JAK INTERPRETOWAĆ I ANALIZOWAĆ WIERSZ
-------------------------------------------------------------------------------------------
Interpretacja - zastanowienie się nad sensem wiersza, "co autor miał na myśli"
Analiza - zastanowienie się nad wartstwą techniczną czyli gatunek literacki, tytuł, rymy, środki stylistyczne
-------------------------------------------------------------------------------------------
Aby dobrze przeprowadzić opracowanie wiersza należy odpowiedzieć na siedem pytań.
-------------------------------------------------------------------------------------------
Pytanie 1: Kto mówi? - trzeba odpowiedzieć na pytanie kto jest podmiotem lirycznym w wierszu czyli inaczej kim jest "ja" w utworze. Nie należy zakładać, że podmiot liryczny to autor. Podobny przypadek zdaża się bardzo rzadko.
Należy wyciągnąć z wiersza jak najwięcej informacji dotyczących podmiotu lirycznego:
a) czy "ja" liryczne ukazuje w którymś miejscu swoje istnienie, czy jest wyeksponowane
a-a) jeśli tak to w jaki sposób
a-b) jeśli nie to kim według nas może być
b) czy podmiot liryczny jest kobietą czy mężczyzną (jeśli da się to sprawdzić)
c) w jakim wieku jest osoba mówiąca w wierszu (jeśli da się to sprawdzić)
d) czy podmiot liryczny jest kimś znanym (jeśli da się to sprawdzić)
e) czy "ja" liryczne wypowiada się w swoim imieniu
f) istnieje "ja" czy "my"
g) w jakiej sytuacji znajduje się osoba mówiąca
h) czy osoba mówiąca jest wierząca (jeśli da się to sprawdzić)
i) czy "ja" liryczne można utożsamić z autorem wiersza
Pytanie 2: Do kogo mówi? - należy ustalić adresata wiersza, gdyż ułatwia to odkrycie znaczenia utworu.
Pytania na jakie należy sobie odpowiedzieć to m.in.:
a) czy podmiot liryczny kieruje wypowiedź do konkretnego adresata (osoby, rośliny, zwierzęcia, przedmiotu)
b) czy adresatem jest grupa
c) czy adresatem jest pokolenie
d) kim jest adresat wiersza
e) czy w każdej strofie (linijce) "ja" liryczne zwraca się do tego samego adresata
f) czy "ja" liryczny zwraca się do osoby, której zadedykowano wiersz
g) czy podmiot liryczny zwraca się do samego siebie
Pytanie 3: O czym się mówi? - należy zastanowić się nad tym o czym jest wiersz czyli nad jego tematem.
Pytania na które należy odpowiedzieć to m.in.:
a) co jest podstawowym tematem wiersza (miłość, wiara, wydarzenie)
b) czy miejsce w jakim znajduje się podmiot liryczny ma znaczenie
c) czy czas w wierszu ma znaczenie (symoliczna data czy epoka)
d) Jakie znaczenie dla treści wiersza ma jego tytuł
e) jeśli wiersz nie ma tytułu to dlaczego
f) czy dedykacja może pomóc w interpretacji wiersza
g) w jakim celu powstał wiersz (aby wzruszać, bawić, itp.)
Pytanie 4: W jaki sposób się mówi? - należy odkryć i zinterperetować warstwę techniczną.
Pytania na które należy odpowiedzieć to m.in.:
a) czy wiersz należy do liryki bezpośredniej czy pośredniej
b) czy wiersz jest przykładem liryki osobistej
c) czy wiersz jest monologiem wewnętrznym
d) do jakiego gatunku literackiego należy wiersz
e) w jakim stylu został napisany wiersz
f) czy wiersz ma tytuł
g) jaką formę ma tytuł
h) czy wiersz ma motto lub dedykację
i) czy wiersz ma szczególny układ graficzny
j) czy wierszu występuje podział na strofy czy wiersz jest ciągły (stychiczny)
k) ile wersów jest w każdej strofie
l) z ilu sylab składa się każdy wers
ł) czy występuje średniówka
m) czy występują rymy, a jeśli tak to jakie (żeńskie, parzyste,...)
