Andragogika czy pedagogika dorosłych.
Termin pedagogika pochodzi od greckiego wyrazu pedagogike (prowadzenie chłopca). Słowo andragogika nawiązuje do grackiego słowa aner (mężczyzna) i słowa ago (prowadzenie). Czyli oznacza prowadzenie dorosłego ale i wiedzę o tym „prowadzeniu”.
Co jest przedmiotem andragogiki.
Przedmiotem andragogiki są procesy edukacji ludzi dorosłych. Problemy badawcze andragogiki koncentrują się wokół zagadnień kształcenia i samokształcenia, wychowania i samowychowania, z uwzględnieniem społecznych, ekonomicznych, psychicznych, kulturalnych i edukacyjnych uwarunkowań.
Podstawowe pojęcia andragogiki.
Edukacja dorosłych- wielość oddziaływań dydaktyczno- wychowawczych, których przedmiotem jest dorosły człowiek.
Oświata dorosłych- oświata dorosłych to działalność społeczna (instytucjonalna i spontaniczna) zmierzająca do doskonalenia umysłowego, ideowego i estetycznego ludzi dorosłych a więc podnoszenia poziomu kultury grup społecznych i jednostek w ramach społecznie przyjętego systemu wartości.
Autoedukacja /samokształcenie i samowychowanie/- własna praca jednostki nad urzeczywistnieniem siebie według jakiegoś ideału lub wzoru osobowego. Obejmuje dwa procesy: samokształcenie i samowychowanie.
Środowisko edukacyjne
- ujęcie szerokie- całokształt elementów zewnętrznych, które wyznaczają obiektywny układ warunków, w jakich jednostka funkcjonuje, wraz z instytucjami o charakterze edukacyjnym oraz bardziej lub mniej zorganizowanymi i intencjonalnymi wpływami, które ukierunkowane są wyobrażeniami o społecznie korzystnej osobowości.
–ujęcie węższe- jako do pewnego stopnia odrębne środowisko, które tworzy społeczeństwo dla ułatwienia jednostce rozwoju, aby w jego wyniku osiągnąć lepszą jakość życia (rodzinne środowisko edukacyjne, lokalne środowisko edukacyjne, środowisko instytucji oświatowej np. szkoły dla dorosłych, uczelnie wyższe, wojsko, więzienie…).
Działy andragogiki.
Andragogika ogólna- zajmuje się problematyką przedmiotu edukacji dorosłych, ogólną charakterystyką andragogiki, jej strukturą, celami edukacji dorosłych, metodologią badań i filozoficzną problematyką wychowania dorosłych, oraz innymi dziedzinami, które się jeszcze nie usamodzielniły. Jej celem jest uogólnianie wyników pozostałych działów, dostarczanie im ogólnej koncepcji teoriopoznawczej i metodologicznej. Andragogika ogólna spełnia ona trzy podstawowe funkcje usługowe na rzecz pozostałych działów
kodyfikacyjną – zajmuje się problematyką przedmiotu edukacji dorosłych, ogólną charakterystyką andragogiki, jej strukturą, celami edukacji dorosłych, metodologią badań i filozoficzną problematyką wychowania dorosłych, oraz innymi dziedzinami, które się jeszcze nie usamodzielniły. Jej celem jest uogólnianie wyników pozostałych działów, dostarczanie im ogólnej koncepcji teoriopoznawczej i metodologicznej. Andragogika ogólna spełnia ona trzy podstawowe funkcje usługowe na rzecz pozostałych działów
inspiracyjną – polega na ukazywaniu z punktu widzenia teorii edukacji dorosłych, wzajemnych związków pomiędzy elementami istniejącej wiedzy o człowieku dorosłym, występującej w różnych dyscyplinach naukowych.
Kontrolną - wyrażającą się w kontroli i ocenie jakościowo osiągniętych wyników badawczych. Pozwala na formułowanie wniosków i hipotez do dalszych poszukiwań badawczych.
Teoria wychowania dorosłych- zajmuje się analizą ogólnych doktryn wychowania dorosłych, charakterystyką działalności wychowawczej wśród dorosłych, celami, treścią, metodami, procesami wychowania i samowychowania, wychowaniem do pracy i czasu wolnego oraz środowiskowymi uwarunkowaniami wychowania dorosłych. Teoria wychowania dorosłych spełnia trzy podstawowe funkcje
- diagnostyczną (dostarczanie diagnoz dotyczących potrzeb i możliwości wychowania dorosłych);
- organizacyjną (określanie warunków, w jakich należy organizować i realizować działania wychowawcze aby były optymalnie skuteczne);
- wyjaśniającą (wyjaśnianie procesów rozwoju i kształtowania osobowości człowieka dorosłego, zachowań ludzkich i mechanizmów ról społecznych).
