aby tworzyć nie sztukę dla sztuki, ale sztukę dla życia,

- Riepin bardzo podziwiał twórczość Matejki, przyjechał do Krakowa żeby się z nim spotkać, ale wtedy Matejko już nie żył,

- malował postacie i wydarzenia współczesne propagując bezpośredni, krytyczny i ludowy realizm

• Burłacy na Wołdze

- najbardziej znana kompozycja Riepina,

- uznawana ówcześnie za symbol Rosji,

- robotnicy odziani w łachmany, holujący statek w górę rzeki,

- scenę należy rozumieć jako obraz narodu uginającego się pod jarzmem cezaryzmu a zarazem pełnego siły i potęgi,

• Garbus

- studium z natury do wielkiego obrazu „Procesja w kurskiej guberni” rozwinięte do pełnego portretu

• Portret Tołstoja

- środki formalne zredukowane do minimum,

• Iwan Groźny i jego syn

- scena ukazująca wydarzenie z 1581 roku, kiedy car w przypływie gniewu uderzył syna,

• Procesja w kurskiej guberni

- obraz nowej Rusi,

• Nieoczekiwany gość

• Aresztowanie senatora

• Portret Mikołaja Czeczerina- znajduje się w Domu Matejki

Giovanni Fattori

- jeden z najwybitniejszych malarzy włoskich 19 wieku,

- od około 1860 roku zaczyna przedstawiać współczesne sceny batalistyczne, tworzy też wiele obrazów ukazujących prace na roli,

• Patrol

Realizm w malarstwie polskim

- realizm: dążenie do wiernego odtwarzania natury,

- przewodnim kierunkiem malarstwa 2 połowy 19 wieku był realizm identyczny z dążeniem do wiernego przedstawiania rzeczywistości nawet w przypadku, kiedy jego przedmiotem był już nieistniejący świat historii,

- pojęcie „realizm” jest używane wymiennie z „naturalizmem”, który oznacza stopień wierności dzieła wobec natury i człowieka, albo ujemne, brzydkie strony życia i stosunków społecznych,

- realizm nie ograniczał mnogości postaw światopoglądowych i sposobów widzenia, mógł pojawić się zarówno w portretach klasycysty Brodakowskiego, u preromantyka Michałowskiego czy rodzajowych kompozycjach Pęczarskiego,

- w polskim malarstwie realizm splata się z tradycjami romantyzmu,

- teoretykiem realizmu w Polsce był Antoni Sygietyński,

Henryk Rodakowski

- uczeń m. in. Cognieta,

- podziwiany przez Delacroix, Gautiera, Merimeego i Matejkę,

- w swoich dziełach łączył monumentalność z realizmem, klasycyzm z romantyzmem, prawdę z idealizmem,

- klasyczną estetykę Rodakowskiego potwierdzają jego pisma teoretyczne oraz nieliczne obrazy historyczne,

- realizm Rodakowskiego charakteryzuje obok poczucia ładu i harmonii osobistą postawę artysty,

• Portret gen. Dembińskiego

- wystawiony na Salonie paryskim w 1852 roku,

- wysoka klasa estetyczna,

- dojrzały realizm przedstawienia,

• Portret matki

• Portret ojca

• Portret siostry

• Album pałahicki- cykl akwarelowych studiów o tematyce rodzajowo-ludowej,

Wojciech Gerson

• Pogrzeb wiejski

• Pożegnanie z koniem

Felix Kostrzewski

• Cyrk na Saskiej Kępie

• Obrachunek robocizny

Aleksander Kotsis

• Matula umarli

• Ostatnia chudoba

Józef Szermentowski

• Pogrzeb chłopski

• Wiatr biednemu w oczy

Stanisław Witkiewicz

- głosił, że naturalizm nie jest pojęciem wartościującym, lecz oznacza pewien kierunek sztuki i należy go pojmować jak naturalizm Flauberta czy Zoli, jako ostateczną konsekwencję realizmu w rozumieniu obiektywnej postawy wobec świata,

- żądał od malarstwa całkowitej zgodności z naturą, fabułę i treść ideową uważał za zbędną lub obojętną, nie znosił maniery,

- spopularyzował w Polsce teorię barw, która miała służyć naturze,

- jego malarstwo jednak nie w pełni obrazuje jego teorie, ponieważ w wielu scenach widoczne są przejawy taniego idealizmu,

• Wiatr halny

• Ranny powstaniec

Maksymilian Gierymski

- jeden z największych mistrzów realizmu,

- jego dzieła były malowane w sposób nadzwyczaj obiektywny i drobiazgowy,

- nauki pobierał w Warszawie i Monachium,

- największym osiągnięciem Gierymskiego były niewielkie krajobrazy sztafażowe,

- jego fotograficzny realizm rozbraja doskonałością i jest świadectwem doskonałego kunsztu

• Pogrzeb w małym miasteczki

- realizm nie tłumi treści emocjonalnych, lecz je pogłębia

• Pojedynek Tatły z Poniatowskim

• Patrol w roku 1831

- oba obrazy ukazują główne tematy interesujące malarza, dla którego najbardziej znamienne będą sztafażowe widoki polskiego miasteczka, sceny z 18 wieku i epizody powstańcze,

• Wiosna

• Zima w małym miasteczku

• Polowanie par force na jelenia

• Alarm w obozie powstańczym

• Pikieta powstańcza 1863

Aleksander Gierymski

- konwencję naturalizmu przejął w 1873 roku podczas pobytu w Rzymie,

- jego obrazy to już realizm taki jak u Courbeta, nieunikający tematów życia, nawet tych "niskich"

• Scena z „kupca weneckiego” Szekspira

• Austeria rzymska

• Gra w mora

• Sjesta włoska

Faza warszawska:

• W atlanie

• Pomarańczarka (2 wersje)

• Brama na starym mieście

• Powiśle

• Święto trąbek

• Piaskarze

Faza monachijska (przeważnie nokturny)

• Plac Wittelsbachów

• Plac Maksymiliana Józefa

• Ulica w Monachium

• Widok z okolic zamku Kufstein

• Anioł Pański

Faza paryska:

• Rybacy na Sekwanie

• Wieczór nad Sekwaną – impresjonizm

Faza krakowska:

• Trumna chłopska

Faza włoska:

• Obraz pt. Wnętrze bazyliki św Marka w Wenecji

• Katedra w Amalfi

• Piazza del Popolo w Rzymie

• Ogród włoski

Józef Chełmoński

- dużo "łagodniejszy" realista,

- porzuca często ciemną stronę życia na rzecz bardziej beztroskich obrazów o jasnej kolorystyce.

- również pobierał nauki w Warszawie i Monachium

- zahaczał niezbyt często o tematykę realizmu krytycznego,

• Przed karczmą podczas deszczu

• Sprawa u wójta

• Odwilż

• Czwórka

- dwie wersje,

- jedna z nich zrobiła taką furorę, że została zakupiona przez amerykańskiego milionera,

• Powrót z balu

• Noc zimowa

• Stróż nocny

• Babie lato

• Odjazd gości sprzed ośnieżonego dworskiego ganku

• Na folwarku- arcydzieło epickiej relacji o polskim dworze kresowym

Wojciech Kossak

- syn Juliusza Kossaka,

- twórca obrazów batalistycznych,

• Wspomnienie z lat dziecinnych

• Palenie sztandarów

• Niedziela 22 stycznia 1905 roku

• Panorama Racławicka

- wraz z Janem Styką,