n) czy wsytępuje refren
o) czy w wierszu występuje ironia
u) jaki nastrój dominuje w wierszu
p) jakich środków stylistycznych użyto i jaką pełnią funkcję
r) czy użyto realistycznego czy fantastycznego sposobu obrazowania
s) czy pojawiają się nawiązania do innych dzieł (cytaty, tytuł, budowa)
Pytanie 5: Jaki model liryki został przedstawiony?
a) klasyczyny (określone reguły, podmiot liryczny jest bezosobowy, wypowiedzi jak senstencje, podział na myśli i obrazy)
b) romantyczny (oryginalność, brak reguł, podział na obrazy i doznania, autoprezentacja, wyznanie)
c) współczesny (brak podziałów, ukazanie języka, poddawanie języka próbie)
Pytanie 6: Kim jest podmiot liryczny i jaki rodzaj liryki prezentuje?
a) podmiot liryczny jest tylko podmiotem lircznym :
aa) liryka zbiorowa ("my")
ab) liryka osobista ("ja")
b) podmiot liryczny - autor:
ba) porte-parole (ścisły związek z autorem)
bb) liryka roli (postać historyczna, biblijna, antyczna, współczesna, podmiot mówi na własny rachunek, pojawia się ironia)
bc) liryka maski (ścisły związek z autorem + przemioty wyrażające poglądy autora)
c) podmiot liryczny - odbiorca:
ca) autoprezentacja
cb) prezentacja (ukryte "ja", rzeczywistość zewnętrzna)
cc) liryka pośrednia - opisowa (opis zdarzeń, rzeczy, przedmiotów)
cd) liryka pośrednia - narracyjna (pojawia się fabuła i bohater oraz dialog)
ce) liryka pośrednia - sytuacyjna (brak fabuły i zdarzeń, ograniczona rola narratora)
cf) liryka zwrotu do adresata (najważniejszy odbiorca, apel, "ty", może być także do pojęcia lub istot)
cg) liryka uogólnień pojęciowych (traktat filozoficzny, ukryte "ja")
Pytanie 7: Jaki temat liryki został zaprezentowany?
a) miłosna
aa) erotyk konkretny
ab) erotyk abstrakcyjny (bez odbiorcy)
b) religijna
ba) wyznaniowa (istniejące wyznanie)
bb) pozawyznaniowa (własne doświadczenie)
c) filozoficzna
d) patriotyczna
da) polityczno-publicystyczna
db) ogólna
e) autotematyczna (tematem jest poezja)
ea) opisowa
eb) normatywna
-------------------------------------------------------------------------------------------
WSKAZÓWKI:
Odkrycie sensu wiersza nie jest proste, często pomocna jest wiedza o:
a) biografii autora - nie trzeba pisać w interpretacji o życiu poety oraz jego twórczości, ale chodzi o to aby wiedzieć kiedy żył, jakie wydarzenia miały miejsce w jego życiu itp.
b) twórczości autora - znajomość innych wierszy poety ułatwia zrozumienie kolejnego, bo pewne metafory, porównania i pomysły lubią się powtarzać
c) przynależności autora do określonej grupy poetyckiej (np. Awangarda Krakowska, Skamander) - poeci należący do jednej
d) czasie powstania utworu, tomiku, w którym go umieszczono - te informacje pomagają umiejscowić utwór w czasie i są cenną wskazówką przy interpretacji
e) trudnych słowach użytych w wierszu - przed przystąpieniem do analizowania i interpretowania dobrze jest wyjaśnić niezrozumiałe słowa: archaizmy, dialektyzmy (w utworach stylizowanych na gwarę), profesjonalizmy (wyrazy nieznane powszechnie, zaczerpnięte z dziedzin wiedzy, np. z astronomii). Warto skorzystać ze słownika
f) kontekście historycznym - jeśli wiersz mówi o wydarzeniach historycznych, o których nie mamy większego pojęcia, warto zgłębić wiedzę na ich temat;
g) kontekście filozoficznym - jeśli wiersz odsyła do filozofia lub nurtu filozoficznego, pomocna (a czasem niezbędna) jest wiedza na ten temat;
i) nawiązaniach - jeśli wiersz nawiązuje do obrazu, zobacz go! Jeśli do utworu muzycznego - posłuchaj go! Jeśli do innego tekstu - przeczytaj (albo chociaż dowiedz się, o czym jest)!