Próba analizy i interpretacji wiersza Wisławy Szymborskiej „Bal”:
Dopóki nie wiadomo jeszcze nic pewnego,
bo brak sygnałów, które by dobiegły,
dopóki Ziemia wciąż jeszcze nie taka
jak do tej pory bliższe i dalsze planety,
dopóki ani widu ani słychu
o innych trawach zaszczycanych wiatrem,
o innych drzewach ukoronowanych,
innych zwierzętach udowodnionych jak nasze,
dopóki nie ma echa, oprócz tubylczego,
które by potrafiło mówić sylabami,
dopóki żadnych nowin
o lepszych albo gorszych gdzieś mozartach,
platonach czy edisonach,
dopóki nasze zbrodnie
rywalizować mogą tylko między sobą,
dopóki nasza dobroć
na razie do niczyjej jeszcze nie podobna
i wyjątkowa nawet w niedoskonałości,
dopóki nasze głowy pełne złudzeń
uchodzą za jedyne głowy pełne złudzeń,
dopóki tylko z naszych jak dotąd podniebień
wzbijają się wniebogłosy-
czujmy się gośćmi w tutejszej remizie
osobliwymi i wyróżnionymi,
tańczmy do taktu miejscowej kapeli
i niech się nam wydaje,
że to bal nad bale.
Nie wiem jak komu-
mnie to zupełnie wystarcza
do szczęścia i do nieszczęścia:
niepozorny zaścianek,
gdzie gwiazdy mówią dobranoc
i mrugają w jego stronę
nieznacząco.
Wisława Szymborska, jedna z najwybitniejszych współczesnych poetek, pięknem swoich utworów zachwyca wszystkie pokolenia czytelników. Każdy nowy tom poezji pióra autorki jest szeroko omawiany przez krytykę i czytany przez miłośników jej twórczości. W roku 2002, po dziewięciu „latach milczenia” wydała dwadzieścia trzy wiersze pod wspólną nazwą „Chwila”. Utwory te prowadzą do rozmyślań nad sprawami najważniejszymi w życiu człowieka. Są zbiorem refleksji i doświadczeń poetki. Pojawiają się w nim także wątki poruszane przez autorkę w jej poprzednich utworach. Ton „Chwili” nadają wiersze pesymistyczne, katastroficzne. Opisują, czym był w dziejach cywilizacji wiek XX, przywołują dylemat przemijania, śmierci. Poezja Szymborskiej uwolniona jest także od politycznych uwikłań, stawia pytania osadzone w perspektywie antropologicznej, o miejsce człowieka na ziemi i jego powinności. Jednym z takich wierszy jest utwór „Bal”.
Poetka swoje refleksje wyraża językiem prostym, nie sili się na wyrażenia patetyczne, czym nawiązuje bezpośredni kontakt z czytelnikiem. „Wisława Szymborska zaskakuje swobodą poetyckiego wysłowienia, nie podlega przelotnym, pisarskim modom.” Nie oznacza to jednak, że każdy utwór będzie zrozumiały i jasny to zinterpretowania. „Bal” oczekuje od czytelnika pewnej wiedzy na temat filozofii.
Podmiot liryczny ma świadomość swojej przemijalności, ulotności każdej chwili, tymczasowości, co podkreśla anafora „dopóki”. Słowo to rytmizuje cały utwór oraz oddziela od siebie strofy. Wiersz składa się z dwunastu strof o nieregularnej, dwu-, trzy-, cztero- i pięciowersowej budowie. Autorka użyła w swoim utworze licznych metafor. Do jednej z nich nawiązuje sam tytuł wiersza- „bal”, czyli ludzkie życie.