Dydaktyka dorosłych- zajmuje się teorią nauczania, kształcenia i samokształcenia dorosłych. Przedmiotem badań są tutaj: systemy dydaktyczne, teorie doboru treści i metod kształcenia, system kształcenia zawodowego, praca i zawód, proces doskonalenia zawodowego, sylwetka zawodowa nauczyciela dorosłych.
Andragogika edukacji kulturalnej,
Andragogika porównawcza- teoria porównawcza systemów edukacji- badania i analizuje politykę oświatową i organizacje systemów oświaty dorosłych na świecie oraz społeczne i gospodarcze warunki ich rozwoju. Mówi jak jest w innych krajach, dlatego tak jest i dokonuje syntezy- co jest wspólne, co można wykorzystać.
lub
Teoria porównawcza systemów edukacji- bada i analizuje politykę oświatową i organizacje systemów oświaty dorosłych na świecie oraz społeczne i gospodarcze warunki ich rozwoju. Spełnia funkcje; informacyjną, interpretacyjna i syntetyczną.
Historia oświaty dorosłych i myśli andragogicznej- opracowuje dzieje myśli i doktryn, analizuje historyczny rozwój placówek i instytucji oświaty dorosłych.
Historia myśli andragogicznej- ↑↑↑↑↑↑↑↑↑↑
Zadania andragogiki.
-szukanie odpowiedzi na pytania, jakie procesy wychowawcze przebiegają w dorosłych fazach życia;
- wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków, przedstawiających prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych,
- wyjaśnianie tych związków i zależności w celu ukazania, które zjawiska wywołują procesy wychowawcze, a które są niepożądane z punktu widzenia prawidłowego rozwoju osobowości człowieka dorosłego;
- dostarczanie wiedzy potrzebnej do racjonalnego przekształcania rzeczywistości wychowawczej;
- ustalanie celów i zasad edukacji dorosłych w powiązaniu z rozwojem społeczno-ekonomicznym społeczeństwa
- wytyczanie metod realizacji celów wychowania, sprawdzanie skuteczności tych metod w praktyce wychowawczej,
-wskazywanie możliwości i sposobów rozwiązywania problemów wychowawczych w konkretnych środowiskach wychowawczych i w odniesieniu do konkretnej sytuacji życiowej człowieka dorosłego;
- opracowywanie głównych założeń organizacyjnych edukacji dorosłych, które zapewniałyby optymalną efektywność wysiłków zmierzających do osiągnięcia określonych zmian w osobowości jednostki.
Funkcje edukacji dorosłych.
FUNKCJA WŁAŚCIWA- polegająca na stałym aktualizowaniu i uzupełnianiu wiedzy i umiejętności ludzi dorosłych z dziedziny polityki, gospodarki, ideologii, różnych dziedzin nauki, sztuki, w zakresie nie objętym programem szkolnym, a koniecznym do właściwego spełniania obowiązków zawodowych i społecznych.
FUNKCJA KOMPENSACYJNA- polegająca na niezbędnym uzupełnieniu dotychczasowego wykształcenia w zakresie rozszerzonych potrzeb przygotowania jednostki do wejścia w życie zawodowe, społeczne, kulturalne i polityczne.
FUNKCJA ZASTĘPCZA- polegająca na przekazaniu ludziom dorosłym tych umiejętności i ukształtowaniu u nich tych umiejętności czy tych dyspozycji i sił umysłowych cech charakteru, które z jakichkolwiek przyczyn nie zdołali zdobyć w czasie normalnego nauczania szkolnego, określonego przez ustawowy obowiązek szkolny.
FUNKCJA KONSTRUKTYWNA- wyrażająca się w przekształcaniu na lepsze, w podnoszeniu na wyższy poziom organizacyjny i cywilizacyjny życia jednostek i grup.
FUNKCJA POLITYCZNA- polegająca na podnoszeniu przez edukację świadomości politycznej i ideologicznej członków określonych grup - stosownie do wymagań chwili.
FUNKCJA ELIMINACYJNA- polegająca na usuwaniu ze świadomości i zachowaniu ludzi: wyobrażeń, poglądów idei, upodobań, postaw i zwyczajów już niepotrzebnych, „starych”, stanowiących barierę racjonalnego życia i pracy.