Podmiot liryczny zastanawia się nad tym, czy we wszechświecie nie ma innej cywilizacji lub innych istnień. Wyraża niewiadomą wobec tego problemu, bowiem współczesna ludzkość nie zarejestrowała jeszcze żadnych sygnałów. Inne planety są nieodkryte, nie wiadomo nic o ich krajobrazach, łąkach i polach w których huczy wiatr, o całej przyrodzie, jej faunie i florze. Osoba wypowiadająca się w utworze wyraża postawę pokorną, dobrze rozumie, że inna cywilizacja może być równie lub o wiele lepiej zaawansowana od naszej planety. „Mówić sylabami”, czyli próbować posługiwać się językiem, wypowiadać słowa niczym dziecko, które dopiero uczy się mówić lub po prostu porozumiewać się z innymi, rozmawiać. Podmiot liryczny na kształt wyliczenia, wypowiada kolejne „dopóki”. Jest osobą wykształconą, bowiem wspomina o znanych osobach, takich jak Platon, Wolfgang Amadeusz Mozart czy Thomas Edison. Są to niewątpliwie osoby słynne, które dzięki swojemu talentowi i pracy, zasłynęły na całym świecie, pchnęły naszą cywilizację o kilka kroków do przodu. Nie wiadomo także czy gdzieś we wszechświecie, na innej planecie nie istnieją tacy ludzie, mniej lub bardziej znani, których inteligencja jest nadprzeciętna. Podmiot liryczny wyraża pewną obawę, czy zbrodnie tych nieznanych cywilizacji są gorsze, a może ich brak? Wie dobrze, że wojny i inne konflikty zbrojne są złe, bowiem niszczą człowieczeństwo, niszczą to co najlepsze w ludziach. Wnikliwy obserwator dostrzega zaletę, którą przy pierwszym spostrzeżeniu każdy uznałby za wadę. Zauważa niedoskonałość rodzaju ludzkiego nadająca mu tę właśnie wyjątkowość i niepowtarzalność. Nikt nie jest ideałem, bowiem każdy popełnia błędy, przez które uczy się jak żyć, aby nie żałować żadnej decyzji. „W poezji Wisławy Szymborskiej człowiek postrzegany jest z perspektywy całego istnienia[…] Wtopiony zostaje w rozmaitość form natury, przykuty do łańcucha ewolucji…” To także sprawia, że jest jednostką niepowtarzalną, wyróżniającą się spośród wszystkich stworzeń. W kolejnych słowach podmiotu lirycznego dostrzec można obraz współczesnego człowieka, którego głowa pełna jest złudzeń o wyidealizowanym świecie.
„[..] dopóki nasze głowy pełne złudzeń
uchodzą za jedyne głowy pełne złudzeń[..]”
Czytając dziesiątą strofę odnajdujemy kolejne metafory, które Wisława Szymborska użyła do przedstawienia „balu nad bale”, czyli naszego wyjątkowego, jedynego życia. Remiza strażacka to nic innego jak nasz mikrokosmos, w którym żyjemy. Podmiot liryczny zdaje się przekazywać, że całkowita zgoda wobec zastanej rzeczywistości nie jest jednak możliwa. Muzyka tego świata nie jest ani nie przypomina harmonii sfer. Zaskakująca jest ostatnia część utworu, w którym poetka niejako mówi nam ludziom, że dopóki nie wiemy na pewno, jakie wszechświat skrywa w sobie tajemnice, powinniśmy bawić się na tym balu, którym jest nasze życie. Cieszmy się tą niepowtarzalnością i wyjątkowością, którą zostaliśmy obdarzeni. Metafora „niepozornego zaścianku”, to wszechświat, na którego nieboskłonie zauważalne są gwiazdy. Nasz układ słoneczny wciśnięty został w boczny zaułek tego świata. Wyobrażenia kosmiczne o „mówiących dobranoc gwiazdach” oswajają przestrzeń gwiezdną, ośmielają namysł nad ziemskim losem oraz zmniejszają poczucie zagubienia. Być może, te „mrugające gwiazdy” to wyobrażenia planet, na których z oddali patrzą na nas znacząco inne istnienia, pragnące poznać nasze tajemnice i zwyczaje, tak różniące się od ich osiągnięć cywilizacji..
Poprzez częste użycie zaimka „nasze”, podmiot liryczny zaznaczył swoją przynależność do ziemskiego świata. Jednym z elementów decydujących o oryginalności poezji Wisławy Szymborskiej jest „specyficzne usytuowanie podmiotu lirycznego. Głos poetki często zadziwia i zaskakuje, dochodzi z miejsc nieprzewidzianych.” Tym razem jest to wnętrze wszechświata, „niepozorny zaścianek”, który jest autorce zupełnie wystarczający do szczęścia i nieszczęścia. Osoba przedstawiająca swoje wrażenia w utworze jest przede wszystkim obserwatorem. To z pewnością człowiek doświadczony, wieloletni badacz, przyglądający się idącemu naprzód postępowi ziemskiemu. W jego przemyśleniach odnajdujemy także elementy motywu theatrum mundi Platona, który jest metaforą ludzkiego życia. Jest to określenie powszechnie znane w literaturze i kulturze europejskiej, dziś kojarzące się z literackim toposem - iluzją gry i teatralnej scenerii: Życie jest grą, która toczy się według ustalonych zasad, człowiek jest aktorem, przyjmującym narzucona mu rolę, bądź też zakładającym maskę z własnej, nieprzymuszonej woli. Świat jest teatrem, nad którym czuwa wszechmocny twórca-autor -demiurg. „Theatrum mundi” to pojęcie szersze- to odbicie świata, opisanie osobliwości, to część „teatru ludzkiego życia”.
W. Ligęza „O poezji Wisławy Szymborskiej.”, s.8
W. Ligęza „O poezji Wisławy Szymborskiej”, s. 5
G. Borkowska „ Szymborska. Szkice” s. 55