FUNKCJA PROFILAKTYCZNA- polegająca na zabezpieczeniu przed utratą pracy jak również stagnacją umysłową i moralną człowieka, przeciwdziałaniu procesowi ogromnej inflacji wiedzy, zapobieganiu procesowi starzenia się kwalifikacji.
FUNKCJA TERAPEUTYCZNA- polegająca na leczeniu poprzez kształcenie różnych dolegliwości somatycznych i psychicznych.
FUNKCJA REORIENTACYJNA- stwarzająca niezbędne podstawy do tego aby nieustannie czynnie rozwijać i przebudowywać własne życie we wszystkich jego istotnych zakresach przede wszystkim zaś w obrębie podstawowych ról społecznych, a tym samym także w obrębie stylu życia czy miejsca w społecznej strukturze.
FUNKCJA SOCJALIZACYJNA- polegająca na wprowadzeniu jednostki na drogę czynnego, twórczego udziału w życiu społeczno-politycznym, jak też odgrywaniu w nim konstruktywnej roli.
FUNKCJA KULTUROWA- otwierająca jednostce możliwie szeroki i nieograniczony dostęp do takiego uczestnictwa w kulturze, jakie przede wszystkim służy zaspokojeniu wielorakich potrzeb i aspiracji jednostki, ale także prowadzi do aktywnego i twórczego wkładu jednostki w rozwój kultury.
FUNKCJA ROZWOJOWA- polegająca na umożliwieniu jednostce gromadzenia nowych doświadczeń i osiągania nowych kompetencji na miarę własnych, także rozwijanych aspiracji, potrzeb i możliwości.
FUNKCJA PERSONALIZACYJNA- polegająca na dostarczaniu człowiekowi niezbędnych podstaw do rozwiązywania problemów dotyczących własnego „ja” , a więc zaspokajaniu potrzeb duchowych związanych z kształtowaniem własnego stosunku do świata i siebie samego.
FUNKCJA PRAGMATYCZNA- polegająca na pomocy człowiekowi w zakresie praktycznego opanowania i wykorzystywania otaczającego go świata materialnego, świata ukształtowanego przez nowoczesną naukę i technikę.
FUNKCJA EMANCYPATORYJNA- zapewniająca jednostce niezbędny zakres wiedzy, pozwalającej realistycznie rozeznać i ocenić własne możliwości, szanse i perspektywy zajęcia określonego miejsca w życiu społecznym, a więc stwarzające podstawy podnoszenia własnego statusu społecznego w różnych dziedzinach życia.
FUNKCJA EKONOMICZNA- polegające na podniesieniu poprzez poprawę kwalifikacji dorosłego, wydajności jego pracy i poprawie jakości jej wytworów.
FUNKCJA POPULARYZACYJNA- polegająca na rozpowszechnieniu wśród szerokich kręgów społeczeństwa najnowszej wiedzy z różnych nauk, polityki, techniki, kultury i sztuki, z codziennego życia i pracy.
FUNKCJA ADAPTACYJNA- polegająca na przystosowaniu człowieka do warunków, w jakich się w danej chwili znalazł.
Cechy systemu współczesnej edukacji dorosłych.
- wielość organizatorów
-organizowanie edukacji dorosłych w różnych środowiskach
-wielość form
- formy ulegają zróżnicowaniu
- wielopoziomowość kształcenia dorosłych
- instytucjonalizacja
- wielowariantowość
-otwartość
- brak ścisłego ukierunkowania programowego
- elastyczność systemu
-ścisły związek z interesem określonych grup społecznych
-ścisły związek ze sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi
Na dobry
Dorosłość w ujęciu antropologicznym, prakseologicznym (analiza krytyczna).
prakseologiczny aspekt dorosłości – wiąże się ze ściśle określoną granicą wiekową (np. dorosłość obronna, czy prawno-polityczna), lub ze względnie stałym przedziałem (dorosłość seksualna)
-przy praksologicznym ujęciu dorosłości głównym kryterium jest wiek
-w ramach prakseologicznego ujmowania dorosłości wyróżniamy aspekt behawioralny i motywacyjny
behawioralne ujmowanie dorosłości – stwarza możliwość „bycia dorosłym” poprzez podejmowane względnie trwałych form zachowań właściwych ludziom, którzy według konwencji społecznych są zakwalifikowani do zbiorowości dorosłych
- motywuje ona do jakościowego doskonalenia osiągniętego poziomu dorosłości.
Antropologiczne ujęcie dorosłość nie stanowi kategorii zamkniętej przez konwencję społeczna w którymś momencie biografii jednostki. W perspektywie całożyciowej jest dynamiczną wartością wychowawczą. Zakłada, że każdy człowiek w każdym momencie życia jest tylko potencją siebie samego, w każdym okresie życia może być bardziej dorosły niż jest.
–ujecie antropologiczne preferuje continuum jako skalę pomiaru dorosłości (a nie zerojedynkowe).
Skala ta rozpoczyna się od zera ale kończy na nieskończoności.
Człowiek nie „jest” dorosłym a nieustannie „staje się” nim. Nie pełni, nie gra ról społecznych, które świadczyłyby o jego dorosłości, lecz nieustannie uczy się „być” autentycznym i tożsamym. Nie jest więc dorosłym przez osiągnięcie „uśrednionego”, progu zdolności behawioralnej czy motywacyjnej do zadań i ról społecznych, lecz do ostatnich chwil życia dorasta do własnej wizji sensownego życia indywidualnego i społecznego.
krytyka
W obu aspektach (behawioralnym i motywacyjnym) ostateczne kryterium dorosłości tkwi w konwencji społecznej dotyczącej postrzegania, kwalifikowania i kwantyfikowania dorosłości.
-zgodnie z tą konwencją człowieka dorosłego postrzega się m.in. według niezależności finansowej, obowiązków rodzinnych, pracowniczo-zawodowych i obronnych, odpowiedzialności, aktywności społecznej.
W myśl teorii konwencji społecznej człowiekiem dorosłym w sensie prakseologicznym jest ten, kto pełni określone role, funkcje, czy zadania społeczne (behawioralny aspekt) a jednocześnie charakteryzuje się takimi akceptowanymi społecznie właściwościami osobowościowymi, które ukierunkowują i stymulują jego zachowania na rzecz podejmowania i umiejętnego realizowania zadań społecznych (motywacyjny aspekt dorosłości)
-„zero-jedynkowe traktowanie dorosłości – (1-dorosłość; 0- brak dorosłości)
-prakseologiczna interpretacja dorosłości oparta na teorii konwencji społecznej jest ujęciem zachowawczym – od momentu indywidualnego „stania się” dorosłym dorosłość staje się dla jednostki globalną właściwością osobniczą, zasadniczo niekwestionowaną społecznie.
-po przekroczeniu progu dorosłości brak wartościującej presji społecznej, nie motywuje ona do jakościowego doskonalenia osiągniętego poziomu dorosłości.
Rozwój człowieka dorosłego- możliwości i zagrożenia.
Wczesna dorosłość 23-34 r.ż
Kryzys psychospołeczny wg Eriksona
Intymność vs izolacja
Intymność jest dla nas szansą, ale i może nas blokować. Rozwiązaniem jest osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty własnej tożsamości. Z jednej strony chodzi o znalezienie partnera, ale i o zawiązanie przyjaźni, potwierdzenie przyjaźni. W tym kryzysie budzi się kontakt z samym sobą i z tym czujemy się dobrze. Z jednej strony to szukanie związku zdrowych podstawach, z drugiej strony to życie z samym sobą.
Wydarzenia znaczące i wpływy społeczne
Podstawowe zadanie tej fazy to ustanowienie silnych przyjaźni oraz osiągnięcie poczucia miłości i wspólnoty (wspólnoty tożsamości) z inną osobą. Uczucie samotności lub izolacji prawdopodobnie są rezultatem niezdolności do zbudowania przyjaźni czy związku intymnego.
Obszary rozwoju wg Newmanów
- małżeństwo (gotowość, wybór partnera); - urodzenia dzieci; - praca (opanowanie umiejętności technicznych i społeczno- organizacyjnych); - styl życia (kształtowanie się i koordynacja stylu życia rodzinnego, prowadzenie domu, kariera zawodowa)
Zadania rozwojowe wg Havighursta
- wybór partnera; - uczenie się życia z partnerem; - start w rolach rodzinnych; - zarządzanie domem; - start w karierze zawodowej; - wzięcie na siebie odpowiedzialności obywatelskiej; - znalezienie odpowiedniej grupy towarzyskiej
2. Średnia dorosłość 35-60 r. ż
Kryzys psychospołeczny wg Eriksona
Generatywność vs stagnacja
Generatywność oznacza potrzebę opiekowania się ludźmi młodszymi i troską o los młodszej generacji. Stagnacja oznacza, że nic się im nie chce, że nie chcą nic robić, nie chcą dawać zbyt wiele z siebie. Wychodzą z założenia, że skoro jest dobrze to po co coś zmieniać. (Tutaj występuje również kryzys połowy życia. Występuje między 35 a 36 r. ż. Jest to tzw. Gaugina. Oznacza, że życie obraca się do góry nogami.)
Wydarzenia znaczące i wpływy społeczne
W tym okresie dorośli stają przed zadaniem „bycia produktywnymi” w pracy, dbania o rozwój rodziny i zaspokajania potrzeb młodych ludzi. (standardy generatywności są określone przez daną kulturę). Osoby które nie umieją lub nie chcą przyjąć tych zobowiązań ulegają stagnacji i/ lub koncentracji na siebie. Znaczącymi czynnikami społecznymi są małżonkowie, normy kulturowe.
Obszary rozwoju wg Newmanów
- prowadzenie domu (ocena własnych możliwości i zdolności, podejmowanie decyzji, organizacja czasu, formułowanie celów); - opieka nad dziećmi (zmiany funkcji rodzicielskiej związane z wiekiem dzieci); - zarządzanie karierą zawodową (wybór celów i form aktywności, zmiana źródeł satysfakcji zawodowej, rozwijanie umiejętności interpersonalnych, budowanie pozycji zawodowej)
Zadania wg Havighursta
- osiąganie dorosłej obywatelskiej i społecznej odpowiedzialności; - towarzyszenie dzieciom w stawaniu się dorosłymi; - ustalanie utrzymywania odpowiedniego ekonomicznego standardu życia; - rozwijanie się różnych form spędzania czasu wolnego, - odnoszenie się jako osoba do swego partnera; - ustalanie jasnej przynależności do swojej grupy wiekowej; -akceptowanie i przystosowanie się do zmian fizjologicznych; - przystosowanie się do starzejących się rodziców.
3. Późna dorosłość powyżej 61 lat
Kryzys psychospołeczny wg Eriksona
Integralność ws desperacja i rozpacz
Integralność oznacza zrobienie porządku z własnym życiem, pogodzenie się z tym życiem. Można do tego dojść w wyniku osiągnięcia mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia.
Wydarzenia znaczące i wpływy społeczne
Starszy dorosły będzie spoglądał w przeszłość, widząc ją jako znaczące i produktywne i szczęśliwe doświadczenie albo jako rozczarowanie pełne niespełnionych obietnic i niezrealizowanych celów. Doświadczenia życiowe determinują rozwiązanie tego kryzysu.
Obszary rozwoju wg Newmanów
- radzenie sobie z fizycznymi zmianami organizmu; - ukierunkowanie energii na nowe role (babci, dziadka, emeryta, wdowieństwo); - akceptacja swojego życia (refleksja nad własnym życiem, bilans życiowy, świadomość własnej filozofii życia); - kształtowanie się i krystalizacja poglądu dotyczącego śmierci (nie jest już zagrożeniem, znika lęk przed nią)
Zadania rozwojowe wg Havighursta
- przystosowanie się do słabnących sił fizycznych i pogarszającego się zdrowia; - przystosowanie się do emerytury i niższych dochodów; przystosowanie się do śmierci partnera; - ustalenie się wyraźnej przynależności do swojej grupy wiekowej; - ustanowienie satysfakcjonującego standardu życia.
na bardzo dobry
Bieg życia ludzkiego.
Wykres 1 – dane obiektywne, czyli bez własnych poglądów, jedynie fakty (rodzina, edukacja, praca/aktywność zawodowa, podróże, choroby/ przypadki śmierci)
Wykres 2 – dane subiektywne, czyli zaznaczenia się na podstawie własnych przeżyć (czyli skłonności do uzależnienia sądów o rzeczach, ludziach i sprawach od osobistych zapatrywań, nastawień i uprzedzeń). Jest tu też 5 faz:
1 faza – ekspansja, czyli pozytywne przeżycia, myśli, wszystko na plus (tu człowiek nie wie co chce)
2 faza – prowizoryczność, jest tu prośba samodzielnej decyzji i przejmowanie odpowiedzialności (tu zaczynamy wiedzieć, o co chodzi, to faza poszukiwań, ale też opowiedzenia się za czymś)
3 faza – definitywność (do czego dążę, do czego jestem stworzony) (tu jest kumulacja) tu odkrywamy co chcemy robić i odkrywamy swoje powołanie.
4 faza- wynik (tu są nasze myśli o wyniku, np. są to myśli czy nie angażuję się w coś za bardzo)
5 faza- restrykcja, czyli negatywne myśli, przeżycia.
Wykres 3 – dot. dokonań, czyli co osiągnęliśmy i kiedy, np. twórczość (opowiadania, artykuły, książki itp.), ale jakościowa, nie ilościowa!!!